Đạo Làm Người

29/10/201312:00 SA(Xem: 21287)
Đạo Làm Người

ĐẠO LÀM NGƯỜI

Thích Đạt Ma Phổ Giác

LỜI NGUYỆN CẦU

Chúng con quỳ trước Phật Đài, cúi xin Tam bảo chứng minh lòng thành, xin nghe con trẻ tỏ bày, nguyện cầu hết thảy muôn loài thế gian.
Trước là cha mẹ ông bà được nhiều phước đức sống lâu ở đời, sau là tất cả thầy cô thấm nhuần đạo pháp dạy con nên người.
Nguyện cho tất cả mọi người tin sâu nhân quả cùng nhau làm lành, nguyện cho thế giới thanh bình, mọi người vui sống yêu thương chân thành.
Hôm nay, con trẻ nguyện cầu siêng năng học tập mai sau giúp đời. Bây giờ, con trẻ dại khờ nguyện xin chư Phật nhiệm mầu sáng soi, giúp con hiểu biết thâm sâu, phân biệt phải trái đúng sai tỏ tường để con mở rộng tấm lòng, kính trên nhường dưới, thương yêu muôn loài.
Một lòng con trẻ ước mong, cúi xin chư Phật xót thương độ trì.
Một lòng con trẻ ước mong, cúi xin chư Phật xót thương độ trì.
Một lòng con trẻ ước mong, cúi xin chư Phật xót thương độ trì.

ĐẠO LÀM CON

Đạo làm con, trước hiếu thảo,
Yêu thương mẹ, kính trọng cha.
Cha mẹ gọi, trả lời ngay,
Cha mẹ dạy, phải vâng lời.
Cha mẹ sai, không biếng trễ,
Cha mẹ bảo, con làm theo.
Cha mẹ thích, phải làm ngay,
Cha mẹ phiền, không nên làm.
Cha mẹ khuyên, con kính cẩn,
Cha mẹ trách, vui nhận lỗi.
Cha mẹ buồn, con an ủi,
Cha mẹ vui, con san sẻ.
Cha mẹ chê, không hờn dỗi,
Cha mẹ khen, không tự đắc.
Cha mẹ thương, không ỷ lại,
Cha mẹ ghét, cũng không buồn.
Cha mẹ lỗi, nhỏ nhẹ khuyên,
Cha mẹ đúng, nên bắt chước.
Lập gia đình, sáng tối thăm,
Sống xa nhà, thường thăm hỏi.
Đi phải thưa, về phải trình.
Cha mẹ già, phải nuôi dưỡng,
Cha mẹ bệnh, phải chăm sóc,
Cha mẹ mất, lo đúng lễ.
Sống cho tròn đạo làm con,
Sống yêu thương, biết chia sẻ,
Sống chân thành, không gian dối,
Ai làm người nhớ khắc ghi.
Sống cho tròn đạo ân nghĩa,
Làm người tốt, biết vị tha,
Ơn sinh thành, công dưỡng dục,
Đạo làm con phải đáp đền.
SỐNG HIẾU THUẬN, THƯƠNG YÊU MỌI NGƯỜI
Anh chị em nương tựa nhau,
Sống nhường nhịn, biết chia sẻ,
Sống vui vẻ, cùng thuận thảo,
Sống chan hòa cùng mọi người.
Với người trên phải kính cẩn,
Với kẻ nhỏ phải dung hoà,
Sống tiết độ, biết lễ nghi,
Thương kính người trong bình đẳng.
Kính chú bác như mẹ cha.
Trọng anh em, quý bạn bè.
Tình thân quyến phải gìn giữ.
Với mọi người sống yêu thương.
Biết giúp đỡ, không ích kỷ,
Sống khiêm tốn, không phô trương,
Sống giữ mình, không sa ngã,
Sống vị thamọi người.

HÃY SỐNG VỚI TRÁI TIM YÊU THƯƠNGHIỂU BIẾT

Một kiếp người thoáng qua mau,
Sống cho đúng, không hối tiếc,
Với bản thân biết điều hoà,
Biết thúc liễm thân-miệng-ý.
Sống làm việc, biết hy sinh,
Sống giữa đời, biết phụng sự,
Sống yêu thương trong hiểu biết,
Sống hết mình vì người khác.
Trước học lễ, sau học chữ,
Siêng học hỏi những điều hay.
Biết kính thầy, quý trọng bạn,
Biết kính trên, nhường người dưới.
Với thầy cô phải lễ phép,
Với bạn bè phải hòa hợp,
Với cộng đồng phải thuận ý,
Với mọi người biết yêu thương.
Cùng vui vẻ kết bạn hiền
Cùng học tập, lao động tốt,
Cùng giúp nhau, cùng tiến bộ,
Cùng sẻ chia vì mọi người.
Khi học bài phải tập trung,
Học và hành phải đi đôi.
Sách nhảm nhí chẳng nên đọc,
Sách Thánh hiền phải nên xem.
Ăn với uống chỉ để sống,
Ăn vừa đủ, không nên quá.
Không cố tâm giết hại vật,
Không xúi bảo người giết hại.
Đồ của người không tự lấy,
Nếu không hỏi cũng như trộm.
Không tà hạnh, đỡ hư thân.
Giữ thuỷ chung, đồng hạnh phúc.
Sống ở đời cần chữ tín,
Nói chân thật, lời từ ái,
Không nói tục, lời xảo trá,
Không gian dối để hại người.
Không dùng chất có độc hại
Gây say sưa, loạn thân tâm.
Không kết tình cùng bạn xấu,
Hãy kết bạn với người tốt.
Luôn gần gũi bậc hiền Thánh,
Để học hỏi những điều hay.
Chi tiêu đúng việc cần xài,
Không xa hoa, hay lãng phí.
Việc không tốt chớ xúi người,
Việc thiện lành nên khuyến khích.
Biết khen ngợi người làm tốt,
Biết khuyên nhủ người làm xấu.
Không chê bai người phạm lỗi,
Nên động viên người làm thiện.
Ai giúp đỡ phải nhớ ơn,
Ai gieo oán cũng chớ buồn,
Không thấy ai là kẻ thù,
Chỉ có người chưa thông cảm.
Cho và nhận phải biết rõ,
San sẻ người không mong trả.
Không trách móc, không giận hờn,
Nhẫn nhịn nhường trong vui vẻ.
Biết cảm thôngtha thứ,
Bằng tình người trong cuộc sống.
Không cậy quyền, ỷ thế lực,
Tin nhân quả, biết làm lành.
Luôn kính Phật, quý trọng Tăng,
Siêng học hỏi, năng thực hành.
Sống thương yêu người bình đẳng,
Bằng trái tim có hiểu biết.

___________________________________________________________________________

ĐẠO LÀM CON

Đạo làm con, trước hiếu thảo,
Yêu thương mẹ, kính trọng cha.
Cha mẹ gọi, trả lời ngay,
Cha mẹ dạy, phải vâng lời.
Cha mẹ sai, không biếng trễ,
Cha mẹ bảo, con làm theo.
Cha mẹ thích, phải làm ngay,
Cha mẹ phiền, không nên làm.
Cha mẹ khuyên, con kính cẩn,
Cha mẹ trách, vui nhận lỗi.
Cha mẹ buồn, con an ủi,
Cha mẹ vui, con san sẻ.
Cha mẹ chê, không hờn dỗi,
Cha mẹ khen, không tự đắc.
Cha mẹ thương, không ỷ lại,
Cha mẹ ghét, cũng không buồn.
Cha mẹ lỗi, nhỏ nhẹ khuyên,
Cha mẹ đúng, nên bắt chước.
Lập gia đình, sáng tối thăm,
Sống xa nhà, thường thăm hỏi.
Đi phải thưa, về phải trình.
Cha mẹ già, phải nuôi dưỡng,
Cha mẹ bệnh, phải chăm sóc,
Cha mẹ mất, lo đúng lễ.
Sống cho tròn đạo làm con,
Sống yêu thương, biết chia sẻ,
Sống chân thành, không gian dối,
Ai làm người nhớ khắc ghi.
Sống cho tròn đạo ân nghĩa,
Làm người tốt, biết vị tha,
Ơn sinh thành, công dưỡng dục,
Đạo làm con phải đáp đền.
 Phật dạy:
Nhờ ân dưỡng dục của mẹ cha,
Con được khôn lớn lại an hoà.
Công cha cao cả như núi Thái,
Đức mẹ vô bờ tựa biển xa.

 Thật là thống thiết làm sao, chính đức Phật là người con đại hiếu nên trong các bản Kinh Ngài thường nhắc nhở tất cả mọi người sống là phải biết cung kính, hiếu thảo với cha mẹ. Tuy đã xuất gia thành Phật nhưng Ngài vẫn lên cung trời Đao Lợi để thuyếp pháp độ mẹ là Hoàng hậu Ma Da hiểu được đạo lý chân thật để mà tu tâm sửa tánh, sống đời an vui, giác ngộ giải thoát. Khi vua cha hấp hối bên giường bệnh, Ngài về an ủi và khai thị giúp vua chứng được quả Thánh mà ra đi tự tại. Khi làm lễ trà tỳ vua cha, đức Phật đích thân gánh linh cửu đi thiêu để làm gương cho người sau biết hiếu dưỡng với cha mẹ. Cho nên:

Đạo hiếu là đạo Phật,
Tâm hiếu là tâm Phật.

 Vậy đạo làm con phải làm sao?

Đạo làm con, trước hiếu thảo,
Yêu thương mẹ, kính trọng cha.

 Đạo Phật là đạo của con người nên lúc nào cũng đặt chữ hiếu lên hàng đầu, ai muốn sống có nhân cách đạo đức tốt trước phải biết cung kính, hiếu thảo với cha mẹ. Hiếu thảo là tình cảm kính yêu của con cái đối với công ơn cha mẹ. Chính đức Phật Thích Ca Mâu Ni là người con đại hiếu, Ngài luôn nêu cao hạnh hiếu, tán dương công đức của mẹ cha. Ngài nói rằng: “Sở dĩ ta tu hành thành Phật là nhờ mẹ sinh, cha nuôi dưỡng. Nếu khôngcha mẹ làm sao ta có thân này để tu hành”. Cho nên, Ngài nói:

Vui thay hiếu kính mẹ,
Vui thay hiếu kính cha,
Vui thay hiếu kính Sa môn,
Vui thay hiếu kính bậc hiền Thánh.

 Lời nói của Phật làm cho chúng ta phải suy nghĩ, trước tiên ta phải hiếu kính cha mẹ trước rồi sau đó mới hiếu kính tôn trọng các bậc hiền Thánh. Lời dạy của Ngài cách nay đã hơn 2600 năm nhưng cho đến bây giờ vẫn còn vang vọng khắp cả nhân gian. Ai dù bất hiếu đến đâu khi nghe lời dạy này cũng sẽ thức tỉnh mà hồi đầu quay về hiếu kính với mẹ cha.

 Vâng! Công ơn cha mẹ chúng ta không thể lấy gì để so sánh được. Đặc biệt, ân đức đó thâm sâu như trời cao biển rộng. Cho nên,

Nước biển mênh mông không đong đầy lòng mẹ,
Mây trời lồng lộng không phủ kính tình cha.

 Trong các thứ tình cảm không có tình nào thiêng liêng và cao quý bằng tình cha mẹ. Đạo lý “uống nước nhớ nguồn, ăn trái nhớ kẻ trồng cây” đã thấm nhuần trong lòng dân tộc Việt Nam. Từ ngàn xưa cho đến nay, đạo thờ ông bà tổ tiên, cung kính hiếu thảo với cha mẹtruyền thống tốt đẹp của xứ sở con rồng cháu tiên. Gia đình là nhân tố nền tảng của xã hội, cha mẹ là thầy cô giáo đầu tiên giúp con cái hình thành nhân cách sống từ tuổi ấu thơ cho đến lúc trưởng thành.

 Đã làm người ai cũng phải biết hiếu dưỡng cha mẹ, chúng ta không chỉ lo phần vật chất mà quan trọng hơn hết là lo phần tinh thần tâm linh của cha mẹ. Người nào có phước thì gặp cha mẹ biết đạo nên tin sâu nhân quả, tin chính mình là chủ nhân ông của bao điều hoạ phúc và được chỉ dạy, hướng dẫn lại. Ai chưa đủ duyên thì gặp cha mẹ không biết tin sâu nhân quả nên phải tìm cách khuyên cha mẹ quy hướng Tam bảo, gìn giữ 5 điều đạo đức, không làm các điều xấu ác hại người, hại vật mà hay làm các việc thiện lành, tốt đẹp để giúp người, cứu vật.

 Chúng ta biết khuyên cha mẹ tu học theo Chánh pháp thì mới là chân thật báo đáp công ơn sâu dày. Cha mẹ biết tin nhân quả, biết tránh ác làm lành thì an vui trong cuộc sống, khi ra đi được sinh về cõi lành mà không bị đoạ vào ba đường ác địa ngục, quỷ đói, súc sinh.

 Địa ngục thực tế hay còn gọi là địa ngục trần gian, ai giết người sẽ bị bắt vào đó để chờ ngày hành quyết, nhẹ lắm cũng từ 15 năm tù giam cho đến án chung thân. Kẻ bị tội và người quản lý ngục mới biết rõ địa ngục trần gian này ra sao, cụ thể là đất nước nào cũng có nhà tù cả. Tâm sát sinh hại vật, tâm oán giận thù hằn chính là “địa ngục tâm thức”. Ai có tâm này sẽ bị hành hạ khổ sở liên tục, chịu vô số kiếp chết đi sống lại để trả quả báo sát sinh hại vật.

 Loài quỷ đói chịu khổ sở đói khát vật vờ, thấy thức ăn thức uống mà ăn không được; nghe tiếng chén bát khua, nghe mùi chiên kho xào nướng chúng càng khổ đau vô cùng cực. Nhà Phật vì lòng từ bi thương xót nên mỗi khi dùng cơm đều cúng thí thực để hồi hướng cho chúng được no đủ. Ai có tâm địa tham lam, bỏn sẻn, ích kỷ, có của mà để cho hư mục không đem ra giúp người khi có việc cần sẽ bị đoạ làm loài quỷ đói.

 Loài súc sinh do nhân si mê mà bị đọa lạc nên chúng có thiên hình vạn trạng: loài có cánh bay, loài bò bay mái cựa, loài sống dưới nước và loài sống trong lòng đất. Tuỳ theo mức độ ngu si mà chúng có thân hình hiện tại phù hợp với nghiệp báo đã gieo tạo. Hạng người làm biếng, ăn không ngồi rồi sẽ bị đoạ làm heo chỉ để ăn với ngủ và chờ ngày vô lò mổ là một ví dụ điển hình.

 Ba đường dữ địa ngục, quỷ đói, súc sinh phải chịu khổ vô số kiếp không có ngày ra. Ai làm người cũng phải nên biết suy nghĩ cho chín chắn, khi gieo nhân thì không sợ, khi gặt quả xấu mới biết mình mang lông đội sừng nên đành phải chịu thôi.

 Một kiếp người có được bao lâu, cùng lắm là 80 năm cuộc đời. Nếu chúng ta để mất thân người thì đâu còn cơ hội mà tu tâm dưỡng tánh. Khi đọa làm trâu, làm bò, làm heo, làm gà, làm vịt, làm cá, làm cua thì ta đâu có biết mình bị đọa lạctu hành chuyển nghiệp.

