Thư anh đến trong lúc tôi đang đọc quyển sách của Mark Epstein, nhan đề là “Advice not given”. Đây là quyển sách thứ ba của cùng tác giả mà tôi đọc, toàn là xếp vào hạng best-sellers ở Mỹ. Epstein là bác sĩ tâm thần nổi tiếng. Nổi tiếng vì là thầy thuốc giỏi. Và nổi tiếng là nhà Phật học uyên thâm. Có gì lạ đâu, phải không anh Đỗ? Đức Phật của chúng ta đã chẳng là thầy thuốc đó sao! Lặn lội trong chuyên môn phân tâm học với Freud, với Jung, ông chợt thấy đức Phật, ông lặn lội qua Tây Tạng “học Phật”, học cả với các danh sư ở Mỹ, và ông đem đạo Phật áp dụng vào chuyên môn của ông, rốt cuộc ông nổi tiếng cả hai, cả cách trị liệu tâm thần, cả tư tưởng Phật giáo

Buổi sáng yên tĩnh, tôi ngồi với chén trà, đọc một trang trà đạo. Trang sách dẫn tôi vào một trà thất truyền thống cạnh một ngôi chùa nhỏ bên xứ Phù Tang.

Có khi nào nâng một bình trà uống đến giọt cuối cùng tưởng đã cạn sạch rồi nhưng đợi một lúc thì trà lại như tự chắt ra thêm mấy giọt rồi lại tươm thêm vài giọt nữa, càng lúc càng đậm đặc càng ngất ngây không? Đọc Cao Huy Thuần cũng vậy đó. Cứ tưởng anh nói lung tung đầu ngô mình sở đến lúc nghĩ lại mới giật mình.

Nhân dịp GS. Cao Huy Thuần được trao tặng giải Văn Hóa Phan Châu Trinh năm 2017 tại Việt Nam, chúng tôi xin giới thiệu bài diễn từ của GS.Cao Huy Thuần khi ông nhận giải và một bài viết khá cũ nhưng vẫn còn mới “Thế nào là một dân tộc văn minh?”: Ông hỏi thế nào là con người văn minh? rồi ông viết: Là biết yêu Chân, Thiện, Mỹ. Yêu Sự Thật, yêu Cái Tốt, Cái Đẹp. Chỉ nói Sự Thật mà thôi. Thế nào là yêu Sự Thật? Là ghét Giả Dối, Nói Láo. Giáo dục là không dạy con trẻ đưa Nói Láo lên thành hệ thống cai trị.

Hoa lài rơi rụng | Những cánh hoa tàn | Cũng là như vậy | Các vị Tỳ kheo | Hãy tự rơi rụng | Tham lam giận dữ. | Nghe được lời Phật trên cánh hoa thì có khác gì thấy Phật? Khác gì thấy Phật đang ở quanh ta? Khác gì nói Phật thị hiện? Nơi hoa, con thấy đôi mắt và nụ cười. Nụ cười an vui, thản nhiên. Đôi mắt không mở ra, cũng không khép kín, bởi vì đó là cái nhìn soi vào bên trong, thắp sáng u tối trong tận cùng sâu thẳm. Niết Bàn mà con nghe nói, đâu ở chốn nào xa xăm: ở ngay trước mặt con, nơi đóa hoa, nơi đôi mắt và nụ cười của Phật trên đó.

Mấy ngày nay người ta bàn ra tán vào chuyện mũ áo, quyền trượng trong buổi lễ tốt nghiệp của một trường đại học. Lại nhớ, Giáo sư Cao Huy Thuần từng phát biểu về “chiếc áo” trong lễ tốt nghiệp tại Học viện Phật giáo Việt Nam - Huế. Giáo sư Cao Huy Thuần dẫn dắt người nghe người đọc đi từ hình thức chiếc áo đến tinh thần mà chiếc áo ấy mang lại. Đã qua đi hàng chục năm, bài phát biểu trên từ môi trường Phật học ngẫm sang môi trường thế học vẫn đậm tính thời sự. Nhưng cũng từ bấy nhiêu năm, còn mấy ai trong giới Phật giáo hiểu được thông điệp mà bài phát biểu mang lại: “Khoác chiếc áo này lên thân chính là để làm sáng ra lý tưởng đó của đại học: người có học không phải chỉ là người có bằng cấp”. Vậy mà cái thói háo danh chạy theo bằng cấp trong giới Phật giáo và cả thế tục nào có giảm đi. Cho nên rất cần một dịp ồn ào như thế này để nhắc lại.