Việt Nam có bao nhiêu thiền sư?

VIỆT NAM CÓ BAO NHIÊU THIỀN SƯ
Ký sự đường xa của Thiện Đức Nguyễn Mạnh Hùng

Nicolás và tác giả

Tôi rời Việt Nam và lang thang ở châu Âu đến nay đã hơn 1 tháng. Tôi đã có mặt tại gần chục thành phố lớn nhỏ của 3 quốc gia phát triển và có bề dày lịch sử là Đức, Italy và Pháp. Những trải nghiệm thật là thú vị và không thể nào quên.

Một niềm vui lớn rằng, tại hầu hết các nơi tôi có mặt, người dân các nước nhìn Việt Nam với con mắt thiện cảm. Điều này làm tôi rất vui. Tôi may mắn có mặt tại 2 sự kiện lớn của hành tinh là Hội sách lớn nhất thế giới Frankfurt Book Fair và triển lãm toàn cầu EXPO Milan 2015. Hình ảnh Việt Nam được nhận diện tốt, có thiện cảm. Nơi nào tôi diễn thuyết, tham gia biểu diễn, hay giao lưu, chia sẻ,… Việt Nam đều được khen ngợi và động viên, có khi là cảm kích. Có nhiều câu hỏi tôi trả lời dễ dàng, nhưng có có những câu hỏi được hỏi nhiều lần mà tôi không có lời giải đáp hoặc nếu trả lời thì chính tôi vẫn không hài lòng.

Một trong những câu hỏi được đặt ra nhiều lần nhất, cả ở Đức lẫn Italy và Pháp là Việt Nam có bao nhiêu thiền sư. Tiếng Anh gọi là Zen Master. Các bạn phương tây còn biết và phân biệt rất rõ 2 khái niệm là thiền sư “Zen master”  với thầy giáo dạy thiền “meditation teacher”.

Mỗi lần được hỏi, tôi luôn liệt kê ra tên 1 loạt các vị thiền sư nổi tiếng của chúng ta mà tôi biết và nhớ, trong đó thiền sư Khương Tăng Hội luôn đứng đầu trong danh sách. Khi có thời gian tôi nói 1 chút ít về Ngài cũng như các thiền sư lỗi lạc khác của chúng ta như Vạn Hạnh, Thường Chiếu, Trần Nhân Tông, Vũ Khắc Minh và Vũ Khắc Trường,… Và các ban rất thích thú.

Tuy nhiên câu hỏi mà họ quan tâm hơn là các thiền sư Việt Nam đương thời. Quả thật rằng tôi hơi bí bởi trong não tôi chỉ nhớ đến được các thiền sư lớn mà trong danh sách này có 2người thầy lớn của tôi là  Thích Nhất Hạnh, Thích Thanh Từ. Hầu như các bạn đều chưa hài lòng và cho rằng số lượng thiền sư hiện nay của Việt Nam phải ít nhất là vài chục. Lý do mà các bạn quốc tế đưa ra rất dễ hiểu rằng Việt Nam là quốc gia đạo Phật, có rất nhiều thiền sư nổi tiếng, mang thiền từ Việt Nam sang Trung Quốc và rất nhiều quốc gia khác thì con số thiền sư Việt Nam được đào tại phải rất nhiều. Tôi cũng chỉ biết nói rằng tôi không biết và có lẽ họ đang ẩn tu trong núi, ít xuất hiện và có lẽ chỉ xuất hiện khi nào thật cần.

Câu hỏi đặt tiếp ra rằng có những trung tâm thiền lớn nào ở Việt Nam hiện đang đào tạo các thiền sinh nước ngoài và ở đâu, có những thầy giáo dạy thiền ở đâu và có thể đến học thiền dễ dành ở Việt Nam, ít nhất là như Ấn Độ, Thái Lan hay Myanmar hay không. Tôi quả thật là cũng hơi bí, bởi ở trên lãnh thổ Việt Nam tôi không biết lắm về những trung tâm thiền lớn dành cho người nước ngoài. Không biết rằng do tôi không chịu tìm hiểu hay các trung tâm nay không công bố hay ở nước ta chưa có. Hơn nữa hình như khoa thiền chưa có trong các trường đại học và chúng ta chưa có đội ngũ các thầy cô giáo dạy thiền như các bạn hay dùng từ “meditation teacher” như là yoga teacher rất phổ biến.

