Có một câu hỏi người Tây phương thường đặt ra về đạo Phật : « Đạo Phật là một triết lý, hay một tôn giáo? » Không biết quí vị và các bạn sẽ trả lời ra sao, nhưng theo tôi, có thể trả lời là: « Cả hai. Đạo Phật vừa là một triết lý, vừa là một tôn giáo »....

Đây là một cuốn sách về Phật giáo. Nhưng ở đây, bạn sẽ không gặp những triết lý cứng nhắc hay bài học giáo điều. Cuốn sách này chỉ làm một nhiệm vụ duy nhất thôi, đó là gợi mở. Đầu tiên, bạn sẽ được đọc một vài câu chuyện Thiền, một vài bài thơ Thiền, ngắn thôi, nhẹ nhàng thôi, nhưng vô cùng thú vị, đầy thâm thúy và sâu sắc. Bạn sẽ được biết về một anh chàng mù, cầm đèn soi sáng nhưng không biết rằng đèn đã tắt. Bạn sẽ được biết về một samurai vì lỡ tay giết một con mèo mà suốt ngày bị ám ảnh bởi tiếng “meo” Có thể sẽ xuất hiện những khoảnh khắc bạn cảm thấy bừng tỉnh, như thể một tia sáng vừa xuyên qua đám mây đen trong tâm trí bạn.

Tháng 12 năm 2008, một hội nghị được tổ chức tại Hàng Châu về Duy Thức học Phật giáo (Yogācāra), bởi Phật học viện Hàng Châu (Hángzhōu fóxuéyuàn). Hội nghị này tập hợp các chuyên gia đại học về Phật học cùng nhiều tăng sĩ đến từ mọi nơi tại Trung quốc. Trong ba ngày, một câu hỏi thường trở lại trong các cuộc thảo luận và trao đổi bên lề, một câu hỏi xen lẫn các ưu tư về giáo lý, tôn giáo và chính trị: có hay không có một đạo Phật Trung quốc? Hay nói một cách khác: đạo Phật Trung quốc có thực sự là đạo Phật hay không?

Từ lâu tôi vẫn tự hỏi: giác ngộ là gì? Vẫn biết giác ngộ là một điểm đặc thù của đạo Phật so với các tôn giáo khác, vì đối với các tôn giáo thần khải như Ấn Độ, Ky Tô, Hồi giáo, sự cứu rỗi con người là đặc ân của Thượng đế, không cần gì đến giác ngộ… Nhưng thật ra giác ngộ là cái gì cơ chứ? Có chắc là chúng ta hiểu rõ giác ngộ hay không? Và liệu có hiểu giống nhau về giác ngộ?

Cái chết là một vấn đề quan trọng cứ theo đuổi chúng ta suốt đời và không ngừng chất vấn chúng ta cho đến hơi thở cuối cùng. Là Phật tử, chúng ta càng đặc biệt cảm thấy có liên quan đến đề tài này vì theo truyền thuyết, khi ra khỏi cung điện, thái tử Tất-đạt-đa Cồ-đàm (Siddharta Gotama) trông thấy một người bệnh, một người già và một đám tang, Ngài quyết định dứt khoát ra đi tìm chân lý và về sau trở thành Đức Phật, bậc Chứng ngộ Toàn hảo.

Thiền định đã có mặt từ mấy ngàn năm nay, nhưng tác động của nó trên tâm-não chỉ mới được biết từ khoảng hai chục năm gần đây, nhờ những bước tiến khổng lồ của khoa học thần kinh. Các nghiên cứu khoa học về thiền chánh niệm (mindfulness) đã cho thấy rằng tác động của thiền định là do sự tương tác giữa hai chức năng thần kinh/tâm lý quan trọng: tâm lang thang và sự chú ý.

Phương pháp thiền định (Pali: jhāna, Sanskrit: dhyāna) - được thực hành và giảng dạy bởi Đức Phật - đã có mặt từ mấy ngàn năm tại Ấn Độ, nhưng đến thế kỷ thứ VI, Thiền tông (Hán: Chánzōng) mới xuất hiện tại Trung Quốc, sáng lập bởi Bodhidharma (Bồ-đề-đạt-ma), một nhân vật bán thần thoại đến từ miền Nam Ấn Độ

Sở dĩ tôi xin phép viết thêm bài này là vì hai mục đích: thứ nhất, là để xin lỗi GS Lê Tự Hỷ và anh Nguyễn Minh Tiến về những lời nhận xét và phê bình khiếm nhã của tôi trong bài trước, đã không khỏi làm phiền lòng hai vị; và thứ nhì, là để góp thêm ý kiến về một vài từ đặc biệt trong Tâm Kinh, sau khi nhận được lá thư của một anh bạn thân Phật tử.

Năm 2014, Thiền sư Thích Nhất Hạnh (TNH) đã cho đăng trên mạng một Bản dịch mới Tâm Kinh của Thầy, sang tiếng Việt (1) và tiếng Anh (2), bản tiếng Việt bằng văn xuôi và theo kệ 5 chữ, và cả hai kèm theo một đoạn giải thích « Lý do tại sao phải dịch lại Tâm Kinh ».

Tinh thần Thiền, được nhà Phật học Daisetz T. Suzuki gọi là một " thuyết vô tâm " (doctrine ofno-mind) do tính chất phản- trí thức của nó, rất khó định nghĩa và chỉ cảm nhận được qua những câu chuyện, những cuộc đối thoại giữa thầy trò (công án, thoại đầu), hoặc những bài kệ (gatha) để lại bởi các vị thiền sư.