Phần Hai

PHẦN II

I

ôi không hiểu tại sao bạn đang được giáo dục? Bạn biết chứ? Ngay khi bạn vừa đủ tuổi, cha mẹ của bạn gửi bạn đến trường học. Có lẽ họ biết tại sao họ gửi bạn đến trường học, nhưng liệu bạn biết tại sao bạn đi đến trường học? Tất cả mọi điều mà bạn và cha mẹ của bạn biết là rằng bạn phải đi đến trường học và được giáo dục.

 Lúc này, được giáo dục có nghĩa gì? Bạn có khi nào suy nghĩ về nó? Liệu nó có nghĩa chỉ vượt qua những kỳ thi nào đó để cho mai sau bạn có thể lập gia đình và kiếm được loại việc làm nào đó mà bạn có lẽ ưa thích hay có lẽ không ưa thích, và tiếp tục trong việc làm đó suốt phần còn lại của cuộc đời bạn? Đó là giáo dục?

 Bạn ở trong những trường học khác nhau và bạn đang được giáo dục, đó là, bạn đang học môn toán, lịch sử, địa lý, khoa học, và vân vân. Tại sao? Bạn có khi nào tự hỏi? Liệu nó chỉ cho mục đích kiếm sống sau đó? Đó là mục đích của giáo dục? Liệu giáo dục chỉ là một vấn đề của vượt qua những kỳ thi và đặt một vài chữ phía sau danh tánh của bạn, hay nó là điều gì đó hoàn toàn khác hẳn?

 Nếu bạn quan sát chung quanh, bạn sẽ thấy rằng thế giới đang hỗn loạn lạ lùng. Liệu bạn thấy những người nghèo khổ chẳng có bao nhiêu để ăn, không có ngày nghỉ và phải làm việc vất vả từ ngày sang ngày và từ sáng đến khuya, trong khi cha mẹ của bạn đi đến những câu lạc bộ trong những chiếc xe đắt tiền và vui vẻ ở đó? Đó là sống, đúng chứ? Có những người nghèo khổ và những người giàu có, những người bệnh tật và những người khỏe mạnh, và khắp thế giới có những chiến tranh, có những đau khổ, có mọi loại phiền muộn. Và bạn không nên bắt đầu suy nghĩ về những điều này trong khi bạn còn nhỏ, hay sao? Nhưng bạn thấy, bạn không được giúp đỡ trong những trường học của bạn để chuẩn bị cho chính bạn gặp gỡ sự bao la của sống đó cùng những đấu tranh, những đau khổ, những phiền muộn, những chiến tranh lạ lùng của nó; không ai kể cho bạn về điều này. Họ chỉ nói cho bạn những sự kiện tối thiểu, nhưng từng đó không đủ, đúng chứ?

 Chắc chắn, giáo dục không chỉ có thể giúp đỡ bạn kiếm được một việc làm; nó còn là cái gì đó nên giúp đỡ bạn chuẩn bị cho sống. Bạn có lẽ trở thành một người thư ký, hay một người lãnh đạo, hay một người khoa học, nhưng đó không là tổng thể của sống.

 Có tất cả mọi loại sự việc trong sống. Sống giống như đại dương. Đại dương không chỉ là cái gì bạn thấy trên bề mặt, đúng chứ? Nó sâu thăm thẳm, nó có những dòng chảy cuồng nộ và có quá nhiều mọi loại của sống, vô vàn loại cá, những con lớn sống dựa vào những con nhỏ. Tất cả điều đó là đại dương; và cũng như vậy với sống, trong đó có mọi loại thụ hưởng, vui thú, đau khổ, những sáng chế lạ lùng, vô vàn hệ thống thiền định, và nhiều người tìm kiếm hạnh phúc. Tổng thể của điều đó là sống, nhưng bạn khôg được chuẩn bị cho điều đó. Tại trường học, không ai nói cho bạn về tất cả những điều đó. Có quá nhiều nam sinh và nữ sinh trong mỗi lớp học, và giáo viên chỉ quan tâm đến giúp đỡ bạn vượt qua những kỳ thi, anh ấy không quan tâm đến việc tạo ra sự minh bạch trong những cái trí của các bạn. Nhưng chắc chắn, giáo dục không phải là một qui trình của nhồi nhét đầy thông tin vào cái trí. Nếu bạn biết đọc, bạn có thể sử dụng quyển tự điển bách khoa và nhận được bất kỳ thông tin nào bạn cần. Vì vậy, tôi nghĩ giáo dục là cái gì đó hoàn toàn khác hẳn chỉ kiếm được những dữ kiện nào đó và vượt qua một vài kỳ thi.

 Bạn thấy, chừng nào chúng ta còn sợ hãi, chúng ta không được giáo dục. Bạn biết sợ hãi là gì? Bạn biết bạn sợ hãi. Trẻ em sợ hãi, những người lớn tuổi sợ hãi, tất cả các bạn đều sợ hãi; và chừng nào chúng ta còn sợ hãi, chúng ta không có giáo dục, chúng ta không thông minh. Vì vậy, giáo dục không chỉ là nhồi nhét thông tin vào cái trí, nhưng giúp đỡ người học sinh hiểu rõ và không sợ hãi sự phức tạp vô cùng này của sống.

 Bạn sợ hãi những giáo viên của bạn, cha mẹ của bạn, người anh của bạn, chú bác của bạn, hay người nào đó, đúng chứ? Những người lớn tuổi có quyền hành để trừng phạt bạn, để xua đuổi bạn hay bắt buộc bạn phải ở lại trong phòng riêng của bạn; và thế là trong trường cũng như ở nhà chúng ta liên tục được dạy dỗ trong sự sợ hãi. Sống của chúng ta bị đúc khuôn trong sự sợ hãi, và từ niên thiếu đến khi chết chúng ta sợ hãi. Và liệu bạn biết sợ hãi là gì? Bạn có khi nào quan sát về chính bạn khi bạn sợ hãi, cơ bụng của bạn co thắt đến chừng nào, bạn đổ mồ hôi bao nhiêu, bạn có những ác mộng như thế nào? Bạn không thích ở cùng những người mà bạn sợ hãi, đúng chứ? Bạn muốn chạy trốn giống như một con thú bị đe dọa. Bạn thấy, cùng sự sợ hãi đó chúng ta đi đến trường học và đại học, và cùng sợ hãi đó chúng ta rời trường để gặp gỡ sự việc lạ thường này, con sông bao la này cùng chiều sâu vô tận mà chúng ta gọi là sống. Vì vậy, đối với tôi có vẻ điều quan trọng nhất trong giáo dục là thấy rằng chúng ta được giáo dục để được tự do khỏi sự sợ hãi; bởi vì sự sợ hãi làm đờ đẫn những cái trí của chúng ta, sự sợ hãi làm què quặt suy nghĩ của chúng ta, sự sợ hãi dẫn đến tối tăm, và chừng nào chúng ta còn sợ hãi, chúng ta sẽ không sáng tạo một thế giới mới mẻ. Bạn hiểu rõ điều gì tôi đang nói, hay nó chỉ là điều gì đó mà trước kia bạn chưa bao giờ nghe được?

 Bạn biết, trong thế giới phía bên ngoài gia đình riêng của bạn, phía bên ngoài tổ ấm của bạn, trong thế giới bên ngoài Bombay, ở Châu âu, Mỹ và Nga, họ đang chuẩn bị những dụng cụ của sự hủy diệt vô hạn. Thế giới đang trải qua giai đoạn kinh hoàng, và tất cả những người chính trị, tất cả những người lãnh đạo đều rất rối loạn, mặc dù họ nói họ bình tĩnh, bởi vì họ luôn luôn đang có những chiến tranh, luôn luôn có loại rắc rối nào đó. Vì vậy, hiện nay thế giới không là nơi đẹp đẽ, nó không là một nơi hạnh phúc để sống, và nếu khi còn rất trẻ bạn không được giáo dục đúng đắn, chắc chắn bạn sẽ tạo ra một thế giới cũng bất hạnh như thế, đau khổ như thế, hỗn loạn như thế. Vì vậy, liệu không quan trọng khi phải tìm ra bạn nên được giáo dục như thế nào để cho bạn có thể sáng tạo một loại thế giới hoàn toàn khác hẳn, hay sao? – một thế giới trong đó tất cả chúng ta có thể sống hạnh phúc cùng nhau, trong đó không có những người giàu có và những người nghèo khổ, và cũng không có những người chính trị to béo mà có tất cả quyền hành, địa vị, hào quang, và cũng không có những người thấp kém mà không có gì cả trong sống và phải lao động không ngừng nghỉ đến khi họ chết.

 Chính là bạn mà sẽ phải sáng tạo một thế giới mới mẻ, không phải những người lớn tuổi, bởi vì những người lớn tuổi đang tạo ra một hỗn loạn kinh hoàng. Nhưng nếu bạn được giáo dục đúng đắn, bạn có thể sáng tạo một thế giới mới mẻ. Nó ở trong bàn tay của bạn, không phải trong bàn tay của những người chính trị hay những vị giáo sĩ. Nếu bạn được giáo dục đúng đắn, bạn sẽ sáng tạo một thế giới kỳ diệu – không phải một thế giới của Ấn độ hay Châu âu, nhưng một thế giới mà sẽ là thế giới của chúng ta, thế giới của bạn và của tôi, một thế giới trong đó tất cả chúng ta đều sống hạnh phúc cùng nhau. Và tôi cam đoan với bạn, sự sáng tạo một thế giới như thế phụ thuộc vào bạn, không phải vào bất kỳ người nào khác, và đó là lý do tại sao bạn được giáo dục như thế nào và bạn có loại giáo viên nào là điều rất quan trọng. Nếu người giáo viên sợ hãi, anh ấy sẽ có những học sinh mà cũng sợ hãi. Nếu người giáo viên nhỏ nhen, tầm thường, nông cạn, chỉ đang chuyển thông tin sang các bạn, vậy thì các bạn cũng sẽ có những cái trí rất tầm thường và các bạn sẽ lớn lên mà không hiểu rõ sống là gì.

 Vì vậy, thật ra rất quan trọng phải được giáo dục đúng đắn, mà có nghĩa lớn lên trong tự do; và bạn không thể được tự do nếu bạn sợ hãi cha mẹ của bạn, những giáo viên của bạn, quan điểm quần chúng, hay điều gì người bà của bạn sẽ nói. Nếu bạn sợ hãi, bạn không bao giờ có thể được tự do. Và trong những trường học bạn có thể nhận thấy rằng những giáo viên đã không nghĩ ra vấn đề của sợ hãi này; bởi vì khoảnh khắc bạn có bất kỳ loại ép buộc phải làm việc gì đó, hoặc qua tạm gọi là tử tế hoặc qua một hệ thống của kỷ luật, nó có tạo ra sự sợ hãi. Nếu tôi là giáo viên, và với mục đích khiến cho bạn học hành tôi so sánh bạn với một học sinh khác, nói rằng bạn không thông minh bằng cậu trai này hay cô gái kia, tôi đang hủy hoại bạn, đúng chứ? Trong những trường học hiện nay chúng ta có những kỳ thi, mà nuôi dưỡng sự sợ hãi, và chúng ta cũng có những hệ thống của thứ hạng, mà có nghĩa rằng học sinh luôn luôn đang so sánh với người nào đó; vì vậy, chính là cậu trai hay cô gái thông minh mà được nghĩ là quan trọng, và không phải người học sinh riêng biệt. Người học sinh rất thông minh trong học hành của em ấy, có khả năng đặc biệt để vượt qua những kỳ thi, có lẽ dốt nát trong những hướng khác, và có thể em ấy như thế.