Tôi cũng giật mình và nghĩ rằng thiền không phải là môn học lý thuyết, rằng đâu có phải tốt nghiệp đại học khoa thiền, hay có bằng thạc sỹ, tiến sỹ là đi dạy được. Thiền là trải nghiệm. Thiền là thực hành, chỉ có thực hành mới chứng đắc, chỉ có trải nghiệm mới có kết quả để đi dạy lại. Bằng cấp trong thiền học chỉ là dành cho những nhà nghiên cứu, có thể biết rất giỏi về thiền, có thể nói chuyện về thiền nhưng không thể hướng dẫn người khác thiền được. Thầy giáo dạy kinh doanh có thể không kinh doanh giỏi, không kiếm được nhiều tiền nhưng vẫn có thể dạy quản trị kinh doanh nhưng những người không thực hành thiền không thể hướng dẫn thiền cho người khác.

Hiện nay nhu cầu học thiền trên thế giới rất lớn. Có đi sang các nước  phương tây, có tiếp xúc mới thấy được điều này. Các trung tâm thiền mở ra khá nhiều và tiền đóng học thường không phải là nhỏ. Ơ Việt Nam phần lớn các khóa thiền là được mở ra miễn phí, các khóa tu hầu như không thu tiền, vậy mà hình như sự ham học vẫn chưa cao. Mỗi chúng ta đều đã được ông bà, tổ tiên gieo biết bao hạt giống thiền trong tâm trong thân mà hình như vẫn chưa nở rộ. Tôi muốn nhấn mạnh rằng đã nở, đang nở nhưng chưa nở rộ.

Trong con mắt nhiều người mà tôi gặp, các bạn nghĩ rằng toàn bộ dân Việt Nam là các thiền sinh, rằng ở Việt Nam người ra thiền như toàn dân vẫn ăn cơm uống nước hàng ngày. Họ tư duy như vậy cũng có lý của nó và cũng là điều mà mỗi chúng ta cần suy nghĩ và quán chiếu. Thật sự rằng có rất nhiều bạn trẻ rất muốn học thiền, muốn đến Việt Nam học thiền. Nicolas, một bạn trẻ người Achentina là một trong rất rất nhiều ví dụ đó.   

Nicolas sinh năm 1989. Tôi gặp em thật tình cờ và chúng tôi trở thành anh em rất nhanh, 1 thứ tình cảm thân thiện và chân thành, cứ như rằng chúng tôi là anh em từ lâu mặc dù cách nhau nửa vòng trái đất. Chúng tôi gọi nhau là brother, tức anh em chứ không là friend tức là bạn.

Nicolas sinh ra và lớn lên ở vùng đất Patagonia nổi tiếng với núi và du lịch. E làm hướng dẫn viên du lịch và kiếm tiền cũng khá dễ.  Nicolas là một người may mắn, 1 bạn trẻ thành đạt, là tấm gương cho rất nhiều người.

Tuy nhiên 9 năm trước khi đang thành công em không tìm thấy ý nghĩa của cuộc đời. Cuộc đời thì quá đẹp, cuộc sống và công việc thì tốt mà em không thấy ý nghĩa của cuộc sống. Em cảm thấy bất an, chán nản, bí bách. Em tìm hiểu các phương pháp để có thể thoát khỏi tìn trạng bế tắc này. Cuối cùng em được biết rằng hành thiền có thể giúp em vượt thoát khổ đau, vượt lên mọi thách thức, tìm ra mình là ai, cho ra ý nghĩa của cuộc đời.

Thế là em đi học thiền. Thầy của em là 1 người Achentina. Em thực tập và thấy đời hạnh phúc hơn, dần dần em tìm lại được chính mình, được ý nghĩa của cuộc sống. Nicolas cho biết thầy của thầy em là một người Trung Quốc.

Cứ thế Nicolas học và hành thiền đều đặn. Kết quả tốt dần lên. Đến cách đây vài năm em bắt đầu thấy cuộc đời rất đẹp, rằng em may mắn được làm người. Em có nguyện vọng phụng sự giúp đời, giúp người. Em tham gia vào các dự án bảo vệ môi trường, bao vệ thiên nhiên, làm cuộc đời tươi đẹp. Một dự án em được tham gia và triển khai rất thành công cùng các bạn trẻ khác là bảo vệ 1 dòng sông. Nicolas rất vui về điều này.  Tôi không có thời gian hỏi kỹ nhưng chỉ hiểu rằng nhóm của các em đã cứu được 1 dòng sông xuýt bị con người giết chết. Cứu được dòng sông tức cứu được hàng triệu sinh mạng, trong đó có con người chúng ta - em tâm sự như vậy.

