Tất Cả Đều Do Tâm

TẤT CẢ ĐỀU DO TÂM

 Phật giáo có thể được hiểu bằng rất nhiều hình thức, rất nhiều trình độ khác nhau. Những người nào nhìn con đường Phật giáo một cách hiện thực đều thực hành nó một cách từ từ. Giống như chúng ta theo học từ tiểu học đến trung học rồi lên đại học, lên lớp từng năm một, người chuyên cần thực hành Phật pháp tu tập từng bước một theo phương pháp dần dần tới giác ngộ. Tuy nhiên, trong Phật giáo chúng tôi cũng thường nói về những mức độ tâm thức khác nhau, cao hay thấp chúng ta đề cập đến ở đây là sự tinh tiến của tâm linh.

Bên trời Tây, người ta coi Đạo Phật là một tôn giáo thuần túy. Đây là một quan niệm sai lầm. Đạo Phật hoàn toàn cởi mở, chúng ta có thể tìm thấy hoặc đề cập đến bất cứ vấn đề gì trong đạo Phật. Đạo Phật có những triết thuyết của riêng nó, nhưng nó cũng mạnh dạn tiến sâu vào lãnh vực khoa học, cả bên trong lẫn bên ngoài. Đừng nghĩ rằng Phật giáo khép kín cửa, quá chật hẹp, một hệ thống tin tưởng hẹp hòi. Hoàn toàn không phải như vậy. Những học thuyết Phật giáo không đặt cơ sở trên lịch sử giả tạo qua những sự tưởng tượng và thuần lý về tinh thần, nhưng đó là những chứng nghiệm chính xác của bản tính rất tự nhiên của tâm (tâm bản nhiên) con người.

Khi chúng ta nhìn vào thế giới bên ngoài, chúng ta có những cảm tưởng về thực tại tính của nó. Chúng ta đâu có ngờ rằng chính cái cảm tưởng đó chỉ là những sự diễn dịch của tâm về cái mà nó nhìn thấy. Chúng ta nghĩ rằng các sự kiện chắc thực đó hoàn toàn có ở bên ngoài kia, nhưng khi nhìn sâu vào bên trong chúng ta thấy nó hoàn toàn trống rỗng. Cái cảm tưởng mãnh liệt về một thế giới xuất hiện thực sự ở bên ngoài chúng ta cũng chỉ là một phóng chiếu của tâm chúng ta, đây cũng là một quan niệm sai lầm. Tất cả những gì chúng ta kinh nghiệm - cảm xúc, cảm tưởng, hình dáng và mầu sắc...- đều từ tâm của chúng ta mà ra.

Một buổi sáng thức dậy với một cái tâm chán chường thì tất cả những gì xẩy ra chung quanh chúng ta đều chán chường uể oải, hay thức dậy thoải mái yêu đời thì cái thế giới chung quanh chúng ta cũng đẹp đẽ vui tươi, nên biết rằng tất cả những cảm giác khác nhau này đều do tâm của chính chúng ta chứ không phải do những tình trạng thay đổi ở bên ngoài. Thay vì diễn dịch sai bất cứ cái gì mà chúng ta kinh nghiệm được trong cuộc sống qua những ý niệm sai lầm, chúng ta hãy chân thật nhận thức rằng chúng không từ những hiện thực ở bên ngoài mà chỉ là do tâm của chúng ta.

Thí dụ, tất cả mọi người trong phòng này đang nhìn một đối tượng rất đơn giản là tôi, Lama Yeshe, chắc chắn mỗi người sẽ có những kinh nghiệm phân biệt khác nhau, mặc dù tất cả quý vị đang nhìn vào một đối tượng cùng một lúc. Tất cả những kinh nghiệm, những nhận xét này không phải do tôi, chúng từ chính tâm của quý vị. Có thể quý vị sẽ nghĩ, “ Ồ, sao ông ấy lại có thể nói như vậy được? chúng ta cùng thấy một mặt, một thân xác, một bộ quần áo,” nhưng đó chỉ là những ý nghĩ nông cạn, hời hợt bên ngoài. Hãy suy nghĩ sâu xa hơn xem sao. Quý vị sẽ thấy rằng cách quý vị nhận xét về tôi, cách quý vị có cảm tưởng về tôi, nó hoàn toàn có tính cách cá nhân của qúy vị, ở lãnh vực nhận thức này chúng ta hoàn toàn khác nhau. Tất cả những sự nhận xét khác nhau này không phải đến từ tôi nhưng từ tâm của quý vị. Đó là điểm mà tôi muốn đề cập đến ở đây.