 Chấm điểm, xếp hạng, so sánh, và bất kỳ hình thức nào của ép buộc, hoặc qua sự tử tế hoặc qua những đe dọa, nuôi dưỡng sự sợ hãi; và do bởi trong khi chúng ta còn nhỏ, chúng ta bị trói buộc trong sự sợ hãi này nên chúng ta mới đấu tranh trong sự sợ hãi suốt phần còn lại thuộc sống của chúng ta. Những người lớn tuổi, bởi thái độ của họ đối với sống, tạo ra một hình thức của giáo dục mà chỉ là một lặp lại của cái cũ kỹ, vì vậy không có cách sống mới mẻ. Đó là lý do tại sao đối với tôi, dường như rất quan trọng phải suy nghĩ về tất cả những vấn đề này trong khi bạn vẫn còn rất nhỏ. Thậm chí nếu bạn không hiểu rõ điều gì tôi đang nói, bạn nên hỏi những giáo viên của bạn về điều này, nếu họ đồng ý, và thấy liệu bạn có thể thực sự được tự do khỏi sự sợ hãi. Khi không có sự sợ hãi, bạn học giỏi hơn nhiều. Khi bạn cảm thấy rằng bạn không bị bắt buộc phải làm bất kỳ việc gì, bạn sẽ tìm được việc gì bạn thích thú, và thế là suốt phần còn lại thuộc sống của bạn, bạn sẽ làm việc gì đó mà bạn thực sự thương yêu – mà còn quan trọng nhiều hơn là trở thành một thư ký tội nghiệp bởi vì bạn phải có một việc làm. Làm việc gì đó mà cha mẹ của bạn nói rằng bạn phải làm nó, hay bởi vì xã hội đòi hỏi nó, tất cả đều hoàn toàn vô lý; ngược lại, nếu bạn thực sự thương yêu làm việc gì đó bằng bàn tay của bạn và bằng cái trí của bạn, vậy thì qua tình yêu đó bạn sẽ sáng tạo một thế giới mới mẻ. Nhưng bạn không thể sáng tạo một thế giới mới mẻ nếu bạn sợ hãi, và vì vậy trong khi bạn còn nhỏ phải có một tinh thần phản kháng.

 Bạn hiểu rõ phản kháng là gì? Khi bạn trải qua từ niên thiếu đến trưởng thành, cuộc đời dồn ép vào bạn trong hình thức của cha mẹ, những giáo viên, truyền thống, những người hàng xóm, văn hóa và xã hội trong đó bạn được nuôi nấng, và vân vân; tất cả điều này bao bọc bạn giống như một nhà tù và bắt buộc bạn làm việc gì nó muốn, thế là bạn không bao giờ là chính bạn. Và liệu không quan trọng rằng giáo dục nên giúp đỡ bạn được tự do để cho bạn có thể suy nghĩ và sống mà không sợ hãi, và nhờ đó biết cho chính bạn tình yêu là gì, hay sao? Nếu cha mẹ của bạn thực sự thương yêu bạn, họ sẽ tạo ra loại giáo dục này, họ sẽ thấy rằng bạn được tự do – được tự do để sống và lớn lên mà không sợ hãi, được tự do để sống hạnh phúc. Nhưng chẳng có bao nhiêu cha mẹ như thế trong thế giới, bởi vì hầu hết cha mẹ đều nói rằng đứa trẻ phải làm việc này và không được làm việc kia, cậu ấy phải giống như người cha của cậu ấy: một người luật sư, một người chính trị, một người buôn bán, hay bất kỳ người nào.

 Thật ra, rất khó khăn để hiểu rõ tất cả những vấn đề phức tạp này, và khi chúng ta lớn lên chúng ta có thể hiểu rõ chúng chỉ khi nào có thông minh. Thông minh nên đến khi chúng ta còn nhỏ, mà có nghĩa rằng trước hết chính giáo viên phải hiểu rõ tất cả điều này. Nhưng chẳng có bao nhiêu giáo viên hiểu rõ nó, bởi vì đối với hầu hết những giáo viên dạy học chỉ là một việc làm. Họ không thể kiếm được một việc làm khác nơi họ sẽ có nhiều tiền hơn, vì thế họ nói, ‘Dạy học là một việc làm tốt’, mà có nghĩa rằng họ không quan tâm đến giáo dục bạn cũng như chính sự giáo dục.

 Vì vậy, như một cậu trai hay một cô gái bạn phải tìm ra sự thật của tất cả điều này, bạn không chỉ tuân phục, giống như một con thú được thuần hóa. Tôi hy vọng bạn đang hiểu rõ điều gì tôi đang nói, bởi vì tất cả điều này rất khó khăn và đòi hỏi nhiều suy nghĩ về phần bạn. Thế giới đang phân rã, đang tách ra từng mảnh, có những chiến tranh, nạn đói, và đau khổ; và sự sáng tạo một thế giới mới mẻ ở trong bàn tay của bạn. Nhưng bạn không thể sáng tạo một thế giới mới mẻ nếu trong bạn không có tinh thần của phản kháng, và bạn không thể có tinh thần của phản kháng này nếu còn có sự sợ hãi mà làm tê liệt thông minh.

Người hỏi: Tôi có mọi thứ làm cho tôi hạnh phúc, trong khi những người khác không có. Tại sao lại như vậy?

Krishnamurti: Tại sao bạn suy nghĩ như thế? Bạn có lẽ có sức khỏe tốt, cha mẹ tử tế, một bộ não thông minh, và vì vậy nghĩ rằng bạn có hạnh phúc; ngược lại, người nào đó bị bệnh tật, cha mẹ không tử tế, và không có một bộ não thông minh, cảm thấy rằng anh ấy không hạnh phúc. Bây giờ, tại sao lại như thế? Tại sao bạn hạnh phúc trong khi người nào đó không hạnh phúc? Liệu hạnh phúc cốt ở có của cải, những chiếc xe hơi, những ngôi nhà đẹp, thức ăn sạch sẽ, cha mẹ tử tế? Liệu đó là điều gì bạn gọi là hạnh phúc? Và liệu một người không hạnh phúc là không có những thứ này? Vì vậy, bạn có ý gì qua từ ngữ hạnh phúc? Tìm ra điều này rất quan trọng, đúng chứ? Liệu hạnh phúc ở trong sự so sánh? Khi bạn nói, ‘Tôi hạnh phúc’, hạnh phúc của bạn được sinh ra từ sự so sánh? Bạn hiểu rõ điều gì tôi đang nói, hay nó khó khăn quá?

 Bạn có khi nào nghe cha mẹ của bạn nói, ‘Những người đó không giàu có như chúng ta’? Sự so sánh khiến chúng ta cảm thấy rằng chúng ta có cái gì đó, nó cho chúng ta một ý thức của thỏa mãn, đúng chứ? Nếu một người thông minh và so sánh anh ấy với người nào đó không thông minh, anh ấy cảm thấy rất hạnh phúc. Đó là, chúng ta nghĩ chúng ta hạnh phúc qua sự kiêu hãnh, sự so sánh; nhưng con người cảm thấy hạnh phúc bởi vì so sánh anh ấy với một người khác mà không có bao nhiêu, là một con người bất hạnh nhất, bởi vì luôn luôn có người nào đó ở trên anh ấy mà có nhiều hơn anh ấy; và thế là nó tiếp tục và tiếp tục. Chắc chắn, sự so sánh không là hạnh phúc. Hạnh phúc hoàn toàn khác hẳn; nó không là một việc phải được tìm kiếm. Hạnh phúc hiện diện khi bạn đang làm việc gì đó bởi vì bạn thực sự thương yêu làm nó, và không phải bởi vì nó cho bạn sự giàu có hay khiến cho bạn là một con người nổi tiếng.

Người hỏi: Làm thế nào xóa sạch sự sợ hãi mà chúng ta có?

Krishnamurti: Trước hết, bạn phải biết bạn sợ hãi cái gì, đúng chứ? Bạn có lẽ sợ hãi cha mẹ của bạn, những giáo viên của bạn, không vượt qua một kỳ thi, điều gì người chị của bạn, người anh của bạn, hay người hàng xóm của bạn có lẽ nói; hay bạn có lẽ sợ hãi không giỏi giang hay thông minh như người cha của bạn, mà là một người nổi tiếng. Có nhiều loại sợ hãi, và người ta phải biết người ta sợ hãi cái gì.

 Lúc này, bạn biết bạn sợ hãi cái gì? Nếu bạn biết, vậy thì đừng chạy trốn khỏi sợ hãi đó, nhưng hãy tìm ra tại sao bạn sợ hãi. Nếu bạn muốn biết làm thế nào để xóa sạch sự sợ hãi, bạn không được tẩu thoát khỏi nó, bạn phải đối diện nó; và chính đối diện nó giúp bạn được tự do khỏi nó. Chừng nào chúng ta còn đang chạy trốn sự sợ hãi, chúng ta không quan sát nó, nhưng khoảnh khắc bạn ngừng lại và quan sát nó, nó bắt đầu tan biến. Chính chạy trốn là nguyên nhân của sự sợ hãi.

Chắc bạn đang có nhiều câu hỏi lắm, nhưng có lẽ bạn hơi nhút nhát. Tôi xin phép đặt ra một câu hỏi cho bạn? Bạn muốn là gì khi bạn lớn lên? Bạn biết không? Dĩ nhiên, đối với những cô gái, nó đơn giản thôi, họ muốn lập gia đình, điều đó được hiểu rõ; nhưng ngay cả khi bạn lập gia đình, bạn muốn làm gì? Bạn có tham vọng không? Bạn biết tham vọng là gì? Nó là sự ham muốn để trở thành người nào đó, đúng chứ? Con người mà có một lý tưởng và nói, ‘Tôi sẽ giống như Rama, Sita, hay Gandhiji’, vẫn còn có tham vọng. Liệu bạn có tham vọng trong cách nào đó?

 Lúc này, điều đó có nghĩa gì? Tại sao bạn tham vọng? Điều này có lẽ hơi khó khăn, nhưng nó là một trong những vấn đề của sống và bạn nên suy nghĩ về nó. Tôi sẽ giải thích cho bạn tại sao. Tất cả chúng ta đều có tham vọng; mọi người đều tham vọng trong cách riêng của anh ấy. Và bạn biết nó gây ra cái gì? Nó khiến cho chúng ta chống lại một người khác. Chúng ta luôn luôn đang đấu tranh để giàu có, để nổi tiếng, để thông minh hơn; tôi muốn quan trọng hơn bạn, và bạn muốn quan trọng hơn tôi. Vì vậy thực sự tham vọng có nghĩa cố gắng là cái gì đó mà chúng ta không là. Và điều gì quan trọng hơn? Cố gắng là cái gì đó mà chúng ta không là, hay hiểu rõ chúng ta là gì? Chắc chắn, đầu tiên chúng ta phải quan sát về chính chúng ta và bắt đầu hiểu rõ chúng ta là gì.

 Bạn thấy, hầu hết chúng ta đều là những người lý tưởng; và những người lý tưởng là những người đạo đức giả, bởi vì họ luôn luôn đang cố gắng trở thành cái gì đó mà họ không là. Nếu tôi dốt nát và tôi cố gắng trở thành thông minh, mọi người nghĩ nó là một việc tuyệt vời. Nhưng một người dốt nát, dù anh ấy có lẽ học hành những ranh mãnh của thông minh giỏi như thế nào, không nhờ đó trở thành thông minh. Ngược lại, nếu tôi biết rằng tôi dốt nát, vậy thì chính sự hiểu biết đó là sự khởi đầu của thông minh – mà tốt hơn chỉ là thông minh. Bạn hiểu rõ chứ?

 Nếu tôi không nhạy bén lắm, thông thường điều gì xảy ra? Trong trường học tôi bị xếp hạng chót lớp – mà là một việc hổ thẹn khi người giáo viên làm như thế, bởi vì tôi cũng quan trọng như bất kỳ người nào khác. Người giáo viên thật dốt nát khi xếp hạng tôi đứng chót lớp bằng cách so sánh tôi với những học sinh thông minh, bởi vì bằng so sánh anh ấy đang hủy diệt tôi.