 Có một cậu bé là con trai chủ một cửa hàng tạp hóa nhỏ, mỗi ngày sau khi đi học về cậu thường ra chỗ mẹ chơi, do công việc bề bộn nên cậu tranh thủ chút ít thời gian phụ mẹ. Thoạt đầu cậu phụ lau chùi, quét dọn từ trong ra ngoài. Những khi rãnh rỗi cậu đem hóa đơn đến bưu điện để thanh toán gián tiếp cho các khách hàng ở xa. Cứ như thế mỗi ngày ngoài buổi học cậu thường giúp mẹ các việc lặt vặt, làm được như vậy lâu ngày nên cậu cảm thấy mình cũng là một nhà kinh doanh nho nhỏ.

 Một hôm, cậu bé tự nghĩ sao mình không viết hóa đơn cho mẹ để mẹ thanh toán những việc mình phụ giúp mẹ hằng ngày. Vậy là một hôm mẹ cậu nhận được hóa đơn đề nghị thanh toán tiền công như sau: “Mỗi ngày con phụ mẹ các việc lặt vặt: 1 đồng. Tưới và chăm sóc vườn hoa: 2 đồng. Đem hóa đơn đến bưu điện: 1 đồng. Quản lý cửa hàng mỗi khi mẹ có việc: 2 đồng. Chăm chỉ học hành và biết vâng lời mẹ: 2 đồng. Tổng cộng mẹ phải thanh toán cho con là 8 đồng.”

 Mẹ cậu xem xong hóa đơn cảm thấy vui vui trong lòng và hứa tối mai sẽ thanh toán cho cậu đầy đủ, lần đầu tiên cậu nghe mẹ hứa như vậy nên cảm thấy rất hạnh phúc.

 Y như lời đã hứa, tối hôm sau cậu nhận được 8 đồng từ mẹ. Lòng cậu vô cùng mừng rỡ vì nghĩ đây là số tiền mình đã bỏ công làm ra. Cậu định đút tiền vào túi nhưng không ngờ kèm theo số tiền lại có một hóa đơn khác.

 “Con yêu quý của mẹ, hãy thanh toán về công mẹ nuôi con vất vả, nhọc nhằn trong suốt thời gian qua như sau: Con sống hạnh phúc 12 năm nay trong ngôi nhà của mẹ là 0 đồng. Con được dưỡng nuôi và cho ăn uống đầy đủ 12 năm nay là 0 đồng. Con được học hành đàng hoàng và mỗi khi đau ốm mẹ đều lo cho con thuốc men đầy đủ là 0 đồng. Từ đó đến nay con có được người mẹ biết quan tâm, lo lắng, chăm sóc và thương yêu con không nề hà khó khăn, gian khổ là 0 đồng. Tổng cộng con phải trả cho mẹ tất cả là 0 đồng”.

 Cậu bé cầm hóa đơn trên tay đọc đi, đọc lại nhiều lần mà hai hàng lệ rơi. Cảm động vô vàn trước tấm lòng của mẹ, cậu ta ăn năn, hối hận vô cùng vì mới phụ mẹ một chút mà đã đòi hỏi tiền công, trong khi tình mẹ dành cho cậu không có gì có thể so sánh được. Nghĩ thế cậu liền đi đến bên mẹ nói lời xin lỗi và bỏ tiền vào túi mẹ, trong lòng cảm thương mẹ biết dường nào. Thật ra, bà mẹ ấy có được đứa con như thế thì hãy nên mừng thầm trong bụng, vì ngoài việc học cậu ta còn biết tranh thủ thời gian để phụ giúp mẹ. Cậu bé đó chắc chắn sau này khi lớn khôn sẽ là người hữu dụng cho gia đìnhxã hội.

 Tuổi trẻ ngày nay dễ bị tiêm nhiễm các thói hư tật xấu do bạn bè lôi cuốn nên dễ dàng xao lãng việc học, hoặc do sự thiếu quan tâm của cha mẹ vì bận chạy theo công danh sự nghiệp mà không có thời gian chăm sóc, dạy dỗ con cái. Lại có một số cha mẹ làm hư con cái bằng cách lúc nào cũng muốn cho con được ăn ngon mặc đẹp, có nhiều tiền tiêu xài, chơi điện thoại đẳng cấp, sắm sửa xe xịn. Con cái hầu như muốn gì được nấy nên vô tình khiến con ỷ lại mà không chịu siêng năng chăm chỉ học hành hoặc tu chí làm ăn, để rồi làm khổ mẹ cha.

 Trong khi đó, có rất nhiều em ở các vùng xâu, vùng xa gia đình nghèo khó nên không có đủ tiền để lo cho con ăn học. Một số các em không còn cha mẹ nên phải bán vé số hoặc lượm ve chai để có tiền sinh sống qua ngày. Các em đang đói tình thương, đang chờ các bàn tay rộng mở, nhất là các em trẻ mồ côi.

 Trên đà văn minh tiến bộ của xã hội phát triển toàn diện về mọi mặt, tiện nghi vật chất đầy đủ làm con người ta tự do quá trớn. Văn hóa không lành mạnh thâm nhập với hàng loạt các phim ảnh đồi trị, game bạo lực kích thích hận thù, giết hại, hủy diệt lẫn nhau không thương tiếc. Trẻ nhỏ đam mê, sa đà vì thiếu nhận thức sáng suốt nên dễ dàng bị tiêm nhiễm nhanh chóng; nếu không thì cũng ỷ lại vào sự giàu có của cha mẹăn chơi, hưởng thụ, sa đoạ.

 Cậu bé trong câu chuyện trên có những suy nghĩviệc làm phụ giúp cho gia đình, nhờ người mẹ biết quan tâm chăm sóc hướng dẫn chỉ dạy đàng hoàng bằng ý thức trách nhiệm với trái tim yêu thươnghiểu biết. Chính điều đó đã giúp em có thêm nghị lực trong cuộc sống mà biết cách sốngý thức, trách nhiệm, sống đúng và sống tốt bằng tình người trong cuộc sống.

 Một gia đình có được những đứa con như vậy thật là hạnh phúcsung sướng làm sao. Tuy cậu bé có một chút toan tính, kể công với mẹ; nhưng khi nhận được những lời nói chân thành của mẹ với 12 năm vất vả, nhọc nhằn nuôi con khôn lớn mà không bao giờ kể lể, tính công, cậu đã biết hổ thẹn mà thầm cám ơn mẹ nhiều hơn.

 Phận làm con ta phải biết thương yêu, quý trọng, cung kính, hiếu dưỡng với cha mẹ; ngay khi còn nhỏ phải ý thức được công ơn sâu dày mà cố gắng chăm chỉ học hành, biết vâng lời cha mẹ và còn phụ giúp những việc cần thiết để cha mẹ bớt vất vả, nhọc nhằn.

Cha mẹ gọi, trả lời ngay,
Cha mẹ dạy, phải vâng lời.

 Khi cha mẹ gọi chúng ta phải trả lời ngay, đừng để cha mẹ phải gọi nhiều tiếng mà làm cha mẹ buồn phiền, lo lắng. Đó là điều không nên. Cha mẹ dạy những điều hay lẽ phải chúng ta phải biết lắng nghe để học hỏi đạo lý làm người mà cố gắng rèn luyện nhân cách sống, sau này lớn lên sống có ý thứchiểu biết mà làm tròn trách nhiệm đối với gia đình, người thân và đóng góp lợi ích cho xã hội.

Cha mẹ sai, không biếng trễ,
Cha mẹ bảo, con làm theo.

 Khi cha mẹ sai biểu, muốn nhờ ta làm điều gì thì mình phải nhanh chóng làm ngay chứ không nên hẹn lần, hẹn lượt. Khi có việc cần thiết cha mẹ mới nhờ đến chúng ta, nếu không như vậy cha mẹ đã tự mình làm vì không cha mẹ nào muốn làm phiền con mình cả. 

Cha mẹ thích, phải làm ngay,
Cha mẹ phiền, không nên làm.

 Việc gì cha mẹ thích chúng ta cần nên làm liền. Dù gian khổ, khó khăn, mệt nhọc tới đâu chúng ta cũng phải ráng làm cho bằng được. Việc gì cha mẹ ngăn cản, cấm đoán thì chúng ta không nên làm vì chắc chắn những việc đó sẽ làm tổn hại cho người và vật. Phận làm con chúng ta phải biết những gì cha mẹ thích hoặc không ưa để luôn làm cha mẹ vui lòng.

Cha mẹ khuyên, con kính cẩn,
Cha mẹ trách, vui nhận lỗi.

 Cha mẹ khuyên nhủ, chỉ dạy điều gì chúng ta phải kính cẩn lắng nghe. Khi cha mẹ trách hờn cũng phải vui vẻ nhận lỗi, phải biết mình làm sai mà cố gắng sửa sai, hứa với cha mẹ từ nay về sau chừa bỏ không còn tái phạm nữa. Khuyên nhủ, chỉ dạy, trách mắng là điều cần thiết để giúp mỗi người chúng ta từng bước vượt qua những lỗi lầm đáng tiếc mà biết cách khắc phục, sửa sai để ngày càng sống tốt hơn.

Cha mẹ chê, không hờn dỗi
Cha mẹ khen, không tự đắc.

 Cha mẹ chê có nghĩa là lời nói, việc làm đó sai trái và có thể làm tổn hại cho mình và người. Ta phải ăn năn, hối lỗi và hứa chừa bỏ, không nên giận hờn, trách móc. Khi được cha mẹ khen ngợi điều gì ta cũng không nên vênh váo tự mãn mà khinh khi, coi thường người khác. Cái gì xấu chúng ta nên cố gắng chừa bỏ, cái gì tốt đẹp, có lợi ích thì phải duy trì, gìn giữ.

Cha mẹ buồn, con an ủi,
Cha mẹ vui, con san sẻ.

 Trong cuộc sống với bộn bề công việc phải lo toan, chuyện làm ăn sa sút, thiếu trước hụt sau làm cho cha mẹ phải buồn rầu, lo lắng. Phận làm con phải biết an ủi, sẻ chia, cố gắng phấn khích tinh thần cha mẹ bằng cách siêng học, chăm làm mỗi khi có việc cần thiết. Cha mẹ vui vì đời sống gia đình được ổn định, bớt đi gánh nặng cơm áo gạo tiền nên ta càng phải cố gắng hơn trong việc học, việc làm và sống không ỷ lại.

Cha mẹ thương, không ỷ lại,

Cha mẹ ghét, cũng không buồn.

 Tình thương của cha mẹ đối với con cái lúc nào cũng bao la, rộng lớn. Khi được cha mẹ thương ta không nên ỷ lại mà không chịu cố gắng học tập, làm việc đàng hoàng, tối ngày biếng nhác chỉ ăn không ngồi rồi hoặc la cà đàn điếm. Trong những gia đình có nhiều con cha mẹ thường thương đứa này nhiều hoặc thương đứa kia ít. Ta cũng không nên vì thế mà buồn rầu, trách móc vì đó là duyên nghiệp của mỗi người mỗi khác.

Cha mẹ lỗi, nhỏ nhẹ khuyên,

Cha mẹ đúng, nên bắt chước.

 Nếu cha mẹ có làm điều gì sai trái, bê tha hoặc say sưa, không biết lo lắng, chăm sóc cho gia đình thì ta phải tìm cách an ủi, khuyên nhủ, không được tỏ vẻ khó chịu, bực dọc. Ai có cha mẹ sống tốt, có nhân cách đạo đức, biết lo lắng, dạy dỗ, chăm sóc con cái đàng hoàng thì phận làm con ta phải bắt chước học hỏi và làm theo.

Lập gia đình, sáng tối thăm,

Sống xa nhà, thường thăm hỏi.

 Có nhiều người tưởng rằng mỗi tháng chỉ cần cấp dưỡng cho cha mẹ là đủ. Tuy nhiên, chúng ta nên biết người lớn tuổi thường mặc cảm, tự ti nên dễ thấy cô đơn, trống vắng. Cha mẹ dù có nghèo thiếu nhưng vẫn vui khi thấy mình còn con cái quan tâm, chăm sóc, do đó bớt ưu phiền. Dân gian Việt Nam có câu:

Mẹ già ở túp lều tranh,

Sớm thăm tối viếng mới vừa lòng con.

 Nếu chúng tahoàn cảnh mà không thể sớm thăm tối viếng thì cũng phải thường xuyên thư từ liên lạc hay gọi điện thoại, hoặc ít ra cũng sắp xếp công việc về thăm cha mẹ đôi ba lần.

Đi phải thưa, về phải trình,
Cha mẹ già, phải nuôi dưỡng,
Cha mẹ bệnh, phải chăm sóc,
Cha mẹ mất, lo đúng lễ.

 Khi đi đâu làm việc gì chúng ta phải thưa hỏi để cha mẹ biết mình đi đâu, khi xong việc trở về cũng phải trình báo để cha mẹ rõ, nếu đi về trễ phải điện thoại hoặc nhắn gửi người khác báo lại để cha mẹ an tâm, không phải bận lòng lo lắng.

 Khi cha mẹ bệnh ta phải ân cần chăm sóc, lo lắng thuốc men đầy đủ. Cha mẹ già mình phải cung cấp dưỡng nuôi đàng hoàng. Nếu không ở cùng cha mẹ thì phải thường xuyên thăm hỏi, cấp dưỡng đầy đủ và sắp xếp thời gian về thăm và chăm sóc cha mẹ. Cha mẹ già khi bệnh tật đi đứng khó khăn, mắt mờ tai điếc, trong người mệt mỏi nên dễ cáu gắt, buồn phiền. Phận làm con ta phải chăm lo thuốc thang, an ủi, vỗ về, nuôi dưỡng đàng hoàng.

 Khi cha mẹ qua đời phải lo tang lễ, ma chay đầy đủ, cung thỉnh chư Tăng tụng kinh khai thị, không nên bày tiệc ăn thịt uống rượu, hạn chế việc xa hoa lãng phí, nếu đầy đủ phúc duyên thì tổ chức ăn chay. Tiền phúng điếu để làm từ thiện giúp đỡ những mảnh đời bất hạnh hoặc cúng dường Tam bảo, nếu gia đình có khả năng.

Sống cho tròn đạo làm con,
Sống yêu thương, biết chia sẻ,
Sống chân thành, không gian dối,
Ai làm người nhớ khắc ghi.

 Làm người trước tiên chúng ta phải biết giữ tròn đạo làm con, biết kính trên nhường dưới, sống yêu thương chân thành, biết chia sẻ giúp đỡ lẫn nhau mỗi khi có việc cần thiết. Không gian dối, sống thành thật là tiêu chí đạo đức để giữ được mối quan hệ thân thiết trong cuộc sống. Muốn được như vậy chúng ta phải tin sâu nhân quả, mỗi ngày rèn luyện nhân cách sống mà biết cảm thôngtha thứ, biết bao dungđộ lượng, biết giúp đỡ và sẻ chia, biết yêu thương và hiều biết.

Sống cho tròn đạo ân nghĩa,
Làm người tốt, biết sẻ chia,
Ơn sinh thành, công dưỡng dục,
Đạo làm con phải đáp đền.

 Công ơn sinh thành dưỡng dục mẹ mang nặng đẻ đau, cha làm lụng vất vả nuôi ta khôn lớn, cưới vợ lấy chồng rồi còn chia gia tài cho ta. Ơn nghĩa này khó đáp đền trong muôn một, đối với cha mẹ mà ta không biết ơn biết nghĩa thì sao mình có thể thương yêu, giúp đỡ người khác.

 Biết ơnđền ơnđạo lý uống nước nhớ nguồn, ăn trái nhớ kẻ trồng cây đã thấm nhuần trong lòng dân tộc Việt Nam ta từ ngàn xưa cho đến ngày hôm nay.

