Chúng ta có thực sự tin vào vô thường không?

CHÚNG TA CÓ THỰC SỰ
TIN VÀO VÔ THƯỜNG KHÔNG?
Carol Wilson
Vô Minh dịch

Hai câu hỏi hiện lên trong đầu tôi khi nghĩ về giáo lý vô thường liên quan đến cuộc đời tôi. Chúng ta có thực sự tin rằng mọi sự vật đều vô thường, mọi kinh nghiệm đều vô thường, mọi hiện tượng sinh khởi sẽ qua đi? Chúng ta có thực sự tin điều đó không? Câu hỏi khác nảy sinh từ suy tư đầu tiên là: Việc sống theo sự thật đó có tác dụng gì trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta? Suy ngẫm về những câu hỏi này bao gồm việc xem xét các cấp độ thiền tinh tế và khéo léo hơn để xem chúng ta liên hệ như thế nào với vô thường ở các cấp độ khác nhau.

Chúng ta hãy xem xét câu hỏi đầu tiên: Chúng ta có thực sự tin rằng bất cứ điều gì phát sinh sẽ qua, rằng mọi hiện tượng phát sinh sẽ không tồn tại lâu dài? Trong tất cả những sự thật khác nhau mà Đức Phật nói đến, sự thật về sự vô thường của sự tồn tại – sự vật diễn ra như thế nào – là điều dễ hiểu nhất về mặt trí tuệ. Đó là một ý tưởng mà một người bình thường trên đường phố không nghĩ nhiều về các vấn đề triết học sẽ đồng ý: “Đúng, mọi thứ đang thay đổi.”

Vì vậy, ở cấp độ khái niệm, nó khá dễ tiếp cận; chúng ta không có vấn đề gì với nó. Nhưng đó có phải là điều mà chúng ta phải luôn sống với? Liệu có ai trong chúng ta ở đây sống thoải mái, nhảy múa với dòng chảy không ngừng của sự tồn tại? Điều này thực sự thú vị với tôi.

Tôi biết rằng tôi thực sự đã trải nghiệm rằng mọi thứ đều sinh diệt và không có nơi nào để an trụ. Tuy nhiên, lấy bản thân mình làm ví dụ - và tôi cho rằng mình không đơn độc trong việc này - khi điều gì đó trong cuộc sống mà tôi coi trọng hoặc quan trọng đối với tôi thay đổi, tôi nói: “Chà, những điều kiện cho phép điều đó xảy ra đã thay đổi và nó đang qua đi?“ Có lẽ cuối cùng tôi cũng đạt được điều đó, nhưng đó chắc chắn không phải là phản ứng tự phát đầu tiên của tôi trước việc mất đi những thứ yêu quý.

Tôi có nói: “Cha tôi mắc bệnh Parkinson và thực sự không thể nhìn thấy gì nữa—chỉ là do điều kiện đã thay đổi?” Không, tất nhiên là không. Tôi cảm thấy đau đớn khi thấy ông ấy đau khổ; điều đó là bình thường. Và tôi cảm thấy thương xót ông ấy. Nhưng cũng có phần hoảng sợ: Tôi có thể làm gì để ngăn điều này xảy ra? Tôi có thể làm gì để khắc phục nó?

Chúng ta phản ứng như vậy với cơ thể của chính mình, với những người chúng ta yêu thương, với những mối quan hệ đang thay đổi, với việc mất việc làm - thậm chí đến việc đầu gối của bạn bắt đầu đau khi đang ngồi thiền. Phản ứng cơ bản của chúng ta, mặc dù chúng ta biết tất cả các điều kiện đều có thể thay đổi, là: “Đã xảy ra sự cố và điều này đang thay đổi. Nếu tôi có thể tìm ra nó, tôi có thể ngăn chặn nó xảy ra.“ Không phải đó là cách chúng ta thường phản ứng sao? Và trong phản ứng đó, chúng ta đau khổ, đôi khi vô cùng đau khổ.