 Nhưng sự so sánh là nền tảng của tạm gọi là giáo dục của chúng ta, và của toàn văn hóa của chúng ta. Giáo viên luôn luôn đang nói rằng bạn phải giỏi giang như một cậu trai này hay cô gái kia, thế là bạn đấu tranh để giỏi giang bằng họ. Và điều gì xảy ra cho bạn? Bạn trở nên lo lắng nhiều thêm, bị bệnh phần thân thể, tinh thần kiệt quệ. Ngược lại, nếu giáo viên không so sánh bạn với bất kỳ ai, nhưng nói, ‘Hãy lắng nghe, người bạn, hãy là chính bạn. Chúng ta hãy tìm ra bạn quan tâm cái gì, những khả năng của bạn là gì. Đừng bắt chước, đừng cố gắng trở thành giống như Rama, Sita, hay Gandhiji, nhưng hãy là cái gì bạn là và bắt đầu từ đó’ – nếu giáo viên nói điều đó, vậy thì chính là bạn mà quan trọng, không phải người nào khác. Chính là cá thể mà quan trọng, và bằng cách so sánh một học sinh với người nào đó thông minh hơn, người giáo viên đang xem thường em học sinh, khiến cho em thấp kém hơn, dốt nát hơn. Chính là chức năng của giáo viên phải giúp đỡ bạn tìm được bạn là gì, và anh ấy không thể giúp đỡ bạn tìm được điều đó nếu anh ấy đang so sánh bạn với người nào đó. Sự so sánh hủy diệt bạn, vì vậy đừng so sánh bạn với một người khác. Bạn cũng thông minh như bất kỳ người nào khác. Hiểu rõ bạn là gì và từ đó bắt đầu thâm nhập bạn là gì một cách trọn vẹn hơn, tự do hơn, bao quát hơn.

Người hỏi: Ông đã nói rằng nếu cha mẹ thực sự thương yêu người con của họ, họ sẽ không ngăn cản em ấy làm bất kỳ việc gì. Nhưng nếu đứa trẻ không muốn sạch sẽ, hay muốn ăn cái gì đó mà không tốt cho sức khoẻ của em ấy, chúng ta không được ngăn cản em ấy, hay sao?

Krishnamurti: Tôi không nghĩ có khi nào tôi đã nói rằng nếu cha mẹ thương yêu người con của họ, họ sẽ cho phép em ấy làm chính xác việc gì em ấy thích. Thưa bạn, đây là một câu hỏi rất khó, đúng chứ? Rốt cuộc, nếu tôi thương yêu người con của tôi, tôi sẽ thấy rằng em ấy không có nguyên nhân cho sự sợ hãi – mà là một việc lạ thường cần phải thực hiện. Như tôi đã nói, muốn được tự do khỏi sự sợ hãi, em ấy phải không bị so sánh với bất kỳ người nào khác, em ấy cũng không phải bị phục tùng đến những kỳ thi. Nếu tôi thương yêu em ấy tôi sẽ trao tặng em ấy sự tự do, không phải để làm việc gì em ấy thích – bởi vì chỉ làm việc gì người ta thích là dốt nát – nhưng sự tự do mà trong đó vun quén thông minh, và vậy thì thông minh đó sẽ nói cho em ấy biết phải làm gì.

 Muốn có thông minh phải có sự tự do, và bạn không thể được tự do nếu bạn liên tục đang bị thúc giục để trở thành giống như người anh hùng nào đó, bởi vì nếu như thế người anh hùng trở thành quan trọng chứ không phải bạn. Bạn không bị đau bao tử khi bạn có những kỳ thi, hay sao? Bạn không cảm thấy căng thẳng, lo lắng, hay sao? Khi năm này sang năm khác bạn phải đối diện với sự thử thách khủng khiếp này được gọi là những kỳ thi, bạn biết nó gây ra điều gì suốt phần còn lại thuộc sống của bạn? Những người lớn tuổi nói rằng bạn phải lớn lên mà không có sợ hãi; nhưng nó không có ý nghĩa gì cả, nó chỉ là sự nhố nhăng bằng những từ ngữ, bởi vì họ đang vun quén sự sợ hãi bằng cách bắt buộc bạn phải dự những kỳ thi và bằng cách so sánh bạn với người nào đó.

 Một vấn đề khác mà chúng ta nên thực sự bàn luận là điều gì mà chúng ta gọi là kỷ luật. Bạn biết tôi có ý gì qua từ ngữ kỷ luật? Từ niên thiếu bạn được bảo phải làm gì, và bạn phải vui vẻ làm nó. Không ai bỏ thời gian để giải thích cho bạn tại sao bạn nên thức dậy sớm, tại sao bạn nên giữ gìn sạch sẽ. Cha mẹ và những giáo viên không giải thích những việc này cho bạn bởi vì họ không có tình yêu, thời gian, cũng như sự kiên nhẫn, họ chỉ nói, ‘Làm nó hay tôi sẽ phạt bạn’. Vì vậy, giáo dục như chúng ta biết nó, là đang thấm dần sự sợ hãi. Và làm thế nào bạn có thể thông minh khi có sợ hãi? Làm thế nào bạn có thể có tình yêu hay cảm thấy kính trọng người khác khi bạn sợ hãi? Bạn có lẽ ‘kính trọng’ những người có tên tuổi nổi tiếng, những chiếc xe hơi đắt tiền; nhưng bạn không kính trọng người giúp việc của bạn, bạn chỉ đá anh ấy. Khi một người quan trọng xuất hiện, tất cả các bạn đều chào đón và sờ vào bàn chân của ông ấy, và việc đó được gọi là kính trọng; nhưng nó không là kính trọng, do bởi sợ hãi mới đang khiến cho bạn sờ vào bàn chân của ông ấy. Bạn không sờ vào bàn chân của những người cu li nghèo khổ, đúng chứ? Bạn không kính trọng anh ấy, bởi vì anh ấy không thể cho bạn bất kỳ thứ gì cả. Vì vậy, tất cả sự giáo dục của chúng ta không là gì cả ngoại trừ sự vun quén và sự củng cố của sợ hãi. Đó là một việc khủng khiếp, đúng chứ? Và chừng nào còn có sợ hãi, làm thế nào chúng ta có thể sáng tạo một thế giới mới mẻ? Chúng ta không thể. Đó là lý do tại sao rất quan trọng phải hiểu rõ vấn đề của sợ hãi này trong khi bạn còn nhỏ, và đối với tất cả chúng ta, phải thấy rằng chúng ta thực sự được giáo dục mà không có sự sợ hãi.

Người hỏi: Liệu không quan trọng khi phải có những lý tưởng trong sống, hay sao?

Krishnamurti: Đây là một câu hỏi hay, bởi vì tất cả các bạn đều có những lý tưởng. Bạn có lý tưởng của không-bạo lực, lý tưởng của hòa bình, hay lý tưởng của một con người giống như Rama, Sita, hay Gandhiji, đúng chứ? Mà có nghĩa gì? Bạn không quan trọng, nhưng lý tưởng lại rất quan trọng. Rama là quan trọng vô cùng, nhưng không phải bạn tội nghiệp, thế là bạn bắt chước ông ấy. Tất cả mọi việc mà bạn quan tâm là bắt chước hoặc một con người hoặc một lý tưởng. Như tôi đã nói, một người lý tưởng là một người đạo đức giả, bởi vì anh ấy luôn luôn đang cố gắng trở thành điều gì anh ấy không là, thay vì là và hiểu rõ anh ấy là gì.

 Bạn thấy, vấn đề của chủ nghĩa lý tưởng là một vấn đề rất phức tạp, và bạn không hiểu rõ nó bởi vì bạn chưa bao giờ được khuyến khích để suy nghĩ về nó; không ai đã từng nói về nó cho bạn. Tất cả những quyển sách của bạn, tất cả những giáo viên của bạn, tất cả những báo chí đều nói bạn phải có những lý tưởng, bạn phải giống như người anh hùng này hay người anh hùng kia, mà chỉ khiến cho cái trí giống như một con khỉ bắt chước, hay giống như một cái máy hát đang lặp lại những từ ngữ. Vì vậy, bạn không được chấp nhận, nhưng bắt đầu nghi ngờ và tìm ra; và bạn không thể nghi ngờ nếu bạn sợ hãi phía bên trong. Nghi ngờ mọi thứ có nghĩa đang phản kháng, mà là sáng tạo một thế giới mới mẻ. Nhưng bạn thấy, những giáo viên và cha mẹ của bạn không muốn bạn phản kháng, bởi vì họ muốn kiểm soát bạn, họ muốn định hình và đúc khuôn bạn vào những khuôn mẫu của họ; thế là sống tiếp tục là một việc xấu xa.

Người hỏi: Nếu chúng ta còn nhỏ, làm thế nào chúng ta có thể sáng tạo một thế giới mới mẻ?

Krishnamurti: Bạn không thể sáng tạo một thế giới mới mẻ nếu bạn còn nhỏ. Nhưng bạn sẽ không còn nhỏ trong phần còn lại thuộc sống của bạn, đúng chứ? Bạn còn nhỏ nếu bạn sợ hãi. Bạn có lẽ có một thân thể to lớn, một chiếc xe đẹp đẽ, một địa vị quan trọng, nhưng nếu phía bên trong bạn sợ hãi, bạn sẽ không bao giờ sáng tạo một thế giới mới mẻ. Đó là lý do tại sao rất quan trọng để lớn lên cùng thông minh, mà không sợ hãi, để lớn lên trong tự do. Nhưng lớn lên trong tự do không có nghĩa kỷ luật chính mình để có tự do.

Người hỏi: Hệ thống giáo dục nên là gì để giúp đỡ đứa trẻ không sợ hãi?

Krishnamurti: Một hệ thống hay một phương pháp hàm ý được chỉ bảo phải làm gì và làm nó như thế nào; và liệu điều đó sẽ khiến cho bạn không sợ hãi? Liệu bạn có thể được giáo dục cùng thông minh, mà không sợ hãi, qua bất kỳ loại hệ thống nào? Khi bạn còn nhỏ, bạn nên được tự do để lớn lên; nhưng không có hệ thống để giúp đỡ cho bạn được tự do. Một hệ thống hàm ý khiến cho cái trí của bạn tuân phục vào một khuôn mẫu, đúng chứ? Nó có nghĩa khóa chặt bạn trong một cái khung, không cho bạn tự do. Khoảnh khắc bạn phụ thuộc vào một hệ thống bạn không dám thoát khỏi nó, và vậy thì chính sự suy nghĩ của thoát khỏi nó nuôi dưỡng sự sợ hãi. Vì vậy, thực sự không có hệ thống giáo dục. Điều gì quan trọng là giáo viên và học sinh, không phải hệ thống. Rốt cuộc, nếu tôi muốn giúp đỡ bạn được tự do khỏi sự sợ hãi, chính tôi phải được tự do khỏi sự sợ hãi. Vậy thì, tôi phải học hành về bạn; tôi phải dành ra thời gian để giải thích mọi thứ cho bạn và nói cho bạn thế giới giống như thế nào; và muốn làm tất cả việc này tôi phải thương yêu bạn. Như một giáo viên tôi phải có cảm thấy rằng khi bạn rời trường học hay đại học, bạn không nên sợ hãi. Nếu tôi thực sự có cảm thấy đó, tôi có thể giúp đỡ bạn được tự do khỏi sự sợ hãi.

Người hỏi: Liệu có thể biết chất lượng của vàng nếu không thử nghiệm nó trong một cách đặc biệt? Tương tự, liệu khả năng của mỗi đứa trẻ có thể được biết mà không có loại kỳ thi nào?

Krishnamurti: Liệu bạn thực sự biết khả năng của đứa trẻ qua kỳ thi? Một đứa trẻ có thể rớt kỳ thi bởi vì em ấy lo lắng, sợ hãi kỳ thi, trong khi một người khác có lẽ lướt qua bởi vì em ấy ít bị ảnh hưởng hơn. Ngược lại, nếu bạn quan sát đứa trẻ tuần này sang tuần khác, nếu bạn quan sát tính nết của em ấy, cách em ấy chơi đùa, cách em ấy nói chuyện, những quan tâm em ấy thể hiện, cách em ấy học hành, thức ăn em ấy ăn, vậy thì bạn sẽ bắt đầu biết đứa trẻ mà không cần đến những kỳ thi để bảo cho bạn biết khả năng của em ấy là gì. Nhưng chúng ta không bao giờ suy nghĩ về tất cả những điều này.