 Phật dạy: “Cho dù ta hai vai cõng cha, cõng mẹ suốt 100 năm, cho ăn uống đầy đủ, chăm sóc chu đáo vẫn không thể đền trả hết công ơn cha mẹ”. Muốn trả được ơn khó đền này ngoài việc dưỡng nuôi vật chất đầy đủ ta phải làm sao khuyên cha mẹ biết tin sâu nhân quả, quy hướng Tam bảo, sống hiền lương đạo đức. Nếu khuyên cha mẹ xuất gia sống vui với Chánh pháp để an lạc tuổi già, ít phiền muộn khổ đau thì đó là cách trả ơn cao cả nhất.

 Một người con có hiếu là người con biết tự lo cho mình, cha mẹ không phải tốn sức lực lo lắngtheo dõi. Người con có thể tự đi trên đôi chân, làm bằng đôi bàn tay và khối óc, tự kiếm sống và tự quyết định cuộc đời mình mà không cần cha mẹ bên cạnh. Một người con biết tự chăm sóc và nuôi dưỡng mình là đã giúp được cho cha mẹ và biết lo cho cha mẹ.

 Một người con mang trong mình các yếu tố của cha mẹ, các gen di truyền, các khát khao, sự hạnh phúc hay khổ đau của cha mẹ. Phận làm con khi còn nhỏ tuy sống với cha mẹ phải nhờ vào sự nuôi dưỡng, dạy dỗ của cha mẹ nhưng bản thân cũng phải tự nuôi dưỡng và tự vươn lên bằng tự lực bản thân. Khi lớn lên người con đi học và làm việc, có thể sống tự lập không còn nương nhờ vào cha mẹ, đến lúc nào đó sẽ giúp đỡ được cha mẹ và biết cách chăm sóc, nuôi dưỡng cha mẹ.

 Buổi tối, cha mẹ thường kêu ta vào phòng khách và dạy dỗ đạo làm người; nào là phải biết kính trọng người lớn, nào là đi đường phải có ý tứ, nào là phải biết vâng lời thầy cô, nào là phải giữ gìn thân thể. Lời cha mẹ dạy sẽ mớm nhân duyên cho người con mai sau khôn lớn trưởng thành làm người có ích cho xã hội. Người con có nên người hay không là do bản thân biết tự vận dụng lời cha mẹ dạy, để áp dụng vào trong đời sống hằng ngày.

 Trong xã hội mọi người đều có bổn phận và việc làm khác nhau để đóng góp lợi ích thiết thực mà cùng nhau bảo tồn mạng sống. Cây có cội, nước có nguồn, ăn trái nhớ kẻ trồng cây là đạo lý chân thật không thể thiếu trong đời sống con người. Cung kính, hiếu dưỡng đối với cha mẹtrách nhiệm và bổn phận của tất cả mọi người.

 Trong các thứ tình trên thế gian không có gì cao quý và thâm sâu bằng tình mẹ, mẹ mang nặng đẻ đau, sớm hôm nuôi dưỡng. Khi con mở mắt chào đời mẹ mớm cho con dòng sữa ngọt, chăm sóc, lo lắng từng giờ, bên ướt mẹ nằm, bên ráo con lăn, những khi trái gió trở trời con đau là mẹ đứng ngồi không yên. Mẹ thức khuya dậy sớm, lao khổ cực nhọc đủ điều, tần tảo nuôi con mong cho con mau khôn lớn.

 Ai đã từng mang nặng đẻ đau, ai đã từng làm mẹ mới cảm nhận được ân đức của mẹ, và ai sắp sửa làm mẹ cũng phải bùi ngùi xúc động mà nhớ đến công lao khó nhọc của mẹ cha. Nhất là các đấng mày râu không có thiên chức làm mẹ thì càng phải yêu thương, quý kính mẹ nhiều hơn. Nhiều người nghĩ rằng chỉ cần cấp dưỡng cho cha mẹ mỗi tháng là đủ, nhưng thật ra người lớn tuổi nếu không phải là người Phật tử chân chính thì dễ buồn chán, cô đơn, mặc cảm, hay nhớ nghĩ về quá khứ thời son trẻ nên dễ cáu gắt, giận hờn, trách móc.

 Bổn phận làm con ta phải thường xuyên quan tâm thưa hỏi, chăm sóc mỗi khi có dịp gần gũi. Nhờ vậy, cha mẹ già dù có nghèo nhưng vẫn vui lòng vì thấy mình còn được con cái quan tâm chăm sóc, lo lắng.

 Nếu chúng tahoàn cảnh không thể sớm thăm tối viếng thì cũng phải điện thoại, thư từ liên lạc, vấn an sức khỏe để cha mẹ được an vui, hạnh phúc tuổi già. Nếu cha mẹ chưa biết quy hướng Tam bảo thì ta phải tìm cách khuyên nhủ cha mẹ đi chùaquy y Tam bảo; khuyên cha mẹ biết làm phước, đi chùa tụng Kinh, niệm Phật-Bồ tát, làm các việc thiện ích; như vậy là cách báo hiếu tốt nhất.

 Nhờ tu học Phật pháp cha mẹ cảm nhận được niềm vui từ sự biết buông xả các thói quen chấp trước có hại cho mình và người mà cùng sống vui vẻ bình an, hạnh phúc với cháu con.

 Ngày xưa, có 3 anh em người nào cũng có hiếu nên cùng chia nhau nuôi mẹ. Người anh cả giàu có nên mỗi khi đến kỳ nuôi mẹ đều lo chu đáo, đầy đủ. Do đó, người mẹ hồng hào, khỏe mạnh. Người con thứ hai cũng vậy, nhờ khá giả nên anh nuôi mẹ cũng được vuông tròn tốt đẹp. Tới phiên người con út vì hoàn cảnh gia đình khó khăn nên nuôi mẹ không được đầy đủ làm bà sụt ký. Khi bước lên cân bà phải bỏ chì trong túi để đứa con út không bị hai người anh quở trách.

 Câu chuyện bù chì là một đạo lý thiêng liêng nói về tình mẹ bao la như trời biển, bà không muốn con mình buồn phiền vì tâm so đo, ích kỷ. Hai người anh có tiền nếu biết mở lòng rộng lớn hơn mà cung cấp tiền bạc, phương tiện để em mình lo cho mẹ đầy đủ thì hạnh phúc biết bao nhiêu. Do đó, câu chuyện trên nói lên ý nghĩa:

Giàu cha, giàu mẹ thì hơn,

Giàu anh, giàu chị khó lòng giúp nhau.

 Ở đây nói về phương diện tình mẹ đã cho chúng ta cách nhìn sáng suốt hơn. Người mẹ ấy thật từ bi đáo để, bà không muốn con mình oán trách lẫn nhau nên phải đeo chì để hai người con lớn không phiền lòng. Điều này chứng tỏ tình mẹ bao la như trời cao biển rộng không gì có thể so sánh được. Câu chuyện người mẹ bù chì khi nghe qua ai cũng cảm động nên càng phải cung kính, hiếu dưỡng cha mẹ nhiều hơn.

 Cha mẹ giàu có thì lo cho con đầy đủ, ăn học đến nơi đến chốn, biết sống tự lập, không ỷ lại. Ngược lại, cha mẹ nghèo thì tùy thuận hoàn cảnh mà con cái tìm cách nuôi nấng, giúp đỡ để cha mẹ được an vui lúc tuổi già. Tuổi già thường đau yếu, bệnh hoạn, nếu cha mẹ không biết tu tâm dưỡng tánh sẽ làm khổ mình và ảnh hưởng đến con cháu.

 Thiền sư Tông Diễn ở miền Bắc nước ta đã lo cho mẹ những ngày cuối đời biết quy hướng Tam bảo, tự làm các việc công ích trong chùa và một lòng nhất tâm niệm Bồ tát Quán Thế Âm. Nhờ vậy, khi ra đi bà an nhiên được sinh về cõi lành.

 Thoạt đầu, ta thấy khi còn trẻ ngài có vẻ như một người con bất hiếu, mới bị mẹ đánh có một chút mà bỏ nhà đi luôn. Thật ra, ngài đã có chủng duyên sâu dày với Phật Pháp, nơi vùng quê xa xôi hẻo lánh tuổi còn nhỏ thì làm sao ngài ý thức được việc sát sinh.

 Chính vì vậy, khi nghe mẹ bảo mần cua lòng ngài cảm thấy thương xót chúng vô cùng nên nhất định thả, ngài thà chịu lỗi với mẹ một chút chứ không nỡ giết hại lũ cua. Nhờ có duyên nhiều đời với Phật pháp nên nhân cơ hội bỏ chạy khi bị mẹ đánh mà ngài vào chùa xuất gia cầu đạo, ngài thà để mẹ chịu khổ nhớ con chứ không để mẹ con cùng nhau mang tội sát sinh hại vật.

 Đến khi tu hành chứng được đạo quả, ngài thấy đủ nhân duyên độ mẹ sống quãng đời còn lại để tích công bồi đức nên đã quay về khuyến khích bà đi tu. Dù thương mẹ nhưng ngài vẫn không cho bà biết rõ thân phận để bà cố gắng siêng năng tu hành và không ỷ lại. Nếu để mẹ biết thân phận của mình thì bà sẽ sinh tâm ỷ lại khi nghĩ con mình là thầy trụ trì mà dễ có tâm cống cao ngã mạn khó tu hành.

 Nhờ vậy, mẹ ngài đã thành tâm công quả và không chút xao lãng trong việc tụng kinh, niệm Bồ tát Quán Thế Âm; do đó phát tín tâm kiên cố nhờ lời khuyên nhủ, động viên khéo léo của ngài.

 Đó là phương tiện thiện xảo để giúp mẹ ngài ý thức việc tu hành được tốt đẹp, đến lúc lâm chung bà mĩm cười ra đi dưới sự hộ niệm của Tăng chúng trong chùa. Ngài là một tấm gương sáng tu hành đạt đạo và độ mẹ biết quy hướng Tam bảo mà sống đời an vui giải thoát trong quãng đời còn lại.

 Trong cuộc sống tùy theo hoàn cảnh mà mỗi vị Bồ tát có nhiều tâm nguyện khác nhau để độ cho cha mẹ bằng nhiều cách. Tấm gương hiếu của Thiền sư Tông Diễn đã chứng minh cho đời hương thơm bất diệt nhờ sự biết ơnđền ơn. Người con Phật chính vì thế trước tiên phải biết hiếu kính với cha mẹ, sau mới quy hướng Tam bảo rồi bố thí giúp đỡ tùy theo khả năng, kế đến phải lánh xa người xấu ác và phóng sinh giúp người cứu vật, ăn chay làm lành.

 Một cậu bé đã hỏi cha mình một cây chuối sinh được bao nhiều buồng trong suốt thời gian sống. Người cha trả lời cây chuối chỉ sinh một buồng duy nhất và cậu ấy rất ngạc nhiên. Cậu cứ đinh ninh nghĩ cây chuối ít nhất cũng sinh vài buồng chuối trong suốt cuộc đời của nó. Người cha nói thêm: “Con ạ, khi buồng chuối chín cũng là lúc cây chuối mẹ từ từ chết đi.”

 Quả thực, nếu các em có dịp quan sát một cây chuối đang mang nhiều nải chín thì sẽ thấy những hiện tượng sau. Trước tiên, lá của cây chuối mẹ sẽ bắt đầu tàn héo dần, thân của nó oằn xuống như sắp gãy đi vì sức nặng của buồng chuối, có khi ta phải lấy cây chống đỡ nếu không cây chuối sẽ ngã rạp xuống.

 Chỉ một thời gian ngắn khi buồng chuối già chín thì cây chuối mẹ sẽ gục hẳn vì không còn đủ sức để sống. Chúng ta thấy, trong suốt quá trình nuôi dưỡng buồng chuối, cây chuối mẹ phải hy sinh hết những tinh ba của mình từ chất dinh dưỡng trong gốc, thân và lá để dồn vào những nải chuối con, mang đến cho con người những trái chuối chín thơm, ngon ngọt.

 Các em có thể hiểu đạo lý được nhắn gửi trong câu chuyện về cây chuối này không? Bấy lâu nay, chúng ta vô tình không thấy hết giá trị của một cây chuối nên nhiều em tuy đã từng thưởng thức những quả chuối thơm ngon nhưng lại không biết chúng được sinh ra như thế nào. Các em biết không, cây chuối là tượng trưng cho một hình ảnh cao đẹp không gì có thể sánh bằng dù là trời đất, núi cao, biển rộng, sông dài.

 Cây chuối mẹ nếu mập mạp, tốt tươi thì sẽ sinh ra những nải chuối con tròn trịa, cung cấp cho đời một hương thơm bất diệt. Cây chuối đã dâng hiến cho đời những hương thơm tinh khiết và đã hy sinh để một mầm sống mới được phát triển tốt hơn.

 Tính chất của trái chuối không chỉ là thơm ngon, tinh khiết mà còn là chất bổ dưỡng, là những bài học quý báu của tình yêu thương chân thật bằng trái tim hiểu biết với tấm lòng vô ngã, vị tha.

 Giờ thì các em đã biết cây chuối là hình ảnh tượng trưng cho ai chưa? Đó là cha và mẹ. Mẹ mang nặng đẻ đau, nuôi ta gian nan cực khổ. Cha làm lụng vất vả, nhọc nhằn, không quản ngại khó khăn. Công ơn cha mẹ như trời cao biển rộng không gì có thể sánh bằng. Do đó, đạo lý “uống nước nhớ nguồn, ăn trái nhớ kẻ trồng cây” luôn là đạo lý chân thật trong truyền thống tốt đẹp của con người dân tộc Việt Nam.

 Nếu đạo thờ ông bà tổ tiên được kết hợp hài hòa với lời Phật dạy thì thế gian này sẽ là thiên đường của hạnh phúc. Bởi vì sao? Vì đạo Phật là đạo hiếu thảo, là đạo của tình thương, là đạo của con người, vì con người mà sống yêu thương bằng trái tim hiểu biết cùng với sự an ủi, sẻ chia, nâng đỡ cho nhau bằng tình người trong cuộc sống.

 Nói về tình mẹ thì trong cuộc đời này không có thứ tình nào đậm đà, sâu lắng và thiêng liêng, cao cả như tình mẹ. Mẹ là dòng máu khơi nguồn từ trái tim yêu thương vĩ đại. Tình thương của mẹ bao la không bờ bến, chỉ cho đi mà không cần sự đáp đền. Thật hạnh phúc thay cho những ai đang còn mẹ để được bảo bọc, chở che bằng sự yêu thương chân thành, tha thiết.

 Trong Kinh Bổn Sự Phật dạy: “Này các thiện nam tín nữ, có hai hạng người ta không thể trả ơn hết được. Đó là mẹ và cha. Cha mẹ đối với con cái luôn thương yêu, nuôi nấng, dạy dỗ không biết mệt mỏi, nhàm chán, luôn muốn cho con lớn khôn mà chẳng muốn rời xa cũng như bóng với hình.

 Nếu cha mẹ chưa biết tin sâu nhân quả và quy hướng Tam bảo thì phận làm con phải tìm cách khuyên lơn cha mẹ tu học theo Chánh pháp, không làm các việc ác mà hay làm các việc thiện lành tốt đẹp. Đó mới là chân thật báo ân.”

 Chúng ta nuôi dưỡng cha mẹ đầy đủ về vật chất thì chỉ tạm thời giúp cha mẹ an vui trong hiện đời; nếu giúp cha mẹ hiểu biết đạo lý làm người tin sâu nhân quả, thì cuộc sống sẽ được thăng hoa tâm linh đạo đức mà sống đời bình yên, hạnh phúc trong hiện tạimai sau.

