TẤT CẢ ĐỀU DO TÂM
Phật giáo có thể
được hiểu bằng rất nhiều hình thức, rất nhiều trình độ khác nhau. Những người
nào nhìn con đường Phật giáo một cách hiện thực đều thực hành nó một cách từ
từ. Giống như chúng ta theo học từ tiểu học đến trung học rồi lên đại học, lên
lớp từng năm một, người chuyên cần thực hành Phật pháp tu tập từng bước một
theo phương pháp dần dần tới giác ngộ. Tuy nhiên, trong Phật giáo chúng tôi
cũng thường nói về những mức độ tâm thức khác nhau, cao hay thấp chúng ta đề
cập đến ở đây là sự tinh tiến của tâm linh.
Bên trời
Tây, người ta coi Đạo Phật là một tôn giáo thuần túy. Đây là một quan niệm sai
lầm. Đạo Phật hoàn toàn cởi mở, chúng ta có thể tìm thấy hoặc đề cập đến bất cứ
vấn đề gì trong đạo Phật. Đạo Phật có những triết thuyết của riêng nó, nhưng nó
cũng mạnh dạn tiến sâu vào lãnh vực khoa học, cả bên trong lẫn bên ngoài. Đừng
nghĩ rằng Phật giáo khép kín cửa, quá chật hẹp, một hệ thống tin tưởng hẹp hòi.
Hoàn toàn không phải như vậy. Những học thuyết Phật giáo không đặt cơ sở trên
lịch sử giả tạo qua những sự tưởng tượng và thuần lý về tinh thần, nhưng đó là
những chứng nghiệm chính xác của bản tính rất tự nhiên của tâm (tâm bản nhiên)
con người.
Khi chúng
ta nhìn vào thế giới bên ngoài, chúng ta có những cảm tưởng về thực tại tính
của nó. Chúng ta đâu có ngờ rằng chính cái cảm tưởng đó chỉ là những sự diễn
dịch của tâm về cái mà nó nhìn thấy. Chúng ta nghĩ rằng các sự kiện chắc thực
đó hoàn toàn có ở bên ngoài kia, nhưng khi nhìn sâu vào bên trong chúng ta thấy
nó hoàn toàn trống rỗng. Cái cảm tưởng mãnh liệt về một thế giới xuất hiện thực
sự ở bên ngoài chúng ta cũng chỉ là một phóng chiếu của tâm chúng ta, đây cũng
là một quan niệm sai lầm. Tất cả những gì chúng ta kinh nghiệm - cảm xúc, cảm
tưởng, hình dáng và mầu sắc...- đều từ tâm của chúng ta mà ra.
Một buổi
sáng thức dậy với một cái tâm chán chường thì tất cả những gì xẩy ra chung
quanh chúng ta đều chán chường uể oải, hay thức dậy thoải mái yêu đời thì cái
thế giới chung quanh chúng ta cũng đẹp đẽ vui tươi, nên biết rằng tất cả những
cảm giác khác nhau này đều do tâm của chính chúng ta chứ không phải do những
tình trạng thay đổi ở bên ngoài. Thay vì diễn dịch sai bất cứ cái gì mà chúng ta
kinh nghiệm được trong cuộc sống qua những ý niệm sai lầm, chúng ta hãy chân
thật nhận thức rằng chúng không từ những hiện thực ở bên ngoài mà chỉ là do tâm
của chúng ta.
Thí dụ, tất
cả mọi người trong phòng này đang nhìn một đối tượng rất đơn giản là tôi, Lama
Yeshe, chắc chắn mỗi người sẽ có những kinh nghiệm phân biệt khác nhau, mặc dù
tất cả quý vị đang nhìn vào một đối tượng cùng một lúc. Tất cả những kinh
nghiệm, những nhận xét này không phải do tôi, chúng từ chính tâm của quý vị. Có
thể quý vị sẽ nghĩ, “ Ồ, sao ông ấy lại có thể nói như vậy được? chúng ta cùng
thấy một mặt, một thân xác, một bộ quần áo,” nhưng đó chỉ là những ý nghĩ nông
cạn, hời hợt bên ngoài. Hãy suy nghĩ sâu xa hơn xem sao. Quý vị sẽ thấy rằng
cách quý vị nhận xét về tôi, cách quý vị có cảm tưởng về tôi, nó hoàn toàn có
tính cách cá nhân của qúy vị, ở lãnh vực nhận thức này chúng ta hoàn toàn khác
nhau. Tất cả những sự nhận xét khác nhau này không phải đến từ tôi nhưng từ tâm
của quý vị. Đó là điểm mà tôi muốn đề cập đến ở đây.
Qúy vị sẽ
nghĩ, “ Ồ, ông ấy chỉ là một Lạt ma, tất cả những gì ông ấy biết chỉ là tâm.
Oâng ấy chẳng biết tí gì về khoa học tân tiến như vệ tinh nhân tạo, phi thuyền không
gian viễn thông (satellite) hay những kỹ thuật tiến bộ khác. Oâng ấy không thể
nói những cái đó do tâm mà ra.” Nhưng qúy vị hãy thử suy nghĩ sâu xa xem, khi
tôi nói “satellite” , chúng ta liền có một hình ảnh về một sự vật mà chúng ta
đã được bảo là đó là satellite. Khi mà cái satellite đầu tiên được chế tạo,
người chế ra nó nói rằng, “ tôi chế ra một cái máy bay chung quanh qủa đất, nó
gọi là satellite.” Rồi khi người ta nhìn thấy nó, liền nói, “ A, đó là cái satellite.”