Và mặc dù tôi đã nhìn thấy nó hàng nghìn lần, nhưng tôi vẫn không dễ dàng hiểu được sự thật rằng nỗi đau khổ không phải ở bản thân sự thay đổi. Nỗi đau khổ, nếu bạn hiểu rõ, là về phản ứng của tôi trước sự thay đổi; đó là sự phủ nhận của tôi, sự thiếu chấp nhận của tôi, về cơ bản tôi không muốn cảm thấy đau đớn hay mất mát.

Tôi thấy nghịch lý này thật thú vị, làm sao tôi có thể biết một điều gì đó một cách rõ ràng như vậy, nhưng lại thường xuyên sống cuộc sống của mình như thể tôi không biết gì cả. Hãy đối mặt với điều đó, ở mức độ rất cơ bản, chúng ta muốn những trải nghiệm thú vị kéo dài, quẩn quanh đâu đó; và chúng ta thực sự không muốn những điều khó chịu xảy ra. Chúng ta có thể khám phá khía cạnh này trong quá trình thực hành thiền định và nó có thể mở rộng ra toàn bộ cuộc sống của chúng ta, tuy nhiên, chúng ta vẫn có thể thấy có một mức độ mà chúng ta không hoàn toàn hiểu được rằng tất cả những trải nghiệm thú vị đang đến và đi, rằng mọi điều khó chịu đang đến và đang đi. Nó thực sự không thể kiểm soát được. Nếu chúng ta có thể trôi theo sự đến và đi của cả hai điều dễ chịu và khó chịu thì cuộc sống của chúng ta sẽ thực sự không có vấn đề gì.

Tại sao chúng ta lại bị quy định như vậy? Đó là một thói quen của tâm – chúng ta khao khát sự dễ chịu và không thể chịu đựng được thứ chúng ta không thích – và chúng ta bị mắc kẹt ở đó. Đó không phải là sự thật; nhưng đó là thói quen của chúng ta, và nó là một thói quen sâu sắc.

Có người đã nói trong nhóm pháp đàm hôm nay: “Tôi nhận thấy rằng tôi không bao giờ cố tỏ ra khó chịu. Tôi luôn cố gắng để được thoải mái.“ Đó là cách chúng ta sống trong cuộc sống. Không ai có xu hướng đau buồn quá nhiều khi cơn đau đầu biến mất hoặc khi thời tiết thực sự xấu trở nên đẹp hơn, “Ôi trời, điều dễ chịu đã quay trở lại! Đúng hơn là chúng ta nghĩ: “Bây giờ mọi việc đều ổn. Tôi có thể trôi chảy với điều đó.“ Cho nên vô thường chỉ là vấn đề khi những thay đổi dễ chịu, khi nơi chúng ta đang tìm kiếm sự nghỉ ngơi biến mất. Chúng ta bám víu, mặc dù bằng lý trí chúng ta đều biết rằng vấn đề không hề thay đổi. Vấn đề là sự bám víu của chúng ta. Nhưng điều đó không ngăn cản chúng ta trong một phút.

Nhiệm vụ của chúng ta là xem xét xu hướng bám víu này. Tại sao chúng ta cứ tiếp tục duy trì sự bám víu này, làm đi làm lại nó? Câu hỏi này đưa tôi vào cái nhìn sâu sắc về cách tôi sống cuộc sống của mình. Tôi có tin Đức Phật khi Ngài nói đi nói lại rằng bất cứ điều gì vô thường đều vốn là bất toại nguyện không? Trong các kinh (các kinh văn đầu tiên) có nói rằng: bất cứ điều gì vô thường đều có sẵn sự bất toại nguyện; nó không thể là cái tôi.

Vâng, đúng vậy! Chúng ta biết rằng mình quay lại và muốn một tách trà khác, muốn thời tiết ấm áp, không muốn tuyết rơi. Nếu chúng ta dừng lại và quan sát, chúng ta sẽ thấy rằng bên dưới sự mong muốn đó là cảm giác bám víu vào sự dễ chịu. Đâu đó bên dưới sự mong muốn là niềm tin không thành lời, không khái niệm rằng có một cách nào đó để tìm ra một điểm nghỉ ngơi, thoải mái, dễ chịu mà về cơ bản sẽ không biến mất. Đó thực sự là cách chúng ta sống trong cuộc sống – nhìn đi nhìn lại để tìm nơi nghỉ ngơi này và bám vào cảm giác an toàn đó.

