Trung đạo là khái niệm được dùng khá nhiều trong Phật giáo. Tùy duyên mà Trung đạo được định nghĩa khác nhau, nhưng kỳ thực chỉ là trình bày từ thô đến tế, còn thực chất thì không khác. Mặt tùy duyên nói đó chính là thứ đang hiển thị cái gọi là Trung đạo. Đây chính là tinh thần chủ đạo của Phật giáo. Không phải vì nó xa lạ với đời sống thường nhật, chỉ là vì người đời không ý thức được nó mà thôi.

Ngày mới đến với đạo, tôi không có trí để đọc học hay tham cứu các loại kinh luận bình thường, vì vậy tôi chỉ biết nương vào pháp Biết vọng không theo của Hòa thượng Trúc Lâm mà thực tập.

Vô minh là chi đầu trong Thập nhị duyên sinh. Nếu nhìn Thập nhị duyên sinh ở góc độ hiện đời, nghĩa là đã có chúng sinh và thế giới, thì vô minh là duyên làm phát sinh hành, như kinh Trung bộ nói: “Vô minh duyên hành. Hành duyên thức. Thức duyên danh sắc …”1.

Sắp hết một năm… Một năm khá yên với tôi. Không sóng, không gió, ngoài đời cũng như trong đạo. Con đường tôi đi vẫn là thế đó Ngày mỗi mở hơn Cho tầm nhìn hạn hẹp nơi mình thoáng ra. Đâu đó, những hiện tượng không hay vẫn đang diễn ra. Không phải quanh tôi. Thế giới quanh tôi bình yên. Những người tôi gặp, hiền lành thánh thiện. Tôi nói cái màn hình ảo, chứa đủ những chuyện đau lòng.

Nhân duyên là thực lý chi phối thế gian này. Không có một pháp nào hiện khởi hay mất đi mà không theo qui luật “Có nhân đủ duyên mới có quả”.

Có 5 căn với đầy đủ tác dụng, mắt thấy sắc, tai nghe tiếng v.v…, được xem là một trong các phước báu mà con người có được. Bởi thiếu một trong các căn, là do chúng ta đã hành bất thiện nghiệp trong quá khứ.

Có lẽ không đâu tồn tại nhiều hình thức, nhiều pháp môn, nhiều kinh luận (mà phần giáo lý có khi thấy đối nhau) như ở Phật giáo. Thật ra, chỉ yếu trong giáo của Phật không có hai, huống là quá nhiều.

Nói đến tái sinh, thường chúng ta nghĩ đến một thọ sinh mới. Một con người vừa chết và được tái sinh lại dưới các hình thức Trời, Người, Atula hay Súc sinh và Ngạ quỷ. Một sự tái sinh mà trong đó, thân xác cũ mất đi, thân xác mới xuất hiện, còn phần tâm thức thì vẫn còn đó, chỉ là chuyển giao từ niệm này sang niệm khác một cách liên tục như chính sự nối tiếp không dừng của cái gọi là Phần đoạn sinh tử của chúng sinh.

Lý thì không thể nói, chỉ có thể mượn Sự mà hiển bày. Nói về duyên khởi mà không lấy thực tế làm thí dụ thì khó mà rõ được đầu đuôi, nên phải mượn Sự để hiển Lý. Phạm vi bài viết này, cũng chỉ đưa tạm vài ví dụ để nói về cái gọi là sống tùy duyên trong đời sống thường nhật. Khai triển rộng còn khối thứ để nói.

Với người tu thiền, lại là thiền “Biết vọng không theo” hay “Biết có chân tâm” thì việc biết rõ cái gì là vọng để không theo, có lẽ là khá cần thiết. Nó giúp ích cho việc tu học của hành giả không nhỏ. Đó là lý do thứ nhất triển khai bài viết này.