2 năm trước em đã mua được xe hơi cho mình, đã có nhà ở (nhà do cơ quan cấp). Cuộc sống rất đẹp, rất tốt. Công việc chinh của Nicolas là hướng dẫn viên du lịch và em thường xuyên hướng dẫn khách leo núi. Núi ở Patagonia của đất nước Ạchentina, nam Mỹ đẹp lắm. 1 tháng trung bình em cũng chỉ làm việc có 15 đến 20 ngày. 1 năm em chỉ là việc hơn 6 tháng  vì mùa đông rất lạnh nên ít khách du lịch.

Nicolas quan sát quanh mình mà sao thấy nhiều si mê đến vậy. con người cứ mải mê sống trong đêm tối với danh lợi, tiền tài, sắc sục, chìm đắm trong đau khổ. Cứ sinh ra, lớn lên, đi học, kiếm tiền, rồi sinh con, nuôi con khôn lớn, rồi già và chết.  Em muốn mình được thoát khỏi vòng sinh tử luân hồi luẩn quân này và giúp nhiều người cùng thoát khỏi sinh tử trầm luân. Nicolas thấy rằng chỉ có 1 con đường duy nhất là tìm lại chính mình, là hành thiền sâu sắc.

Khi tôi hỏi nguyên nhân nào để em có mặt tại đây, Nicolas nói rằng em được thầy dạy thiền dẫn đến thăm thầy của thầy. Người thầy người Trung Quốc này có những cuốn sách rất hay của thiền sư Thích Nhất Hạnh. Và em may mắn đọc được. Những gì quý giá nhất em nhận được từ những cuốn sách này là cần có PHÁP MÔN TU ĐÚNG, CẦN 1 CON ĐƯỜN ĐÚNG.              Nicolas thấy rằng những gì em  đọc và sẽ đọc từ những trang sách này, những thực tập với thầy em người Achentina cũng như với thầy của thầy là người Trung Quốc kia vẫn chưa đủ. Cần phải tìm đến tận gốc, cần đến học tư tận nơi của người thầy giỏi nhất có thể.

Thế rồi Nicolas xin nghỉ việc. Em quyết định đi du lịch. Từ miền đất Patagonia tuyệt vời của mình em đã đap xe đạp 3.000 km trong thời gian 2 tháng trên đất nước Achentina. Đây là quãng thời gian tuyệt vời vô cùng của đời em suốt mây chục năm qua. Em kể rằnh nhờ chuyến đi này em đã hiểu rõ hơn về những tháng năm trôi qua của cuộc đời mình. Và rằng cách giúp mình giúp người tốt nhất là “work on myself, work on ourselves” theo đúng lời em nói tức là tự khám phá chính mình, chúng ta cần tự khám phá mình.

Tìm hiểu trên mạng em phát hiện ra khóa tu mà hè tại Làng Mai nước Pháp. Thế là em đăng ký tham gia, xin visa, mua vé máy bay và khăn gói lên đường. Em bay đến Barcelona, Tây Ban Nha và đạp xe đạp từ đó về Làng Mai. Một quãng đường khá dài nhưng rất hú vị. Một sự chuẩn bị thân và tâm tuyệt vời trước khóa tu mùa hè.

Em ở đây đến hến hạn visa 2 tháng và về nước.  Và rồi em đã xin được visa 1 năm và bay lại xin tu học ở Làng Mai trong 1 năm tới. Tôi chợt giật mình – cậu này đầu tư khôn ngoan quá nhỉ, học phổ thông và đại học mất đến mười mấy năm mà có khi vẫn lớ ngớ, mất phương hướng thì đầu tư 1 năm hành thiền tại trug tâm thiền nổi tiếng với nguơiừ thầy thuộc diện giỏi nhất và các học trò của thầy thì còn gì bằng. Một sự đầu tư khôn ngoan. Ít nhất rằng em Nicolas đã khôn hơn tôi, may mắn hơn tôi.

Niclolas nói rằng người dân Việt quá may mắn có người thày vĩ đại đến thế. Thiền sư Thích Nhất Hạnh người Việt và Đạt Lai Lạt Ma người Tây Tạng là 2 người thầy Phật giáo lớn nhất, nổi tiếng nhất thế giới mà. Được gặp đã là hạnh phúc huống hồ là được học thầy. Bạn cho rằng người dân Việt Nam tha hồ mà thực hành thiền dưới sư hướng dẫn của thầy Nhất Hạnh. Bạn ấy bảo mơ rằng đất nước Achentina của bạn có 1 người thầy là học trò của thiền sư Việt Nam nổi tiếng này. Ban rất vui khi cho rằng thiền ở Việt Nam đang rất mạnh và dĩ nhiên sẽ có 1 dân tộc mạnh, một đất nước tuyệt vời.