Điều đáng lo ngại về tính tất yếu và tính tuyệt đối của vô thường là nó không cho phép có nơi an trụ, nghỉ ngơi. Đối với chúng ta, những người muốn có một nơi an nghỉ (và ai không?), điều đó nghe có vẻ đáng sợ, bất an, không đáng tin cậy, khủng khiếp. Nhưng chính sự bám chấp của chúng ta vào sự trôi qua của bất kỳ trải nghiệm hiện tượng nào - bên ngoài hay cái gọi là bên trong - luôn luôn tìm kiếm một nơi an nghỉ, mới thực sự gây ra đau khổ trong cuộc sống của chúng ta. Và rất khó để thấy điều đó.

Bạn đã bao giờ chứng kiến một trận động đất có nhiều dư chấn chưa? Tôi đã từng; bản thân trận động đất đã đáng sợ nhưng nó cũng khá thú vị. Có một cảm giác “Chà, nhìn kìa”. Nhưng những cơn dư chấn tiếp diễn trong ba ngày tiếp theo thật đáng lo ngại; bạn không bao giờ có thể thư giãn trên mặt đất, trên giường, trên bàn. Ngay khi bạn thư giãn, nó sẽ bắt đầu rung chuyển trở lại cứ sau 5 phút. Tất nhiên, đài phát thanh liên tục đưa tin “Có 25% khả năng xảy ra vụ lớn trong ba ngày tới.“ Vì vậy, bạn thậm chí không thể nghĩ, “Ồ, đó chỉ là một cơn dư chấn.“ Bạn phải liên tục suy nghĩ, “Có phải vậy không? Tôi có phải chạy ra khỏi tòa nhà không? Chúng ta có phải tránh xa tấm kính không? Không, nó đang ổn định lại.“ Sau đó, bạn buông tay và thư giãn, nhưng dụng cụ báo động bắt đầu rung chuyển vào giữa đêm và bạn sẽ nhảy dựng lên và phải chạy ra ngoài để lấy đèn pin, v.v. Nó kéo dài trong ba ngày.

Đối với tôi điều đó giống như cảm giác bất an tột cùng. Thậm chí không hề nghĩ đến điều đó, tôi đã tin tưởng rằng trái đất là rắn chắc, không thay đổi và luôn ở đây để hỗ trợ tôi. Sau đó tôi phát hiện ra điều ngược lại, và hơn nữa, hoàn toàn không ai có thể làm gì được về điều đó. Những dư chấn của trận động đất đã là phép ẩn dụ đối với tôi trong nhiều năm nay. Kinh nghiệm cho thấy tác động của sự bất an trước sự thay đổi liên tục có thể tác động lên tâm trí và trái tim đang tìm kiếm hạnh phúc của sự ổn định không thay đổi. Chính sự bám chấp của chúng ta vào bất kỳ trải nghiệm hiện tượng nào khi nó trôi qua - bên ngoài hay cái gọi là bên trong - việc chúng ta luôn tìm kiếm một nơi an nghỉ, đã gây ra đau khổ trong cuộc sống của chúng ta. Và nó có thể rất khó để nhận ra. Nhưng tự do đến không phải từ việc tìm được nơi nào đó để nghỉ ngơi, mà từ việc không còn cần phải tìm nơi nào đó để nghỉ ngơi nữa.

Có một câu trích dẫn tuyệt vời trong Kinh Kim Cương nói rằng, người sống trong bình an là người không trụ vào đâu cả. Đó là một cái mẹo tuyệt vời – hãy từ bỏ việc tìm kiếm sự an trụ hay nghỉ ngơi hay dừng dòng chảy ở đâu đó, sự tìm kiếm thực sự khiến cho cảm giác đau khổ tiếp tục. Chính việc tìm kiếm - tìm một nơi nào đó để nghỉ ngơi, thường là ở nơi dễ chịu - mới là điều vô cùng đáng lo ngại.

