PHÙ TRỢ NGƯỜI LÂM CHUNG
Đại sư Dagpo Rinpoche
Diệu Hạnh Giao Trinh Việt dịch
Nhà xuất bản Thời Đại
LỜI GIỚI THIỆU
Tôi nhận được bản Việt dịch này như một món quà hoàn toàn mang
tính cách cá nhân, nghĩa là được gửi đến cho riêng tôi, từ một người bạn hiện đang sống nơi Kinh đô Ánh sáng - Paris, Pháp quốc. Tôi đã hết sức vui mừng, vì nội dung bản dịch chính là những gì tôi đang khao khát tìm kiếm từ nhiều năm qua.
Khi tôi viết những dòng này thì cha tôi đã bước vào năm thứ 88 của cuộc đời, và mẹ tôi vừa sang tuổi 81. Cả hai vị tuy vẫn còn khỏe mạnh, nhưng là cái khỏe mạnh rất mong manh của tuổi già, và không có bất cứ lý do nào để tôi có thể tin được - dù rất muốn như thế - là các vị sẽ còn ở lại lâu dài với tôi. Sự thật là trong hàng chục năm qua tôi vẫn luôn thao thức trăn trở về ngày ra đi của các vị. Là Phật tử, tôi không hề tránh né sự thật nên vẫn luôn tìm kiếm một phương thức nào đó để có thể đối mặt và chuẩn bị thật tốt cho những ngày cuối của cha mẹ mình, nhất là trong ý nghĩa tinh thần. Hơn thế nữa, chính bản thân tôi cũng đã hơn một lần có thể gọi là “trở về từ cõi chết”, nên tôi có thể cảm nhận sâu sắc lẽ vô thường một cách cụ thể và tất yếu như những gì mắt thấy tai nghe chứ không như một lý thuyết trừu tượng có được qua suy tưởng. Mỗi ngày tôi luôn tự nhắc nhở mình về một sự ra đi có thể vào bất cứ lúc nào. Vì thế, câu hỏi trước tiên của tôi trong ngày bao giờ cũng là: “Điều gì cần thiết nhất phải làm nếu hôm nay là ngày cuối của đời mình?”
Và tập sách này đã đến với tôi trong tâm trạng như thế đó. Vì vậy, chỉ riêng cái tựa đề của nó cũng đã đủ cuốn hút tôi rồi! Thật ra thì cách đây nhiều năm tôi đã từng chuyển dịch và bình giải quyển Tử thư (Bardo Thődol) nổi tiếng của Phật giáo Tây Tạng. Tất nhiên là tôi không có và cũng không đủ khả năng đọc nguyên bản tiếng Tây Tạng, nên đã sử dụng bản
dịch Anh ngữ có tựa đề “The Tibetan Book of the Death” của Lama Kazi Dawa Samdup. Tuy vậy, tôi tin chắc là mình không đến nỗi bỏ sót bất cứ nội dung quan trọng nào của tập sách, vì mấy năm sau khi có dịp tiếp xúc
với bản luận giảng Anh ngữ “Death, Intermediate State and Rebirth in Tibetan Buddhism” của Đại sư Lati Rinbochay thì tôi nhận ra những gì mình đã hiểu được qua bản dịch cuốn Tử thư cũng hoàn toàn phù hợp với lời dạy của Đại sư.
Mặc dù vậy, tôi không nghĩ là tất cả Phật tử Việt Nam, chẳng hạn như cha
mẹ tôi, có thể dễ dàng tiếp nhận những ý tưởng được trình bày trong Tử thư. Nói cho cùng, nếu chưa có được một nền tảng hiểu biết nhất định về Phật giáo Tây Tạng cũng như một đức tin vững chắc - thậm chí là tuyệt đối - vào những gì được thuyết dạy trong Tử thư, thì người đọc sẽ rất khó lòng tiếp nhận được những ý nghĩa tuy rất sâu xa nhưng hết sức trừu tượng và cô đọng được chuyển tải trong đó. Đây cũng chính là lý do vì sao trong một quãng thời gian dài rất lâu trước đây tập sách này không được phổ biến rộng rãi mà chỉ dành riêng cho các vị hành giả, các bậc thầy đang đảm nhiệm việc phù trợ, giúp đỡ những người lâm chung hoặc vừa
mới qua đời.