Người hỏi: Thưa ông, ý tưởng của ông về một thế giới mới mẻ là gì?

Krishnamurti: Tôi không có ý tưởng về thế giới mới mẻ. Thế giới ‘mới mẻ’ không thể mới mẻ nếu tôi có một ý tưởng về nó. Đây không phải là một câu phát biểu khôn ngoan, nó là một sự kiện. Nếu tôi có một ý tưởng về nó, ý tưởng được sinh ra từ thâm nhập và trải nghiệm của tôi, đúng chứ? Nó được sinh ra từ điều gì tôi đã học hành, từ điều gì tôi đã đọc, từ điều gì những người khác đã nói thế giới mới mẻ nên là. Vì vậy, thế giới ‘mới mẻ’ không bao giờ có thể mới mẻ nếu nó là một sáng chế của cái trí, bởi vì cái trí là cái cũ kỹ. Bạn không biết việc gì sẽ xảy ra ngày mai, đúng chứ? Bạn có lẽ biết rằng sẽ không có lớp học ngày mai bởi vì nó là Chủ nhật, và ngày thứ Hai bạn sẽ đi học lại; nhưng việc gì xảy ra phía bên ngoài trường học, những loại cảm thấy nào bạn sẽ trải qua, những loại sự việc nào bạn sẽ thấy – tất cả vệc đó bạn sẽ không biết, đúng chứ? Bởi vì bạn không bết việc gì sẽ xảy ra ngày mai, hay sáng hôm sau, khi nó xảy ra nó sẽ là mới mẻ; và có thể gặp gỡ cái mới mẻ là điều gì phải quan tâm.

Người hỏi: Làm thế nào chúng ta có thể sáng tạo bất kỳ cái gì mới mẻ nếu chúng ta không biết chúng ta muốn sáng tạo cái gì?

Krishnamurti: Thật là bất hạnh khi không biết sáng tạo có nghĩa gì, đúng chứ? Khi bạn có một cảm thấy, bạn có thể diễn tả điều gì bạn cảm thấy ra những từ ngữ. Nếu bạn thấy một cái cây đẹp, bạn có lẽ sáng tác một bài thơ diễn tả nó, không phải cái cây, nhưng điều gì cái cây đã thức dậy trong bạn. Cảm thấy đó là cái mới mẻ, nó là sáng tạo; nhưng bạn không thể tạo ra nó, nó phải xảy ra cho bạn.

Người hỏi: Những đứa trẻ phải tiếp nhận những vấn đề này một cách nghiêm túc? Và nếu chúng thực hiện, liệu có khi nào chúng sẽ được tự do để vui vẻ?

Krishnamurti: Lúc này bạn không nghiêm túc, hay sao? Nhưng bạn không thể luôn luôn nghiêm túc, đúng chứ? Bạn không thể luôn luôn chơi đùa, hay luôn luôn ngủ, hay luôn luôn học hành. Có một thời gian để chơi đùa và một thời gian để nghiêm túc, và gặp gỡ này được dành cho nghiêm túc; nhưng nếu bạn không muốn nghiêm túc, cũng được thôi, không ai sẽ ép buộc bạn.

II

húng ta đã và đang nói về sự sợ hãi; và bạn không nghĩ rằng điều gì chúng ta gọi là tôn giáo là kết quả của sự sợ hãi, hay sao? Chắc bạn đã nhận thấy cha mẹ của bạn, ông bà của bạn, hay họ hàng của bạn đi đến đền chùa, tôn thờ một hình tượng, lặp lại những câu văn từ kinh Gita hay những quyển sách thiêng liêng khác, hay thực hiện nghi thức thờ cúng nào đó. Làm những việc này và tin tưởng điều gì đó, là điều gì chúng ta gọi là tôn giáo. Nhưng bạn nghĩ nó là như thế, hay sao? Đi đến đền chùa, đặt những bông hoa tại dưới một bức tượng được làm bằng tay, thực hiện nghi thức thờ cúng nào đó ngày sang ngày, năm sang năm cho đến khi bạn chết – đó là tôn giáo?

 Và nếu tôn giáo không là tôn thờ một vật được làm bằng tay, vậy thì liệu nó là tôn thờ cái gì đó được sáng chế bởi cái trí? Khi bạn vào một ngôi đền bạn thấy ở đó một bức tượng mà người điêu khắc nào đó đã chạm khắc từ đá. Người ta đặt những bông hoa trước bức tượng này, họ tưới nước trên nó, họ mặc quần áo cho nó; đó là điều gì họ gọi là tôn giáo, và họ nghĩ nó là không tôn giáo khi không làm những việc này.

 Chúng ta cũng có một ý tưởng của Thượng đế nên là gì, và ý tưởng đó được sáng chế bởi cái trí, đúng chứ? Bức tượng được làm bởi cái trí qua bàn tay, và ý tưởng của Thượng đế được sáng chế và được giam giữ trong cái trí như điều gì đó tuyệt vời, cái gì đó được tôn thờ giống như bức tượng thiêng liêng. Cả ý tưởng lẫn bức tượng đều được sáng chế bởi cái trí, đúng chứ? Chắc chắn, chúng không là Thượng đế, bởi vì cái trí đã sáng chế chúng. Ở Châu âu bạn sẽ thấy hình ảnh được chạm khắc của một con người bị lột bỏ quần áo và bị đóng đinh trên một cây thánh giá, và họ tôn thờ hình tượng đó. Ở Ấn độ chúng ta làm cùng sự việc trong một cách khác. Dù ở Ấn độ, ở Châu âu hay ở Mỹ, chúng ta hướng về một hình ảnh để cầu nguyện, chúng ta tôn sùng một ý tưởng, và dần dần chúng ta thiết lập một việc được gọi là tôn giáo – một tôn giáo được sáng chế bởi cái trí.

 Bạn thấy, chúng ta sợ hãi sống một mình, chúng ta thèm khát người nào đó hướng dẫn chúng ta. Tại tuổi của bạn, chúng ta muốn được giúp đỡ bởi người mẹ của chúng ta, bởi người cha của chúng ta, bởi người ông của chúng ta, và khi chúng ta lớn lên chúng ta vẫn còn muốn người nào đó giúp đỡ chúng ta, bởi vì sống rất khó khăn; chúng ta muốn một người cha lành bảo vệ chúng ta, chỉ bảo cho chúng ta phải làm gì. Thế là, từ sự sợ hãi của sống một mình, của không được giúp đỡ, chúng ta tin tưởng Thượng đế mà sẽ giúp đỡ chúng ta; nhưng nó vẫn còn là một sáng chế của cái trí, đúng chứ? Bởi vì chúng ta sợ hãi và muốn được hướng dẫn và được chỉ bảo điều gì là đúng đắn và điều gì là sai lầm, khi chúng ta lớn lên chúng ta thiết lập một tôn giáo mà không là tôn giáo gì cả. Tôi nghĩ, tôn giáo là cái gì đó hoàn toàn khác hẳn, và muốn tìm được điều đúng thật chắc chắn chúng ta phải được tự do khỏi sự việc mà con người đã sáng chế. Bạn theo kịp chứ? Muốn tìm ra Thượng đế là gì, muốn khám phá điều gì đó là sự thật, người ta phải được tự do khỏi tất cả những giăng bẫy của tôn giáo giả mạo mà con người đã áp đặt vào chính anh ấy. Bạn có thể khám phá điều đúng thật chỉ khi nào bạn hoàn toàn được tự do khỏi sự sợ hãi, mà có nghĩa rằng khi bạn lớn lên và đi vào thế giới bạn phải có thông minh để tìm ra bạn sợ hãi cái gì – đem nó ra khỏi những ngõ ngách giấu giếm của cái trí, quan sát nó và không chạy trốn nó.

 Hầu hết chúng ta đều sợ hãi sống một mình. Liệu chúng ta có khi nào ra ngoài dạo bộ một mình? Rất hiếm hoi. Chúng ta luôn luôn muốn người nào đó theo cùng chúng ta bởi vì chúng ta muốn huyên thuyên, chúng ta muốn kể cho người nào đó một câu chuyện, luôn luôn chúng ta đang nói, đang nói, đang nói; vì vậy chúng ta không bao giờ một mình, đúng chứ? Khi người ta lớn lên và có thể ra ngoài dạo bộ một mình, người ta khám phá rất nhiều điều. Người ta khám phá cách suy nghĩ riêng của người ta, và sau đó người ta bắt đầu quan sát tất cả những sự việc chung quanh người ta – người ăn mày, người dốt nát, người thông minh, những người giàu có và những người nghèo khổ; người ta trở nên nhận biết được những cái cây, những con chim, ánh sáng trên một chiếc lá. Bạn sẽ thấy tất cả điều này khi bạn ra ngoài một mình. Trong một mình, chẳng mấy chốc bạn sẽ phát giác rằng bạn sợ hãi. Và do bởi chúng ta sợ hãi nên chúng ta đã sáng chế cái việc này được gọi là tôn giáo.

 Vô số sách đã viết về Thượng đế và bạn nên làm gì để đến gần Ngài; nhưng cơ bản của tất cả nó là sự sợ hãi. Chừng nào người ta còn sợ hãi, người ta không thể tìm được bất kỳ thứ gì đúng thật. Nếu bạn sợ hãi bóng tối, bạn không dám ra ngoài, thế là bạn trùm mền lại và đi ngủ. Muốn ra ngoài và nhìn ngắm, muốn tìm ra điều gì là đúng thật, phải có tự do khỏi sự sợ hãi, đúng chứ? Nhưng bạn thấy, được tự do khỏi sự sợ hãi khó khăn lắm. Hầu hết những người lớn tuổi đều nói rằng bạn có thể được tự do chỉ khi nào bạn lớn lên, khi bạn đã thâu lượm hiểu biết và đã học hành để kỷ luật cái trí. Họ nghĩ tự do là điều gì đó rất xa xôi, tại khúc cuối, không phải tại khởi đầu. Nhưng chắc chắn phải có tự do ngay từ niên thiếu, ngược lại bạn không bao giờ được tự do.

 Bạn thấy, bởi vì chính những người lớn tuổi sợ hãi, họ kỷ luật bạn, họ bảo bạn điều gì là đúng đắn và điều gì là sai lầm; họ nói bạn phải làm việc này và không làm việc kia, bạn phải suy nghĩ điều gì mọi người sẽ nói. Có mọi hình thức của kiểm soát để bắt buộc bạn phải phù hợp vào khe rãnh, vào một cái khung, một khuôn mẫu, và đây được gọi là kỷ luật. Bởi vì còn rất nhỏ, và từ sự sợ hãi riêng của bạn, bạn vâng lời, nhưng việc đó không giúp ích bạn, bởi vì khi bạn chỉ vâng lời bạn không hiểu rõ.

 Lúc này, hãy quan sát nó từ cách khác. Nếu bạn không bị kỷ luật, nếu bạn không bị kiểm soát, bị kiềm chế, bạn sẽ làm việc gì bạn ưa thích? Bạn sẽ làm vì bạn ưa thích nếu không ai bắt buộc bạn phải làm gì? Có thể bạn sẽ làm lúc này, bởi vì bạn quen thuộc bị ép buộc, bị kiềm chế, bị đặt trong một cái khung, nhưng như một phản ứng bạn sẽ làm việc gì đó trái ngược nó. Nhưng giả sử rằng từ niên thiếu, ngay từ khởi đầu khi bạn trải qua trường học, giáo viên nói những vấn đề với bạn và không chỉ bảo cho bạn việc gì bạn nên làm – vậy thì bạn sẽ phản ứng như thế nào? Nếu ngay từ khởi đầu khi bạn trải qua trường học, giáo viên giải thích rằng tự do là bước đầu tiên, không phải bước cuối cùng khi bạn sắp sửa chết, vậy thì việc gì sẽ xảy ra?