Qúy vị sẽ nghĩ, “ Ồ, ông ấy chỉ là một Lạt ma, tất cả những gì ông ấy biết chỉ là tâm. Oâng ấy chẳng biết tí gì về khoa học tân tiến như vệ tinh nhân tạo, phi thuyền không gian viễn thông (satellite) hay những kỹ thuật tiến bộ khác. Oâng ấy không thể nói những cái đó do tâm mà ra.” Nhưng qúy vị hãy thử suy nghĩ sâu xa xem, khi tôi nói “satellite” , chúng ta liền có một hình ảnh về một sự vật mà chúng ta đã được bảo là đó là satellite. Khi mà cái satellite đầu tiên được chế tạo, người chế ra nó nói rằng, “ tôi chế ra một cái máy bay chung quanh qủa đất, nó gọi là satellite.” Rồi khi người ta nhìn thấy nó, liền nói, “ A, đó là cái satellite.” Nhưng “Satellite” chỉ là một cái tên, phải không qúy vị?

Trước khi nhà sáng chế satellite thực sự chế tạo nó, ông ta đã nghiên cứu, đã tưởng tượng nó ở trong tâm của ông ta. Đặt căn bản trên những hình ảnh tưởng tượng này, ông ta mới lấy vật chất tạo dựng ra nó. Rồi ông tuyên bố với mọi người, “Đây là chiếc satellite”, từ đó mỗi khi thấy nó là người ta trầm trồ khen, “ Oâi cha, đây là chiếc satellite, đẹp qúa, tuyệt vời qúa.” Thí dụ này cho chúng ta biết sự ngớ ngẩn của chúng ta. Người ta đặt tên cho một sự vật rồi chúng ta bám chặt vào cái tên đó, tin tưởng nó là một sự thật. Đối với mầu sắc hay hình ảnh cũng y như vậy, chúng ta hoàn toàn chấp vào sắc tướng của sự vật. Qúy vị hãy suy nghĩ kỹ xem sao.

Nếu qúy vị hiểu được những sự trình bày của tôi ở đây, chúng ta sẽ nhìn ra được sự thật sâu xa của vấn đề, satellite hay bất cứ sự kiện nào cũng đều do tâm mà ra, không có tâm thì không có một sự vật nào, sản phẩm nào hiện diện trên trái đất này, cho dù đó là một sản phẩm vô cùng nhỏ và đơn giản. Có sản phẩm nào mà không từ tâm của con người mà ra? Hãy nhìn vào những thứ mà chúng ta tìm thấy ở các siêu thị: có qúa nhiều tên, qúa nhiều thức ăn, qúa nhiều những món hàng khác nhau. Trước hết, chúng ta đặt cho chúng cái tên này, tên kia, tên này, tên này.... rồi lại tên này, tên này, tên này...vân vân... Nếu tất cả những chiếc phản lực cơ, hỏa tiễn và phi thuyền đều do tâm mà ra thì tất cả những sản phẩm ở trong các siêu thị kia do đâu mà có? Phải chăng chúng không phải từ tâm mà ra? 

Nếu chúng ta tìm hiểu tâm của chúng ta tự diễn xuất như thế nào, những quan điểm, những cảm xúc, những sự tưởng tượng phát xuất như thế nào, chúng ta sẽ nhìn ra được một sự thật là tất cả những cảm tình của chúng ta, tất cả những lối sống của chúng ta, tất cả những đối đãi của chúng ta với người khác đều phát xuất, đều do chính tâm của chúng ta mà ra. Nếu chúng ta không hiểu tâm của chúng ta làm việc như thế nào, chúng ta sẽ tiếp tục có những kinh nghiệm xấu, tiêu cực, như tức giận và chán đời. Tại sao tôi lại gọi cái tâm buồn nản, chán đời là tiêu cực? Bởi vì một cái tâm buồn chán không biết được, không hiểu được nó làm việc như thế nào, tại sao nó chán nản? Một cái tâm không hiểu biết là một cái tâm tiêu cực. Một cái tâm tiêu cực luôn luôn kéo chúng ta đi xuống vì tất cả những phản ứng, những hoạt động của nó đã bị ô nhiễm. Một cái tâm hiểu biết, thức tỉnh luôn luôn hành động trong sáng. Một cái tâm trong sáng là một cái tâm lành mạnh, tích cực.

