Năm 1916 Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu viết bài thơ ngắn “Bính Thìn Xuân Cảm,” trong đó có hai câu lừng danh, Dân hai lăm triệu ai người lớn. Nước bốn nghìn năm vẫn trẻ con. Hơn 100 năm sau, cho đến ngày hôm nay, 2021, nhìn vào con người, chính thể và văn hóa Việt Nam tổng quan, chúng ta nên tự vấn, Nước và Dân ta đã hết trẻ con chưa?

Vào cuối thế kỷ 20, năm 1997, trong một ván cờ sáu hiệp, một máy vi tính của công ty IBM, tên là Deep Blue, đã đánh bại vô địch cờ tướng thế giới, người Sô Viết, Garry Kasparov. Từ đó, hai phía người và máy đã "tham chiến" ba lần. Hai trận thì huề, và trận cuối cùng gần đây, 2006, IBM Deep Fritz lại thắng đối với đương kim vô địch cờ tướng gốc Nga Vladimir Kramnik. Chiến thắng của máy IBM Deep Blue và Deep Friz đã gây ít nhiều kinh hoàng cho giới triết học và thần học vì nó đem đến một viễn cảnh ngự trị của máy móc trên năng lực tư duy con người. Nếu con người, theo quan điểm thần học tây phương, là tác phẩm siêu việt và mang ảnh tượng Thiên Chúa, và khả năng quan trọng nhất của hắn không phải là thể chất, mà là tư duy. Vậy thì khi một máy vi tính có thể đánh bại một vô địch cờ tướng, câu kết luận rõ ràng là, tác phẩm của Chúa đã thua sản phẩm của con người.

Working is praying. Khi ta làm việc ta không cảm thấy “bị lao động,” mà trái lại, làm việc là góp tay với Tạo Hóa để cho thế giới – và chính ta - được chuyển mình và tiến hóa về cái Đẹp, cái Đúng. Trong công việc ta hiện thân ra tính thể - working is being - mà bản chất của ta sẽ quyết định cách thức làm việc và phẩm chất cho kết quả và thể tướng nơi sự vật tác thành.

Trong dịp hai lễ Thích Ca Thành Đạo và Jesus Giáng Sinh vào cuối năm, chúng ta hãy tìm đọc kinh Phật và Chúa để chiêm nghiệm lại một vài ý nghĩa của cơ sự làm người. Có những mẫu chuyện mà có lẽ nhiều người trong chúng ta đã nghe và đọc qua rồi, nhưng ý nghĩa ẩn dụ vẫn còn dấu kín.

Gần đây theo một thống kê tín đồ tôn giáo ở Việt Nam thì con số tín đồ Phật giáo nay đứng thứ hai sau Công giáo (*). Tôi có ít nhất là 10 người bạn tri thức, từ các gia đình là gốc Phật giáo lâu đời, lớn lên từng là đoàn viên Gia Đình Phật tử thuần thành, nay cải đạo theo Thiên Chúa Giáo (cả Tin lành lẫn Công giáo). Thân nhân, bạn hữu, và ngay cả chính họ, tôi nghĩ, cũng không hiểu tại sao.