SỐNG HIẾU THUẬN, THƯƠNG YÊU MỌI NGƯỜI

Anh chị em nương tựa nhau,
Sống nhường nhịn, biết chia sẻ,
Sống vui vẻ, cùng thuận thảo,
Sống chan hòa cùng mọi người.
Với người trên phải kính cẩn,
Với kẻ nhỏ phải dung hoà,
Sống tiết độ, biết lễ nghi,
Thương kính người trong bình đẳng.
Kính chú bác như mẹ cha.
Trọng anh em, quý bạn bè.
Tình thân quyến phải gìn giữ.
Với mọi người sống yêu thương.
Biết giúp đỡ, không ích kỷ,
Sống khiêm tốn, không phô trương,
Sống giữ mình, không sa ngã,
Sống vị thamọi người.
 Giải thích:
Anh chị em nương tựa nhau,
Sống nhường nhịn, biết chia sẻ,
Sống vui vẻ, cùng thuận thảo,
Sống chan hòa cùng mọi người.

 Là anh chị em chúng ta phải khuyên nhau sống vui vẻ, thuận thảo với tất cả mọi người, không tranh giành, cãi cọ nhau. Trong gia đình các em hãy là một người con hiếu thảo, biết kính trên nhường dưới, thuận hòa, vui vẻ với mọi người.

 Trong nhà trường các em là một học sinh gương mẫu, không gây gỗ đánh nhau với bạn, hòa đồng với tập thể, biết lắng nghe lời khuyên của những người hiểu biết hơn mình, biết giúp đỡ các em nhỏ còn non nớt, yếu kém.

 Các em phải sống vui vẻ, không nên buồn giận một ai. Nhờ vui vẻ, cởi mở với nhau nên mỗi người chúng ta dễ gần gũi với bạn bè, các anh chị em. Các em cũng không nên nũng nịu, giận hờn hay la khóc, làm như vậy ta sẽ dễ bị anh chị em, bạn bè xa lánh, không dám gần gũi.

 Các em hãy luôn sống hoà đồng và biết sẻ chia trên tinh thần đoàn kết yêu thương, giúp đỡ lẫn nhau, biết thương yêu, nhường nhịn nhau và cùng chia vui sớt khổ, nhường cơm xẻ áo, khi em ngã thì chị nâng bằng trái tim hiểu biết.

Kính chú bác như mẹ cha.

Trọng anh em, quý bạn bè.

Tình thân quyến phải gìn giữ.

Với mọi người sống yêu thương.

 Chú bác, cô dì là anh em ruột với cha hoặc mẹ. Chúng ta cung kính, hiếu thảo với cha mẹ như thế nào thì cũng phải kính trọng chú bác, cô dì như thế đó. Ta cũng phải biết tôn trọng anh chị em, bạn bè thân hữu như thương quý chính bản thân mình. Chúng ta phải luôn giữ gìn mối thâm tình với họ hàng, bà con cô bác gần xa, phải sống gắn bó, yêu thương nhau và sẵn sàng giúp đỡ hay sẻ chia khi cần thiết.

 Là bạn bè các em phải tin tưởng, thương mến nhau, cùng nhắc nhau luôn tin Phật là một con người cũng giống như mỗi người chúng ta. Các em hãy thương yêu mọi người như thương yêu chính bản thân mình, phải tin kính lời người lớn, những anh chị huynh trưởng, và nhất là tin vào Đức Phật vì những lời dạy của Ngài sẽ hướng dẫn cho các em trở thành người tốt trong hiện tạimai sau.

Với người trên phải kính cẩn,

Với kẻ nhỏ phải dung hoà,

Sống tiết độ, biết lễ nghi,

Thương kính người trong bình đẳng.

 Đối với ông bà, thầy tổ, chú bác, cậu dì các em phải biết cung kính, tôn trọng, cẩn thận trong lời ăn tiếng nói, trong đối nhân xử thế. Đối với người nhỏ các em phải biết thương yêu giúp đỡ, nhường nhịn lẫn nhau. Các em hãy sống biết điều hoà chừng mực về mọi phương diện, biết tôn trọng phép tắc lễ nghi, sống có tôn ti trật tự, bình đẳng thương yêu, tôn kính với tất cả mọi người.

Biết giúp đỡ, không ích kỷ,

Sống khiêm tốn, không phô trương,

Sống giữ mình, không sa ngã,

Sống vị thamọi người.

 Sống ở đời sự san sẻ, giúp đỡ qua lại là điều cần thiết. Các em không nên tham lam, ích kỷ mà làm mất đi tình người trong cuộc sống. Ta phải sống biết khiêm tốn thấp mình thưa hỏi những điều hay lẽ phải; không khinh khi, coi rẻ mọi người; không phô trương, khoe khoang, chứng tỏ đẳng cấp giàu sang hoặc có tâm cống cao ngã mạn; luôn thương yêu, nhường nhịn lẫn nhau.

 Các em sống có ý thức trách nhiệm và bổn phận đối với gia đình, xã hội nên sẽ không bị sa ngã mà rơi vào vòng tệ nạn xã hội. Chúng ta sống không chỉ biết thương yêu, kính trọng ông bà cha mẹ, vợ chồng con cái, thân bằng quyến thuộc mà còn phải biết thương yêu tất cả mọi người.

HÃY SỐNG VỚI TRÁI TIM YÊU THƯƠNGHIỂU BIẾT

Một kiếp người thoáng qua mau,
Sống cho đúng, không hối tiếc,
Với bản thân biết điều hoà,
Biết thúc liễm thân-miệng-ý.
Sống làm việc, biết hy sinh,
Sống giữa đời, biết phụng sự,
Sống yêu thương trong hiểu biết,
Sống hết mình vì người khác.
Trước học lễ, sau học chữ,
Siêng học hỏi những điều hay.
Biết kính thầy, quý trọng bạn,
Biết kính trên, nhường người dưới.
Với thầy cô phải lễ phép,
Với bạn bè phải hòa hợp,
Với cộng đồng phải thuận ý,
Với mọi người biết yêu thương.
Cùng vui vẻ kết bạn hiền
Cùng học tập, lao động tốt,
Cùng giúp nhau, cùng tiến bộ,
Cùng sẻ chia vì mọi người.
Khi học bài phải tập trung,
Học và hành phải đi đôi.
Sách nhảm nhí chẳng nên đọc,
Sách Thánh hiền phải nên xem.
Ăn với uống chỉ để sống,
Ăn vừa đủ, không nên quá.
Không cố tâm giết hại vật,
Không xúi bảo người giết hại.
Đồ của người không tự lấy,
Nếu không hỏi cũng như trộm.
Không tà hạnh, đỡ hư thân.
Giữ thuỷ chung, đồng hạnh phúc.
Sống ở đời cần chữ tín,
Nói chân thật, lời từ ái,
Không nói tục, lời xảo trá,
Không gian dối để hại người.
Không dùng chất có độc hại
Gây say sưa, loạn thân tâm.
Không kết tình cùng bạn xấu,
Hãy kết bạn với người tốt.
Luôn gần gũi bậc hiền Thánh,
Để học hỏi những điều hay.
Chi tiêu đúng việc cần xài,
Không xa hoa, hay lãng phí.
Việc không tốt chớ xúi người,
Việc thiện lành nên khuyến khích.
Biết khen ngợi người làm tốt,
Biết khuyên nhủ người làm xấu.
Không chê bai người phạm lỗi,
Nên động viên người làm thiện.
Ai giúp đỡ phải nhớ ơn,
Ai gieo oán cũng chớ buồn,
Không thấy ai là kẻ thù,
Chỉ có người chưa thông cảm.
Cho và nhận phải biết rõ,
San sẻ người không mong trả.
Không trách móc, không giận hờn,
Nhẫn nhịn nhường trong vui vẻ.
Biết cảm thôngtha thứ,
Bằng tình người trong cuộc sống.
Không cậy quyền, ỷ thế lực,
Tin nhân quả, biết làm lành.
Luôn kính Phật, quý trọng Tăng,
Siêng học hỏi, năng thực hành.
Sống thương yêu người bình đẳng,
Bằng trái tim có hiểu biết.
 Giải thích:
Một kiếp người thoáng qua mau,
Sống cho đúng, không hối tiếc,
Với bản thân biết điều hoà,
Biết thúc liễm thân-miệng-ý.

 Sống có hiểu biết là sự nhận thức đúng đắn về đạo lý làm người. Đời sống con người vốn rất mong manh, mới thấy đó rồi mất đó, chỉ một hơi thở ra mà không thở vào thì coi như thân mạng này tan rã. Nhưng chết không phải là hết, chết chỉ là sự thay hình đổi dạng tuỳ theo nhân đã gieo tạo trong hiện tại mà cho ra kết quả trong tương lai.

 Thời gian cứ âm thầm trôi qua lặng lẽ, đến khi có được miếng ăn thức uống đầy đủ, nhà cửa đàng hoàng thì con người cũng bắt đầu tuổi già sức yếu. Đến lúc này chúng ta lại hay nhớ nghĩ về quá khứ mà tiếc nuối quãng đời, sự nghiệp đã qua. Khi còn trẻ ta không biết gìn giữ thân-miệng-ý cho trong sạch nên tới tuổi già ta lo lắng, sợ hãi, phiền muộn, khổ đau đủ mọi chuyện.

 Mọi việc nên hư, thành bại, tốt hay xấu trong hiện đời là do mình tạo lấy bằng thân nghiệp, khẩu nghiệpý nghiệp. Mình làm lành được hưởng phước, mình làm ác chịu khổ đau, không ai có quyền ban phước giáng hoạ cho ta cả.

 Vậy nghiệp là gì? Nghiệp là năng lực, là hành động được lặp đi lặp lại nhiều lần do thân-miệng-ý của mỗi người, lâu ngày trở thành thói quensức mạnh lôi cuốn, chi phối và sai sử chúng ta. Những em nào siêng năng, chăm chỉ học hành rồi sau này trở thành bác sĩ, kỹ sư, thầy giáo thì ta gọi là nghiệp bác sĩ, kỹ sư, thầy giáo v.v…

 Thân nghiệp lành có 3 yêu tố: Không sát sinh hại vật, không gian tham trộm cướp lường gạt và không tà dâm. Thân nghiệp dữ gồm 3 điều: Sát sinh hại vật, trộm cướp lường gạt và tà dâm dan díu với vợ chồng người khác.

 Nghiệp thiện của miệng có 4 yếu tố: Không nói dối hại người, không nói lời thêu dệt, không nói lời đòn xóc hai đầu, không nói lời hung ác. Nghiệp ác của miệng gồm 4 điều: Nói dối, nói thêu dệt, nói gây chia rẽ, nói mắng chửi ác độc.

 Ý nghiệp lành có 3 yếu tố: Không tham lam ích kỷ, không oán giận thù hằn và không si mê mờ tối. Ý nghiệp ác gồm 3 điều: Tham lam, sân giận và si mê

Sống làm việc, biết hy sinh,

Sống giữa đời, biết phụng sự,

Sống yêu thương trong hiểu biết,

Sống hết mình vì người khác. 

 Khi còn trẻ ta phải biết dấn thân đóng góp vì lợi ích gia đìnhxã hội, biết hy sinh tận tụy với nghề nghiệp mình đang làm, lãnh trách nhiệm nào ta phải hoàn thành trách nhiệm đó. Ta sống hết mình vì mọi người bằng sự thương yêuhiểu biết, không câu nệ bất cứ công việc nào, miễn làlợi ích vì cái chung.

Trước học lễ, sau học chữ,

Siêng học hỏi những điều hay.

Biết kính thầy, quý trọng bạn,

Biết kính trên, nhường người dưới. 

 “Tiên học lễ, hậu học văn” là phương châm giáo dục của người xưa. Tuy vậy, đến ngày nay nó vẫn giữ nguyên được giá trị thiết thực giúp các em học sinh biết cách sống làm người. “Lễ” có nghĩa là cách ứng xử trong mối quan hệ giao tiếp có văn hóa giữa người với người theo chuẩn mực đạo đức được mọi người trong xã hội chấp nhận. Chúng ta phải biết kính trên nhường dưới và biết đặt lợi ích chung lên trên hết.

 “Văn” có nghĩa là chữ, là kiến thức của loài người được học hỏi, tích lũy qua nhiều thế hệ. Muốn trở thành người biết lễ nghĩa nhân cách sống thì phải học, mà học thì phải học chữ, tức là học kiến thức qua lời thầy cô giáo dạy, qua bè bạn và tự học trong sách vở. Tuy nhiên, học nhiều là để trau dồi kiến thức hiểu biết chớ không phải học nhiều là có đạo đức. Nếu một người có học mà không có phép tắc lễ nghĩa, không biết kính trên nhường dưới thì cũng được xem là hạng không có hiểu biết. Như vậy, học chữ và học lễ phải luôn song hành với nhau. Chúng tôi có hai câu đối nói về việc tu học để tự răn nhắc chính mình như sau:

Học mở rộng tầm nhìn kiến thức

Tu sửa tâm ngày một sáng trong.

 Ông cha ta từ ngàn xưa đến nay đã quán triệt sâu sắc tinh thần giáo dục “tiên học lễ, hậu học văn”. Thật vậy, trong giáo dục, trong ứng xử, trong mối quan hệ giao tiếp con người phải lấy nền tảng đạo đức làm trọng. 

 Trong thời kỳ xã hội đang trên đà văn minh tiến bộ, sự phát triển về tiện nghi vật chất lên đỉnh cao, thì con người dường như bị giảm thiểu về phẩm chất đạo đức. Bên cạnh cuộc sống tiến bộ với đầy đủ tiện nghi, vật chất thì hình thức giáo dục lại chỉ chú trọng đến truyền đạt kiến thức mà ít chú trọng đến việc giáo dục nhân cách sống đạo đức con người.

 Các em muốn học chữ trước tiên phải biết học phép tắc lễ nghĩa, kế đến mới học văn hay chữ giỏi; phải siêng năng, ngoan ngoãn, chăm chỉ học hành, biết kính trên nhường dưới, tôn sư trọng đạo. Ngoài việc học ở thầy các em còn phải học nơi bạn bè, gia đình, và xã hội nhưng chính yếu vẫn là tham khảo tự học.

 Chúng ta kính trọng thầy mới được làm thầy, quý trọng bạn mới có bạn hiền giỏi. Ta kính trọng thầy để được học hỏi những điều hay lẽ phải vì “không thầy đố mày làm nên”. Do đó, biết kính trên nhường dưới là đạo lý chân thật luôn giúp chúng ta sống có phép tắc và biết lễ nghĩa.

 Yếu tố nền tảng quan trọng của giáo dục là biết kết hợp hài hoà giữa học chữ và đạo đức. “Tiên học lễ, hậu học văn” là nguyên tắc đào tạo con người ưu việt đã có từ ngàn xưa được ông cha ta đúc kết qua nhiều thế hệ. Để đào tạo ra một người vừa có tài năngđức độ thì vai trò của thầy cô giáo phải mẫu mực trong hai mặt tri thứcđạo đức.

Với thầy cô phải lễ phép,

Với bạn bè phải hòa hợp,

Với cộng đồng phải thuận ý,

Với mọi người biết yêu thương.

 Thầy cô giáo là người dạy ta học hỏi để nâng cao trình độ hiểu biết. Do đó, khi gặp thầy cô các em phải cung kính, lễ phép chào hỏi. Với bạn bè các em phải vui vẻ hoà đồng, cùng nhau học hỏi, không gây chia rẽ làm mất đoàn kết lẫn nhau. Đối với sinh hoạt chung của nhà trường và cộng đồng xã hội các em phải biết giữ gìn phép tắc, thuận ý với nhau để cùng học hỏi, cùng thương yêu dìu dắt nhau bằng tình người trong cuộc sống.

Biết chọn bạn kết thân tình,

Cùng giúp nhau, cùng tiến bộ,

Cùng học tập, lao động tốt,

Cùng sẻ chia vì mọi người. 