Bất cứ một thứ tình cảm nào mà chúng ta có đều là sự làm việc của tâm; gốc rễ của tất cả mọi vấn đề đều nằm ở những sự nhận biết sai lầm của chính chúng ta. Chúng ta thường có những mặc cảm tự ti, vì chúng ta đã đánh giá chúng ta qúa thấp; trong khi chúng ta ước muốn đời sống của chúng ta phải cao quí, phải tuyệt vời. Quý vị không muốn có một đời sống thấp kém, phải vậy không qúy vị? Để sửa chữa những ý niệm sai lầm của chúng ta và để trở thành người tốt hơn, chúng ta không cần phải uốn nắn chúng ta, cũng không cần phải thay đổi phong tục tập quán văn hóa của chúng ta bằng một thứ văn hoá khác. Chúng ta chỉ cần tìm hiểu, chỉ cần thấu hiểu bản tính chân thật của tâm chúng ta, nó đang ở trong chúng ta, đang hiện diện trong chúng ta. Chỉ có vậy thôi, thật là đơn giản!

Những điều tôi đang trình bày ở đây chẳng phải là văn hóa của người Tây Tạng hay của một cuộc hành trình về Phương Đông nào đó. Tôi đang nói về cuộc hành trình của chính quý vị. Thực ra, chẳng cần biết tôi đang nói về cuộc hành trình của ai; tự căn bản chúng ta đều giống nhau. Chúng ta khác nhau thế nào đây? Chúng ta đều có tâm, chúng ta đều tiếp nhận sự vật qua giác quan, chúng ta đều muốn hưởng thụ như nhau, chúng ta đều bám víu vào thế giới cảm quan như nhau, đều không biết sự thật về thế giới nội tại cũng như thế giới ở bên ngoài của chúng ta như nhau. Chẳng có gì khác nhau cả, mặc dù anh có tóc dài hay ngắn, anh da đen, da trắng hay da đỏ hay anh mặc bất cứ quần áo gì. Chúng ta đều giống như nhau. Tại sao? Tại vì tâm của con người như một đại dương và chúng ta rất giống nhau trong chiều hướng gia nhập vào quả đất này.

Sự nhận biết nông cạn về thế giới cảm quan có thể dẫn chúng ta đến sự tin tưởng rằng những vấn đề của con người khác nhau, nhưng nếu chúng ta cố gắng nghiên cứu sâu xa hơn, chúng ta sẽ hiểu nền tảng căn bản của chúng ta đều giống nhau. Cái làm cho những vấn đề của con người xuất hiện đồng nhất chính là sự diễn đạt khác nhau về kinh nghiệm của họ.

Phương pháp tìm hiểu sự thật này không đòi hỏi phải thực hành tâm linh. Mặc dù chúng ta tin hay không tin chúng ta có một cái tâm, tất cả chúng ta đều nên quan sát xem nó chuyển hành, nó làm việc như thế nào và chúng ta hành động như thế nào, cũng như đừng để bị ám ảnh quá đáng về thế giới ở chung quanh chúng ta.

Đức Phật không bao giờ chú trọng quá đáng đến sự tin tưởng. Thay vì như vậy, Ngài khuyến khích chúng ta nên nghiên cứu và cố gắng tự tìm hiểu sự thật về sự hiện hữu của chính chúng ta. Ngài không bao giờ đòi hỏi chúng ta phải biết về Ngài, Ngài là ai. Tất cả những gì Ngài muốn ở chúng ta là chúng ta hãy tìm hiểu bản tính tự nhiên của chúng ta. Điều đó không phải đơn giản lắm sao? Chúng ta chẳng cần phải tin vào bất cứ gì. Một điều thật đơn giản là hãy cố gắng hành động đúng sự thật, hãy hiểu sự vật bằng chính kinh nghiệm của chúng ta và hãy từ từ phát triển theo sự thật.

Nhưng có lẽ qúy vị thắc mắc: Thế còn những dãy núi sừng sững kia? những cây xanh kia và cả đại dương bao la kia nữa? Làm sao chúng có thể do tâm chúng ta được? Tôi xin hỏi qúy vị: bản tính tự nhiên của những dãy núi kia là gì? Bản tính tự nhiên của biển cả mênh mông kia là gì? Phải chăng sự vật phải xuất hiện như chúng ta thấy nó? Mỗi khi chúng ta nhìn ngắm những ngọn núi kia, biển cả mênh mông kia thì chúng xuất hiện rất hạn hẹp, rất giới hạn theo cái nhìn của chúng ta, chúng là núi, là biển cả. Nhưng đúng sự thực thì bản tính của chúng khác xa những điều mà chúng ta nhìn thấy. Nếu có một trăm người cùng nhìn một ngọn núi trong cùng một thời điểm thì họ sẽ thấy nhiều cảnh khác nhau, mầu sắc khác nhau, hình dáng khác nhau. Vậy thì cái nhìn nào, cái nhìn của ai về ngọn núi mới là sự thật? Nếu chúng ta trả lời được câu hỏi này thì chúng ta sẽ trả lời được điều mà chúng ta muốn hỏi.