Nhưng việc tiếp nhận nội dung tập sách “Phù trợ người lâm chung” này lại
là một điều hoàn toàn khác, mặc dù nó cũng được thuyết giảng bởi một vị
Đại sư thuộc Phật giáo Tây Tạng và cũng nói về cùng một chủ đề như quyển Tử thư. Từ khi bắt đầu đọc những dòng đầu tiên, tôi đã hầu như không thể rời mắt ra cho đến những dòng cuối cùng. Tôi như người đang trong cơn khát cháy bỏng vội vàng uống lấy từng ngụm nước trong mát đổ xuống từ cơn mưa Pháp này. Và lạ lùng thay, là một người tu tập theo pháp môn Tịnh độ, lần đầu tiên tôi bất ngờ nhận ra rằng những điều được thuyết giảng ở đây là hoàn toàn phù hợp với giáo lý Tịnh độ mà tôi đã từng được biết. Nói cách khác, theo nhận thức của riêng tôi thì tập sách
này có thể xem như cầu nối quan trọng giữa những phần giáo pháp về sự chết trong Phật giáo Tây Tạng với pháp môn Tịnh độ vốn vô cùng quen thuộc với đa số Phật tử Việt Nam. Qua tập sách này, người đọc có thể nhận ra những khác biệt trong cách biểu đạt của hai nền giáo pháp, nhưng
thực sự là hoàn toàn tương đồng về mặt nội dung, ý nghĩa.
Vì thế, điều trước tiên tôi nghĩ đến sau khi đọc xong bản Việt dịch sách
này là phải làm sao chia sẻ Pháp bảo này đến với tất cả mọi người. Hoan
hỷ thay, dịch giả là chị Diệu Hạnh Giao Trinh (Paris, Pháp quốc) đã tán
thành ý định của tôi và hết lòng khuyến trợ. Chị đã kính cẩn trình lên Đại sư Dagpo Rinpoche ý định này và được ngài hoan hỷ chuẩn thuận. Từ đó, chúng tôi đã cùng nhau nỗ lực làm việc để có thể sớm giới thiệu bản dịch này đến với độc giả.
Thật ra, những lời dạy mà Đại sư đã ban ra là hết sức hoàn chỉnh. Nhưng vì toàn bộ nội dung này được đưa ra trong các Pháp hội khác nhau, dành cho một số thính chúng nhất định, nên cách trình bày tất nhiên có phần khác với một quyển sách. Đại sư hoàn toàn không có ý định biên soạn một quyển sách, và việc ghi chép lại nội dung để rồi chuyển dịch, in ấn và phổ biến là những việc tùy duyên mà phát sinh, không nằm trong chủ đích ban đầu của người thuyết giảng. Tuy vậy, Ngài đã hết sức hoan hỷ tán trợ
khi biết được việc làm của chúng tôi, và thậm chí đã dành thời gian chú
nguyện cho công việc của chúng tôi luôn được thuận lợi, tốt đẹp.
Nhân đây cũng xin lược nói qua đôi dòng về Đại sư Dagpo Rinpoche (Dagpo Rimpoch - Lobsang Jhampel Jhampa Gyamtshog), một trong những bậc cao tăng hiếm hoi của thời đại này. Ngài sinh năm 1932 tại Nandzong, vùng Dagpo thuộc Đông nam Tây Tạng, và cũng năm ấy Ngài được đức Đạt-lai Lạt-ma thứ 13 Thubten Gyatso (1876-1933) xác nhận là hóa thân tái sanh của Đại sư Dagpo Lama Rinpoche Jampel Lhundrup thuộc dòng truyền thừa Gelupa, từng là Viện trưởng Viện Dagpo Datsang ở vùng Dagpo. Năm lên sáu, Ngài được đưa vào học tại Tu viện Bamchoe (Bamchoe Monastery) và đến năm 13 tuổi Ngài được theo học ở Viện Dagpo Datsang (Dagpo Shedrup Ling), vốn nổi tiếng hết sức nghiêm khắc và kỷ cương. Tiêu chuẩn đào tạo
của Viện này là rất cao xét về mọi lãnh vực Phật học, nhưng đặc biệt là
hết sức chú trọng vào giáo pháp Lam-rim. Đại sư Dagpo Rinpoche từng được theo học với 34 bậc thầy uyên bác về Phật học, trong số đó có cả đức Đạt-lai Lạt-ma 14 và hai bậc thầy dạy của ngài là Kyabje Ling Rinpoche và Kyabje Trijang Rinpoche.