 Các em phải biết chọn lựa bạn tốt mà chơi, biết kết tình bằng hữu và lập ra một tổ học tập để hướng dẫn, chỉ dạy nhau và giúp đỡ những bạn còn yếu kém. Ngoài việc học các em cũng nên tham gia sinh hoạt công ích của lớp và nhà trường, phải tích cực lao động tốt mỗi khi có kế hoạch đặt ra. Các em phải cùng chia sẻ, tương trợ, giúp đỡ lẫn nhau trên tinh thần cầu tiến và cùng nâng đỡ cho nhau bằng trái tim yêu thươnghiểu biết.

Khi học bài phải tập trung,

Học và hành phải đi đôi.

 Khi học bài các em phải chú ý, tập trung, phải xoáy sâu vào việc cần học, không xao lãng theo kiểu vừa học vừa chơi là không được. Chúng ta học mục đích là để hiểu biết, để nâng cao trình độ nhận thức và chọn cho mình một nghề nghiệp chân chính, thích hợp với hoàn cảnh cuộc sống mà dấn thân đóng góp vì lợi ích chung.

 “Học” là tiếp thu kiến thức, lý thuyết từ thầy cô giáo hướng dẫn, qua sách vở và những người xung quanh; học theo thứ tự từ thấp đến cao, từ dễ đến khó; học phải suy ngẫm, tìm hiểu để biết rõ được giá trịmục đích. “Hành” là quá trình áp dụng kiến thức đã học vào trong cuộc sống thực tế.

 Nhiều người tuy có nhiều bằng cấp nhưng chúng chỉ là lý thuyết suông nếu thiếu sự thực hành, không có thực hành thì chỉ có lý luận suông. Các kiến trúc sư sử dụng kiến thức đã học vào việc thiết kế bản vẽ để xây dựng công trình. Các nhà nông vận dụng vốn hiểu biết vào việc cày cấy, gieo trồng hoa màu, chăn nuôi gia súc.

 Học và hành phải luôn đi đôi với nhau như ông bà ta đã nói, học mà không hành thì không làm được gì, hành mà không học thì cũng khó hoàn thành tốt đẹp. Học và hành luôn đắp đổi và nối tiếp nhau để đi đến thành công nên không thể tách rời nhau.

Sách nhảm nhí chẳng nên đọc,

Sách Thánh hiền phải nên xem.  

 Sách nhảm nhí là những loại sách khi đọc vào sẽ làm tổn thương thân tâm như các loại sách đồi trụy, những tiểu thuyết tình cảm ủy mỵ, khiêu khích chiến tranh, bạo động, hận thù. Các em chỉ nên đọc các loại sách Thánh hiền, nhất là sách về lời Phật dạy các em phải nên tham khảo, học hỏi để thấm nhuần đạo lý làm người mà sống có nhân cách đạo đức tốt, phát triển tấm lòng từ bi thương yêu bình đẳng mà hay giúp người cứu vật bằng trái tim hiểu biết.

Ăn với uống chỉ để sống,

Ăn vừa đủ, không nên quá.

 Mục đích của việc ăn uống là để thân này có sức khoẻ mà làm việc nuôi sống bản thân, gia đình và đóng góp lợi ích cho xã hội. Các em phải quan niệm rằng mình ăn để mà sống chứ không phải sống để mà ăn. Những người sống để ăn thường hay giết các loài vật còn sống, để thỏa mãn thú ăn uống của bản thân mà đánh mất lòng từ bi của chính mình, chỉ vì muốn ăn cho sướng cái miệng mà làm cho các loài vật phải chịu khổ đau khi bị giết hại.

 Do đó, chúng ta ăn vừa đủ no mà không nên ăn quá nhiều. Thời nay, bệnh béo phì là do chúng ta không khéo điều hoà trong ăn uống, nhất là các chị em phụ nữ. Ăn quá no, quá nhiều là nguyên nhân sinh ra nhiều chứng bệnh. Khi mập quá thì phải uống thuốc giảm cân, tập thể dục thẩm mỹ, mất nhiều thời gian lại hao tiền tốn của.

Không cố tâm giết hại vật,

Không xúi bảo người giết hại. 

 Trong các tội thì tội giết người là nặng nhất và có thể bị tử hình, lãnh án tù chung thân, hoặc nhẹ lắm cũng từ 15 cho đến 20 năm tù giam. Giết người thì có luật pháp nghiêm khắc trừng trị, giết hại các loài vật thì chưa có luật pháp ban hành; nhưng chúng ta là những người có hiểu biết nhờ tin sâu nhân quả nên không thể tự tay giết hại hay xúi bảo người giết hại, hoặc vui vẻ khi thấy người giết hại.

 Hỡi các em, các người trẻ! Các em là mầm sống của bao thế hệ loài người trong hiện tại và tương lai, nên các em hãy là người sống có văn hóa, có đạo đức, có nhân cách, có hiểu biết, có kết nối, có yêu thương, có đức tính từ bi, biết tôn trọng, bảo vệ sự sống chung của muôn loài.

 Các em ngay tại đây và bây giờ phải ý thức được sự khổ đau do giết hại gây ra, không giết người và hạn chế tối đa việc giết hại các loài vật; bảo vệ môi trường, bảo vệ thiên nhiên, không khai thác phá hủy bừa bãi làm ảnh hưởng chung cho thế giới loài người. Các em không trực tiếp giết hại hay phá hủy môi trường, không xúi bảo người giết hại, không vui vẻ hay tán đồng khi thấy người giết hại dù chỉ là trong tâm tưởng.

 Cuộc sống này vô cùng quý giá, ai cũng tham sống sợ chết, cớ sao ta lại đành lòng nhẫn tâm giết hại các loài vật. Giết hại là nhân gây thù chuốc oán làm khổ đau cho nhau không có ngày cùng. Tôi và các em có nhân duyên lớn nên mới được sống trong vòng tay từ bi yêu thương của đấng cha lành. Tôi chỉ mong các em mai sau nếu không phải là viên ngọc quý cho đời thì ít ra các em cũng là những viên thuốc bổ cho nhân loại.

 Nhận thấy được những khổ đau do sự giết hại gây ra, tất cả chúng ta phải quyết tâm tôn trọng, bảo vệ sự sống cho tất cả muôn loài. Trước tiên, chúng ta không được giết người, sau phải hạn chế tối đa giết hại các loài vật cho đến khi nào không còn tâm niệm giết hại nữa. Muốn được như vậy ta phải tự biết xấu hổ khi cố ý hoặc vô tình làm tổn hại loài vật khác. Ta cũng phải biết hổ thẹn khi thấy người khác biết tôn trọngbảo vệ sự sống còn mình không làm được.

 Sự sống vô cùng quý giá, từ con người cho đến muôn vật ai cũng tham sống sợ chết. Niềm vui căn bản của tất cả chúng sinh là được sống an lành, mạng sống không bị đe dọa. Chính vì thế, chúng ta cần đem niềm vui, tình yêu thương chân thật đến cho mọi người, mọi loài. Khi thấy một ai bị bất hạnh khổ đau, đang sống trong phập phòng lo sợ thì chúng ta phải tìm cách chia sẻ nhằm xoa dịu bớt nỗi khổ niềm đau giúp người qua cơn hoạn nạn.

 Bốn tâm niệm lớn của một vị Bồ tátthực hiện đầy đủ 4 pháp: không giết hại; biết xấu hổ, thẹn thùng khi làm hại đến sự sống của muôn loài; biết hiến tặng niềm vui cho kẻ khác để mọi người đều được sống an vui, hạnh phúc; biết san sẻ nỗi khổ niềm đau để làm vơi bớt lo lắngsợ hãi cho mọi người. Một vị Bồ tát là người giác ngộ từng phần cho đến khi nào viên mãn bằng Phật, nếu các em thực hiện được những việc này thì các em cũng đang là Bồ tát trong hiện tạimai sau.

 Các em nên biết và cần phải biết, tất cả mọi sự vật trên thế gian này muốn bảo tồn mạng sống phải nương nhờ lẫn nhau, không một sự vật nào tách rời mà bảo toàn được mạng sống. Các em không làm ruộng nhưng vẫn có gạo ăn, các em không dệt vải nhưng vẫn có quần áo mặc, và tương tự như thế các thứ khác cũng đều như vậy. Đó là nguyên lý duyên khởi tương sinh, tương quan mật thiết. Vạn vật nương tựa vào nhau để tồn tại trong bầu vũ trụ bao la này nên “cái này sinh thì cái kia sinh, cái này diệt thì cái kia diệt.”

 Các em biết yêu quý mạng sống của mình như thế nào thì người và các loài vật khác cũng yêu tiếc mạng sống như thế đó. Giết hại là sự hủy diệt mạng sống của một chúng sinh, quả báo đền trả tương xứng trong hiện tạimai saubệnh hoạnchết yểu. Các em cần phải suy xét cho thấu đáo giới “không giết hại” này vì nó là nhân của người không có lòng từ bi, dẫn đến quả báo là người ác độc hại người, hại vật.

Đồ của người không tự lấy,

Nếu không hỏi cũng như trộm.

 Ý thức được những khổ đau do gian tham trộm cướp, lường gạt lấy của người dưới nhiều hình thức, chúng ta nguyện mở rộng tấm lòng từ bi thương xót để đem lại niềm vui sống đến với tất cả người và vật. Các em hãy nguyện “dù là một cây kim cọng chỉ, nếu không phải của mình hay người khác không cho thì các em cũng không tự lấy làm của riêng mình”.

 “Trộm” có nghĩa là canh me, rình rập lén lấy, không để cho người khác thấy. “Cướp” có nghĩa là công khai, ngang nhiên cưỡng đoạt lấy trước mặt mọi người. Cân non bán thiếu, trốn thuế, lường gạt đều gọi là trộm. Lợi dụng quyền cao chức trọng tham ô, hối lộ, ăn chặn, bắt chẹt người phải đưa tiền của đều gọi là cướp. Tham lam muốn chiếm lấy của người làm của riêng mình là do thói quen lười biếng của kẻ ăn không ngồi rồi, làm ít mà muốn hưởng thụ nhiều, là nhân dẫn đến nghèo cùng khốn khổ trong hiện tạimai sau.

 Có biết bao người đau khổ vì bị mất của, vì bị lừa đảotúng quẫn đến tự sát. Lại nữa, tiền bạc là phương tiện để nuôi sống bản thângia đình, bao nhiêu năm tháng chắt chiu dành dụm mà nay lại tiền mất tật mang. Sự mất mát tài sản làm cho gia đình trở nên thiếu thốn, khó khăn, nghi ngờ lẫn nhau, có thể dẫn đến đổ vỡ hạnh phúc gia đình. Sự đền trả xứng đáng của quả báo này là nghèo cùng vô số kiếp, có nhiều tiền của mà cũng không thể tự do sử dụng.

 Các em nên nhớ, tài sản của cải bất chính có được do mưu mô lương lẹo thì khó bao giờ nắm giữ được vì đã có bằng sự đau khổ của người khác. Nhan nhản mỗi ngày đều xảy ra những vụ trộm cướp, lừa đảo, lường gạt được báo chí đăng tải đều do lòng tham muốn quá đáng của con người. Con người vì lòng tham nên mới dễ bị người khác lường gạt. 

 Quả báo của sự trộm cướp nặng thì nghèo cùng vô số kiếp, hoặc làm thân súc vật để đền trả cho người; nhẹ thì ruộng vườn, nhà cửa, tài sản bị thiên tai lũ lụt, hỏa hoạn, sóng thần, động đất phá hủy.

 Các em hãy nên tin sâu nhân quả, tin mình làm lành được hưởng phước, mình làm ác chịu khổ đau. Trộm cướp là việc làm xấu ác mà cả thế giới loài người đều không chấp nhận nên có luật pháp chế tài, huống hồ là luật nhân quả luôn âm thầm chi phối.

Không tà hạnh, đỡ hư thân.

Giữ thuỷ chung, đồng hạnh phúc.

 Ý thức được những khổ đau do xâm phạm tiết hạnh của người khác nên chúng ta chỉ sống một vợ một chồng chung thủy có đôi, không dan díu ăn nằm với người khác nếu không phải là vợ hoặc chồng. Các em phải ý thứctà dâm là hành động sai lầm về tình dục nam nữ làm mất đi nhân cách đạo đức của con người. Khi lớn khôn các em ai cũng có quyền cưới vợ, lấy chồng xây dựng cuộc sống gia đình. Tuy nhiên, ngoài vợ chồng chính thức các em không được quan hệ tình dục với người khác, còn gọi là ngoại tình, là phá hoại hạnh phúc gia đình người.

 Việc tìm thú vui trong chốn thanh lâu, cho đến cưỡng bức xâm hại người khác đều là tà hạnh. Nam và nữ đã có gia đình hoặc chưa có mà hay phóng tâm đam mê tửu sắc, chơi bời trác táng đều thuộc hạnh tà dâm. Xưa nay, từ vua chúa quan quyền cho đến thứ dân bần cùng nghèo khổ bị tan nhà nát cửa, mất nước mất thành, gia đình đổ vỡ đều do hạnh tà dâm mà ra.

 Ở Việt Nam ta có vua Lê Ngọa Triều cũng vì tửu sắc quá độthân thể bệnh hoạn, suy nhược không ngồi được nên bị mất nước. Nhiều vụ án xảy ra vì ghen tuông mà hủy hoại nhan sắc tình địch, hoặc giết người dã man. Bản chất của chúng sinhái dục nên chúng ta mới có mặt trong cuộc đời, nhưng ta đừng vì thế mà quá lạm dụng trong vấn đề tình dục.

 Ai ham hưởng thụ quá đáng vấn đề khoái lạc xác thịt và đi quá đà trong chừng mực cho phép sẽ dễ bị mất nhân cách, phẩm chất đạo đức. Thường như thế sẽ kéo theo sự đổ vỡ hạnh phúc gia đình là ghen tuông, giận dỗi, chửi mắng và đánh đập, quả báo hiện đời không bao giờ có được mái ấm gia đình hạnh phúc. Vì vậy, các em hãy sống chung thủy một chồng một vợ để không bị người khác phá hoại hạnh phúc gia đình mình.

 Ngoài ra, trường hợp có những sinh hoạt tình dục với người cùng huyết thống, tức là người thân trong gia đình thì gọi là loạn luân, quan hệ này còn tệ hại hơn cả tà dâm. Quan hệ tình dục giữa người và thú thì gọi là cuồng dâm vì mất hết tính người. Một vấn đề hết sức tréo ngoe khác là quan hệ tình dục giữa người nam với người nam, còn gọi là pê đê; hoặc quan hệ tình dục giữa người nữ với người nữ, còn gọi là đồng tính luyến ái. Hai trường hợp này đều phá bỏ tập tục truyền giống của loài người. Còn một điều tệ hại hơn nữa là quan hệ tình dục giữa người trưởng thành và trẻ em thiếu niên nhi đồng, xã hội gọi là bạo dâm và không còn từ ngữ nào khác để diễn tả.

 Nói chung, do hưởng thụ khoái lạc xác thịt quá đángsai lầm trong quan hệ tình dục nên phát sinh ra những trường hợp lắc léo trên. Các em nếu muốn có một nhân cách, phẩm chất đạo đức tốt để không rơi vào trường hợp ngoại tình và các quan hệ tình dục bất chính khác thì phải phát nguyện làm đệ tử Phật, gìn giữ 5 Giới pháp trong sạch. Nhờ vậy, các em mới có thể không bị rơi vào hố sâu của đam mê, tội lỗi.

Sống ở đời cần chữ tín,

Nói chân thật, lời từ ái,

Không nói tục, lời xảo trá,

Không gian dối để hại người. 

