Metaverse Và Thế Lưu Bố Tưởng

Metaverse là một từ ghép trong tiếng Anh bao gồm meta và universe. Meta (Μετά) là tiếng Hy Lạp nghĩa là sau, phía sau. Verse là viết tắt của Universe nghĩa là vũ trụ. Chúng ta đang sống trong vũ trụ, phía sau vũ trụ là gì ? Đó có thể là một thế giới ảo mà tin học hiện đại có thể mang lại cho con người một trải nghiệm kỳ lạ. Trải nghiệm kỳ lạ đó là con người có thể điều khiển vũ trụ đó theo ý muốn. Nghĩa là sao ? Nghĩa là ta muốn nhà thì có nhà, muốn xe thì có xe, muốn đi tới cảnh giới nào cũng được. Nói chung con người có thể thực hiện bất cứ điều gì mà tâm trí có thể nghĩ tới.

Cái khả năng này hơi giống giống như Tâm hay Phật tánh mà Phật giáo thuyết giảng. Phật giáo nói rằng Nhất thiết pháp duy tâm tạo, tất cả các pháp trong Tam giới đều là do tâm tạo, nghĩa là vũ trụ mà chúng ta đang sống chỉ là tưởng tượng do tâm tạo chứ không phải có thật. Và cái vũ trụ, cái thế giới mà chúng ta đang sống Phật pháp gọi là Thế lưu bố tưởng nghĩa là tưởng tượng đã lưu truyền phổ biến qua nhiều đời nhiều kiếp, quá quen thuộc quá vững chắc đến mức chúng ta tưởng là có thật, không biết rằng thế giới đó chỉ là mở mắt chiêm bao, giấc mộng giữa ban ngày. Chúng ta có thể gọi thế giới, vũ trụ đời thường này là vũ trụ ảo cấp 1. Còn metaverse là vũ trụ ảo cấp 2.       

Và ngày nay metaverse đem lại cho con người sự trải nghiệm về một vũ trụ ảo cấp hai, mà nói theo Thiền thì trên đầu lại mọc thêm một cái đầu. Trên cái ảo của thế lưu bố tưởng, mọc thêm cái ảo của metaverse.

Cơ sở của Metaverse

Thực tế tăng cường (AR= Augmented Reality) và thực tế ảo (VR=Virtual reality) và toàn ảnh (hologram) đem lại cho con người cảm giác thật hơn là chỉ tưởng tượng suông bằng ý thức. Metaverse sẽ tạo ra một không gian 3D, nơi người dùng sẽ tương tác với nhau chân thật hơn nữa so với các công nghệ AR, VR. Thay vì chỉ nhìn xem và nghe nội dung kỹ thuật số, người dùng trong metaverse sẽ có thể đắm mình trong không gian của thế giới kỹ thuật số và vẫn có thể tương tác vật lý. Nghĩa là thế giới cấp hai vẫn có thể tương tác với thế giới cấp một. Từ khóa Metaverse bắt đầu xuất hiện trên các bản tin khi những tin đồn bắt đầu rộ lên vào giữa tháng 10 năm 2021 về việc thương hiệu Facebook sẽ đổi tên thành Meta. Thay đổi một cái tên mới để khẳng định sự quan tâm tới metaverse. Mark Zuckerberg ông chủ của Facebook đã công bố tên mới Meta tại hội nghị Connect 2021 của Facebook vào ngày 28 tháng 10, với trang web mới tên là Meta, đó là một “công ty công nghệ xã hội= Social Technology Company.” Trong metaverse, mọi người sẽ có thể làm hầu hết mọi thứ có thể tưởng tượng: gặp gỡ mọi người, làm việc, học tập, vui chơi, mua sắm, sáng tạo, rất nhiều trải nghiệm mới trong thế giới ảo mà không thể thực hiện chỉ với chiếc điện thoại. Facebook đã công bố kế hoạch  thuê 10.000 nhân viên kỹ thuật mới đòi hỏi kỹ năng cao ở EU để tạo ra metaverse. 