Đại sư Dagpo Rinpoche học tại Datsang cho đến năm 1954. Năm 1959, Ngài theo đức Đạt-lai Lạt-ma thứ 14 sang Ấn Độ rồi ngay năm sau đó Ngài sang định cư ở Pháp theo lời mời của các giáo sư Đại học và sự cho phép của đức Đạt-lai Lạt-ma. Tại đây, Ngài dạy tiếng Tây Tạng ở trường Langues O trong suốt 16 năm, nhưng không giảng dạy Phật pháp vì xét thấy chưa đủ cơ duyên. Từ năm 1976, vâng theo huấn thị của các bậc thầy của Ngài, Ngài bắt đầu việc giảng dạy Phật pháp. Năm 1978, Ngài thành lập Phật học
viện Guepele Tchantchoup Ling (sau đó trở thành Ganden Ling Institute) tại Paris. Hiện nay Ngài vẫn thường xuyên thuyết giảng tại Phật học viện
này.
Vừa dạy Tạng ngữ, Ngài vừa đào tạo nhiều dịch giả, trong số đó có cô Marie Stella Boussemart chuyên dịch Tạng-Pháp và cô Rosemary Patton chuyên dịch Tạng-Anh. Họ đã theo Ngài trong tất cả các chuyến đi thuyết giảng khắp các nước như Italy, Switzerland, Holland, Belgium, Canada, Anh, Hoa Kỳ, Ấn Độ, Indonesia, Malaysia... và đặc biệt là ngay tại Pháp quốc.
Từ năm 2006 đến 2008, Ngài đã năm lần liên tiếp thuyết giảng về đề tài “phù trợ người lâm chung”, mỗi lần kéo dài suốt hai ngày. Từ cơ duyên này, cô Marie Stella Boussemart đã thực hiện việc ghi chép tổng hợp nội dung của cả năm lần thuyết giảng thành một bản tiếng Pháp. Và chính nhờ đó mà chúng ta có được bản Việt dịch của đạo hữu Giao Trinh từ bản tiếng
Pháp này.
Công việc chính của chúng tôi chỉ là rà soát lại toàn bộ bản Việt dịch để loại bỏ tất cả những sai sót trong việc ghi chép, chuyển dịch; đồng thời cũng thực hiện một số thay đổi cần thiết và thích hợp để chuyển từ lối văn nói sang phong cách văn viết. Những việc làm này đều nhắm đến một mục đích duy nhất là giúp người đọc có thể nhận hiểu dễ dàng hơn nhờ
vào những cách diễn đạt rõ ràng, mạch lạc, và tất nhiên là vẫn trên tinh thần tôn trọng tuyệt đối những gì Đại sư đã nói ra. Đôi khi, chúng tôi cũng thêm các tiểu tựa hoặc phân đoạn lại một vài nơi, nhằm tạo ra một kết cấu chặt chẽ và hoàn chỉnh hơn cho tập sách. Xét cho cùng, từ những nội dung được trình bày cho một thính chúng cá biệt vào một thời điểm nhất định, có phần nào đó mang tính chất ứng cơ và tùy biến đối với
người nghe, thì việc chuyển sang thành một quyển sách có kết cấu hoàn chỉnh dành cho tất cả mọi người không thể là một chuyện dễ dàng và có thể tùy tiện được. Vì thế, chúng tôi đã hết sức cẩn trọng trong công việc và luôn cố gắng để hạn chế mọi sai sót. Mặc dù vậy, nếu có những khuyết điểm nào thuộc về phần việc của chúng tôi làm cho độc giả cảm thấy không được hài lòng hoặc khó tiếp nhận, chúng tôi xin chân thành nhận lỗi về mình vì chắc chắn điều đó chỉ có thể là do khả năng hạn chế cũng như tầm nhận thức còn chưa thấu triệt của bản thân chúng tôi mà thôi.