 Điều khó khăn là muốn được tự do đòi hỏi nhiều thông minh; và bởi vì bạn vẫn chưa biết tự do có nghĩa gì – tự do để làm việc gì đó mà bạn thực sự thương yêu làm – chính là chức năng của giáo viên phải giúp đỡ để khám phá những phương cách của thông minh. Chính là thông minh mới sáng tạo tự do khỏi sự sợ hãi. Chừng nào còn có sợ hãi, bạn còn liên tục đang áp đặt vào chính bạn một loại kỷ luật: tôi phải làm việc này và tôi không được làm việc kia, tôi phải tin tưởng, tôi phải tuân phục, tôi phải thực hiện nghi thức, và vân vân. Tất cả tự-kỷ luật này đều được sinh ra từ sự sợ hãi, và nơi nào có sợ hãi không có thông minh.

 Vì vậy, nếu nói đúng đắn, giáo dục không chỉ là những vấn đề của đọc những quyển sách, vượt qua những kỳ thi và kiếm được một việc làm. Giáo dục là một tiến hành hoàn toàn khác hẳn; nó trải dài từ khoảnh khắc bạn được sinh ra đến khoảnh khắc bạn chết đi. Bạn có lẽ đọc vô số sách và rất uyên bác, nhưng tôi không nghĩ sự uyên bác đơn thuần là một mục đích của sự giáo dục. Nếu bạn chỉ uyên bác, bạn mất mát nhiều lắm trong sống. Điều quan trọng là đầu tiên phải tìm ra bạn sợ hãi cái gì, hiểu rõ nó và không chạy trốn nó. Khi cái trí của bạn thực sự được tự do khỏi những đòi hỏi thuộc mọi loại, khi nó không còn ganh tỵ, tham lợi; chỉ đến lúc đó bạn mới có thể tìm được Thượng đế là gì. Thượng đế không là điều gì những con người nói về Thượng đế. Thượng đế là cái gì đó hoàn toàn khác hẳn – cái gì đó mà hiện diện khi bạn hiểu rõ, khi bạn không có sợ hãi.

 Vì vậy, thật ra tôn giáo là một tiến hành của giáo dục, đúng chứ? Tôn giáo không là một vấn đề của tin tưởng cái gì hay không tin tưởng cái gì, của thực hiện những nghi thức thờ cúng hay bám vào những mê tín nào đó; nó là một tiến hành của tự giáo dục chính chúng ta trong những phương cách của hiểu rõ để cho sống của chúng ta trở thành phong phú lạ thường và chúng ta không còn là những con người tầm thường, sợ hãi. Chỉ như thế chúng ta mới có thể sáng tạo một thế giới mới mẻ.

 Những người chính trị và những người lãnh đạo tôn giáo nói rằng sự sáng tạo một thế giới mới mẻ ở trong tay của những người trẻ. Bạn không nghe điều đó, hay sao? Hàng trăm lần, có thể. Nhưng họ không giáo dục bạn để được tự do; và phải có sự tự do để sáng tạo một thế giới mới mẻ. Những người lớn tuổi giáo dục bạn trong khuôn mẫu của những ý tưởng riêng của họ – và họ đã tạo ra những sự việc hỗn loạn kinh hoàng. Họ nói chính là bạn, thế hệ trẻ hơn, phải sáng tạo một thế giới mới mẻ; nhưng cùng lúc họ đặt bạn vào một cái cũi, đúng chứ? Họ bảo với bạn rằng bạn phải là một người Ấn độ, một người Parsi, người này hay người kia – và nếu bạn tuân phục những ý tưởng của họ, chắc chắn bạn sẽ tạo ra một thế giới giống hệt như thế giới hiện nay. Một thế giới mới mẻ có thể được hình thành chỉ khi nào bạn sáng tạo từ sự tự do, không phải từ sự sợ hãi, không phải từ sự mê tín, cũng không phải được đặt nền tảng trên điều gì những người nào đó đã nói thế giới mới mẻ nên là.

 Các bạn, những người còn trẻ, thế hệ sắp tới, có thể sáng tạo một thế giới hoàn toàn khác hẳn chỉ khi nào các bạn được giáo dục để được tự do, và không bị bắt buộc phải làm việc gì đó mà các bạn không thương yêu hay không hiểu rõ. Đó là lý do tại sao rất quan trọng, trong khi các bạn còn nhỏ, phải là những người cách mạng thực sự – mà có nghĩa không chấp nhận bất kỳ điều gì, nhưng thâm nhập vào tất cả những điều này để tìm ra cái gì là đúng thật. Chỉ như thế các bạn mới có thể sáng tạo một thế giới mới mẻ. Ngược lại, mặc dù các bạn có thể gọi nó bằng một cái tên khác biệt, các bạn sẽ tiếp tục cùng thế giới cũ kỹ của sự đau khổ và sự hủy diệt mà đã luôn luôn tồn tại cho đến lúc này.

 Nhưng thông thường việc gì xảy ra cho chúng ta khi chúng ta còn trẻ? Những cô gái lập gia đình, có con cái, và dần dần tàn tạ đi. Những cậu trai, khi họ lớn lên, phải kiếm sống, vì vậy họ có những việc làm và bị yêu cầu phải tuân phục, bị ép buộc phải tuân theo một nghề nghiệp dù họ ưa thích nó hay không; vì lập gia đình và có con cái, họ bị kéo lê bởi những trách nhiệm và vì vậy phải làm việc gì họ được cần đến. Thế là, tinh thần phản kháng, tinh thần thâm nhập, tinh thần tìm kiếm phía bên trong kết thúc; tất cả những ý tưởng của họ để sáng tạo một thế giới mới mẻ bị dập tắt, bởi vì sống đã quá nặng nhọc đối với họ. Họ phải đi đến văn phòng, họ có một ông chủ ở đó mà theo lệnh của ông ấy họ phải làm việc này hay việc kia, và dần dần ý thức của thâm nhập, ý thức của phản kháng, nhiệt huyết để sáng tạo một cách sống khác hẳn, hoàn toàn tan biến. Đó là lý do tại sao rất quan trọng phải có tinh thần của phản kháng này ngay từ khởi đầu, ngay từ niên thiếu cho đến khi chết đi.

 Bạn thấy, tôn giáo, ý nghĩa thực sự của nó, là một cách mạng với mục đích tìm được Thượng đế, mà là khám phá cho chính bạn điều gì là đúng thật. Nó không là một chấp nhận đơn thuần của những quyển sách tạm gọi là thiêng liêng, dù chúng có lẽ cổ xưa và đuợc sùng kính đến chừng nào.

Người hỏi: Trong quyển sách về giáo dục của ông, ông gợi ý rằng sự giáo dục hiện đại là một thất bại hoàn toàn. Tôi muốn ông giải thích điều này.

Krishnamurti: Nó không là một thất bại hay sao, thưa bạn? Khi bạn ra ngoài đường, bạn thấy một người nghèo khổ và một người giàu có; và khi bạn nhìn quanh bạn, bạn thấy tất cả những người tạm gọi là có giáo dục đang cãi cọ, đang đánh nhau, đang giết chóc lẫn nhau trong những chiến tranh. Hiện nay đã có sự hiểu biết khoa học dư thừa để giúp đỡ chúng ta cung cấp lương thực, quần áo và chỗ ở cho tất cả những con người, tuy nhiên nó không được thực hiện. Những người chính trị và những người lãnh đạo khác khắp thế giới là những người có giáo dục, họ có những tước hiệu, những bằng cấp, những cái mũ và những cái áo choàng, họ là những bác sĩ và những người khoa học; và vẫn vậy, họ không tạo ra một thế giới trong đó con người có thể sống hạnh phúc. Vì vậy, giáo dục hiện đại đã thất bại, đúng chứ? Và nếu bạn chấp nhận để được giáo dục trong cùng cách cũ kỹ, bạn sẽ tạo ra một hỗn loạn thảm khốc khác của sống.

Người hỏi: Tôi được phép hỏi tại sao chúng ta không nên phù hợp vào những kế hoạch của cha mẹ chúng ta bởi vì họ muốn chúng ta được tốt lành?

Krishnamurti: Tại sao bạn phải phù hợp vào những kế hoạch của cha mẹ bạn, dù chúng có lẽ xứng đáng hay cao quý đến chừng nào? Bạn không phải là loại bột đánh bóng, bạn không phải là loại thạch để được đổ vào cái khuôn. Và nếu bạn phù hợp trong cái khuôn, việc gì xảy ra cho bạn? Bạn trở thành một cậu trai hay một cô gái tạm gọi là tốt lành và vậy thì cái gì? Bạn biết tốt lành có nghĩa gì? Tốt lành không phải rằng đang làm việc gì xã hội nói, hay việc gì cha mẹ của bạn nói. Tốt lành là điều gì đó hoàn toàn khác hẳn, đúng chứ? Tốt lành hiện diện chỉ khi nào bạn có thông minh, khi bạn có tình yêu, khi bạn không sợ hãi. Bạn không thể tốt lành nếu bạn sợ hãi. Bạn không thể trở nên được kính trọng bằng cách làm việc gì xã hội đòi hỏi – và sau đó xã hội trao tặng cho bạn một vòng hoa, nó nói rằng bạn là một người tốt lành làm sao; nhưng chỉ được kính trọng không là tốt lành.

 Bạn thấy, khi bạn còn nhỏ bạn không muốn phù hợp vào, và cùng lúc bạn muốn được tốt lành. Bạn muốn tử tế, ân cần, bạn muốn ý tứ và làm những việc tốt lành; nhưng chúng ta không biết tất cả nó có nghĩa gì, và chúng ta ‘tốt lành’ bởi vì chúng ta sợ hãi. Cha mẹ của chúng ta nói, ‘Hãy tốt lành’, và hầu hết chúng ta đều tốt lành, nhưng ‘tốt lành’ như thế chỉ là đang sống tùy theo những kế hoạch của họ sắp đặt cho chúng ta.

Người hỏi: Ông nói rằng giáo dục hiện đại là một thất bại. Nhưng nếu những người chính trị đã không được giáo dục, liệu ông nghĩ họ có thể tạo ra một thế giới tốt đẹp hơn?

Krishnamurti: Tôi không chắc chắn rằng họ không thể tạo ra một thế giới tốt đẹp hơn nếu họ không bao giờ nhận được loại giáo dục này. Cai trị con người có nghĩa gì? Rốt cuộc, đó là việc gì những người chính trị được yêu cầu phải làm – cai trị con người. Nhưng họ đầy tham vọng, họ thèm khát quyền hành, địa vị, họ muốn được kính trọng, họ muốn là những người lãnh đạo, có vị trí cao nhất; họ không đang suy nghĩ về con người, họ đang suy nghĩ về chính họ và những đảng phái của họ, mà có thể là một bành trướng của chính họ. Những con người là những con người, dù họ sống ở Ấn độ, ở Đức, ở Nga, ở Mỹ, hay ở Trung quốc; nhưng bạn thấy, bằng cách phân chia những con người tùy theo những quốc gia, nhiều người chính trị có thể có những công việc quan trọng hơn, thế là họ không quan tâm đến việc suy nghĩ về thế giới như một tổng thể. Họ được ‘giáo dục’, họ biết làm thế nào để đọc, làm thế nào để tranh luận, và họ nói liên tục về là những công dân tốt – nhưng họ phải có vị trí cao nhất. Phân chia thế giới và tạo ra những chiến tranh – liệu đó là điều gì chúng ta gọi là giáo dục? Một mình những người chính trị không làm việc này; tất cả chúng ta làm nó. Vài người muốn chiến tranh bởi vì nó mang lại lợi lộc cho họ. Vì vậy, không chỉ những người chính trị phải có loại giáo dục đúng đắn.

