Tịnh Độ là lòng trong sạch, chớ còn ngờ hỏi đến Tây phương; Di đà là tính sáng soi, Mựa phải nhọc nhằn tìm về Cực Lạc.

Đây chính là điểm xuất phát của tư tưởng giải thoát trong triết lý Phật giáo. Diệt Đế là quan điểm của Phật giáo về mục đích và nhiệm vụ tối cao của sự giải thoát, mục đích và nhiệm vụ ấy là xóa bỏ mọi vọng tưởng, thoát khỏi mọi sự ràng buộc của thế giới vật dục, diệt ái dục để có thể giác ngộ, đến với Niết bàn.

Tư tưởng chủ đạo của Thuyết nhất thiết Hữu Bộ là: “các pháp ba đời luôn thật có, bản thể luôn thường còn”,1 điều này có trái ngược với thuyết Duyên Khởi được đức Phật đã chứng ngộ dưới cội Bồ Đề hay không? Lại cũng có thuyết quan niệm rằng “Tất cả pháp đều không”2 thì có rơi vào thuyết “đoạn diệt” của ngoại đạo không? Tại sao lại có sự mâu thuẫn trong Phật giáo như thế?

Xưa nay không ít người có quan niệm nhầm lẫn cho rằng Phật giáo bi quan yếm thế, thoát ly cuộc đời, tiêu cực đối với cuộc sống nhân sinh, không thích hợp với đà văn minh tiến bộ của nhân loại. Thật ra, đạo Phật là đạo tích cực yêu đời. Chỉ riêng việc Thái tử Tất- đạt-đa từ bỏ đời sống vương giả quyền uy danh vọng tột đỉnh để xuất gia tu hành chứng đạo, rồi hòa mình với quần chúng bình dân, trọn đời tận tụy cho sự nghiệp giáo hóa, cũng đã đủ để chứng minh cho tinh thần vị tha cứu thế của đạo Phật.

Ấn Độ có nhân vật huyền thoại là Duy-ma-cật; Trung Quốc có cư sĩ Bàng Uẩn; Việt Nam có Thượng Sỹ Tuệ Trung. Phải chăng họ đều là những người đồng hội, đồng thuyền? Tính chất trác việt của Tuệ Trung khác nào “Chim lượn giữa từng không, gió luồn qua khóm trúc”, thật khó mà dò ra tung tích.

...Năm nay tôi chọn đề tài “Tư tưởng Phật giáo trong thi ca Nguyễn Du”, bởi lẽ tuy đã có nhiều người viết về Truyện Kiều và Nguyễn Du, khen có, chê có..., nhưng đối với một tăng sĩ như tôi thì sự quan tâm đến chủ đề này là cần thiết. Có nhiều học giả, văn nhân, thi nhân và cả tu sĩ, đã viết và giới thiệu Nguyễn Du với Truyện Kiều hay những bài thơ chữ Hán của ông. Chẳng hạn như Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã viết về Truyện Kiều qua tác phẩm “Thả một bè lau”, lấy ý từ 2 câu Kiều: “Giác Duyên dầu nhớ nghĩa nhau, Tiền Đường thả một bè lau rước người.” Gần đây thì có tác giả Đại Lãn, tức Hòa thượng Thích Đức Thắng, viết về Nguyễn Du và Phân Kinh Thạch Đài rất đặc biệt.

Tác phẩm Tư Tưởng Thiền Tông Việt Nam lẽ ra đến tay bạn đọc từ những năm 1988, do vì bận rộn cuộc sống người viết đành cất vào ngăn kéo thời gian, thi thoảng lấy ra ngắm nhìn rồi để lại. Mãi cho đến những năm sau này mới đem ra, một vài chương đầu của tác phẩm đã đăng thường xuyên ở Tạp Chí Trúc Lâm, phần mở đầu Đi Vào Cõi Thiền cũng đã đăng ở các trang mạng Phật Giáo từ trước.

Chúng ta hãy ngược dòng thời gian nhìn lại những trang sử hào hùng của lịch sử dân tộc Đại Việt hay những triều Đại mà Phật giáo nước nhà phát triển mạnh, nhất là thời đại nhà Trần. Trong quá trình phát triển lịch sử Phật giáo Việt Nam, dưới triều Đại nhà Trần đã thể hiện rõ sức sống tự lực, tự cường với tinh thần độc lập của dân tộc, không giùn chân, không khiếp sợ trước uy quyền hay một thế lực ngoại bang nào cả, mà thể hiện rõ tính dân tộc của người Việt.

Ngày nay chiến tranh “ý thức hệ” không còn, chiến tranh “chống khủng bố” là vấn đề riêng của Mỹ và Âu Châu không liên hệ gì tới Á Châu, Phi Châu và Nam Mỹ cho nên chỉ còn vấn đề quyền lợi quốc gia. Ai đem lại lợi ích cho đất nước mình thì chơi. Ai làm hại thì chống lại hoặc lánh xa chứ không phải chỉ chơi, chỉ gắn bó, chỉ trung thành với Mỹ với Nga hay với Tàu như năm xưa. Cho nên thế giới đang biến động trong bối cảnh “Đông Chu Liệt Quốc” mà quyền lợi quốc gia là tối thượng.

Hòa mình cùng với công cuộc đổi mới và hội nhập quốc tế của toàn xã hội, Phật giáo trong giai đoạn hiện nay có thể nói là đang phát triển, tuy nhiên cũng đặt ra nhiều những thách thức mới đòi hỏi phải có các định hướng phát triển thật sự trí tuệ. Đầu tiên, thức tỉnh những thành viên Tăng tri thức có tư tưởng sai lệch, chỉ vì danh vọng và lợi dưỡng đã đi vào lối mòn hạ nền tảng triết lý Phật giáo xuống ngang với tư tưởng thế gian đầy vật chất và danh lợi. Đó là vấn đề then chốt của nghiên cứu này khi bàn đến thách thức của Phật giáo thành phố trên phương diện tư tưởng trong không gian đô thị hiện đại.