Trở lại với nội dung sách này, đây có thể nói là một
chủ đề vừa quen vừa
lạ đối với hầu hết
chúng ta. Nói là quen, vì có mấy ai trong
chúng ta lại chưa từng
một lần đối diện với cái chết của một trong những người thân của mình? Hơn thế nữa, còn có điều gì tương đồng và
phổ biến đối với tất cả
chúng ta hơn là cái chết? Kể từ khi ta
mở mắt chào đời, cái chết đã bắt đầu lừng lững tiến dần về phía
chúng ta, không thể tránh né,
không thể ngăn chặn, cũng không thể làm cho chậm lại... Cứ như thế, tất
cả
chúng ta đều
hoàn toàn bất lực trong sự chờ đợi một
sự kiện kinh hoàng không sao
tránh khỏi là cái chết.
Thế nhưng cái chết cũng là một
sự kiện hoàn toàn xa lạ đối với tất cả
chúng ta. Bởi không ai trong
chúng ta đã từng tự mình trải nghiệm cái chết!
Chúng ta chỉ nhìn thấy người khác chết và được nghe nói về cái chết từ những người...
chưa bao giờ chết. Nếu đã thế thì làm sao ta có thể biết được gì về cái chết? Thử
hình dung, khi cơ hội đến với ta để thực sự cảm nhận và
hiểu biết được đôi điều về cái chết, thì cũng đã không còn cơ hội nào nữa để ta có thể kể lại về những
kinh nghiệm tự thân đó cho tất cả
mọi người. Ít ra thì điều này cũng là đúng với hầu hết những người
bình thường. Và vì thế, mặc dù “cánh cửa tử” là rất gần và có thể mở ra với mỗi
chúng ta bất cứ lúc nào, nhưng những gì “bên kia
cửa tử” dường như vẫn là một
bí ẩn muôn đời đối với những kẻ
phàm phu.
Nhưng
may mắn thay cho cho tất cả
chúng ta, vì một
đại sự nhân duyên nên
cách đây hơn 25 thế kỷ
đức Phật Thích-ca Mâu-ni đã ra đời. Với
trí tuệ toàn giác, Ngài là người đầu tiên đã có thể
mô tả về
cảnh giới sau khi chết cũng như mọi tiến
trình diễn tiến của sự chết. Những điều này được Ngài thấy biết
như thật bằng vào sự
thực chứng của
kinh nghiệm tự thân,
hoàn toàn không
xuất phát từ bất kỳ một
lý thuyết suy diễn nào. Hơn thế nữa, những
phương pháp tu tập để
đạt đến sự
chứng nghiệm về sự chết đã được Ngài truyền dạy lại, và từ đó
đến nay đã có
vô số các vị
đại sư,
hành giả...
thực hành thành công,
đạt đến sự thấy biết
như thật về sự chết và mọi tiến trình của nó. Sự
chứng nghiệm này là nền tảng quan trọng giúp các vị
kiểm soát được
hoàn toàn sự chết và
tái sinh, hay ít ra cũng là có thể tự chọn lấy một
con đường lợi lạc hơn,
tốt đẹp hơn cho
chính
bản thân mình
sau khi chết.
Phật giáo luôn xem
vấn đề sống chết là điều quan trọng nhất
cần phải được nhận hiểu một cách thấu đáo. Đây là điểm tương đồng giữa tất cả các
tông phái khác nhau trong
Phật giáo.
Thiền tông luôn
quan niệm sinh tử là việc tối quan trọng của một thiền giả, và chính vì cái “sinh tử sự đại” này mà
thiền sư Huyền Giác khi đến tham bái
Lục tổ đã chống
tích trượng đứng trơ trơ không lễ lạy! Chỉ sau khi
giải quyết xong chuyện tối
quan trọng này rồi ngài mới
chí thành phủ phục
lễ bái Tổ sư. Vì thế, có
thể nói người
tu Thiền không
sợ chết, nhưng lại sợ nhất là không
hiểu rõ về cái chết. Một khi chưa
thấu triệt vấn đề sinh tử,
hay nói một cách
khác là chưa biết chắc được mình sẽ đi đâu về đâu sau khi
chấm dứt cuộc
sống này, thì
hành giả dù có miên mật
công phu đến đâu cũng chưa thể xem là đã nắm chắc được
mục tiêu giải thoát.