Tự nhiên tôi tưởng tượng ra một người thầy dạy thiền trong tương lai, thậm chí là 1 thiền sư người Achentina nổi tiếng và mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho nhân dân đất nước Achentina. Đó là em Nicolas. Tự nhiên tôi nhớ đến hình ảnh Steve Job trong cuốn sách mới xuất bản rất nổi tiếng và rất hay “Steve Job – Hành trình từ gã nhà giàu khinh suất đến nhà lãnh đạo kiệt xuất”. Steve Job đã có ý tưởng lớn, có chí nguyện lớn. Rồi anh tìm sang Ấn Độ học thiền. Rồi về nước làm nên sự nghiệp lớn, làm đổi thay cả thế giới này. Nếu như ngày ấy Steve Job không tìm sang Ấn Độ để hành thiền thì có lẽ không thể có một Apple của ngày hôm nay.

Quay lại câu chuyện của em Nicolas, tôi biết rằng người Achentina rất muốn học thiền. Vé máy bay hơn 1 ngàn đô la mỹ và mua đô la ở ngân hàng không dễ. Vậy mà em, một thanh niên trẻ đang sự nghiệp tốt, thu nhập cao lại từ bỏ tất cả để chọn 1 con đường mới – học thiền. Người dân cả quốc gia thiên chúa giáo lớn này rõ ràng thấy rất rõ giá trị của thiền. Còn tôi? Còn bạn? thì sao nhỉ!

Nicolas nói rằng em rất vui. Bởi, may thay năm nay Làng Mai có tổ chức khóa tu ở đất nước Achentina của em. Lần đầu tiên đấy nhé. Rất nhiều người đồng hương của em đã được đến để thực tập. Thực tập đúng và hiệu quả.

Viết đến đây tôi chợt quán chiếu về mình. Tôi học và hành thiền đến nay đúng 10 năm. Tuy nhiên chỉ vài năm gần đây tôi mới nhận ra rằng thiền là chánh niệm. Niệm là từ chữ Hán gồm 2 từ là kim và tâm mà kim ở đây không có nghĩa là vàng hay kim loại mà là hiện tại. Tức là niệm là mang tâm quay về với hiện tại. Và thực hành thiền là cần thực hành chánh niệm chứ không khéo thành tà niệm, có khi tiến thì không mà lùi thì có. Và rằng tôi không chỉ cần tinh tấn công phu trong các thời khóa tọa thiền mà cần chánh niệm trong 4 tư thế trong suốt 24 giờ. Bởi nếu có chánh niệm rất tốt trong thời khóa ngồi tọa thiền mà trong suốt thời gian còn lại, tôi thất niệm thì thật là lãng phí, thật là uổng công. Tiếc thay chuyện này tôi mới ngộ ra cách đây vài năm.

Thiền rất cần thầy, cần những thiền sư giỏi hướng dẫn và chỉ ra cách thiền đúng. Thời nay các bậc chân tu hiếm lắm, các bậc minh sư khó tìm lắm, các bậc thiền sư thiền sư lỗi lạc ít lắm. May thay, đất nước Việt Nam ta có những bậc thiền sư lớn của hiện tại như thầy Thích Nhất Hạnh. Thật may mắn cho tôi, cho bạn và cho đất nước Việt Nam của chúng ta. Mà không phải là may, phải như vậy, bởi chúng ta đang được hưởng quả từ ông cha ta, từ tổ tiên ngàn đời của ta để lại. Thật mà. 

Tôi nói về bóng đá Achentina với em Nicolas. Tôi tâm sự rằng người Việt Nam rất hâm mộ bóng đá nam Mỹ, nhất là Brazil và Achentina. Nicolas bảo rất tiếc rằng em không chơi bóng đá, mong tôi thông cảm. Rồi bỗng nhiên em hỏi tôi rằng tất cả dân Việt Nam đều thiền chứ. Tự nhiên tôi giật mình. Bạn nghĩ rằng người Việt Nào cũng hành thiền giống như nhiều người nghĩ rằng người Brazil nào, người Achentina nào cũng chơi bóng đá. Bạn hỏi vậy bởi  Việt Nam có 1 bậc thầy lớn như thiền sư Thích Nhất Hạnh cơ mà. Nhìn các quý thầy quý sư cô Làng Mai và các Phât từ người Việt hành thiền bạn thấy người Việt Nam thiền rất giỏi. Bạn hỏi tôi một câu mà tôi không có câu trả lời, rằng có bao nhiêu phần trăm người dân Việt Nam có thể hướng dẫn thiền.

