Chưa Hẳn Là Niết Bàn

CHƯA HẲN LÀ NIẾT BÀN
Rachel Neumann* | Chân Minh Văn dịch

Đôi khi những điều hữu ích nhất mà chúng ta học được không đến từ những người thầy mà từ những người như chúng ta, chỉ đang cố gắng để làm tốt nhất có thể với cuộc sống này. Rachel Neumann là một học trò của Thiền sư Thích Nhất Hạnh, cô đã biên tập nhiều cuốn sách của ông. Làm việc để áp dụng những lời dạy của Thầy vào cuộc sống của chính mình, cô đã học được một số bài học về việc lắng nghe mà tất cả chúng ta đều có thể nhận được lợi ích từ đó.

Thường khi tôi yêu cầu cô con gái Plum của tôi hít một hơi thở thật sâu, nó trả lời: “Con vừa nói chuyện vừa có thể thở được mà!” Cho đến gần đây, tôi nhận ra rằng tôi cũng có thái độ như vậy về việc lắng nghe. Tôi có thể lắng nghe trong khi tôi nói chuyện! Tôi có thể vừa nghe vừa nghĩ về danh sách mua hàng hoặc vết sưng trên trán! Trong công việc biên tập sách của mình, tôi đã học cách thực sự lắng nghe những gì mình đang đọc, đọc nó vài lần, nói với chính mình và, vì tôi thường có câu hỏi nhưng không có ai để hỏi, nên phải quay lại và đọc. Điều này đã đủ khó với văn bản chỉ im lặng ngồi đó, không ngắt lời hay phán xét tôi, nhưng lắng nghe theo cách đó đối với những con người sống khác, những người mà lời nói luôn pha trộn với câu hỏi, cảm xúc và phán xét của chính họ, tỏ ra khó hơn rất nhiều. Một trong những lý do khiến chúng ta dành quá ít thời gian cho chính mình hoặc cho người khác là việc lắng nghe, thực sự lắng nghe, có thể gây bất tiện và tốn thời gian. Tất cả chúng ta đều nghĩ rằng mình lắng nghe tốt hơn người khác. Đó là sự thật, những người khác không phải là người lắng nghe tốt. Đó là sự thật, chúng tôi không. Tôi không. Tôi có xu hướng nói và suy nghĩ rất nhanh; khi người khác nói chuyện, tôi có xu hướng nghĩ đến phần cuối câu của họ. Đôi khi tôi quá bận rộn cố gắng không ngắt lời họ bằng câu trả lời rõ ràng là họ đang cố hỏi đến nỗi tôi quên mất rằng họ đang nói và bắt đầu làm việc khác, chẳng hạn như cắt móng tay hoặc kiểm tra e-mail. Quả thật là không đẹp chút nào.

Thiền sư Thích Nhất Hạnh và tôi gần đây đã dành một năm để viết một cuốn sách về lòng chung thủy và sự thành công của các mối quan hệ lâu dài. Đó là một cuốn sách dày 150 trang, nhưng tôi sẽ cung cấp cho bạn bí mật ở đây chỉ trong một vài dòng. Nếu bạn muốn duy trì mối quan hệ của mình, hãy thành thật về những đau khổ và định kiến ​​của chính bạn. Dành thời gian cho bản thân để chú ý đến vết ngứa, vết sưng tấy hoặc danh sách thực phẩm để nó không xuất hiện khi đối tác của bạn đang nói. Nói cách khác, khi bạn có mặt với người khác, bạn phải biết lắng nghe.

Đối với đối tác của tôi, Jason và tôi, điều này có nghĩa là ít thời gian giả vờ lắng nghe hơn và có nhiều thời gian hơn để thực sự lắng nghe. Hóa ra mặc dù tôi luôn nghĩ rằng mình khá giỏi trong việc giả vờ lắng nghe, nhưng anh ấy vẫn có thể nhận ra. Anh biết tôi chỉ sốt ruột chờ anh nói xong để góp ý. Hóa ra lắng nghe cũng giống như ngồi thiền; nó rất đau, đặc biệt là lúc đầu và không nên thực hiện trong thời gian dài.