Nhưng “Satellite” chỉ là một cái tên, phải không qúy vị?
Trước khi
nhà sáng chế satellite thực sự chế tạo nó, ông ta đã nghiên cứu, đã tưởng tượng
nó ở trong tâm của ông ta. Đặt căn bản trên những hình ảnh tưởng tượng này, ông
ta mới lấy vật chất tạo dựng ra nó. Rồi ông tuyên bố với mọi người, “Đây là
chiếc satellite”, từ đó mỗi khi thấy nó là người ta trầm trồ khen, “ Oâi cha,
đây là chiếc satellite, đẹp qúa, tuyệt vời qúa.” Thí dụ này cho chúng ta
biết sự ngớ ngẩn của chúng ta. Người ta đặt tên cho một sự vật rồi chúng ta bám
chặt vào cái tên đó, tin tưởng nó là một sự thật. Đối với mầu sắc hay hình ảnh
cũng y như vậy, chúng ta hoàn toàn chấp vào sắc tướng của sự vật. Qúy vị hãy
suy nghĩ kỹ xem sao.
Nếu qúy vị
hiểu được những sự trình bày của tôi ở đây, chúng ta sẽ nhìn ra được sự thật
sâu xa của vấn đề, satellite hay bất cứ sự kiện nào cũng đều do tâm mà ra, không
có tâm thì không có một sự vật nào, sản phẩm nào hiện diện trên trái đất này,
cho dù đó là một sản phẩm vô cùng nhỏ và đơn giản. Có sản phẩm nào mà không từ tâm
của con người mà ra? Hãy nhìn vào những thứ mà chúng ta tìm thấy ở các siêu
thị: có qúa nhiều tên, qúa nhiều thức ăn, qúa nhiều những món hàng khác nhau.
Trước hết, chúng ta đặt cho chúng cái tên này, tên kia, tên này, tên này.... rồi
lại tên này, tên này, tên này...vân vân... Nếu tất cả những chiếc phản lực cơ,
hỏa tiễn và phi thuyền đều do tâm mà ra thì tất cả những sản phẩm ở trong các
siêu thị kia do đâu mà có? Phải chăng chúng không phải từ tâm mà ra?
Nếu chúng
ta tìm hiểu tâm của chúng ta tự diễn xuất như thế nào, những quan điểm, những
cảm xúc, những sự tưởng tượng phát xuất như thế nào, chúng ta sẽ nhìn ra được
một sự thật là tất cả những cảm tình của chúng ta, tất cả những lối sống của
chúng ta, tất cả những đối đãi của chúng ta với người khác đều phát xuất, đều
do chính tâm của chúng ta mà ra. Nếu chúng ta không hiểu tâm của chúng ta làm việc
như thế nào, chúng ta sẽ tiếp tục có những kinh nghiệm xấu, tiêu cực,
như tức giận và chán đời. Tại sao tôi lại gọi cái tâm buồn nản, chán đời
là tiêu cực? Bởi vì một cái tâm buồn chán không biết được, không hiểu được nó
làm việc như thế nào, tại sao nó chán nản? Một cái tâm không hiểu biết là
một cái tâm tiêu cực. Một cái tâm tiêu cực luôn luôn kéo chúng ta đi xuống vì
tất cả những phản ứng, những hoạt động của nó đã bị ô nhiễm. Một cái tâm hiểu
biết, thức tỉnh luôn luôn hành động trong sáng. Một cái tâm trong sáng là một
cái tâm lành mạnh, tích cực.
Tâm khôn ngoan -- trí
huệ, sự hiểu biết bao la của vũ trụ -- thì không bao giờ lung tung, không bao
giờ bất ổn vì những sự kiện nhỏ bé . Một cái nhìn toàn diện thì không bao giờ chấp
nhặt những sự kiện vụn vặt, nhỏ nhoi. Một nguồn năng lực ở đây kết hợp với một
nguồn năng lực ở kia cũng không thể làm đảo lộn được sự khôn ngoan, bởi vì nó
biết sự kiện sẽ xẩy ra như vậy; trong bản tính tự nhiên của chúng. Nếu chúng ta
có những quan niệm sai lầm rằng đời sống của chúng ta phải hoàn toàn thì chúng
ta sẽ luôn luôn bị thất vọng vì bản tính tự nhiên hay thay đổi của sự
vật. Nếu chúng ta biết được, dự tính được đời sống của chúng ta sẽ lên xuống,
sẽ thay đổi thì tâm của chúng ta sẽ bình an hơn. Cái gì của thế giới bên ngoài
kia hoàn toàn, toàn thiện toàn mỹ? Chẳng có gì cả. Vậy thì, năng lực của tâm và
của thân chúng ta cũng không thể tránh khỏi cảnh lên xuống, thay đổi như thế giới
bên ngoài, làm sao chúng ta có thể quyết đoán được đời sống của chúng ta phải
hoàn toàn? Không thể được.
Cám ơn qúy
vị nhiều lắm. Tôi hy vọng rằng qúy vị hiểu những vấn đề tôi vừa trình bày và
tôi cũng hy vọng rằng tôi đã không tạo thêm những ý niệm sai lầm. Tôi xin chấm
dứt ở đây.
Kính chào qúy vị.
(Lama Yeshe thuyết giảng tại Trường Đại Học Latrobe, Melbourse, Uùc châu, ngày 27/3/1975)