Metaverse được xây dựng quanh ý tưởng tạo ra các thế giới ảo cực kì chân thật, gia tăng trải nghiệm của người dùng. Ví dụ bạn sẽ có thể sử dụng hình ảnh 3D của mình phân thân theo phương thức toàn ảnh để có mặt tại văn phòng, tại một buổi hòa nhạc với bạn bè hoặc trong phòng khách với bố mẹ, trong khi thực tế bạn không có mặt ở đó  nhưng mọi người đều thấy và tưởng là bạn có mặt và trò chuyện với bạn y hệt như bạn đang ở đó, chỉ khi họ bắt tay hay ôm bạn mới biết là bạn không hiện hữu ở đó.

CEO của Niantic, John Hanke phát biểu rằng : “Chúng tôi tin rằng có thể áp dụng công nghệ để gia tăng “tính thực tế” của AR – Khuyến khích tất cả mọi người tương tác, kết nối nhiều hơn với thế giới xung quanh. Công nghệ chỉ nên được sử dụng để gia tăng trải nghiệm cốt lõi chứ không dùng để thay thế trải nghiệm của chúng ta ngoài đời thật”

Mặt khác, tuy nói là thế giới ảo nhưng mọi kết nối và tương tác trong Metaverse lại là thật. Cũng vì vậy, cần có một nền kinh tế của Metaverse được lưu trữ bởi một hệ thống minh bạch, không bị thâu tóm hay kiểm soát. Và tất nhiên, chỉ có tiền điện tử cùng với công nghệ Blockchain mới là phương tiện phù hợp nhất để lưu trữ tài chính trong Metaverse. Do đó, tiền điện tử chính là nhân tố quan trọng để xây dựng nên Metaverse với nền kinh tế an toàn, hiện đại và minh bạch.

Trong những biến động thời cuộc của thế kỷ 21, cùng với ảnh hưởng của dịch bệnh Covid-19; khoảng cách giữa người với người đang thay đổi đáng kể, họ đặc biệt dành nhiều thời gian cho công nghệ và các thiết bị bổ trợ để khiến việc liên lạc, kết nối của mình tiện lợi hơn. Tuy rằng Metaverse còn đang ở giai đoạn phôi thai và còn nhiều rào cản hạ tầng trước khi nó có thể vươn đến từng ngóc ngách của cuộc sống, nhưng sự nghiên cứu gấp rút của các tập đoàn và xu thế ủng hộ của truyền thông đang chứng minh cho rất nhiều tiềm năng mà Metaverse sẽ thể hiện trong tương lai, trở thành công cụ đắc lực cho mối liên kết của nhân loại trong thời đại số hóa. 

Trên đầu lại mọc thêm cái đầu

Thế giới đời thường của chúng ta đã là một thế giới điên đảo mộng tưởng mà thuật ngữ Phật giáo gọi là Thế lưu bố tưởng. Phật giáo nói rằng 5 tập hợp cấu tạo nên con người đều không có thật (Ngũ uẩn giai không) Mỗi con người trong nhân loại cũng như mỗi chúng sinh trong Tam giới đều là ngũ uẩn ngã (cái ta được cấu tạo bằng 5 tập hợp là sắc (vật chất, hình tướng), thọ (cảm giác), tưởng (tưởng tượng suy nghĩ), hành (chuyển động), thức (phân biệt, nhận thức).

Ví dụ họ muốn làm giàu, có nhà lầu, xe hơi, có vợ đẹp hoặc chồng bô trai, có con ngoan, muốn đi du lịch khắp nơi mà không thực hiện được trong đời thường. Ngày xưa thì họ đi chùa lễ Phật, cầu xin thần thánh để họ có được những thứ đó bằng cách gặp vận may trong đời này hoặc có được chúng ở kiếp lai sinh. Còn ngày nay với metaverse họ sẽ có được những thứ đó hay bất cứ thứ gì mà họ mong muốn ở không gian ảo cấp hai. Nói không gian ảo cấp hai bởi vì thế giới đời thường đã là không gian ảo cấp 1, đó là ý nghĩa của câu trên đầu lại mọc thêm cái đầu, không gian ảo cấp hai chồng lên không gian ảo cấp 1.

Tuy vậy metaverse cũng có thể có phần nào đó hữu ích thiết thực cho con người. Chẳng hạn con gái tôi kết hôn ở nước ngoài nhưng vì đại dịch Covid-19 tôi không thể đến đó tham dự hôn lễ được. Nếu có metaverse thì tôi hoàn toàn có thể xuất hiện ở đó, gặp gỡ nói chuyện với mọi người ở đó. Nhưng vì hiện nay chưa có metaverse nên tôi chỉ có thể xuất hiện với một hình ảnh và lời phát biểu qua bản ghi âm mp3 trong đám cưới, chưa có một thực tế ảo mà sau này mạng Facebook kỳ vọng có thể làm được.    