Ngay cả khi chúng ta rèn luyện bản thân để có chánh niệm và thấy rằng mọi trải nghiệm có thể quan sát được dường như đang đến và đi, chúng ta có thể không nhận thấy rằng “chúng ta” vẫn đang quan sát tất cả. “Chúng ta” (hoặc “tôi“) được trải nghiệm như một thực thể không thay đổi nào đó đang thực hiện việc quan sát, và vì vậy chúng ta vẫn không hiểu được điều đó. Lúc đó nỗi thống khổ của chúng ta sẽ trở thành: “Tôi thực sự thấy, tôi thấy mọi thứ đang thay đổi – vậy tại sao tôi không được tự do? Tại sao tôi vẫn đau khổ?“ Nỗi thống khổ này rất vi tế và rất sâu sắc.

Nghĩ về nó sẽ không đưa chúng ta ra khỏi nó, nhưng nghĩ về nó có thể đưa chúng ta vào hành trình khám phá. Chúng ta có thể học cách chú ý một cách chánh niệm đến tất cả những biểu hiện của “tôi, chính tôi, của tôi.“ Có vẻ như ở đây có một thực thể ổn định mà từ đó tôi đang quan sát sự thay đổi của toàn thế giới, nhưng dường như chỉ là do thiếu tìm hiểu, thiếu chú ý, thiếu nghiên cứu. Chúng ta thường không nghĩ đến việc hướng sự chú ý trở lại vào cái “tôi”, điểm ổn định mà chúng ta có xu hướng bám vào.

Chúng ta có thể quá bận rộn trong việc tìm kiếm một nơi an trú, trong việc tìm kiếm hạnh phúc, đến nỗi chúng ta bỏ qua khả năng buông bỏ việc tìm kiếm. Và chúng ta có thể buông bỏ việc cố gắng tìm kiếm sự bình yên thường trực; hãy buông bỏ sự dao động liên tục giữa dễ chịu và khó chịu, thích và không thích; hãy từ bỏ nỗ lực liên tục để thao túng kinh nghiệm. Chúng ta quá chú tâm vào những phán xét, phản ứng, đánh giá, diễn giải, suy nghĩ của mình về bất cứ điều gì đang xảy ra, đến nỗi chúng ta thường không tiếp xúc được với những gì đang thực sự xảy ra. Chúng ta không thấy rằng trở ngại cho hòa bình không phải là trải nghiệm mà là sự thật rằng chúng ta quá tham gia vào các phản ứng của mình. Chúng ta không thấy điều đó, như Thiền sư Thích Nhất Hạnh nói: “Hạnh phúc luôn có sẵn. Xin vui lòng giúp đỡ chính mình.“ Nó chỉ có nghĩa là ngừng chiến đấu, ngừng vươn tới.

Có người từng nói với tôi rằng thực tế cuộc sống giống như ở trong tù - chúng ta quá bận tâm đến việc sắp xếp lại đồ đạc sao cho thoải mái nhất có thể đến mức không nhận thấy cửa đang mở rộng và chúng ta chỉ cần bước ra ngoài. Đó là điều chúng ta đang làm trong đời mình – liên tục sắp xếp lại đồ đạc. Thật ngạc nhiên là chúng ta không nhận ra bí mật. Có lẽ chúng ta không tin tưởng nó. Nếu chúng ta có thể gặp gỡ—với sự hiện diện hoàn toàn, sự kết nối tuyệt đối, sự cảnh giác, chấp nhận và tỉnh thức—chỉ những gì đang xảy ra trong thời điểm này...mọi thứ đều được bộc lộ trong đó. Đó là bản chất của vô trụ (non-abiding).