Người hỏi: Vậy thì, ý tưởng của ông về loại giáo dục đúng đắn là gì?

Krishnamurti: Tôi vừa nói cho bạn. Hãy theo dõi, tôi sẽ giải thích lại cho bạn. Rốt cuộc, một người tôn giáo không là một người tôn thờ một bức tượng, một hình ảnh được làm bằng tay hay bằng cái trí, nhưng một người thực sự đang thâm nhập vào sự thật là gì, Thượng đế là gì; và một người như thế thực sự là người có giáo dục. Anh ấy có lẽ không đi đến một trường học, anh ấy có lẽ không có những quyển sách, thậm chí anh ấy có lẽ không biết đọc; nhưng anh ấy đang được tự do khỏi sự sợ hãi, khỏi sự vị kỷ của anh ấy, khỏi sự ích kỷ, sự tham vọng của anh ấy. Vì vậy, giáo dục không phải chỉ là một qui trình của học hành làm thế nào để đọc viết, tính toán, xây dựng cầu cống, làm thế nào để thực hiện công việc nghiên cứu khoa học với mục đích tìm ra những cách mới mẻ để ứng dụng năng lượng hạt nhân, và mọi chuyện của nó. Tại cơ bản, chức năng của giáo dục là giúp đỡ con người làm tự do chính anh ấy khỏi những tầm thường riêng của anh ấy và khỏi sự tham vọng dốt nát của anh ấy. Tất cả tham vọng là dốt nát, nhỏ nhen – không có tham vọng vĩ đại. Và giáo dục cũng hàm ý giúp đỡ học sinh lớn lên trong tự do mà không có sợ hãi, đúng chứ?

Người hỏi: Làm thế nào mọi người có thể nhận được sự giáo dục như thế?

Krishnamurti: Bạn không muốn được giáo dục như thế, hay sao?

Người hỏi: Nhưng làm thế nào?

Krishnamurti: Trước hết, bạn muốn được giáo dục như thế? Đừng hỏi làm thế nào, nhưng hãy có cảm thấy rằng bạn muốn được giáo dục trong cách đó. Nếu bạn có cảm thấy mãnh liệt này, khi bạn lớn lên bạn sẽ giúp đỡ để sáng tạo nó trong những người khác, đúng chứ? Thưa bạn, hãy theo dõi, nếu bạn đam mê chơi một môn thể thao nào đó, chẳng mấy chốc bạn sẽ tìm được những người khác chơi cùng với bạn. Tương tự, nếu bạn thực sự đam mê được giáo dục trong cách mà chúng ta đang bàn luận, vậy thì bạn sẽ giúp đỡ sáng tạo một ngôi trường có loại giáo viên đúng đắn mà sẽ đáp ứng loại giáo dục đó. Nhưng hầu hết chúng ta đều thực sự không thiết tha loại giáo dục đó, và thế là chúng ta hỏi, ‘Làm thế nào nó có thể được tạo ra?’ Chúng ta hướng về người nào đó để tìm kiếm một đáp án. Nhưng nếu tất cả các bạn – mọi học sinh mà đang lắng nghe, và tôi hy vọng cả những giáo viên nữa – đều muốn loại giáo dục đó, vậy thì bạn sẽ đòi hỏi nó và khiến cho nó thành hiện thực.

 Hãy sử dụng một ví dụ đơn giản. Bạn biết kẹo sing-gôm là gì, đúng chứ? Nếu tất cả các bạn đều muốn kẹo sing-gôm, nhà máy sản xuất nó, nhưng nếu bạn không muốn nó, nhà máy bị đóng cửa. Tương tự trong một mức độ hoàn toàn khác hẳn, nếu tất cả các bạn đều nói, ‘Chúng tôi muốn loại giáo dục đúng đắn, không phải loại giáo dục giả tạo mà chỉ dẫn đến sự giết người có tổ chức’ – nếu bạn nói điều đó và thực sự có ý về nó, bạn sẽ sáng tạo loại giáo dục đúng đắn. Nhưng bạn thấy, bạn vẫn còn quá trẻ, quá sợ hãi, và đó là lý do tại sao phải giúp đỡ bạn sáng tạo cái này.

Người hỏi: Nếu tôi muốn loại giáo dục đúng đắn, liệu tôi cần những giáo viên?

Krishnamurti: Dĩ nhiên bạn cần. Bạn cần những giáo viên để giúp đỡ bạn, đúng chứ? Nhưng điều gì giúp đỡ? Bạn không đang sống một mình trong thế giới, đúng chứ? Có những học sinh bạn bè của bạn, cha mẹ của bạn, những giáo viên của bạn, người đưa thư của bạn, người đưa sữa – mọi người đều được cần đến, tất cả chúng ta đều giúp đỡ lẫn nhau để sống trong thế giới này. Nhưng nếu bạn nói, ‘Giáo viên là thiêng liêng, anh ấy ở tại một mức độ và tôi tại một mức độ khác’, vậy thì loại giúp đỡ đó không là giúp đỡ gì cả. Giáo viên có giúp đỡ chỉ khi nào anh ấy không đang lợi dụng nghề dạy học để nuôi dưỡng sự kiêu ngạo của anh ấy hay như một phương tiện của sự an toàn riêng của anh ấy. Nếu anh ấy đang dạy học, không phải bởi vì anh ấy không thể làm những việc gì khác, nhưng bởi vì anh ấy thực sự thương yêu dạy học, vậy thì anh ấy sẽ giúp đỡ học sinh lớn lên mà không sợ hãi. Điều này có nghĩa không thi cử, không thứ hạng, không điểm số. Nếu bạn muốn sáng tạo loại giáo dục đúng đắn, bạn cần những giáo viên như thế để giúp đỡ bạn sáng tạo nó; vì vậy rất quan trọng cho chính những giáo viên phải được giáo dục đúng đắn.

Người hỏi: Nếu tất cả những tham vọng đều xấu xa, vậy thì làm thế nào con người có thể tiến bộ?

Krishnamurti: Bạn biết sự tiến bộ là gì? Lúc này, hãy kiên nhẫn và chúng ta sẽ thâm nhập nó chầm chậm. Sự tiến bộ là gì? Bạn có khi nào đã suy nghĩ về nó? Liệu nó là sự tiến bộ khi bạn có thể đến Châu âu trong một vài tiếng đồng hồ bằng máy bay thay vì phải mất mười lăm ngày để đến đó bằng tầu bè? Sự phát minh của những phương tiện vận chuyển và truyền thông mau lẹ hơn, sự phát triển của những khẩu súng công phá hơn, những cách hay ho hơn và tinh vi hơn để hủy diệt lẫn nhau, phủi sạch hàng ngàn người bằng một quả bom nguyên tử thay vì giết chết họ từng người một bằng những mũi tên – việc này chúng ta gọi là sự tiến bộ, đúng chứ? Vậy là, đã có sự tiến bộ trong ý nghĩa thuộc công nghệ; nhưng liệu chúng ta đã tiến bộ trong bất kỳ phương hướng khác? Chúng ta đã chặn đứng những chiến tranh? Con người tử tế hơn, thương yêu hơn, rộng lượng hơn, ân cần hơn, ít độc ác hơn? Bạn không phải nói có hay không, nhưng chỉ quan sát những sự kiện. Thuộc khoa học và thuộc vật chất, chúng ta đã có sự tiến bộ phi thường; nhưng phía bên trong chúng ta vẫn còn chưa tiến bộ, đúng chứ? Đối với hầu hết chúng ta, giáo dục giống như đang kéo dài một cái chân của một cái giá ba chân, vì vậy chúng ta không có sự cân bằng; và tuy nhiên chúng ta lại nói về sự tiến bộ, tất cả báo chí đầy những tin tức như thế!

Người hỏi: Tôi có một người bạn không ưa thích cha mẹ của bạn ấy bởi vì họ đã chia cách bạn ấy khỏi một người mà bạn ấy thương yêu. Làm thế nào tôi có thể giúp đỡ bạn ấy?

Krishnamurti: Đây là một vấn đề rất phức tạp, đúng chứ? Bạn biết, sống không dễ dàng lắm, một số vấn đề trong nó rất tàn nhẫn. Có những cha mẹ thiếu suy nghĩ và không quan tâm đến con cái của họ gì cả; hay nếu họ có quan tâm, họ muốn con cái của họ vâng lời, bắt chước, làm mọi việc chính xác như cha mẹ mong muốn. Thế là từ từ sự chống đối được hình thành trong con cái, đúng chứ? Nếu người cha tình cờ có thông minh, và người mẹ cố chấp một cách dốt nát khi người cha không có mặt tại đó, hay ngược lại, con cái có sự chống đối, hận thù với người này hay người kia. Có lẽ bạn có thể giúp đỡ bạn ấy bằng cách hiểu rõ hơn, thương yêu hơn, và dịu dàng giải thích một số những vấn đề mà bạn và tôi đã nói chuyện và bạn đã hiểu rõ.

 Bạn thấy, khoảnh khắc bạn có một hận thù, khoảnh khắc bạn căm ghét, nó gây hại cho bạn nhiều hơn cái người mà bạn không thích, bởi vì cảm thấy đó giống như một vết thương đang âm ỉ trong bạn; nhưng rất khó khăn cho trẻ em, cho những người còn nhỏ hiểu rõ tất cả điều này. Rốt cuộc, trẻ em thích nghịch ngợm, thích nô đùa – vì chúng phải như thế; và nếu cha mẹ bắt buộc các em vào một khuôn mẫu hay một định hình đặc biệt, nó tạo ra trong đứa trẻ một chống đối ghê gớm, một hận thù mù quáng mà em ấy vận dụng vào người khác khi em ấy lớn lên. Nếu bạn bắt đầu hiểu rõ điều này, bạn có thể nói về nó với bạn ấy và có lẽ giúp đỡ bạn ấy không dựng lên sự căm hận này, sự hận thù này trong chính bạn ấy.

Người hỏi: Định nghĩa về một học sinh là gì?

Krishnamurti: Rất dễ dàng để tìm được một định nghĩa, đúng chứ? Mọi việc mà bạn phải làm là mở một quyển tự điển tại đúng chỗ và nó sẽ cho bạn một trả lời. Nhưng đó không là loại định nghĩa bạn muốn, đúng chứ? Bạn muốn nói về nó, bạn muốn tìm được một học sinh thực sự là gì? Liệu anh ấy là một học sinh thực sự khi vượt qua những kỳ thi, kiếm được một việc làm, và sau đó gấp tất cả những quyển sách lại? Là một học sinh hàm ý học hành về sống, không chỉ đọc một vài quyển sách được yêu cầu bởi môn học của bạn; nó hàm ý khả năng quan sát mọi thứ suốt sống, không chỉ một vài sự việc tại một thời điểm đặc biệt. Chắc chắn, một học sinh không chỉ là một người đọc sách, nhưng là một người có khả năng quan sát tất cả những chuyển động của sống, phía bên ngoài và phía bên trong, mà không nói, ‘Điều này đúng, điều kia sai’. Nếu bạn phê bình điều gì đó, bạn không quan sát nó, đúng chứ? Muốn quan sát, bạn phải học hành mà không phê bình, mà không so sánh. Nếu tôi so sánh bạn với người nào đó, tôi không đang học hành về bạn, đúng chứ? Nếu tôi so sánh bạn với người em của bạn hay người chị của bạn, chính là người chị hay người em mới quan trọng; vì vậy tôi không đang học hành về bạn.

 Nhưng toàn giáo dục của chúng ta là so sánh. Bạn luôn luôn đang so sánh chính bạn hay một người khác với người nào đó – với vị đạo sư của bạn, với lý tưởng của bạn, với người cha thông minh của bạn, một người chính trị vĩ đại, và vân vân. Qui trình so sánh và phê bình này ngăn cản bạn không quan sát, không học hành. Vì vậy, một học sinh thực sự là một người mà quan sát mọi thứ trong sống, phía bên ngoài cũng như phía bên trong, mà không so sánh, đồng ý hay chỉ trích. Anh ấy không chỉ có thể nghiên cứu những vấn đề khoa học, nhưng còn có thể quan sát những làm việc của cái trí riêng của anh ấy, những cảm thấy riêng của anh ấy – mà còn khó khăn nhiều hơn quan sát một sự kiện khoa học. Hiểu rõ toàn vận hành của cái trí riêng của người ta đòi hỏi nhiều thấu triệt, nhiều thâm nhập mà không phê bình.