Một lần, khi Jason đang nói về một khách hàng của anh ấy, và tôi đang cho anh ấy lời khuyên bổ ích, anh ấy đã ngăn tôi lại. “Anh không muốn lời khuyên của em,” anh nói. “Anh chỉ muốn em lắng nghe thôi.” Tôi lườm anh ta. “Vậy thì anh nên nói với em ngay từ đầu,” tôi nói. “Em sẽ nghe theo cách khác!” Anh trừng mắt nhìn tôi, nhưng sau đó, mỗi chúng tôi đã học cách nói, trước khi nói về điều gì đó khó khăn, "Bạn có sẵn sàng nghe không?" Thật ngạc nhiên là, nếu tôi được hỏi thẳng, tôi có thể lắng nghe theo cách mà trước đây tôi không chắc là có thể xảy ra.

Đôi khi, tôi không thể lắng nghe. Tôi mệt mỏi hoặc mất tập trung hoặc một ngày đã quá bận rộn. Sau đó, tôi đang học cách nói “Không”. Điều đó thật đáng thất vọng và khó chịu, nhưng tôi nhận ra rằng như vậy vẫn tốt hơn là giả vờ. Một trong những khó khăn đối với tôi khi lắng nghe sâu là tôi thiếu kiên nhẫn để tìm câu trả lời và làm cho mọi thứ tốt hơn. Nếu tôi chỉ lắng nghe, tôi lo lắng rằng lắng nghe sẽ được coi là “đủ” và mọi thứ sẽ không bao giờ thay đổi. Đó là niềm tin mà tôi đang dần xây dựng, ở Jason và ở bản thân mình, rằng việc lắng nghe sâu có thể là đủ hoặc có thể không, nhưng đó hầu như luôn là bước đầu tiên. Tôi tin tưởng mạnh mẽ vào những đánh giá nhanh, tư duy phê phán và những điều chung chung, và tôi đã đấu tranh để chấp nhận rằng lắng nghe sâu sắc không có nghĩa là từ bỏ những điều này. Với cách bộ não con người đã được thiết lập để phân biệt và chỉnh sửa, việc lắng nghe mà không phán xét là điều không thể. Ngồi và thở với nhận thức sẽ hữu ích, ở chỗ tôi đang dành thời gian cho bản thân; ít nhất là tôi đang thiền. Ngồi yên, bạn sẽ dễ dàng nhìn thấy những suy nghĩ đến và đi mà không bị cuốn vào chúng. Nhưng ngay sau khi tôi chấm dứt, nó sẽ hoạt động trở lại, còn được gọi là phán đoán.

Tôi vẫn đang tìm cách lắng nghe sâu mà vẫn hoạt động với mức độ phản xạ nhanh và cường độ mà cuộc sống của tôi yêu cầu. Tôi nghĩ Thầy Thích Nhất Hạnh sẽ nói tôi nên chậm lại. Nhưng tôi không có mong muốn chậm hơn nữa. Thay vào đó, tôi đang lắng nghe mà không hành động ngay lập tức hoặc đặt nhiều trọng lượng vào phán đoán xảy ra. Thật hữu ích khi thừa nhận những đánh giá mà tôi luôn đưa ra. Sau đó, tôi có thể thấy chúng đến từ đâu. Đôi khi, tôi nhìn và quyết định rằng mình đã đúng: người nầy hoặc người kia có ý lừa đảo. Những lần khác, thường là quá muộn hai phút, tôi nhận ra tất cả sự đúng đắn của mình đều xuất phát từ nỗi sợ hãi, tức giận hoặc thèm muốn của chính mình và tôi vô cùng xấu hổ.

Với bạn bè, tôi dễ dàng lùi bước. Với Jason, mọi việc trở nên dễ dàng hơn. Nhưng đối với các con tôi, khi chúng lớn lên, tôi thấy việc lắng nghe sâu thực sự khó khăn. Có lẽ điều này là do tôi đã biết chúng từ khi tôi có thể lắng nghe chúng mà không cần lời nói, và bây giờ chúng chứa đầy những từ ngữ thường khiến tôi mất tập trung vào những gì chúng đang cảm nhận. Điều này một phần là do tôi cũng có những trải nghiệm thời thơ ấu của riêng mình ảnh hưởng đến cách tôi nhìn nhận chúng. Lắng nghe chúng khó hơn rất nhiều so với việc chăm sóc chúng, phối hợp với chúng và dành tình cảm cho chúng. Đó là bởi vì khi tôi lắng nghe, tôi cảm thấy mình phải làm gì đó với nó.