Nhưng đây không phải là nơi mà chúng ta có thể nhận ra bằng khái niệm. Thật sự rất khó để nói về điều đó, bởi vì nó không phải là một điều gì cả. Bản chất của vô trụ là sự hiện diện hoàn toàn tức thời – nhức đầu hay không nhức đầu, tắc đường hay không tắc đường. Nó thực sự không quan trọng những gì đang xảy ra. Và ý tôi là vậy. Đó không phải là một phép ẩn dụ. Nó thực sự không quan trọng những gì đang xảy ra. Đây là từ một quan điểm tuyệt đối.

Bạn thậm chí có thể tin điều đó? Và không chỉ tin mà còn đủ tin tưởng để tự mình tìm kiếm? Sự tự do của trái tim, của tâm trí không liên quan gì đến trải nghiệm hiện tượng nào đang sinh khởi hay trôi qua, và liệu chúng ta có thích nó hay không. Nó có mọi thứ liên quan đến tính trực tiếp, tổng thể, cởi mở, hiện diện sống động. Và điều đó đòi hỏi, trong thời điểm đó, sự chấp nhận hoàn toàn. Chấp nhận hoàn toàn không có nghĩa là cam chịu. Nó không có nghĩa là: “Được rồi, bất cứ khi nào có chuyện tồi tệ xảy ra, tôi sẽ chỉ ngồi đây và để mọi người chà đạp lên mình.“ Nó có nghĩa là “Tại thời điểm này, điều này đang xảy ra. Nó không thể thay đổi được. Nó đã xảy ra rồi. Liệu tôi có thể hoàn toàn hiện diện và cảnh giác về nó mà không kháng cự, không bám víu vào khoảnh khắc đó không? “

Đây thực sự là sự thực hành chánh niệm, từng giây phút một. Nó không phải là suy nghĩ: “Tôi sẽ như thế này cho đến hết đời.“ Đó chỉ là một suy nghĩ khác thôi. Sự tỉnh giác chánh niệm có mặt ngay lúc này, khi hơi thở đi vào, khi hơi thở đi ra, nó vẫn ở đó; đó là sự hiện diện cảnh giác hoàn toàn chấp nhận mà không phân biệt, không thiên vị. Và vâng, tôi nhận thức rất rõ rằng nói thì dễ hơn làm.

Tôi thấy thật nhẹ nhõm khi quay trở lại nhận thức này trong những tình huống khó khăn, chẳng hạn như bị kẹt xe khi đi đến sân bay. Tất cả chúng ta đều có trải nghiệm đó. Chúng ta có thể băn khoăn và có thể giả vờ, “Ồ, không sao đâu.“ Bạn biết đấy, bạn có thể giả vờ một lúc, nhưng sau vài phút,“ Tại sao tôi lại nổi giận? Tại sao tôi lại la ó bạn mình?“ Và cuối cùng, chúng ta bỏ cuộc: “Nó nằm ngoài tầm kiểm soát của tôi; Tôi đã lỡ chuyến bay; điều gì đó sẽ xảy ra; Tôi không biết cái gì. Mọi chuyện đã vượt quá tầm kiểm soát ngay từ đầu.”

Trong khoảnh khắc đó, có sự buông bỏ. Nghe có vẻ không hay lắm phải không? Nó thực sự không giống như những gì bạn có thể nghĩ đến khi Đức Phật nói về trạng thái an lạc cao thượng tối thượng là sự giải thoát nhờ không bám víu. Đó có thể không phải là ý tưởng giải phóng của chúng ta, nhưng đó là sự khởi đầu của nó - bị kẹt xe, lỡ chuyến bay, mọi thứ nằm ngoài tầm kiểm soát, nhưng thực sự vẫn bình yên. Chúng ta cảm thấy bình yên trong khoảnh khắc đó bởi vì chúng ta chỉ đơn giản là buông bỏ tất cả các tầng lớp về việc chúng ta muốn mọi thứ diễn ra như thế nào và mong muốn chúng như thế nào, và chúng ta chỉ đang cởi mở với mọi thứ như chúng vốn có. Vô trụ. Vô trụ, bởi vì mọi thứ hiện tại đều thay đổi trong khoảnh khắc tiếp theo.