Người hỏi: Ông nói rằng tất cả những người lý tưởng là đạo đức giả. Ông coi ai như một người lý tưởng?

Krishnamurti: Bạn không biết một người lý tưởng là gì, hay sao? Nếu tôi bạo lực, tôi có lẽ nói rằng lý tưởng của tôi là không bạo lực; nhưng sự kiện vẫn còn rằng tôi bạo lực. Lý tưởng là điều gì cuối cùng tôi hy vọng đạt được. Tôi sẽ phải mất nhiều năm để trở thành không bạo lực, và trong khoảng thời gian giữa nó tôi tiếp tục bạo lực – đó là sự kiện thực sự. Bởi vì bạo lực, tôi luôn luôn đang cố gắng không bạo lực, mà là không sự kiện; và đó không là đạo đức giả, hay sao? Thay vì hiểu rõ và làm tan biến bạo lực của tôi, tôi đang cố gắng là cái gì đó khác hẳn. Người mà đang cố gắng là cái gì khác hơn anh ấy là, chắc chắn là một người đạo đức giả. Nó giống như tôi khoác vào một cái mặt nạ và nói rằng tôi khác hẳn, nhưng đằng sau cái mặt nạ tôi chỉ là cùng con người cũ kỹ. Ngược lại, nếu tôi có thể thâm nhập vào toàn qui trình của bạo lực và hiểu rõ nó, vậy thì có thể được tự do khỏi bạo lực.

III

hi bạn còn nhỏ, bạn tò mò muốn biết mọi thứ chung quanh bạn, tại sao mặt trời chiếu sáng, những ngôi sao là gì, mọi thứ về mặt trăng và thế giới chung quanh chúng ta; nhưng khi chúng ta lớn lên, sự hiểu biết trở thành thuần túy thông tin mà không có bất kỳ cảm thấy nào. Chúng ta trở thành những người chuyên môn, chúng ta biết nhiều về chủ đề này hay chủ đề kia, và chúng ta ít quan tâm những sự việc chung quanh chúng ta, người ăn mày ngoài phố, người giàu có đang đi ngang qua trong chiếc xe hơi của anh ấy. Nếu chúng ta muốn biết tại sao có sự giàu có và sự nghèo khổ trong thế giới, chúng ta có thể tìm ra một giải thích. Có một giải thích cho mọi thứ, và giải thích dường như gây thỏa mãn cho hầu hết chúng ta. Cũng giống hệt như thế cho những tôn giáo. Chúng ta thỏa mãn bởi những giải thích; và giải thích cho qua mọi thứ chúng ta gọi là sự hiểu biết. Và liệu đây là điều gì có nghĩa trong sự giáo dục? Liệu chúng ta đang học hành để tìm ra, hay liệu chúng ta chỉ đang học hành để tìm kiếm những giải thích, những định nghĩa, những kết luận, với mục đích làm yên ổn những cái trí của chúng ta để cho chúng ta không cần tìm hiểu thêm nữa?

 Những người lớn tuổi của chúng ta đã giải thích mọi thứ cho chúng ta, nhưng qua đó sự quan tâm của chúng ta từ từ bị chết dần. Có quá nhiều sự việc cần phải biết, có quá nhiều phiền muộn và đau khổ; và thấy tất cả sự phức tạp này, chúng ta nghĩ chúng ta đã giải quyết được tất cả nó bằng giải thích. Người nào đó chết đi, và nó được giải thích; vì vậy đau khổ bị mất đi sức sống qua sự giải thích. Có lẽ chúng ta chống đối ý tưởng của chiến tranh khi chúng ta còn nhỏ, nhưng khi chúng ta lớn lên chúng ta chấp nhận sự giải thích về chiến tranh, và những cái trí của chúng ta trở nên dốt nát.

 Khi chúng ta còn nhỏ, điều gì quan trọng là không được thỏa mãn bởi những giải thích, nhưng tìm ra làm thế nào để có thông minh và vì vậy khám phá sự thật của những sự việc; và chúng ta không thể thông minh nếu chúng ta không được tự do. Người ta nói rằng sự tự do chỉ có được khi chúng ta lớn tuổi và khôn ngoan, nhưng chắc chắn phải có được sự tự do trong khi chúng ta còn rất trẻ – không phải sự tự do để làm việc gì chúng ta ưa thích, nhưng sự tự do để hiểu rõ rất sâu thẳm những bản năng và những thôi thúc riêng của chúng ta. Phải có một tự do trong đó không có sự sợ hãi, nhưng người ta không thể được tự do khỏi sự sợ hãi qua một giải thích. Chúng ta nhận biết được chết và sự sợ hãi của chết. Bằng cách giải thích về chết, liệu chúng ta có thể biết được chết là gì, hay được tự do khỏi sự sợ hãi của chết?

 Khi chúng ta lớn lên, có khả năng để suy nghĩ một cách đơn giản là điều rất quan trọng. Đơn giản là gì? Ai là một người đơn giản? Một người theo một sống ẩn dật, có chút ít vật sở hữu – anh ấy thực sự đơn giản? Đơn giản không là cái gì đó hoàn toàn khác hẳn, hay sao? Đơn giản là thuộc cái trí và quả tim. Hầu hết chúng ta đều rất phức tạp, chúng ta có nhiều khao khát và nhiều ham muốn. Ví dụ, bạn muốn vượt qua những kỳ thi, bạn muốn kiếm được một việc làm tốt, bạn có những lý tưởng và muốn phát triển một cá tính tốt, và vân vân. Cái trí có quá nhiều đòi hỏi; và liệu điều đó dẫn đến đơn giản? Tìm ra điều này không quan trọng, hay sao?

 Một cái trí phức tạp không thể tìm ra sự thật của bất kỳ thứ gì, nó không thể tìm ra điều gì là đúng thật – và đó là sự khó khăn của chúng ta. Từ niên thiếu chúng ta được dạy dỗ để tuân phục, và chúng ta không biết làm thế nào để giảm thiểu sự phức tạp thành sự đơn giản. Chỉ cái trí rất đơn giản và trực tiếp mới có thể tìm được điều đúng thật, sự thật. Chúng ta biết nhiều hơn và nhiều hơn, nhưng những cái trí của chúng ta không bao giờ đơn giản; và chỉ cái trí đơn giản mới có thể sáng tạo.

 Khi bạn vẽ một bức tranh của một cái cây, bạn đang vẽ cái gì? Bạn đang vẽ một bức tranh của một cái cây như nó trông thấy, cùng những chiếc lá của nó, những cành của nó, thân của nó, hoàn toàn trong mọi chi tiết, hay bạn đang vẽ từ cảm thấy mà cái cây đã thức dậy trong bạn? Nếu cái cây bảo cho bạn điều gì đó và bạn vẽ từ trải nghiệm bên trong đó, mặc dù cảm thấy của bạn rất phức tạp, bức tranh mà bạn vẽ sẽ là kết quả của một đơn giản vô cùng. Rất cần thiết khi bạn còn trẻ phải giữ gìn cái trí của bạn rất đơn giản, hồn nhiên, mặc dù bạn có lẽ có tất cả những thông tin mà bạn muốn.

Người hỏi: Nếu tất cả chúng tôi đều được giáo dục đúng đắn, chúng tôi sẽ được tự do khỏi sự sợ hãi?

Krishnamurti: Rất quan trọng phải được tự do khỏi sự sợ hãi, đúng chứ? Và bạn không thể được tự do khỏi sự sợ hãi ngoại trừ qua thông minh. Vì vậy chúng ta hãy tìm ra làm thế nào để thông minh, không phải làm thế nào để loại bỏ sự sợ hãi. Luôn luôn sự sợ hãi liên quan đến việc gì đó, nó không tự tồn tại một mình. Có sợ hãi về chết, sợ hãi về bệnh tật, sợ hãi về mất mát, sợ hãi về cha mẹ của người ta, sợ hãi về điều gì mọi người sẽ nói, và vân vân; và nghi vấn là, không phải làm thế nào để loại bỏ sự sợ hãi, nhưng làm thế nào để thức dậy thông minh mà cùng nó, đối diện và hiểu rõ và vượt khỏi sự sợ hãi.

 Lúc này, làm thế nào giáo dục có thể giúp đỡ chúng ta được thông minh? Thông minh là gì? Nó là một vấn đề của vượt qua những kỳ thi, hay được uyên bác? Bạn có lẽ đọc nhiều sách, gặp gỡ những con người nổi tiếng, có nhiều khả năng, nhưng liệu tất cả việc đó dẫn đến thông minh? Hay liệu thông minh là cái gì đó mà hiện diện chỉ khi nào bạn trở nên hợp nhất? Chúng ta được tạo thành bởi nhiều mảnh; thỉnh thoảng chúng ta oán giận, ghen tuông, bạo lực, vào những lúc khác chúng ta khiêm tốn, ý tứ, bình tĩnh. Tại những khoảnh khắc khác nhau chúng ta là những con người khác nhau, chúng ta không bao giờ là tổng thể, không bao giờ hoàn toàn hợp nhất, đúng chứ? Khi một con người có nhiều mong muốn, phía bên trong anh ấy vỡ vụn thành nhiều con người.

 Người ta phải tiếp cận vấn đề một cách đơn giản. Câu hỏi là làm thế nào có được thông minh để cho bạn có thể loại bỏ sự sợ hãi. Nếu từ lúc còn bé thơ, bất kỳ khó khăn nào bạn có lẽ gặp phải đều đã được giải thích với bạn để cho sự hiểu rõ của bạn về nó không chỉ bằng từ ngữ, nhưng giúp đỡ bạn có thể thấy tổng thể của sống, vậy thì sự giáo dục như thế có thể thức dậy thông minh và qua đó làm tự do cái trí khỏi sự sợ hãi.

Người hỏi: Ông đã nói rằng có tham vọng là dốt nát và độc ác. Vậy thì, liệu có tham vọng để nhận được loại giáo dục đúng đắn cũng là dốt nát và độc ác?

Krishnamurti: Bạn có tham vọng? Tham vọng là gì? Khi bạn muốn giỏi giang hơn một người khác, có điểm cao hơn người nào đó – chắc chắn, đó là điều gì chúng ta gọi là tham vọng. Một người chính trị thấp kém có tham vọng trong ham muốn trở thành một người chính trị nổi tiếng; nhưng liệu nó là tham vọng khi muốn có loại giáo dục đúng đắn? Liệu nó là tham vọng khi bạn làm việc gì đó bởi vì bạn thương yêu làm nó? Khi bạn viết hay vẽ – không phải bởi vì bạn muốn nổi tiếng, nhưng bởi vì bạn thương yêu viết hay vẽ – đó không là tham vọng, chắc chắn. Tham vọng hiện diện khi bạn so sánh mình với những tác giả hay những họa sĩ khác, khi bạn muốn vượt qua họ. 

 Vì vậy, không phải là tham vọng khi bạn làm việc gì đó bởi vì bạn thực sự thương yêu làm nó.

Người hỏi: Khi người ta muốn tìm ra sự thật hay hòa bình, người ta trở thành một khất sĩ. Vì vậy, một khất sĩ có sự đơn giản.