 Bồ tát Quán Thế Âm là một người do tu hạnh nhĩ căn viên thông “phản văn văn tự tánh”, trở về tánh nghe của mình mà thành tựu đạo quả; sau đó phát tâm đi vào đời để cứu độ chúng sinh bằng hạnh lắng nghe và dùng lời nói nhẹ nhàng, êm dịu để giúp mọi người vượt qua sợ hãi, khổ đau và bất hạnh. Ngài là một con người mẫu mực đã mở ra cánh cửa “Phổ Môn” rộng khắp thế giới Ta bà để mang đến niềm vui, tình yêu thương chân thật và làm vơi đi biết bao nỗi khổ niềm đau của tất cả chúng sinh với tấm lòng từ bi rộng lớn nhờ có nhiều phước và đức.

 Nếu các em biết thực tập hạnh lắng nghe và nói theo hạnh Bồ tát Quán Thế Âm thì các em cũng sẽ là một Bồ tát đích thực trong hiện tạimai sau. Ý thức được những khổ đau do lời nói thiếu tỉnh giác gây ra, các em hãy học và làm theo hạnh lắng nghe cùng nói lời hòa nhã, dễ thương để đem đến niềm vui chân thật, sẵn sàng chia sẻ nỗi khổ niềm đau nhằm xoa dịu bớt nỗi đau bất hạnh của tha nhân.

 Lời nói rất quan trọng và có thể tác động tới tâm tư con người làm họ hạnh phúc hay đau khổ. Lời nói có thể mang lại niềm an vui hạnh phúc cho nhiều người, giúp họ có niềm tin, ý chínghị lực trong cuộc sống để vượt qua cạm bẫy cuộc đời. Do đó, các em hãy nguyện sẽ nói lời chân thật và không nói dối hại người hại vật; nguyện lắng nghe tâm tư, nguyện vọng và nói lời từ ái, hòa nhã, dễ thương để làm người khác thoải mái, bình tĩnh, tự tin hơn.

 Lời nói có thể làm con người hiểu lầm nhau dẫn đến hận thù và có thể giết nhau khi không làm chủ được bản thân. Chính vì thế, các em hãy nguyện không nói dối, chuyện có nói không, chuyện không nói có; hoặc hứa với người mà không giữ lời, hoặc hứa rồi mà tráo trở, lật lọng. Các em cũng không được nói lời ly gián làm hai bên hiểu lầm nhau mà sinh ra thù hận. Việc này còn độc hại hơn cả rắn độc vì làm cho người thân chia lìa, gia đình ly tán, bạn bè trở thành kẻ thù, xã hội trở nên loạn lạc, lầm than vì không còn tin tưởng lẫn nhau.

 Các em cũng không dùng lời nói thêu dệt, nịnh hót để làm xiêu lòng người. Xưa nay từ vua quan cho đến các thứ dân bần cùng đều bị mê hoặc bởi lời nói nịnh hót, tâng bốc. Chính lời nói nịnh hót đã làm hại oan rất nhiều người. Các em cũng không dùng lời nói thô ác như nói nặng, mắng nhiếc, chửi rủa, dùng lời lẽ thô tục để lăng nhục người khác. Đó là các em đã học và thực hành theo hạnh nguyện của Bồ tát Quán Thế Âm luôn lắng nghe, nói lời hòa nhã từ ái đem niềm vui đến với mọi người.

Không dùng chất có độc hại

Gây say sưa, loạn thân tâm.

 Cuộc sống thiên về vật chất ngày nay khiến cho con người ngày càng sa đọa vì những thói quen hưởng thụ không lành mạnh như hút thuốc, uống rượu, dùng các chất kích thích độc hại như xì ke ma túy. Một khi đã nghiện rượu và ma túy thì con nghiện sẽ làm bất cứ điều gì khi cơn ghiền đến như nói dối, lường gạt, ăn trộm, ăn cướp, hiếp dâm và ngay cả giết người.

 Do đó:

 Tai nạn giao thông chiếm 60% là do uống rượu lái xe. Trộm cướp, hiếp dâm, giết người do uống rượu chiếm 10%. Bạo hành gia đình chiếm 20% cũng do uống rượu. Gây mất trật tự an toàn lối xóm cũng chiếm 10%. Rượu là chỉ chung cho những chất gây say, gây nghiện làm con người mất hết lý trí, mất bình tĩnh khi đã quá đà.

 Rượu làm con người nóng nãy dẫn đến tranh chấp, cãi vã, nói nặng lời với nhau làm tự ái phát sinh, giận dỗi rồi đưa đến xô xát gây thương tích và có thể giết người. Rượu còn là nguyên nhân gây bạo hành trong gia đình làm khổ lụy vợ con. Uống rượu rất có hại cho sức khỏe và là nguyên nhân dẫn đến nhiều bệnh tật nguy hiểm làm hao tài tốn của và mau chết sớm.

 Ma túy làm hao tiền tốn của, hủy diệt con người khi không còn lý trí, lương tâm và là tệ nạn nguy hiểm số một của nhân loại. Tác hại của nó còn gấp trăm ngàn lần rượu. Vì lòng tham của con người với lợi nhuận quá cao nên việc mua bán ma túy là một hiểm họa diệt vong trong tương lai nếu xã hội không có biện pháp ngăn trừ thích đáng.

 Bản chất của chúng sinhái dụcđam mê hưởng thụ, chỉ có các bậc hiền thánh và các vị Bồ tát mới biết ngăn ngừa từ nhân vì thấu rõ sự tác hại của nó. Ma túy là nhân hủy diệt mầm sống con người nhanh nhất trong hiện tạimai sau, làm tổn thất tài sản lớn nhất hiện nay và làm con người mất hết phẩm chất đạo đức, nhân cách sống bình thường.

 Người mua bán ma túylợi nhuận quá cao mà bất chấp luân thường đạo lý, đem cái thứ chết người gieo rắc vào lòng thiên hạ. Ai đã nghiện ma túy thì trước sau gì cũng trở thành tội phạm đến 95%. Con nghiện có thể trộm cướp, lường gạt và giết người một cách vô tội vạ. Khi dính vào vòng này một ngàn người chỉ có một hai người mới thoát ra được.

 Rượu tác hại một nhưng ma túy tác hại gấp trăm ngàn lần. Chính vì vậy, các em hãy ý thức được những khổ đau do uống rượu say sưa, nghiện ngập và sử dụng các chất ma túy độc hại gây ra làm con người mất hết lý trí, lương tâm, tự hủy diệt chính mình và làm hại nhiều người khác. Các em phải nguyện sẽ không dùng những chất độc hại đó để tâm trí được sáng suốt lắng trong, để có cơ hội hoàn thiện chính mình và giúp ích cho gia đình, xã hội.

Rượu chè, ma túy, xì ke,

Say sưa, nghiện ngập khiến người ngu si.

Túng cùng chẳng biết làm sao,

Lường gạt, trộm cướp, giết người như chơi.

 “Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng” là câu tục ngữ người xưa thường nhắc nhở các thế hệ con cháu về sau. Các em còn nhỏ nên phải biết chọn bạn mà chơi, nếu không sẽ hỏng cả một đời người. Chơi bạn bè xấu như chứa giặc cướp trong nhà, chúng sẽ lấy đi tất cả tiền tài, công danh sự nghiệp mà còn trở lại làm chúng ta “thân tàn ma dại”.

Không kết tình cùng bạn xấu,

Hãy kết bạn với người tốt.  

 Những người bạn tốt sẽ luôn được mọi người yêu mến và đối xử tốt lại. Người bạn tốt là người bạn thật thà, sướng vui khổ sở đều một lòng chung thuỷ, thấy bạn lêu lổng thì tìm cách khuyên can, hay động viên khuyến khích bạn cùng làm những điều thiện lành, tốt đẹp. Người bạn tốt khi mắc lỗi sẽ luôn biết xin lỗicố gắng sửa chữa lỗi lầm, ngoài ra còn biết tha thứbao dung những người lầm lỗi khác.

 Ở đời ai cũng thích được tâng bốc, nịnh hót nên một số người có quyền cao chức trọng bị chết chìm trong lời nói ngọt ngào nhưng chứa đầy gươm đao; chính vì vậy sống trên thế gian mấy ai vượt qua chỗ này, ngoại trừ các vị Bồ tát phát tâm đi vào đời để cứu độ chúng sinh. Thèm khát, tham ái, ganh tị, tật đố, thù hận, giết hại lẫn nhau cũng vì lời ngon tiếng ngọt mà quên đi ân nghĩa thuở nào.

 Vào thời xa xưa tại một đất nước nọ, con người và các loài vật thường sống gần gũi với nhau. Có một gia đình sư tử sống bên nhau rất hạnh phúc với hai đứa con một trai, một gái. Cậu sư tử sau nhiều năm sống bên cha mẹ nay đã khôn lớn nên kết hôn cùng cô vợ xinh đẹp, kiều diễm. Gia đình sư tử có thêm miệng ăn nên mỗi ngày chú phải ra khỏi hang để kiếm thức ăn về nuôi cha mẹ, vợ và em gái.

 Một hôm trên đường đi kiếm thức ăn, chú nhìn thấy một con chồn nằm sát dưới cỏ, đầu cúi chào rất lễ phép. Sư tử ta làm bộ ra oai rống lên như sấm nổ rồi hậm hực hỏi rằng: “Con chồn bé kia, ngươi đang làm gì vậy?” Chồn con ra vẻ khép nép, cung kính: “Dạ bẩm chúa công, hôm nay con biết ngài đi ngang đây nên con quỳ kính cẩn từ sớm đến giờ để chúc mừng ngài sống lâu trăm tuổi”.

 Vốn sẵn tánh kiêu căng tự phụ, sư tử nghe mấy lời tâng bốc bợ đỡ của chồn rất lấy làm kiêu hãnh và hài lòng, đắc ý. Chú ta lần đầu tiên bước chân ra đường được chồn tôn vinh, ca ngợi nên tưởng mình như vua của muôn loài thú. “Thôi được, ta miễn lễ cho chồn đấy, hãy đứng dậy đi về cùng ta!” Chồn ta liền “dạ, dạ” liên hồi rồi khép mình đi theo sau sư tử.

 Sư tử cha thấy con mình dẫn loài chồn theo sau liền bỉu môi tỏ vẻ không hài lòng. “Hỡi con yêu quý của ta, chồn là giống loài quỷ quyệt, xảo trá vô cùng, chúng thường bất nhân, bất nghĩa, con hãy nên cẩn thận đề phòng. Con mà chứa chấp loài đó thì coi chừng mang họa vào thân.” Sư tử con chẳng nghe lời cha khuyên bảo, chỉ dạy, một mực giữ chồn ở lại làm bạn đồng hành.

 Một hôm, chồn ta nói với sư tử rằng bấy lâu nay quá thèm thịt ngựa nhưng không biết phải làm sao để có ăn. Sư tử mới hỏi: “Loài ngựa chúng đang ở đâu?” “Dạ, chúng ở đồng cỏ gần đây ạ.” “Vậy ngươi hãy dẫn đường, việc ấy đối với ta đâu có khó khăn gì.” Chồn ta mừng quá liền hối hả dẫn đường, chẳng bao lâu cả hai đã đến chỗ loài ngựa đang ở.

 Bầy ngựa lớn có, nhỏ có đang cùng nhau vui đùa gặm cỏ non rất thú vị, chẳng hề hay biết tai họa sắp đến nên vẫn vô tư đùa giỡn. Nhanh như chớp nhoáng, sư tử ta phóng mình vồ chú ngựa con đang mải mê gặm cỏ rồi nhanh chân chạy về hang động. Chồn ta chạy theo sau vừa mừng vừa vui, trong lòng cảm thấy hạnh phúc tràn trề.

 Sư tử cha thấy con bắt ngựa về trong lòng rất lo sợ vì đây là ngựa của nhà vua nuôi. “Con đã vô tình gây ân oán, hận thù với ông vua loài người, coi chừng mất mạng như chơi con ạ. Từ xưa đến nay chưa có ai ăn thịt ngựa mà bảo tồn được mạng sống vì đụng đến chỗ ham thích của nhà vua.”

 Mặc dù được cha khuyên nhủ, chỉ dạy kinh nghiệm quý báu trong cuộc sống nhưng sư tử con chẳng hề quan tâm đến, chỉ một bề nghe theo lời nịnh hót và tâng bốc của chồn. Cứ thế hễ vài ba hôm sư tử lại cùng chồn mang một chú ngựa con về đánh chén rất no say và tỏ ra thích thú lắm vì khỏi cần phải đi kiếm mồi đâu xa.

 Sự việc đến tai nhà vua. Tức quá, vua liền cho người bố trí, sắp đặt giăng bẫy để chờ con mồi đến. Quá kiêu căng và tự phụ, sư tử con nghĩ mình là chúa tể loài thú nên chẳng mảy may đề phòng và còn hiên ngang tung hoành ngang dọc. Đã quen ăn nhậu, vui chơi trác táng nên đêm hôm đó sư tử và chồn cùng đi nhưng chồn khôn ngoan, xảo quyệt chỉ ở đầu bìa rừng chờ đợi. Lần này sư tử ăn quen chẳng lường trước sự việc xảy ra, một mặt cứ nghĩ mình tài ba lỗi lạc, không ai có đủ khả năng làm gì được mình nên sư tử đã bị bắn trọng thương.

 Tuy vậy, chú ta vẫn cố gắng nhanh chân thoát khỏi vòng vây bao hãm của con người. Chồn thấy sư tử trở ra toàn thân máu me bê bết, biết chuyện không may đã đến nên chỉ còn cách duy nhất là nhanh chân chạy về hang động của mình, mặc tình để cho sư tử ra sao thì ra. Máu ra quá nhiều nhưng sư tử con vẫn cố gắng về tới nhà để nhìn thấy được cha mẹ, vợ và em gái rồi ngã lăn ra chết.

 Sư tử mẹ thấy con mình vì quá mê muội nên nghe những lời xúi quẩy, nịnh hót của chồn mà ra nông nổi như thế. “Con ơi là con, mẹ đã nói trước rồi mà con không nghe, hễ giao du với kẻ ác là trước sau gì cũng gây nên tội lỗi tày trời để bây giờ phải chịu chết chóc, đau thương một mình.”

 Lúc này, sư tử cha mới lên tiếng: “Cha đã nói rồi mà con chẳng chịu nghe, kết bạn với kẻ xấu thì có ngày sẽ mang họa vào thân. Con nghe chi loại chồn gian dối hay dua nịnh đó mà bây giờ chết chẳng toàn thây. Con thấy không, gieo gió thì gặt bão, người xưa nói chẳng sai chút nào.”

 Sư tử vợ nghe cha nói vậy cũng không cầm được nước mắt, vừa khóc vừa phân trần: “Anh thấy chưa, chỉ vì anh chẳng nghe lời cha mẹ dạy nên giờ đây anh em phải chịu xa cách, chia lìa, kẻ ở người đi biết bao giờ gặp lại.” Vợ sư tử nghe thế càng khóc lớn hơn: “Bấy lâu nay em sống được và hạnh phúc biết bao là nhờ chàng mà giờ đây chàng vĩnh viễn ra đi vì nghe lời bạn xấu ác, để lại mình em côi cút, bơ vơ, lạc loài. Em bây giờ cô đơn buồn tủi, biết nương tựa vào ai đây? Chàng chết đi để lại tiếng đời bêu rếu, chỉ vì giao dukết thân với bạn bè xấu ác mà ra cớ sự thế này. Hu hu!”

 Câu chuyện ngụ ngôn trên là một bài pháp sống đã được Phật dạy trong các bản Kinh để răn nhắc tất cả mọi người không nên thân cận và gần gũi bạn bè không tốt. Các em cần phải biết tránh duyên thì mới có thể vượt qua cạm bẫy cuộc đời, không thì uổng công học hỏi của mình. Nhất là trong thời hiện đại khi sự tiến bộ về văn minh vật chất dễ làm con người sa ngã và bị dòng đời cuốn trôi.