Sáng nay, Luna, con gái lớn của tôi, muốn ném một con sên mà nó tìm thấy ở bậc thềm trước nhà vào thùng phân trộn của thành phố. Thông thường, cô ấy nhận được mười xu cho mỗi con sên mà cô ấy ném vào và năm xu cho mỗi con ốc sên nhỏ. Nhưng sáng nay, chúng tôi đi đén trường muộn, và chúng tôi không có thời gian cho nghi lễ sên đó. Tôi nói với cô ấy rằng chúng ta phải rời khỏi con sên ngay bây giờ, và nó sẽ ở đó khi cô ấy đi học về hoặc (hy vọng) bị một con chim hét đen ăn thịt. Điều này không ổn. Luna bắt đầu với điều mà tôi đoán là điệp khúc phổ biến nhất của tất cả trẻ em trong độ tuổi đi học. “Thật không công bằng,” cô nói. Cô ấy yêu con sên đó, và nó có thể bị nát nếu chúng ta để nó ở đó trên vỉa hè. Cô ấy cần mười xu đó và sẽ dùng nó để mua thứ gì đó. Cô ấy tiếp tục lặp đi lặp lại câu “Thật không công bằng” trong mười phút đầu tiên của chuyến đi. Trong hai phút, tôi đã bị kích thích. Cô ấy thật vô lý. Nhưng rồi tôi nhập tâm vào bài tụng của cô ấy, coi từng câu như một cơ hội để lắng nghe và hít thở, và bắt đầu thưởng thức nó. Sau một vài phút, tôi đã vượt qua việc đó. Tôi thông báo với cô ấy rằng cô ấy có thể tiếp tục, và tôi vẫn nghe cô ấy nói rằng điều đó là không công bằng. Bây giờ tôi sẽ nghe radio. Cô ấy tiếp tục thêm năm phút nữa, mặc dù với giọng nhẹ nhàng hơn, thích thú với âm thanh phàn nàn của chính mình.

Gần đây, tất cả phụ huynh của học sinh lớp hai tại trường của Luna đã được gọi đến để họp về con cái của chúng tôi. Chúng tôi ngồi đó lắng nghe khi các nhà tâm lý học tự giới thiệu và nói về sự phát triển xã hội và cảm xúc của trẻ tám tuổi cũng như sự phát triển ngày càng tăng về tôn ti thứ bậc của chúng. Cuối cùng, một phụ huynh lo lắng thốt ra điều mà nhiều người trong chúng tôi đang nghĩ: “Nhưng tại sao chúng ta lại ở đây?” Chúng ta đã làm gì? Trước khi có thể lắng nghe bất cứ điều gì, chúng ta cần biết: Chúng ta có đang gặp rắc rối không? Chúng ta đã làm gì sai? Chúng ta cáu kỉnh khi con cái khó chịu, không phải chỉ vì chúng ta yêu chúng và muốn chúng hạnh phúc sao? Nếu chỉ có vậy, chúng ta sẽ buồn khi họ buồn, nhưng chúng ta sẽ không quá tức giận hay thất vọng. Chúng ta khó chịu vì chúng ta thường cảm thấy mình phải sửa chữa mà không thể. Chúng ta không thể bắt những đứa trẻ khác ở công viên chia sẻ đồ chơi của mình và chúng ta không thể làm một bữa ăn nhẹ khi chúng đang đói trong xe. Hoặc chúng ta khó chịu vì điều gì đó tương tự đã xảy ra với chúng ta và chúng ta cũng có cảm giác như vậy, nhưng chúng ta không thể giải quyết được. Bây giờ nó lại ở đây trước mặt chúng ta.