Vì vậy, điều tốt nhất chúng ta có thể làm là an trú trong khoảnh khắc này, đúng như nó đang diễn ra, không bám víu, không kháng cự; bởi vì trong khoảnh khắc tiếp theo có cái gì đó khác. Tất cả đều là một phần của dòng chảy.

Đức Phật đã nói đi nói lại rằng: Trạng thái an lạc cao thượng đã được Như Lai khám phá, tức là sự giải thoát do không dính mắc. Đây là một cách khác để nói vô trụ. Chỉ cần mở ra khoảnh khắc này, với sự hiện diện đầy đủ, là con đường của chúng ta dẫn đến sự tin tưởng. Sống trong sự thật về vô thường, cởi mở với nó khi chúng ta trải nghiệm nó - dù ở quy mô lớn như một người thân yêu bị bệnh hay sắp chết, hay ở quy mô nhỏ như khi nhận thấy sự kích động của chúng ta qua cảm giác như một buổi ngồi thiền dễ chịu đột nhiên trở nên khó chịu. Quy mô không thành vấn đề. Nhận thấy những khoảnh khắc chống lại sự thay đổi và mở lòng đón nhận nó lần nữa - đó là điều chúng ta có thể làm.

Càng thực sự sống sâu sắc với chân lý vô thường này, chúng ta càng cởi mở hơn với sự bất động của tâm, trí. Nhưng để thực sự hiểu được nó, chúng ta phải nhìn thấu tất cả các tầng lớp của niềm tin, những hoạt động mang tính khái niệm của tâm trí. Ở đây, sự chính xác của việc thực hành thiền có thể rất hữu ích.

Trong quá trình thực hành, trong sự chú ý chánh niệm, chúng ta khám phá ra những cách ngày càng tinh tế hơn để vận dụng trải nghiệm của mình, hướng tới điều gì đó dễ chịu hoặc hướng tới trải nghiệm nào đó mà chúng ta đã có hoặc đọc về điều mà bằng cách nào đó chúng ta nghĩ là NÓ. Đây là nguồn đã tạo ra điều đó. Nhưng chúng ta không nhìn quá kỹ, bởi vì nếu thực sự nhìn kỹ, chúng ta sẽ phát hiện ra những điều kiện đang khiến cho điều này phát sinh. Chúng ta cũng sẽ phát hiện ra rằng mình đang vận dụng những điều kiện một cách lệch lạc để khiến điều này phát sinh. Vì vậy, chúng ta cần tiếp tục điều tra, tiếp tục nhìn ở mức độ vi tế hơn. Không có gì để đánh giá bản thân chúng ta. Đúng hơn là chúng ta có thể nghĩ: “Vâng, bây giờ tôi thấy rõ điều này. Nó sẽ không lừa tôi được nữa đâu. Có thể có một điều gì khác, nhưng điều này không lừa được tôi. “

Thực hành chánh niệm của chúng ta, chỉ đơn giản là với hơi thở, với cảm giác, với âm thanh, và khi chúng ta mở rộng, với cảm xúc, âm sắc của cảm giác, với suy nghĩ—đúng như chúng là—là nơi chúng ta bắt đầu nhận ra tiềm năng của tự do. . . Việc bạn đang theo đuổi thực sự không quan trọng; chính phẩm chất của sự hiện diện chánh niệm đã cho phép bạn nhìn thấy sự thật. Bất kể bản chất của trải nghiệm của chúng ta là gì, thì chính sự sẵn lòng của chúng ta để mang lại nhận thức không phân biệt đối xử, có sự tham gia này vào nó, mà không cần ưu tiên, đã mở ra cho chúng ta hết lần này đến lần khác để cộng hưởng với sự bình yên vô trụ này. Giây phút này giống như tình huống kẹt xe khi chúng ta chợt buông bỏ mọi ham muốn kiểm soát. Đó là một khoảnh khắc nhanh chóng của hòa bình thực sự.