 Trong đời sống hằng ngày các em phải biết khép mình nương vào thầy lành bạn tốt. Thầy ở đời giúp các em có được kiến thức hiểu biết, thầy tâm linh sẽ hướng dẫn các em có được tuệ giác từ bi để sống mà biết cách vượt qua cạm bẫy cuộc đời. Đặc biệt là các bạn đồng tu hay bạn ngoài đời, vì sống chung với nhau nên dễ tác động mạnh mẽ đến nhân cách đạo đứctiêm nhiễm những điều xấu ác.

 Người bạn tốt là người luôn khuyên nhủ, động viên và nhắc nhở chúng ta học hỏi và trau dồi đạo đức, rèn luyện nhân cách sống mà dấn thân đóng góp và phục vụ tốt cho gia đìnhxã hội. Nếu các em không ý thức rõ điều này mà thường xuyên giao kết với bạn bè vì lợi dưỡng, danh tiếng thì e có ngày vướng vào vòng tù tội như chơi.

 Người xưa thường nói chỉ nhìn người đó chơi với ai và làm cái gì thì biết người đó là hạng người nào. Tục ngữ Việt Nam có câu “gần mực thì đen, gần đèn thì sáng”, nhưng vẫn có người gần mực mà không đen. Họ là người đã có con đường sáng rõ ràng, dù có bị bụi trần che phủ nhưng khi phủi sạch là xong. Tuy nhiên, vẫn có những người gần đèn mà không sáng vì tâm tư của họ chỉ mang một cặp mắt kính màu đen. Dù được gần thầy lành bạn tốt nhưng họ chỉ mong cầu hưởng thụ, lợi dưỡngcung kính; cuối cùng phước hết, họa đến thì đành vẫy tay xin chào thua mà sống cuộc đời tha hoá trở lại.

 Người bạn tốt là người biết chia sẻ, biết nhường nhịn, biết lắng nghe, biết nhẫn nhịn, luôn sẵn sàng giúp đỡ, không bỏ rơi khi bạn gặp nạn. Có nhiều người rơi vào hoàn cảnh bi đát, nợ nần chồng chất dẫn đến tù tội, chỉ vì thương bạn mà gia đình tan nát, vợ chồng ly tán, con cái bơ vơ. Cho nên, bạn bè có nhiều hạng, khi chưa hiểu nhau hãy nên dè dặt, thận trọng, chớ nên hết mình vì bạn mà mang họa vào thân.

 Chúng tôi có biết một người Phật tử vì thương bạn nên mượn nợ dùm với lãi suất 10% một tháng. Do chơi với bạn mà không tìm hiểu kỹ càng nên anh không biết bạn mình bị nghiện ma túy, đam mê cờ bạc, chẳng chịu làm ăn nhưng luôn điệu bộ ra vẻ con người làm ăn chân chính. Hắn đã gạt anh mượn tiền dùm mà không hẹn ngày trả lại.

 Anh đã có vợ cùng một đứa con gái xinh đẹp, hai vợ chồng anh cùng mua bán một cửa hàng nên đời sống cũng có dư chút đỉnh. Anh đã phải trả tiền lời mỗi tháng lấy từ tiền mua bán chung, nhưng sau này cô vợ biết được nên quản lý tiền chặt chẽ không cho anh lấy nữa. Túng thế không có tiền trả lãi và bị chủ nợ hăm he, chửi mắng, làm khó dễ; anh cuối cùng đành chọn giải pháp cờ bạc để có tiền trả nợ nhưng càng ngày càng lún vì tiền mẹ đẻ tiền con; anh phải vay mượn để đủ số tiền trả lãi.

 Chủ nợ ban đầu cho vay lãi 10%, nhưng từ năm 2005 tên cáo già xảo quyệt, tráo trở viện lý do giấy nợ cũ bị rách nên phải làm giấy mới. Hắn ghi giấy mượn nợ mới bắt đầu từ cuối năm 2009, sau đó hắn làm đơn thưa với lý do từ lúc mượn nợ đến nay không trả cả vốn lẫn lời. Hiện giờ, anh bạn nhờ mượn nợ dùm đang bị ở tù, còn anh bạn tốt từ khi gánh nợ trên vai đã khiến tình cảm vợ chồng sức mẻ nên hai người đã ra tòa ly dị. Anh bạn tốt bây giờ đang chờ ngày xét xử, thử hỏi pháp luật phải xử lý ra sao? Vì thương bạn mà anh phải gánh nợ dùm, người bạn kia giờ đang ở tù liệu có phần nào lương tâm cắn rức?

 Có bốn cái ngu mà dân gian Việt Nam thường nói là làm mai, lãnh nợ, gác cu, cầm chầu. Tuy vậy, có rất nhiều người đã vấp ngã, thất bại trong cuộc đời nhưng nhờ bạn bè giúp đỡ mà vươn lên làm mới lại chính mình và thành công trở lại.

 Gặp được người bạn tốt là một phúc duyên quý báu hiếm có, khó được nên ta cần phải trân quý và gìn giữ tình bạn cao cả ấy. Chơi thân với bạn bè ảnh hưởng rất lớn và tác động mạnh mẽ đến đời sống của chúng ta, cũng như người đi trong sương sớm lâu ngày thì áo sẽ bị ướt. Do đó, ta nên chọn bạn mà chơi, nên tìm bạn tốt để cùng nhau học hỏi, rèn luyện nhân cách đạo đức, tu dưỡng thân tâm để trở thành người tốt có ích cho bản thân, gia đìnhxã hội.

 Người bạn tốt luôn biết sống điều hòa, không vui chơi hoang phí quá đáng nên nhiều người làm nên cơ nghiệp cũng nhờ từ bạn tốt. Họ luôn chân thật khuyên nhủ, ngăn cản chúng ta không làm các việc xấu ác để làm tổn hại người vật. Tuy vậy, tìm được bạn tốt để cùng nhau thân cận, học hỏi, sẻ chia, cùng nhau hướng thượng không phải là chuyện dễ. Người bạn tốt thường chân thật khuyên nhủ, ngăn cản chúng ta không nên làm các việc xấu ác để hại người tổn vật.

 Cuộc sống vốn biến đổi với vô vàn ngang trái, éo le cùng những chướng duyên trong cuộc đời nên dễ làm con người rơi vào hố sâu tội lỗi bởi si ái, tham lam, thù hận. Người có phúc duyên gặp được bạn tốt hãy cố gắng trân quý, gìn giữ những tình cảm bạn bè ấy để cùng nhau tu học, tiến bước trên con đường an vui và hạnh phúc, giác ngộgiải thoát. Những người bạn tốt luôn là một phần quan trọng của cuộc sống, họ sẽ là nguồn động viên, an ủi lớn lao ngay tại đây, bây giờ và trong suốt cuộc đời các em.

Luôn gần gũi bậc hiền Thánh,

Để học hỏi những điều hay.

 Thân cận người hiền tài hay các bậc Thánh nhân giúp ta học hỏi những điều hay lẽ phảicố gắng bắt chước thực hành theo, cũng giống người đi trong sương đêm thấy có vẻ áo không bị ướt nhưng lâu dần ta sẽ thấm nhuần nước mát từ bi của các ngài. Bậc hiền tài xưa nay hay siêng năng học hỏi và thường xuyên thân cận bậc mô phạm vĩ đại nên phần lớn đều làm nên sự nghiệp, công thành danh toại.

 Thầy cô giáo ngoài đời giúp các em học hỏi, trau dồi kiến thức. Bậc hiền Thánh sẽ giúp các em rèn luyện nhân cách đạo đức để làm người tốt trong xã hội. Thường xuyên thân cận học hỏi để biết cách tu tập chuyển hoá nỗi khổ, niềm đau thành an vui, hạnh phúc là chất liệu tình thương giúp các em vượt qua cạm bẫy cuộc đời mà sống bằng trái tim hiểu biết.

Chi tiêu đúng việc cần xài,

Không xa hoa, hay lãng phí.

 Cuộc sống ai cũng phải ăn, phải mặc nền cần phải tiêu xài, sắm sửa nhưng ta phải biết tiết kiệm. Việc gì cần xài mới xài, việc gì chưa cần thì thôi. Tiết kiệm khác với hà tiện, hà tiện là bỏn sẻn, keo kiết, việc cần xài không dám xài. Ta cũng không nên xa hoa lãng phí, không tôn trọng gìn giữ của chung, của mình thì quý tiếc từng chút, của chung thì vô trách nhiệm, tuỳ tiện xài hoặc để hư hao, thất thoát. Nhiều người chứng tỏ đẳng cấp giàu sang bằng cách sắm xài hàng hiệu, sắm sửa vô bổ, trưng bày xa xỉ làm hao tiền tốn của một cách phi lý.

Việc không tốt chớ xúi người,

Việc thiện lành nên khuyến khích.  

 Những việc không tốt như giết hại, trộm cướp, lường gạt, nói dối các em không nên xúi bảo người khác làm. Kẻ chủ mưu làm sai và người xúi bảo cũng đồng tội như nhau. Việc thiện lành, tốt đẹp thì nên động viên, khuyến khích nhiều người cùng làm như cúng dường Tam bảo, bố thí giúp đỡ người nghèo khổ, giúp người hoạn nạn, ấn tống Kinh sách, mở bếp cơm từ thiện giúp bệnh nhân nghèo, mở lớp học tình thương giúp học sinh nghèo v.v…

Biết khen ngợi người làm tốt,

Biết khuyên nhủ người làm xấu.

 Khi ai làm việc có lợi ích các em hãy nên khen ngợi, tán thán công đức, hoặc khi thấy người làm việc nghĩa cũng đồng hoan hỷ vui theo. Như có cô bé ăn mày kia một hôm thấy nhiều người khiêng gánh thức ăn, vật thực đến chùa để cúng dường Tam bảo thì sinh tín tâm hoan hỷ, tán thán việc làm có ích này. Sau đó, cô bé phát nguyện ngày nào xin được vật thực đều sẽ hoan hỷ cúng dường hết. Nhờ khởi tâm thiện lành đó mà về sau có được phước báu trở thành hoàng hậu. Ngược lại, khi gặp người làm việc xấu ác các em hãy tìm cách khuyên nhủ để người đó thức tỉnh hồi đầu, quay về với đời sống đạo đức để làm mới lại chính mình.

Không chê bai người phạm lỗi,

Nên động viên người làm thiện. 

 Khi ai lỡ lầm làm điều gì gây tổn thương cho người khác các em cũng không nên chê bai, dèm pha, chỉ trích, phán xét làm cho người đó dễ tự ái, có khi còn thù ghét lại mình. Trong cuộc sống cũng có nhiều Bồ tát phát tâm đi vào đời để làm những việc thiện lành, tốt đẹp nên các em hãy khích lệ, động viên mà cùng nhau làm việc nghĩa với tấm lòng của ít lòng nhiều.

Ai giúp đỡ phải nhớ ơn,

Ai gieo oán cũng chớ buồn,

Không thấy ai là kẻ thù,

Chỉ có người chưa thông cảm.

 Sống ở đời khi ta khốn khó mà gặp được người ân cần giúp đỡ thì dù việc lớn hay nhỏ ta cũng phải khắc ghi, đến khi có dịp phải đền ơn đáp nghĩa. Trong cuộc sống thường người thương thì ít mà kẻ oán lại nhiều. Tuy nhiên, khi gặp việc xấu các em cũng không nên oán giận vì đó là nhân của thù hằn vay trả không có ngày thôi dứt.

 Hay trách móc, giận hờn là hạnh của tất cả phàm phu. Chúng ta là người có ý thức, có hiểu biết nhờ giàu lòng từ bi nên không bao giờ có những tâm niệm nóng giận, oán hờn, thù ghét. Đức Phật ngày xưa do không giận, không hờn, không oán, không ghét dù đã bị người hãm hại nên không thấy ai là kẻ thù mà chỉ có người chưa thông cảm với nhau. Chẳng những chúng ta không thù hằn, oán giận mà còn vui vẻ thương yêu mọi người trong sự bình đẳng.

Cho và nhận phải biết rõ,

San sẻ người không mong trả.

 Cái gì ta ăn cũng hết nhưng nếu cho lại còn, cũng giống như người có tiền gửi vào ngân hàng đến khi cần xài thì lại rút ra. Chúng ta san sẻ hay giúp đỡ người khi cần thiết nhưng không mong họ đền trả, bởi mong mỏi mà không được như ý thì ta sẽ càng thêm khổ đau hơn.

Không trách móc, không giận hờn,

Nhẫn nhịn nhường trong vui vẻ.

Biết cảm thôngtha thứ,

Bằng tình người trong cuộc sống. 

 Trong cuộc sống ai cũng có thể phạm sai lầm, chỉ nhiều hay ít mà thôi. Người có hiểu biết chân chính lúc nào cũng biết cảm thôngtha thứ. Cha mẹ mà không biết tha thứ cho con thì làm sao con cái sống được? Vợ chồng không biết tha thứ cho nhau thì làm sao sống trọn vẹn và lâu dài? Người biết cảm thôngtha thứ là người có lòng bao dungđộ lượng, luôn đem niềm vui đến cho tất cả mọi người.

Không cậy quyền, ỷ thế lực,

Tin nhân quả, biết làm lành. 

 Tất cả mọi mọi hiện tượng, sự vật trong bầu vũ trụ bao la này đều chịu sự chi phối của nhân quả, nói cho đủ là nhân-duyên-quả. Vậy nhân quả là gì? “Nhân” là nguyên nhân, “quả” là kết quả. “Nhân” là mầm sống, “quả” là hạt hay trái do mầm ấy phát sinh. Nhân và quả là hai trạng thái tiếp nối nhau, tương quan mật thiết với nhau và nương vào nhau mà có. Cho nên, cái này sinh thì cái kia sinh, cái này diệt thì cái kia diệt.

 Một nhân không thể sinh ra quả nên tất cả mọi sự vật trong vũ trụ đều do nhiều nhân duyên hợp lại mà hình thành. Do đó, không có một nhân nào mà tác thành ra kết quả khi không có sự trợ duyên của nhiều nhân khác. Chúng ta có thể nói hạt lúa sinh ra cây lúa, nhưng trên thực tế hạt lúa chẳng sinh ra được gì nếu để nó nơi thiếu không khí, thiếu ánh sáng, thiếu đất-nước và nhân công.

 Đạo lý nhân quả mang tính cách của 3 thời là quá khứ, hiện tạivị lai. Khi ta gieo nhân thì phải trải qua một thời gian nhất định nào đó mới trổ ra kết quả, nhanh hay chậm là tuỳ theo duyên phụ thuộc. Nhân nào quả nấy, hay còn gọi là hiện báo, tức gieo nhân liền gặt quả, như người đói bụng ăn cơm liền no. Đó là nhân quả hiện tiền, ta vừa gieo nhân là có kết quả. Loại hình nhân quả thứ hai là khi gieo nhân phải chờ một thời gian ngắn mới cho ra kết quả. Loại hình nhân quả thứ ba là khi gieo nhân phải chờ một thời gian dài kết quả mới trổ ra.

 Ta lấy thí dụ như cùng gieo giống trong một ngày với 3 loại khác nhau là lúa, mía và xoài. Lúa thì trong vòng 3 tháng đến 6 tháng đã có thể thu hoạch được. Mía thì phải từ 6 tháng đến một năm. Xoài thì phải từ 2 năm đến 4 năm mới cho ra trái. Do đó, nhân quả không cố định mà có thể thay đổi được, tuỳ theo sự làm thiện và tu tập của mỗi người mà có thể thay đổi chuyển quả xấu.