Đối với các
hành giả Mật tông thì điều này lại càng dễ dàng
nhận thấy hơn.
Toàn bộ công phu hành trì tu tập của một
hành giả trong suốt cuộc đời hầu như chỉ hướng đến một
mục đích duy nhất là chuẩn bị cho cái chết.
Sở dĩ như thế là vì theo
Mật tông thì
trừ ra một số rất ít các vị
đại hành giả có
thể đạt được
chứng ngộ và
giải thoát ngay
trong đời sống, còn đối với hầu hết
mọi người thì thời điểm chết sẽ là cơ hội tốt nhất,
thuận lợi nhất để một
hành giả đạt được sự giải thoát.
Kinh điển Mật tông dạy rằng, khi
thân tứ đại tan rã cũng là thời
điểm tâm thức sẽ có một sự “lóe sáng” rất gần với
tâm thức giác ngộ, và nếu
chúng ta không có sự
tu tập để tận dụng cơ hội này thì sau đó
nghiệp lực sẽ
hiện hành,
tiếp tục xô đẩy, dẫn dắt
chúng ta vào các
cảnh giới tái sinh trong
sáu nẻo luân hồi.
Riêng đối với những người
tu tập theo
pháp môn Tịnh độ thì sự chết chính
là đích đến của
một đời tu tập.
Giáo lý Tịnh độ không
nói nhiều về tiến
trình của sự chết, nhưng xác quyết một điều là
chắc chắn có sự
tái sinh
sau khi chết. Trên
căn bản đó, nếu người tu chuẩn bị tốt các món
tư lương là tín, nguyện và hạnh thì
chắc chắn sẽ được sự
tiếp dẫn của
đức Phật A-di-đà cùng
Thánh chúng và được
vãng sinh về
cõi Tịnh độ của Ngài.
Thật ra,
kinh điển Mật tông cũng nhắc đến sự
tiếp dẫn của chư Phật, nghĩa là rất nhiều vị Phật ở các
cõi Tịnh độ khác nhau chứ không chỉ riêng
đức Phật A-di-đà, và việc
vãng sinh về
cõi Tịnh độ nào là
tùy theo
sự
phát nguyện của
hành giả. Theo sách
Đại Đường Tây vực ký thì ngài
Tam tạng Pháp sư Huyền Trang đã
phát nguyện vãng sinh lên
cõi Tịnh độ của đức
Bồ Tát Di-lặc, tức là cung trời Đâu-suất. Trước giờ
lâm chung, Ngài đã được nhìn thấy những
điềm lành rõ rệt
báo trước sự
vãng sinh của
Ngài, và Ngài đã nói với các
đệ tử một cách
chắc chắn về việc Ngài sẽ
tái sinh lên cung trời Đâu-suất để
tiếp tục học hỏi giáo pháp với
Bồ Tát
Di-lặc.
Như vậy, cho dù là
Thiền tông,
Mật tông hay
Tịnh độ... sự tương đồng ở đây chính là một
nỗ lực tích cực trong suốt cả
cuộc đời để hướng đến việc chuẩn bị tốt cho giây phút cuối đời. Mỗi
tông phái có những
pháp môn khác nhau để
đạt đến mục đích này, nhưng
đi vào luận giải thì tất cả
đều
tương hợp, tuy có những nét khác biệt nhau trong
hình thức biểu đạt
nhưng không hề có sự
mâu thuẫn về nội dung,
ý nghĩa. Chính
bản thân tôi
sau khi được đọc qua những lời giảng của
Đại sư Dagpo Rinpoche trong tập sách này mới
nhận ra và xác quyết điều đó.
Vì thế, tôi
tin chắc một điều là tập sách này không chỉ dành riêng cho những ai đang
tu tập theo
Phật giáo Tây Tạng.
Sự thật là những lời dạy của
Đại sư Dagpo Rinpoche có thể
mang đến lợi lạc cho tất cả
chúng ta, không chỉ những người
Phật tử mà kể cả những người theo
tôn giáo khác, và không chỉ cho những người có
tín ngưỡng mà kể cả những ai chưa đặt
niềm tin vào bất cứ
tôn giáo nào.
