Đây là bài tham luận tại Hội thảo khoa học “Thiền phái Liễu Quán: Lịch sử hình thành và phát triển” do Học viện Phật giáo Việt Nam tại Huế phối hợp cùng Ban Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam tỉnh Thừa Thiên Huế, Viện Nghiên cứu Phật học Việt Nam, Viện Nghiên cứu Tôn giáo thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam và Đại học Huế đồng tổ chức vào ngày 31/12/2023.

Mỏi gót phong trần, con người thường tìm đến chốn tùng lâm cô tịch, hút mình trong khói ngút non xa. Họ hướng đến vị chân tu mong được đôi lời chỉ dạy, ngõ hầu làm tư lương cho cuộc sống mới. Bất ngờ, vị sư già nhìn thẳng, nghiêm giọng buông vỏn vẹn một câu “Chớ vọng tưởng!”. Thật chới với hụt hẫng không một chỗ bám! Mọi việc tích chứa từ xưa ngay đây biến mất. Họ vội ngẫm nghĩ tìm lấy một ý tưởng mới; nhưng “chớ vọng tưởng!”. Tìm gì?......./…… People typically go to a tranquil pagoda in the faraway mountains when their feet are fatigued from the dusty and winding path. They seek the advice of a true monk in order to make a living in a new life. Suddenly, the old monk looks straight, sternly saying only one sentence: "Don't be delusional!" Visitors stare inward, seeing nothing to hold to as all their knowledge from the past vanishes right here. You think quickly and search for a new idea, but "Don't be delusional!" -- What are you looking for?

Tầm nhìn đúng, hành động đúng, sẽ đưa đến kết quả tốt đẹp. Tập sách này là những gợi ý. Nhìn ra và hành động để đưa đến kết quả như ý là nơi mỗi người.

Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử do Phật Hoàng Trần Nhân Tông khai sáng trong khoảng cuối thế kỷ 13. Đến thời Nhị Tổ Pháp Loa, Thiền phái được phát huy rực rỡ lên một tầm cao mới, Phật giáo bấy giờ trở thành quốc giáo. Sau một thời gian, do nhiều nhân duyên khách quan khác nhau, Thiền phái gần như bị chìm lắng.

Tất cả chúng sinh đều có Phật tánh. Nơi Phật không thêm, nơi phàm không thiếu. Ai cũng đang sống trên nó, nhưng bận theo trần cảnh do đó bỏ sót, tạm mê, luống chịu các khổ. Từ bản thể ấy, thương cho nỗi khổ chúng sinh, đức Phật đã thị hiện nói ra muôn lời ngàn lời giáo hóa độ sanh, để đưa người người trở về nhận lại tánh Phật sẵn đủ nơi chính mình, thoát khỏi biển khổ trầm luân sanh tử.

Nếu xem Thượng đế là một vị chủ tể của sang tạo thì bất cứ ai đang sống nhiệt huyết và sáng tạo trong từng khoảnh khắc, tôi nói người ấy đang sống với Thượng đế…

Một đứa trẻ đói bụng, liền đòi tìm thức ăn. Những người đã trưởng thành thì mưu sinh để duy trì sự sống và phát triển. Đây là điều tất yếu mà cũng rất tự nhiên và bình thường của mỗi người. Trong cuộc xa khơi ấy, nếu người may mắn biết được nguồn cơn thì dù có đang đi, nhưng lại chưa từng xa cách quê nhà gang tấc. Họ vẫn mãi là chính họ, bởi không có bất cứ gì có thể dính bám hay xóa nhòa. Nếu chưa như thế, đường trước trùng trùng, càng tiến lại càng rối tung, trận địa mịt mùng, mây đen giăng mắt, lối thoát là đâu?

Phật pháp luôn sẵn đó, hiện bày trước mắt mỗi người. Chúng sanh do loạn động chôn vùi, vô minh che lấp cho nên bỏ sót, không nhận ra. Từ bản thể vốn vậy, thoáng chợt bất giác, mê lầm, xa khơi; từ đó phân làm hai đường mê và giác. Thông minh lanh lợi trong xao động chưa yên, phát kiến nhiều thứ độc đáo bên ngoài mà chính mình còn trong sanh diệt, luân hồi, khổ não, lúc này tạm gọi là hữu sư trí tuệ.

Sau cơn mưa vào ngày xuân hôm ấy, người bạn tốt của tôi ngỏ lời từ giã. Tôi kiên trì đòi đưa bạn ấy ra đến trạm xe. Bạn ấy ngăn cản tôi: ("Tống quân thiên lý, chung hữu nhất biệt). Đưa người ngàn dặm, cuối cùng rồi cũng cách biệt, dù thế nào đi nữa thì bạn cũng chỉ có thể đưa tôi đi chỉ một đoạn đường, thôi thì chỉ đưa tôi đến cửa thì ngừng bước nhé." Tôi đành tôn trọng theo ý kiến của bạn ấy.

Trước một thời đại mọi thứ đang phát triển đến choáng ngợp, con người không dễ để xác định được một lối sống, một hướng đi cho riêng mình. “Nên sống nhanh hay cần phải sống chậm lại” cũng là một trong những hướng ấy.