Và tất nhiên, tâm khái niệm của chúng ta cố gắng nhận thức nó, nói về nó và nói, “Nó cảm như thế này đây,” và “Nó trông như thế này, và “Chính đây là NÓ.” Tất nhiên, lúc đó chuyện đã qua lâu rồi. Rồi chúng ta thắc mắc, nghi ngờ và không thực sự tin tưởng. Nói về bản thân mình, tôi bắt đầu tìm kiếm rất kỹ một số ý tưởng về sự giải thoát của trái tim tuyệt đối sẽ trông như thế nào và cảm thấy như thế nào, tâm vô trụ sẽ biểu hiện như thế nào, đến nỗi tôi bỏ qua thực tế, tiềm năng yên bình ở đây và bây giờ. Bởi vì thực ra nó quá rõ ràng; nó luôn có sẵn. Điều đó bình thường đến mức chúng ta dễ dàng muốn tìm kiếm thứ gì đó hơn nữa.

Có một câu chuyện trong kinh Pali về lời dạy của Đức Phật đối với Bahiya Áo Vỏ Cây. Bahiya đến gặp Đức Phật khi Đức Phật đang đi khất thực và yêu cầu Đức Phật hãy giải quyết nỗi thống khổ của ông. Một phần những gì Đức Phật đã nói với Bahiya về sáu giác quan là:

Khi trong cái thấy chỉ là cái được thấy, trong cái nghe chỉ là cái được nghe, trong cái được thọ giác chỉ là cái được cảm thọ, trong cái được nhận thức chỉ là cái được nhận thức, thì này Bahiya, ông sẽ không 'với cái đó'; khi ông không 'với cái đó', ông sẽ không 'trong cái đó'; khi ông không ở 'trong cái đó', thế thì ông sẽ không ở đây, không ở bên ngoài cũng không ở giữa hai cái đó. Chỉ như thế là sự kết thúc của đau khổ. (Udana 1.10)

Lời dạy này của Đức Phật chỉ thẳng đến sự chấm dứt khổ đau. Đối với tôi điều Ngài đang nói là bạn không bị mắc kẹt trong cái này, bạn không bị mắc kẹt trong cái kia, và bạn không bị mắc kẹt ở đâu đó ở giữa hai điều đó. Là con người, chúng ta muốn trụ trong đời sống hòa bình, nhưng chư Phật lại không trụ ở đâu cả.

Nói cách khác, không có sự cố định; không có hạ cánh an toàn; không có sự khao khát. Không có sự nắm bắt của bất kỳ kinh nghiệm nào. Khi bạn không ở trong cái này, cũng không ở trong cái kia, thì bạn không trụ ở đâu cả. Chỉ có sự đơn giản của trải nghiệm – thấy, nghe, ngửi, nếm, cảm nhận, cảm nhận cơ thể và hoạt động tinh thần.

Đối với tôi, đó là lời mời gọi thực hành chánh niệm. Nó có vẻ đơn giản đến mức dễ làm cho lầm lẫn. Khi chúng ta nói về việc thuần chú ý, tâm của người mới bắt đầu, vào bất cứ kinh nghiệm nào đang khởi lên trong khoảnh khắc, đó là điều chúng ta đang nói. Chúng ta có thể chịu đựng được không? Liệu chúng ta có thể sống trong sự khôn ngoan chỉ có thế không? Chúng ta có thể trải nghiệm cuộc sống theo cách đó không?

Điều thú vị là có rất nhiều lúc, dù với tất cả ý định tốt nhất, chúng ta vẫn không thể làm được điều đó. Và chúng ta thậm chí không biết điều gì đang phát sinh, bởi vì có quá nhiều thứ được thêm vào nó trong lĩnh vực nhận thức và suy nghĩ. Tại tang lễ của Bahiya, Đức Phật đã thốt ra một câu:

Khi một nhà hiền triết...đã tự mình nhận biết được điều này,

Qua kinh nghiệm của bản thân,

Thế thì người đó được giải thoát khỏi tướng và vô tướng.

Được giải thoát khỏi niềm vui và nỗi đau.

Được giải thoát khỏi niềm vui và nỗi đau?