Có rất ít điều chúng tôi thực sự có thể sửa chữa. Tôi biết điều này ngay với những điều nhỏ nhặt. Khi chúng tôi đang lái xe đến trường, không đời nào chúng tôi phải quay lại nhà và ném sên vào thùng, vì vậy tôi có thể thoải mái về điều đó. Chẳng có gì để làm. Càng khó hơn khi Plum nói với tôi rằng cô ấy sợ chết hoặc khi Luna nói rằng cô ấy cô đơn trên sân trường. Đây là những điều kích hoạt ký ức và lo lắng của riêng tôi. Thật khó để muốn nghe nó trừ khi tôi có thể sửa nó.

Dù lớn hay nhỏ, lắng nghe vẫn là phần trăm lớn nhất trong những gì tôi thực sự có thể làm. Phần nhỏ hơn, nhưng vẫn quan trọng, là phán đoán và tìm ra hành động nào cần phải thực hiện. Khi tôi bắt đầu lắng nghe những gì Thầy Thích Nhất Hạnh thực sự đang cố gắng nói, có rất nhiều chỉnh sửa cấu trúc mà tôi cần phải làm. Là một biên tập viên, tôi đã chuyển từ công việc dọn dẹp nhà cửa sang đội phá dỡ và xây dựng. Tôi càng dành nhiều không gian để lắng nghe, tôi càng hiểu rõ hơn về những gì tôi cần làm tiếp theo.

Đức Phật khuyến khích tất cả những thính giả của Ngài trau dồi ba năng lượng: chánh niệm (smrti trong tiếng Phạn), định (samadhi) và tuệ (prajna). Tôi đã luôn nghĩ rằng những từ này đi cùng nhau trông rất đẹp và nghe có vẻ hay, nhưng mối liên hệ của chúng bắt đầu có ý nghĩa khi tôi thử nó. Chánh niệm (nhận thức rộng mở, sẵn sàng) dẫn đến định (lắng nghe sâu, tập trung) dẫn đến tuệ (rõ ràng và hiểu biết phải làm gì tiếp theo). Khi còn nhỏ, tất cả những gì tôi muốn là được bố mẹ đấm vào bụng đứa trẻ bắt nạt mình, hoặc ít nhất là dạy tôi cách nắm chặt nắm đấm. Khi bố mẹ tôi dường như chỉ lắng nghe để nói với tôi rằng họ đã xin lỗi như thế nào, thay vì cảm thấy được lắng nghe, tôi chỉ cảm thấy bế tắc và bất lực. Tôi không chỉ muốn sự đồng cảm; Tôi muốn được an toàn ở trường và ở nhà riêng của mình.

Vì vậy, tôi có thể phản ứng thái quá và mắc sai lầm ở phía bên kia, bỏ qua việc lắng nghe và nhảy lên ngựa và cầm kiếm của mình để giết kẻ bắt nạt trước khi các con tôi kể xong câu chuyện của chúng. Tôi đang làm việc trên sự cân bằng. Đây là mục tiêu của tôi: Lắng nghe sâu sắc. Hỏi câu hỏi. Sau đó dừng lại một chút. Kiểm tra lại về tính khả dụng của tôi. Sau đó, nếu cần, hãy để sự phán xét dẫn đến hành động. Hãy để những đứa trẻ của tôi đưa ra những hiểu biết của riêng chúng. Nếu cần thiết, hãy cho chúng một chân lên ngựa, cho chúng mượn thanh kiếm của tôi và đẩy chúng đi đúng hướng. Tôi sẽ đi chiếc xe dự phòng, chỉ trong trường hợp chúng cần ai đó lắng nghe chúng khi chúng đi.

* Bài dịch trích từ “Bài viết hay nhất về đạo Phật trong năm 2013” (The Best Buddhist Writing 2013) do Marvin McLeod biên tập.

RACHEL NEUMANN là giám đốc biên tập của Parallax Press, chi nhánh xuất bản của cộng đồng Thiền sư Thích Nhất Hạnh, và là tác giả của “Chưa hẳn là Niết Bàn: Hành trình Chánh niệm của Người hoài nghi” (Not Quite Nirvana: A Skeptic’s Journey to Mindfulness), được trích ở đây. Tác giả sống ở Bay Area, California và thường xuyên viết về những liên hệ của chánh niệm, nuôi dạy con cái, chính trị và sự lộn xộn của cuộc sống hàng ngày.