Vì sao vậy? Vì những gì được đề cập ở đây là những
vấn đề rất
thiết thực
có
liên quan đến mọi
con người và mỗi người
chúng ta đều có thể tự mình
kiểm nghiệm tính
đúng đắn của những
vấn đề đó ngay trong cuộc sống; vì những phương thức được
đề xuất ở đây là những điều mà bất cứ ai cũng có thể làm được nếu có một chút
lưu tâm và
nỗ lực, và đều sẽ nhận được những
lợi lạc vô biên từ việc
thực hành những phương thức đó; và
cuối cùng là vì dù muốn hay không muốn, dù tin hay không tin thì tất cả
chúng
ta đều phải đối mặt từng ngày trước cái chết đang
đến gần với những người
thân yêu của mình, rồi
cuối cùng là cái chết của chính
bản thân mình. Suy cho cùng, cho dù ai đó chưa có
niềm tin vững chắc vào những gì
được trình bày ở đây thì liệu họ có thể có được một
lựa chọn nào khác để
giải quyết vấn đề sống chết? Và đã thế thì, sao không thử qua
một lần
cho biết nhỉ?
Những lời dạy của
Đại sư Dagpo Rinpoche trong sách này nói riêng và
Phật
pháp nói chung đã mang lại quá nhiều
lợi lạc cho
bản thân tôi và cả
gia
đình tôi. Vì thế, tấm lòng
tri ân thành kính của
chúng tôi đối với
Tam bảo là không thể nói hết ở đây. Việc
cố gắng giới thiệu sách này đến với
tất cả
mọi người chỉ là một trong những
nỗ lực nhỏ nhoi để đáp đền
hồng
ân Tam bảo, mặc dù
chúng tôi luôn tự biết về khả năng
hạn chế và
kiến thức giới hạn của chính
bản thân mình trước công việc khó khăn này. Trên
tinh thần đó,
chúng tôi xin
hoan hỷ đón nhận mọi sự góp ý chỉ dạy từ các vị
thức giả gần xa, để những sai sót nếu có đều sẽ được chỉnh sửa trước khi tái bản.
Mong sao tất cả những ai có duyên may gặp được sách này đều sẽ nhận được
những
lợi ích vô biên từ
Phật pháp, hoặc chí ít cũng sẽ cất đi được cái
gánh nặng muôn đời của nỗi
ưu tư về cái chết.
Mong sao tất cả những ai hiện đang và sẽ đối mặt với nỗi
kinh hoàng của cái chết đều sẽ nhận được sự
quan tâm giúp đỡ
thích đáng từ những người còn sống để không phải
cảm thấy sợ hãi và bơ vơ lạc lõng khi sắp cất
bước lên đường, trước một cuộc
hành trình chưa biết sẽ về đâu.
Mong sao tất cả những ai đã, đang hoặc sẽ phải đối mặt với cái chết của những người
thân yêu đều sẽ nhận hiểu được những lời dạy
sáng suốt này để có thể tự mình xua tan mọi nỗi lo sợ và
đau khổ, có thể thắp lên
ngọn
đèn Chánh pháp vào
đúng lúc để giúp soi rõ
con đường đi bên kia cửa tử cho người
lâm chung.
Cuối cùng, thay mặt tất cả những ai đã, đang và sẽ nhận được vô vàn
lợi ích từ tập sách này, xin kính dâng lên
Đại sư Dagpo Rinpoche
lòng biết ơn chân thành đối với
tâm từ bi vô hạn và những lời
thuyết giảng đầy
trí
tuệ của Ngài; xin cảm niệm
công đức vô lượng của cô Marie Stella Boussemart, người đã
thực hiện ghi chép bản
Pháp ngữ, và
đạo hữu Giao Trinh, người đã chuyển dịch
từ Pháp ngữ sang Việt ngữ với một sự
cẩn trọng và
tâm nguyện vị tha rộng lớn; xin
tri ân tất cả các
thiện tri thức, các
thân hữu gần xa đã góp phần trực tiếp cũng như
gián tiếp,
vật chất cũng
như tinh thần cho sự hình thành và ra đời của tập sách này.
Xin
hồi hướng mọi
công đức về cho
toàn thể pháp giới chúng sinh, nguyện cho tất cả đều sẽ
phát tâm Bồ-đề,
tinh tấn tu tập và sớm
đạt được giác ngộ viên mãn.
Trân trọng
NGUYỄN MINH TIẾN