Nguyện ước và kế hoạch của Nicolas là  1 chiếc thuyền buồm vượt Thái Bình Dương, từ Achentina sang châu Á, đến Việt Nam. Em rất thích đi bộ và đạp xe đạp. Tôi quyết định mời em tham gia câu lac bộ Xuyên Việt của chúng tôi. Em mừng khôn xiết và mong ngày đến “đất nước thiền” Việt  Nam  mà em mong muốn. E nói sẽ kể những câu chuyện về thị trấn El Chalten town có 1 ngàn dân, nơi em sống về có núi F. T Roy nổi tiếng thế giới, về các chuyến đi bộ, đi xe đạp dài ngày của em cho các thành viên CLB Xuyên Việt và các bạn công ty sách Thái Hà cũng như mọi người dân Việt Nam mà em gặp.

Nicolas sinh năm 1989. Em còn trẻ, còn rất trẻ. Tương lai của em là phía trước. Những ngày này em thực hành thiền cùng chúng tôi tinh tấn lắm. Em rất hay chạy bộ vào rừng. Ngày nào em cũng chạy. Hôm qua em bảo tôi lập 1 nhóm các thiền sinh chạy gần quanh đây, chạy quãng một vài trăm km thôi để gắn kết hơn, để hiểu và thương nhau hơn, để cùng bên nhau. Tôi giật mình – thế là được thiền chạy đấy em nhỉ.

Khi tôi hỏi trong những cuốn sách về thiền đã đọc, em thích cuốn nào nhất, em nói ngay đó là “Buddha teaching” của thầy Thích Nhất Hạnh. Em đọc lần đầu tiên năm 2006.

Việt Nam rõ ràng đã là quốc gia Phật Giáo. Phật giáo ở Việt Nam mạnh nhất thời Lý Trần. Việt Nam rõ ràng là một quốc gia của thiền. Những thiền sư lỗi lạc là khi báu ngàn đời của chúng ta. Sở dĩ chúng ta giữ được nước, dù có bị Trung Quốc đô hộ trên 1 ngàn năm, dù có bị xâm lăng đến nhường nào, có lẽ bởi chúng ta có định, có trí tuệ. Chúng ta có những nhân tài kiệt xuất, có những anh hung lỗi lạc mọi thời đại bởi chúng ta có tuệ giác lớn.  Niệm Định Tuệ luôn là 3 đỉnh của 1 tam giác. Có niệm thì sẽ có định, có tuệ. Có định sẽ có tuệ và có niệm. Có tuệ ắt có niệm có định. Niệm là thiền. Thiền là chánh niệm. Ôi thiền quan trọng đến chừng nào quý giá biết bao. Ôi vậy mà tôi nhận ra muộn quá.

“Việt Nam chúng ta có bao nhiêu thiền sư, Việt Nam có bao nhiêu thầy giáo dạy thiền?”  là công án thiền của tôi sáng nay. Tôi sẽ ngồi thiền thật bình an. Tôi sẽ hành thiền trong yêu thương và hiểu biết với các thầy và các bạn thiền sinh sáng nay. Các bạn thiền sinh phương tây thường đến rất sớm, ngồi thiền sớm trước khi thời khóa thiền chính thức bắt đầu. Họ thiền rất chăm nhỉ. Họ thiền làm việc (working meditation) cũng rất tuyệt vời, nhìn mà đã thấy rất chánh niệm.   Mà hay lắm nhé, bạn Nicolas luôn ngồi tọa thiền sáng gần tôi. Mà thú vị lắm nhé, các bạn thiền sinh phương tây, cả mấy chục bạn rất yêu quý tôi, rất ưu ái tôi. Không phải bởi tôi là thiền sinh người Việt Nam duy nhất mà bởi vì tôi là người Việt Nam.         

Bạn có thấy thiền là quan trọng chưa. Bạn đã hành thiền bao lâu rồi. Ngay cả nếu chưa, hãy hành thiền từ hôm nay đi. Hành thiền không bao giờ là muộn cả. Không có con đương đi đến hạnh phúc, hạnh phúc chính là con đường. Thầy Nhất Hạnh nói thế mà. Còn tôi đang nghĩ, không có con đường đi đến giác ngộ, giác ngộ chính là con đường. Không có con đường đi đến giải thoát, chúng ta đang chánh niệm để giải thoát mỗi ngày.

Nguyện chúc bạn chánh niệm trong mỗi phút giây, nguyện chúc VƯỜN YÊU THƯƠNG mãi mãi nở hoa, kết trái.

Thenac, Pháp tháng 11/2015

TS Nguyễn Mạnh Hùng