Metaverse cũng có thể hữu ích trong tình hình đại dịch khi học sinh học trực tuyến qua metaverse sẽ thuận lợi dễ dàng hơn so với tình hình học trực tuyến hiện nay.

Chỗ giống nhau và khác nhau giữa metaverse và thế lưu bố tưởng

Chỗ giống nhau

Thế lưu bố tưởng là cái sự vật hữu hình hoặc vô hình không có thực thể, cái ảo hóa của không gian, thời gian và số lượng. Sự thật này đã được khoa học chứng minh qua thí nghiệm liên kết lượng tử (quantum entanglement) mà trên Duy Lực Thiền đã nói đi nói lại rất nhiều lần. Hạt cơ bản (particles) không có sẵn đặc trưng, các đặc trưng của hạt quark (tạo ra hạt nhân nguyên tử với hạt proton và neutron) và của hạt electron (tạo ra cái vỏ nguyên tử) chỉ xuất hiện khi có tâm niệm của người quan sát, chính tâm niệm đó được gán ghép, được tưởng tượng thành đặc trưng của hạt cơ bản. Đặc trưng về vị trí (position) và số lượng (quantity) tạo ra không gian và thời gian; đặc trưng về điện tích, độ xoay (spin) tạo ra yếu tố nhị nguyên (âm dương) và chuyển động; đặc trưng về khối lượng chủ yếu từ hạt proton, hạt neutron, tạo ra sự bền vững của nguyên tử. Từ các đặc trưng đó mới hình thành cấu trúc nguyên tử, cấu trúc phân tử, chất sống, sinh vật, nói chung là hình thành vũ trụ vạn vật.

Kinh điển Phật giáo từ lâu đã nói rằng Nhất thiết pháp vô tự tính (tất cả sự vật kể cả vật chất và tinh thần đều không có sẵn đặc trưng). Điều này đã được Alain Aspect chứng minh lần đầu tại Paris năm 1982 qua thí nghiệm liên kết lượng tử. Vậy đặc trưng của sự vật, quan trọng nhất là của các hạt cơ bản từ đâu mà có ? Câu trả lời là từ tâm niệm của người quan sát, tâm niệm của chúng sinh. Chính tâm niệm của người quan sát đã tạo ra các hạt cơ bản với các đặc trưng như đã nói trên (vị trí, số lượng, khối lượng, điện tích, độ xoay (spin). Điều này đã được chứng minh qua thí nghiệm hai khe hở (double slit experiment) mà trên Duy Lực Thiền đã lặp đi lặp lại rất nhiều lần nên ở đây chỉ nhắc sơ thôi. Chính vì tâm niệm của người quan sát đã tạo ra hạt cơ bản như quark, electron, photon với các đặc trưng của hạt nên Phật giáo mới nói Nhất thiết pháp duy tâm tạo (tất cả sự vật kể cả vật chất và tinh thần đều là do tâm tạo). Chính vì vũ trụ vạn vật bao gồm cả sinh vật, con người đều chỉ là tưởng tượng, là ảo hóa, không có thực thể nên Bát Nhã Tâm Kinh khẳng định chắc nịch: Ngũ uẩn giai không. Vũ trụ, thế giới mà chúng ta đang sống chỉ là thế lưu bố tưởng. Thế giới đời thường và Metaverse cũng phải tuân theo nguyên tắc bất nhị, như công án Thiền dưới đây chỉ ra.

Bây giờ metaverse sẽ ứng dụng thế lưu bố tưởng để tạo ra một thế giới ảo kỳ diệu. Nó ứng dụng như thế nào ? Vì không gian là không có thật nên một người có thể xuất hiện đồng thời ở nhiều vị trí khác nhau trên địa cầu. Thí dụ tôi đang sống tại VN, vì đại dịch Covid-19 tôi không hề ra khỏi nhà, nhưng tôi hoàn toàn có thể xuất hiện bên Mỹ để đi thăm viếng, chúc tết các chị em của tôi bên Mỹ. Đồng thời tôi cũng có thể xuất hiện bên Anh, thăm viếng chúc tết các con các cháu của tôi. Mọi người đều thấy tôi giống y như thật và nghe tiếng nói tiếng cười của tôi giống y như tôi đang có mặt ở những chỗ đó.