Để kết luận, tôi xin nói thẳng ra rằng tất cả những gì chúng ta nhìn, chúng ta nhận xét về thế giới cảm quan ở chung quanh chúng ta mỗi ngày đều không phản ảnh đúng sự thật của nó. Chúng ta đang ở Melbourne, cách chúng ta diễn tả về Melbourne, cách chúng ta tưởng tượng về Melbourne, bất cứ điều gì chúng ta nói về nó đều không phải là sự thật của Melbourne -- mặc dù qúy vị sinh ra ở đây, trải qua cả một đời trôi nổi lên xuống ở đây. Hãy thử suy nghĩ xem sao.

Khi trình bày đề tài này, tôi thật sự không muốn nhấn mạnh đến bất cứ một tình trạng nào, một hoàn cảnh riêng biệt nào, chỉ xin đưa một đề nghị về cách nhìn sự vật như nó là. Tôi hoàn toàn không muốn chuyển tư tưởng riêng của tôi qua qúy vị. Những điều tôi đang đề cập đến ở đây là chúng ta nên bỏ qua một bên cái lối nhìn sự vật bằng một cái tâm trì trệ thường tình của chúng ta, mà hãy đơn giản nhìn chúng với gía trị mà chúng đang là, có nghĩa là bằng một cái tâm lành mạnh, rất tự nhiên.

Hầu như tất cả mọi sự quyết định mà tâm của chúng ta đã hấp thụ được từ thời mới sinh ra -- “Cái này đúng, cái kia sai, cái đó không phải sự thật” -- đều là những ý niệm sai lầm. Một cái tâm sở hữu những ý niệm sai lầm là một cái tâm bất ổn, không bao giờ chắc chắn về bất cứ sự kiện gì. Chỉ một sự thay đổi nhỏ về điều kiện ở bên ngoài là ngay lập tức nó biến đổi và trở nên rối mù. Nếu chúng ta có một cái nhìn toàn diện về sự vật thì chúng ta sẽ thấy nó mong manh như thế nào. Nhưng chúng ta không nhìn sự vật một cách toàn diện. Sự toàn diện thì qúa bao la, qúa vĩ đại cho chúng ta.

Tâm khôn ngoan -- trí huệ, sự hiểu biết bao la của vũ trụ -- thì không bao giờ lung tung, không bao giờ bất ổn vì những sự kiện nhỏ bé . Một cái nhìn toàn diện thì không bao giờ chấp nhặt những sự kiện vụn vặt, nhỏ nhoi. Một nguồn năng lực ở đây kết hợp với một nguồn năng lực ở kia cũng không thể làm đảo lộn được sự khôn ngoan, bởi vì nó biết sự kiện sẽ xẩy ra như vậy; trong bản tính tự nhiên của chúng. Nếu chúng ta có những quan niệm sai lầm rằng đời sống của chúng ta phải hoàn toàn thì chúng ta sẽ luôn luôn bị thất vọng vì bản tính tự nhiên hay thay đổi của sự vật. Nếu chúng ta biết được, dự tính được đời sống của chúng ta sẽ lên xuống, sẽ thay đổi thì tâm của chúng ta sẽ bình an hơn. Cái gì của thế giới bên ngoài kia hoàn toàn, toàn thiện toàn mỹ? Chẳng có gì cả. Vậy thì, năng lực của tâm và của thân chúng ta cũng không thể tránh khỏi cảnh lên xuống, thay đổi như thế giới bên ngoài, làm sao chúng ta có thể quyết đoán được đời sống của chúng ta phải hoàn toàn? Không thể được.

Cám ơn qúy vị nhiều lắm. Tôi hy vọng rằng qúy vị hiểu những vấn đề tôi vừa trình bày và tôi cũng hy vọng rằng tôi đã không tạo thêm những ý niệm sai lầm. Tôi xin chấm dứt ở đây.

Kính chào qúy vị.

(Lama Yeshe thuyết giảng tại Trường Đại Học Latrobe, Melbourse, Uùc châu, ngày 27/3/1975)