 Thế gian này có rất nhiều người trẻ được sinh ra trong gia đìnhđịa vị cao quý nhưng không biết trân trọng mà hay vênh váo tự đắc, coi ông trời bằng hạt tiêu. Chúng tiêu xài hoang phí, coi thường luật pháp, ngang nhiên bẻ cong chân lý, sống ỷ lại vào cha mẹ có chức quyền. Khi chúng phạm luật hoặc gây tạo lỗi lầm thì cha mẹ lại ngang nhiên bênh vực, xử lý ép kẻ dưới để tiếp tay giúp chúng trở thành ung nhọt của xã hội. Các em còn trẻ đã biết tin nhân quả và biết làm lành lánh dữ, không ỷ lại vào thế lực của người thân thì sẽ ngày càng hoàn thiện được nhân cách của chính mình.

Luôn kính Phật, quý trọng Tăng,

Siêng học hỏi, năng thực hành. 

 Chúng ta kính Phật để được học Phật, học Phật để được thành Phậtcứu độ tất cả chúng sinh. Song, muốn thành Phật ta phải học thành người. Đó là ta biết sống có ý thức trách nhiệm cao đối bản thân, gia đìnhxã hội. Đạo Phật không dạy chúng ta trốn tránh cuộc đời mà còn khuyến khích chúng ta can đảm, dũng mãnh đối diện với thực tế cuộc sống; dùng trí tuệtừ bi để chuyễn hoá nỗi khổ, niềm đau thành an vui, hạnh phúc.

 Tăng là những người thừa kế sự nghiệp của đức Phật, sống đời đơn giản đạm bạc, vừa học vừa tu, vừa hướng dẫn lại cho tất cả mọi người. Ai có đầy đủ phước duyên mới gặp được Phật pháp qua sự hướng dẫn của chư Tăng ni. Kính trọng chư Tăngthể hiện lòng biết ơn sâu sắc cũng như công ơn của cha mẹ không gì có thể sánh bằng. Nhờ vậy, các em có cơ hội được học hỏi những điều hay lẽ phải mà biết cách áp dụng vào đời sống hằng ngày để sống đời bình yên, hạnh phúc.

 Trên đời này luôn có hai hạng Bồ tátBồ tát xuất giaBồ tát tại gia. Hai hạng Bồ tát này luôn có mặt khắp mọi nơi trong cõi nhân gian để đem niềm vui đến với mọi người và sẵn sàng sẻ chia những nỗi khổ, niềm đau của tha nhân. Bồ tát lúc nào cũng thương yêu tất cả chúng sinh bình đẳng bằng trái tim hiểu biết nên không bao giờ phân biệt người thân hay kẻ thù. Chính vì vậy, trong số người đời ai có lòng từ bi, có trí tuệ và luôn đóng góp, giúp đỡ, sẻ chia, làm được những việc khó làm thì ta biết họ chính là những Bồ tát thị hiện.

 Người xuất giathực phẩm hàng ngày và được yên ổn tu hành thì phải nhớ ơn những người đã tạo ra thực phẩm, nhớ ơn người giữ an ninh xã hội và nhớ ơn đàn na tín thí đã nhín ăn bớt mặc đóng góp, hộ trì giúp chư Tăng ni an ổn tu hành để chuyển hoá phiền não tham-sân-si, trên cầu quả Phật, dưới cứu độ tất cả chúng sinh.

 Các vị Bồ tát đi vào đời dưới nhiều hình thức xuất giatại gia vì đã phát nguyện thành tựu Phật đạo bằng con đường hành Bồ tát đạo, các vị nguyện sanh lại cuộc đời để dấn thân đóng góp và làm việc với nhau một cách nhịp nhàng. Có vị là bậc chân tu thạc đức, có vị làm vua, làm tướng, làm giám đốc, làm người nữ hay người nam với đủ mọi ngành nghề để phục vụ nhân loại. Hai chúng Bồ tát xuất giaBồ tát tại gia hợp tác với nhau mật thiết thì Phật sự dễ dàng thành tựu theo chiều hướng tốt đẹp.

 Chúng xuất gia chuyên học hỏi tu tập, thuyết pháp giảng Kinh, xây dựng con người đạo đức tâm linh. Chúng tại gia thì hộ trì Tam bảo và cùng chúng xuất gia tu tập chuyển hoá, hỗ trợ cho nhau. Hai chúng tại giaxuất gia phải biết cách hợp tác với nhau để làm lợi ích cho đời, nhưng đều phải có tu tập mới chuyển hoá được nỗi khổ, niềm đau thành an vui, hạnh phúc. Vì vậy, các vị Bồ tát tuỳ theo tâm nguyện mà làm một nhà sư, một thủ tướng, một giám đốc, làm người nam hay nữ, làm kẻ trồng trọt hoa màu hoặc kinh doanh mua bán để hỗ trợ cho nhau thành tựu Phật pháp.

 Từ đó, giới cư sĩ tại gia hộ trì Chánh pháp giúp Tam bảo trường tồnthế gianduy trì giống nòi nhân loại. Chúng xuất gia giữ gìn Chánh pháptu tập làm gương cho nhân thế, vừa học vừa tu để giáo hóa độ sinh, làm gương sáng cho cuộc đời giúp mọi người thoát ra biển khổ sông mê để làm người có ích.

 Tấm gương sáng của người xuất gia là không kẹt vào danh vọng lợi dưỡng, không dính mắc tham đắm tiền bạc và sự cung kính của mọi người. Họ là người tu theo hạnh giác ngộ, giải thoát nên cần phải “muốn ít biết đủ”, sống đời đơn giản đạm bạc. Cả hai hạng Bồ tát xuất gia lẫn tại gia luôn có tấm lòng từ bi rộng lớn nên lúc nào cũng sống bằng trái tim hiểu biếttuỳ duyên làm lợi ích cho nhân loại.

Sống thương yêu người bình đẳng,

Bằng trái tim có hiểu biết.

 Các em là những người tại gia sống trong gia đìnhxã hội cũng cần phảiý thức trách nhiệm, khi còn nhỏ thì nghe lời cha mẹ chỉ dạy, đến học đường thì vâng lời thầy cô giáo, siêng năng chăm chỉ học, đến khi lớn khôn chọn cho mình một nghề nghiệp chân chính để nuôi sống bản thân, gia đình và đóng góp lợi ích xã hội bằng trái tim yêu thươnghiểu biết.

 Phàm làm người ai cũng tìm kiếm hạnh phúc cho thể xác lẫn tinh thần, nhưng muốn tìm về cội nguồn của an lạc thì phải tìm hiểu xem Phật là ai? Phật có phải là một đấng thần linh, thượng đế ban phước giáng hoạ như nhiều người thường lầm tưởng hay không? Hoặc Phật là một nhân vật huyền thoại không có thật?

 Phật là danh từ chung, nói cho đủ là Phật đà, nói gọn lại là Phật. Phật là vị thầy chỉ đường hướng dẫn cho chúng ta biết được những điều hay lẽ phải, nên hư, tốt xấu trong cuộc đời; còn làm được hay không là do chúng ta quyết định. Phật là người giác ngộ, là người tỉnh thức, là người thấy biết đúng như thật, là người đã vượt qua vòng luân hồi sinh tử, là bậc mô phạm vĩ đại, là nhà đạo đức giáo dục tâm linh có một không hai trên thế gian này.

 Trước khi thành Phật Ngài là một hoàng thái tử chuẩn bị kế thừa ngôi vua. Dù có vợ đẹp con xinh, có cung vàng điện ngọc, có thần dân thiên hạ, có tất cả mọi lạc thú trên đời nhưng vì ý thức được sự khổ đau của nhân loại khi ai cũng phải sinh-già-bệnh-chết nên Ngài quyết định đi tu và cuối cùng đã tìm ra phương pháp thoát khỏi khổ đau sinh tử. Điểm đặc biệt ở đây là đức Phật cũng là một con người bằng xương bằng thịt giống như tất cả mọi người. Ngài cũng được sinh ra từ bụng mẹ, khi lớn lên cũng có vợ có con nhưng Ngài đã xuất gia tu hànhchứng đạo vô thượng Chánh Đẳng Giác.

 Các em khi chưa bước vào đời như người đứng trước ngã tư đường không biết chọn hướng đi nào cho đúng. Để xác định đúng phương hướng các em phải biết rõ mục đích sau khi có nghiệm xét chín chắn, rõ ràng.

 Giáo lý đạo Phật có 3 mục đích:

Mục đích thứ nhất: Sống làm người hay chư thiên các cõi trời có nhân cách đạo đức tốt; sống thương yêu, giúp đỡ mọi người nhờ giữ 5 Giới và tu 10 điều thiện lành, tốt đẹp.

_ Mục đích thứ hai: Nghe lời Phật dạy hàng Thanh văn tự tu giải thoát; hoặc hàng Duyên giác thấy được lý vô thường của vạn vật nhờ quán 12 nhân duyên mà được giác ngộ, giải thoát.

_ Mục đích thứ ba: Hành Bồ tát đạo cùng chia vui, sớt khổ với tất cả mọi người; tự giác, giác thagiác hạnh viên mãn thành Phật.

 Nhưng chúng ta chia vui với mọi người như thế nào? Ta sống làm sao để những gì mình biết được, học được và làm được có lợi ích cho nhiều người mà không làm tổn hại cho ai. Phật pháp là chiếc thuyền vững chắc đưa con người qua biển khổ sông mê bằng sự trải nghiệm thực tế của các Thánh nhân. Giáo lý đạo Phật giúp các em có được một nhân cách sống thiện lành, tốt đẹp chỉ với 3 câu châm ngôn đơn giảnthiết thực:

_ Em luôn cung kính và tưởng nhớ Phật.

_ Em luôn thương yêu, kính mến ông bà cha mẹ và cùng vui vẻ, thuận thảo với anh chị em.

_ Em luôn thương người và vật.

 Cách nay gần 3000 năm, tại đất nước Ấn Độ có một vị Hoàng thái tử tên là Sĩ Đạt Ta, cha là vua Tịnh Phạn, mẹ là hoàng hậu Ma Da. Ngài đã đi ngược lại các truyền thống xa xưa luôn cho rằng có đấng tối cao ban phước giáng họa, ai theo sẽ được lên thiên đàng, ai không theo sẽ bị đọa địa ngục.

 Ngài đã mở ra trang sử mới, một trang sử huy hoàng nhất trong lịch sử nhân loại chưa từng có từ trước đến nay. Ngài đã đem lại quyền làm chủ của kiếp người, con người không còn lệ thuộc vào đấng thần linh, thượng đế, nếu có thì chỉ là thượng đế tối cao của chính mình, mình làm lành được hưởng phước, mình làm ác chịu khổ đau.

 Ngài cũng là một con người giống như tất cả mọi người nhưng Ngài đã luôn sống và làm việc phục vụ vì lợi ích chúng sinh mà không tham đắm, dính mắc như tất cả mọi người trên thế gian này. Về ý nghĩa lịch sử Phật là một con người, về mặt tâm linh Phật là tính biết sáng suốt ngay nơi thân của tất cả chúng sinh. Ngài đã nói lên một câu tuyên ngôn bất hữu được lưu truyền mãi muôn đời mà tất cả chúng ta ai ai cũng có phần: “Ta là Phật đã thành, chúng sinh là Phật sẽ thành”.

 Các em ai cũng có khả năng thành Phật, ai cũng có tính biết sáng suốt thường hằng, chỉ vì các em chẳng chịu thừa nhận nên mãi sống trong đau khổ lầm mê. Vậy các em thích mê hay thích ngộ? Khi mê ta là chúng sinh, khi giác thì Phật hiện tiền. Cái biết này lúc nào cũng thường hằng, như người ngủ ban đêm không có đèn với tay ra sau tìm chiếc gối. Vậy cái gì biết tìm chiếc gối? Đó là cái biết nương nơi mắt thì thấy biết rõ ràng không lầm lẫn, nương nơi tai thì nghe rõ các tiếng mà không chạy theo âm thanh nào, mũi-lưỡi-thân-ý cũng lại như thế.

 Các em luôn biết cung kính và tưởng nhớ Phật là điều không thể thiếu trong cuộc sống hằng ngày. Chúng ta cung kính để học hạnh từ bi của Ngài với tinh thần vô ngã, vị tha giúp con người sống với nhau bằng tình thương yêu và hiểu biết, dấn thân và phục vụ, bao dungtha thứ, cảm thông và chia sẻ với nỗi khổ, niềm đau của chúng sinh.

 Các em tưởng nhớ Phật để biết mình cũng có tính giác sáng suốt, thanh tịnh nên không si mê, lầm lạc mà gây đau khổ cho người và vật. Nhờ cung kính và tưởng nhớ Phật các em sẽ thấy tinh thần bình đẳng của đạo Phật trong việc đối nhân xử thế để luôn tìm cách đem an vui, hạnh phúc đến cho nhiều người bằng trái tim yêu thươnghiểu biết.

 Ở Ấn Độhoàng thái tử giác ngộ đi tu thành Phật. Ở Việt Nam chúng ta có đức vua Trần Nhân Tông giác ngộ đi tu thành Tổ, gọi là Phật hoàng Trần Nhân Tông.

 Thiền sư Trúc Lâm đại đầu đà Phật hoàng Trần Nhân Tông đã hướng dẫn người xuất gia tu hạnh Bồ tát đạo cho đến khi nào thành Phật viên mãn mới thôi; với người cư sĩ tại gia ngài dạy nên gìn giữ 5 điều đạo đức và tu 10 điều thiện lành, phá bỏ các tập tục mê tíntính cách làm hại cho dân chúng; nhờ vậy mà mọi người biết cách làm chủ bản thân, ý suy nghĩ điều tốt rồi phát xuất ra lời nói chân thật mà hành động lợi ích cho gia đìnhxã hội, biết tin sâu nhân quả, làm lành lánh dữ và sống yêu thương đùm bọc, giúp đỡ lẫn nhau bằng trái tim hiểu biết.

 Phật giáo đời Trần là một nét son vàng chiếu sáng giúp cho dân chúng cơm no áo ấm, bình yên, an vui và hạnh phúc; khơi lại tinh thần dân tộc làm chủ đất nước, đánh đuổi quân xâm lược ngoại bang, góp phần giữ gìn an ninh bờ cõi trọn vẹn cho đến ngày hôm nay.

 

(CÙNG TÁC GIẢ)

 

 

 

Gủi hàng từ MỸ về VIỆT NAM
Gủi hàng từ MỸ về VIỆT NAM
Tạo bài viết
06/03/2024(Xem: 427)
Bài viết này chỉ là những suy nghĩ rời. Nói theo ngôn ngữ thường dùng là viết theo thể văn tản mạn. Nghĩa là, không phải sắp xếp, lý luận theo một hệ thống. Bài viết khởi lên từ cuộc nói chuyện rời trong khi ngồi trên xe của nhạc sĩ Tâm Nhuận Phúc Doãn Quốc Hưng từ Quận Cam tới tham dự một Phật sự tại Riverside, California.
Có rất nhiều thông tin trái ngược nhau về đậu nành: Nó có tốt cho sức khỏe không? Nó có nguy hiểm không? Và nếu ăn được thì tại sao một số người lại nói là không?
Là Phật tử, ai cũng muốn tìm hiểu Đạo Phật để thực hành cho đúng đắn ; nhưng Phật Giáo thật mênh mông, như lá cây trong rừng : học cái chi đây ? bắt đầu từ đâu ? Cả đời người chắc cũng không học hết được. Mỗi người tùy theo phương tiện, chí hướng, ý thích, điều kiện, mà đặt trọng tâm trên một hay vài địa hạt nghiên cứu.