Vì thời gian là không có thật nên những người đã chết từ lâu có thể sống dậy, nhờ vào AI (artificial intelligence= trí tuệ nhân tạo) họ có thể ca hát, nói năng giống y như họ vẫn đang còn sống. Khoa học đã thử tạo ra một video clip để mô tả sự việc như vậy.

Metaverse Vũ Trụ Ảo- không có Không gian và Thời gian- VD                    

Chỗ khác nhau

Chỗ khác nhau giữa Metaverse và Thế lưu bố tưởng chỉ là do sự hạn chế của khả năng kỹ thuật của con người. Chẳng hạn hiện nay con người chỉ mới tạo được cảm giác nhân tạo ở việc thấy và nghe. Còn cảm giác của các giác quan khác như ngửi, nếm, tiếp xúc thân thể (xúc giác) thì chưa làm được. Do đó con người chỉ mới tạo được ảo giác về hình ảnh và âm thanh (thấy và nghe) mà chưa tạo được ảo giác về ngửi, nếm, nắm tay, ôm hôn v.v…

Mặt khác con người cũng còn lâu mới tạo ra được viễn tải lượng tử (di chuyển đi xa không giới hạn trong tích tắc không mất thời gian)    

Cảm giác thấy và nghe dễ tái tạo trong khi cảm giác của 3 giác quan còn lại thì khó tái tạo hơn. Làm thế nào để tạo cảm giác giống hệt như khi ta đang ngửi thấy mùi hương (khứu giác), đang ăn cái bánh (vị giác), hay đang ôm hôn người tình (xúc giác) ?

Khoa học phải tiến đến khả năng tái tạo cảm giác đồng bộ của ngũ giác quan. Ví dụ như nhà làm phim tạo dựng cuốn phim “Cuộc đời tôi” Chẳng hạn trong hoạt cảnh tôi gặp gỡ người tình. Khi hai người gặp nhau, khán giả cảm nhận được mùi hương tỏa ra từ người yêu. Khi hai người cùng đi ăn với nhau, cảm giác ngon miệng thế nào của tôi và của người tình lần lượt được khán giả cảm nhận. Và khi hai người hôn nhau, cảm giác của cái ôm và nụ hôn cũng được khan giả cảm nhận giống như người trong cuộc.

Đó là những vấn đề rất khó mà khoa học hiện nay vẫn chưa làm được. Muốn giải quyết vấn đề này khoa học phải hiểu sâu hơn về thế giới. Cụ thể họ phải hiểu tánh không. Tánh không có nghĩa là Nhất thiết pháp vô tự tính, Nhất thiết duy tâm tạo. Tánh không cũng có nghĩa là vô sở trụ (non locality). Tất cả các pháp, kể cả không gian, thời gian, số lượng, đều là ảo hóa, không có thực thể. Với sự giác ngộ siêu đẳng như vậy Metaverse mới có thể đạt tới khả năng gần hơn một chút với Phật tánh, và mới có khả năng thể hiện gần với thế giới đời thường hơn.

Kết luận    

Metaverse và Thế lưu bố tưởng hay thế giới đời thường vốn là cùng bản chất, không khác nhau (bất nhị) nhưng có sự phân cực thành hai thế giới khác nhau. Cũng giống như giữa Sắc (vật chất) và Không (tánh không) vốn là một (Sắc tức thị Không), không có khác nhau (Sắc bất dị Không) nhưng biểu hiện của Sắc (vũ trụ vật chất) và Hư không (tánh không) thì hoàn toàn khác nhau. Chính vì thực tại (Reality) là như vậy nó mới phong phú vô cùng, thiên hình vạn trạng không biết đâu mà lần khiến người thế gian điên đảo mộng tưởng và đau khổ triền miên. Người thế gian mê muội nên không biết rằng đau khổ hay hạnh phúc cũng đều là do tâm tạo, là tưởng tượng chứ không phải tuyệt đối có thật. Thế nên người xưa có câu Bình thường tâm thị đạo 平常心是道. Chúng ta nên sống với tâm bình thường không quá lo sợ trước mọi hoàn cảnh.