Có bao nhiêu người đến thỉnh pháp vì muốn thoát khỏi lạc thú? Nhưng đó chính là sự tự do thực sự mà Đức Phật đang hướng tới. Giải thoát khỏi mọi ràng buộc của chúng ta. Và đó là tất cả. Đó thực sự là tất cả. Nhưng rất khó để thu hút sự chú ý của người mới bắt đầu vào trải nghiệm mà không có giả định, định kiến, không có ý kiến ưa thích. Đó chính là nội dung của việc rèn luyện chánh niệm.

Lời mời gọi rất đơn giản. Nhưng nó không dễ dàng. Nó cơ bản và quyết liệt. Thực ra, đó là sự từ bỏ lớn nhất, bởi vì mỗi khi bạn sẵn sàng buông bỏ cái “tôi”, toàn bộ vấn đề sẽ sụp đổ. Và bạn chỉ để nó như vậy. Bạn không cần phải “kết thúc” nó; bạn không cần phải tìm cách thoát khỏi nó; bạn có thể cứ để nó như vậy và đưa sự chú ý của bạn trở lại sự đơn giản của nghe, nhìn, nếm, ngửi, cảm nhận, suy nghĩ, tưởng tượng.

Đó là cơ bản. Chính sự từ bỏ trong một khoảnh khắc – từ bỏ sự bám víu và gắn bó – cho phép chúng ta nhìn thấu toàn bộ vòng luân hồi này, cho phép chúng ta ngừng chạy vòng tròn mãi mãi.

Ghi chú của người dịch

[1] Đây là phiên tả của bài pháp thọai do Carol Wilson trình bày trong khóa tu (Bhavana) do Trung tâm Nghiên cứu Phật giáo Barre tổ chức vào tháng 3 năm 1999.

Chương trình Bhavana tại Trung tâm Nghiên cứu Phật giáo Barre được thiết kế như một phương pháp đặc biệt để kết hợp nghiên cứu học thuật và thực hành thiền định nhằm tìm hiểu giáo lý của Đức Phật.

Chương trình kéo dài 7 ngày được mô phỏng theo một khóa tu vipassana truyền thống, với các buổi thiền tọa và thiền hành xen kẽ nhau trong suốt thời gian im lặng kéo dài, bao gồm các cuộc phỏng vấn cá nhân và một bài pháp thoại mỗi tối từ một thiền sư có kinh nghiệm.

Chương trình cũng kết hợp thời gian nghiên cứu kéo dài hai giờ hàng ngày với một học giả theo truyền thống Phật giáo, trong đó khuyến khích việc đọc cẩn thận các đoạn kinh văn được chọn lọc từ văn học cổ điển và thảo luận chi tiết về chúng, dưới ánh sáng của trải nghiệm thiền định.

Carol Wilson bắt đầu thực hành thiền Vipassana hay thiền Minh sát vào năm 1971, với S.N. Goenka, ở Bodh Gaya, Ấn Độ. Kể từ đó bà đã học và thực hành với một số giáo thọ Nguyên thủy, cả châu Á và phương Tây. Bà đặc biệt bị ảnh hưởng bởi những lời dạy và phong cách thực hành của Sayadaw U Pandita, và của Ashin U Tejaniya. Vào những năm 1980, bà đã dành một năm ở Thái Lan với tư cách là một nữ tu sĩ Phật giáo, điều mà bà tiếp tục đánh giá là một trải nghiệm vô cùng quý giá và đầy cảm hứng.

Carol đã chia sẻ các giáo lý thiền vipassana và thiền tâm từ trong các khóa tu học từ năm 1986, cả ở Hoa Kỳ và nước ngoài. Bà cảm thấy có sự cam kết mạnh mẽ trong việc hỗ trợ các điều kiện cho các khóa tu chuyên sâu kéo dài được diễn ra, và trong nhiều năm, bà đã giảng dạy khóa nhập thất ba tháng tại Hội Thiền Minh Sát cũng như khóa nhập thất dài một tháng tại Trung tâm Thiền Spirit Rock. Bà ấy là Giáo thọ Hướng dẫn cốt lõi của Hiệp hội Thiền Minh sát (IMS).