Krishnamurti: Liệu người ta biết sự đơn giản khi người ta muốn hòa bình? Liệu bằng cách trở thành một khất sĩ hay một người khổ hạnh nên người ta có sự đơn giản? Chắc chắn, hòa bình là điều gì đó không thuộc cái trí. Nếu tôi muốn hòa bình, và tôi cố gắng loại bỏ tất cả những suy nghĩ của bạo lực khỏi cái trí của tôi, liệu điều đó sẽ mang tôi đến hòa bình? Hay nếu tôi có nhiều ham muốn và tôi nói rằng tôi phải không có ham muốn, liệu tôi sẽ được hòa bình? Khoảnh khắc bạn muốn cái gì đó bạn đang ở trong xung đột, đấu tranh, và điều gì tạo ra sự đơn giản là sự hiểu rõ riêng của bạn về toàn qui trình của ham muốn.

Người hỏi: Nếu chúng tôi được giáo dục đúng đắn chúng tôi được tự do khỏi sự sợ hãi, và nếu chúng tôi được giáo dục sai lầm chúng tôi bị sợ hãi. Liệu điều đó đúng?

Krishnamurti: Chắc chắn đúng như thế. Và tất cả chúng ta đều không sợ hãi cái này hoặc cái kia, hay sao? Mọi người đều sợ hãi cái gì đó – quan điểm quần chúng, chết chóc, bệnh tật. Đây là một sự kiện rõ ràng.

Người hỏi: Nếu, như ông nói, mọi người đều sợ hãi, vậy thì không ai là một vị thánh hay một anh hùng. Liệu không có những người vĩ đại trong thế giới này, hay sao?

Krishnamurti: Đó chỉ là lý luận, đúng chứ? Tại sao chúng ta phải bận tâm về những người vĩ đại, những vị thánh, những người anh hùng? Điều gì quan trọng là bạn là gì. Nếu bạn sợ hãi, bạn sẽ tạo ra một thế giới xấu xa. Đó là vấn đề, không phải liệu có những người vĩ đại.

Người hỏi: Ông đã nói sự giải thích là một việc xấu xa. Chúng tôi đã đến đây để được giải thích. Liệu đó là xấu xa?

Krishnamurti: Tôi đã không nói sự giải thích là xấu xa; tôi đã nói đừng thỏa mãn bởi những giải thích.

Người hỏi: Ý tưởng của ông về tương lai của Ấn độ là gì?

Krishnamurti: Tôi không có ý tưởng, không ý tưởng gì cả. Tôi không nghĩ Ấn độ như Ấn độ quan trọng nhiều lắm. Điều gì quan trọng là thế giới. Dù bạn sống ở Trung quốc hay Nhật bản, ở Anh, Ấn độ hay Mỹ, tất cả chúng ta đều nói, ‘Quốc gia của tôi quan trọng nhiều lắm’, và không ai nghĩ về thế giới như một tổng thể; những quyển sách lịch sử đầy sự lặp lại liên tục của những chiến tranh. Nếu chúng ta có thể hiểu rõ về chính chúng ta như những con người, vậy thì chúng ta có lẽ không còn giết chết lẫn nhau và không còn những chiến tranh; nhưng chừng nào chúng ta còn theo chủ nghĩa quốc gia và chỉ suy nghĩ về quốc gia riêng của chúng ta, chúng ta sẽ tiếp tục tạo ra một thế giới kinh hoàng. Nếu một lần chúng ta thấy rằng đây là quả đất của chúng ta nơi tất cả chúng ta đều có thể sống hạnh phúc và hòa bình, vậy thì cùng nhau chúng ta sẽ sáng tạo mới mẻ lại; nhưng nếu chúng ta tiếp tục suy nghĩ về chúng ta như những người Ấn độ, những người Đức, hay những người Nga, và coi mọi người khác như những người ngoại quốc, vậy thì sẽ không có hòa bình và không thế giới mới mẻ nào có thể được sáng tạo.

Người hỏi: Ông nói chẳng có bao nhiêu người trên thế giới này là vĩ đại. Vậy thì, ông là ai?

Krishnamurti: Không đặt thành vấn đề tôi là ai. Điều gì quan trọng là tìm ra sự thật hay sự giả dối của điều gì đang được nói. Nếu bạn nghĩ một vấn đề như thế là quan trọng bởi vì người nào đó đang nói nó, vậy thì bạn thực sự không đang lắng nghe, bạn không đang cố gắng tìm ra cho chính bạn điều gì là đúng thật và điều gì là giả dối.

 Nhưng bạn thấy, hầu hết chúng ta đều sợ hãi phải tìm ra cho chính chúng ta điều gì là đúng thật và điều gì là giả dối, và đó là lý do tại sao chúng ta chỉ chấp nhận điều gì người nào đó nói. Việc quan trọng là nghi ngờ, quan sát, không bao giờ chấp nhận. Rủi thay, hầu hết chúng ta đều chỉ lắng nghe những người mà chúng ta coi như là những người vĩ đại, lắng nghe một uy quyền đã được thiết lập, lắng nghe kinh Upanishads, kinh Gita, hay bất kỳ quyển kinh nào. Chúng ta không bao giờ lắng nghe những con chim, âm thanh của biển, hay tiếng nói của người ăn mày. Thế là chúng ta bỏ lỡ điều gì người ăn mày đang nói, và lại không bỏ sót bất kỳ điều gì được nói bởi người giàu có hay người uy quyền.

Người hỏi: Chúng tôi đã đọc nhiều quyển sách vì tò mò. Khi còn nhỏ, ông không tò mò hay sao?

Krishnamurti: Bạn nghĩ rằng chỉ bằng cách đọc những quyển sách bạn tìm ra cho chính bạn điều gì là đúng thật? Liệu bạn khám phá bất kỳ điều gì bằng cách lặp lại điều gì những người khác đã nói? Hay liệu bạn khám phá chỉ bằng cách nghi ngờ, thâm nhập, không bao giờ chấp nhận? Nhiều người chúng ta đã đọc những quyển sách về triết lý, và đọc sách này định hình những cái trí của chúng ta – mà khiến cho rất khó khăn để tìm ra điều gì là đúng thật và điều gì là giả dối. Khi cái trí đã bị đúc khuôn, bị định hình rồi, nó có thể khám phá sự thật chỉ bằng sự khó khăn nhất.

Người hỏi: Chúng ta không nên quan tâm về tương lai, hay sao?

Krishnamurti: Bạn có ý gì qua từ ngữ tương lai? Hai mươi hay năm mươi năm nữa – đó là điều gì bạn có ý qua từ ngữ tương lai? Tương lai trong nhiều năm kế tiếp rất không chắc chắn, đúng chứ? Bạn không biết việc gì sẽ xảy ra, vì vậy tốt lành gì khi quan tâm và lo âu về nó? Có lẽ có một chiến tranh, một bệnh dịch; bất kỳ việc gì có thể xảy ra, vì vậy tương lai là không chắc chắn, nó không biết được. Điều gì quan trọng là bạn đang sống ở đây ngay lúc này, bạn đang suy nghĩ, cảm thấy thế nào ngay lúc này. Hiện tại, mà là hôm nay, quan trọng rất nhiều, không phải ngày mai hay việc gì sẽ xảy ra hai mươi năm tới; và muốn hiểu rõ hiện tại cần nhiều thông minh.

Người hỏi: Khi chúng ta còn nhỏ chúng ta rất nghịch ngợm, và không biết điều gì là tốt lành cho chúng ta. Nếu một người cha khuyên bảo cậu trai của ông ấy cho điều tốt lành của cậu trai, cậu trai không nên tuân theo sự khuyên bảo của người cha hay sao?

Krishnamurti: Bạn nghĩ thế nào? Nếu tôi là một người cha hay người mẹ, trước hết tôi phải tìm ra cậu trai của tôi thực sự muốn làm gì trong sống, đúng chứ? Liệu người cha biết đầy đủ để khuyên bảo cậu trai? Liệu người cha đã học hành về đứa trẻ? Làm thế nào một bậc cha mẹ mà có rất ít thời gian để nhìn ngắm đứa trẻ có thể cống hiến cho cậu ấy một lời khuyên? Nghe có vẻ hay ho khi nói rằng người cha nên hướng dẫn cậu con; nhưng nếu người cha không hiểu rõ về cậu con, vậy thì việc gì sẽ được làm? Một đứa trẻ có những thiên hướng và những khả năng riêng mà phải được học hành, không chỉ trong một thời gian nào đó hay tại một nơi đặc biệt, nhưng suốt thời kỳ của thời niên thiếu của cậu bé.

Người hỏi: Lần trước ông nói rằng người lý tưởng là người đạo đức giả. Nếu chúng ta muốn xây dựng một cao ốc, chúng ta phải có một ý tưởng về nó. Tương tự, trước hết chúng ta không được có một lý tưởng nếu chúng ta muốn sáng tạo một thế giới mới mẻ, hay sao?

Krishnamurti: Có một ý tưởng của một cao ốc mà bạn muốn xây dựng không giống như có một lý tưởng về cái gì đó. Chắc chắn, chúng là hai vấn đề khác biệt.

Người hỏi: Bằng cách nhằm vào sự thịnh vượng của quốc gia riêng của chúng ta, chúng ta cũng không nhằm vào sự thịnh vượng của nhân loại, hay sao? Liệu nó cũng ở trong tầm với của một con người bình thường khi trực tiếp nhằm vào sự thịnh vượng của nhân loại?

Krishnamurti: Khi chúng ta tìm kiếm sự thịnh vượng của một quốc gia bằng sự thiệt hại của những quốc gia khác, nó dẫn đến sự trục lợi và chủ nghĩa đế quốc. Chừng nào chúng ta còn suy nghĩ độc quyền về quốc gia riêng của chúng ta, chắc chắn nó tạo ra xung đột và chiến tranh.

 Khi bạn hỏi liệu nó ở trong tầm với của con người bình thường khi trực tiếp nhằm vào sự thịnh vượng của nhân loại, bạn có ý gì qua những từ ngữ ‘con người bình thường’? Bạn và tôi không là những con người bình thường, hay sao? Chúng ta khác biệt với con người bình thường? Có gì không bình thường về chúng ta? Tất cả chúng ta đều là những con người bình thường, đúng chứ? Liệu chỉ bởi vì chúng ta mặc những bộ quần áo sạch sẽ, mang giầy, hay có một chiếc xe hơi, bạn nghĩ chúng ta khác biệt với những người không có những thứ này? Tất cả chúng ta đều là những con người bình thường – và nếu chúng ta thực sự hiểu rõ điều này, chúng ta có thể sáng tạo một cách mạng. Chính là một trong những sai lầm của giáo dục hiện nay của chúng ta mới khiến cho chúng ta cảm thấy quá độc nhất, ở trên một mức độ cao hơn những con nguời tạm gọi là ngoài đường phố.

IV

ôi nghĩ, sau khi rời trường học, quả là hiếm hoi khi tìm được hạnh phúc trong phần còn lại thuộc sống của người ta. Khi bạn rời đây, bạn sẽ đối diện những vấn đề lạ lùng, vấn đề của chiến tranh, vấn đề của sự liên hệ cá nhân, vấn đề như những công dân, vấn đề của tôn giáo, và sự xung đột liên tục trong xã hội; và dường như đối với tôi, nó sẽ là một giáo dục sai lầm nếu không chuẩn bị cho bạn đối diện những vấn đề này và sáng tạo một thế giới đúng đắn và hạnh phúc hơn. Chắc chắn, nó là chức năng của giáo dục, đặc biệt trong một trường học nơi bạn có cơ hội của sự diễn tả sáng tạo, để giúp đỡ những học sinh không bị trói buộc trong những ảnh hưởng thuộc môi trường và xã hội đó mà sẽ làm chật hẹp những cái trí của các em và vì vậy giới hạn tầm nhìn của các em và hạnh phúc của các em; và dường như đối với tôi những học sinh sắp vào đại học nên được biết những vấn đề đang đối diện tất cả chúng ta. Nó rất quan trọng, đặc biệt trong thế giới mà bạn sắp sửa đối diện, phải có một thông minh rõ ràng lạ thường, và thông minh đó không được tạo ra bởi bất kỳ ảnh hưởng phía bên ngoài, hay qua những quyển sách. Tôi nghĩ, nó hiện diện khi người ta nhận biết được tất cả những vấn đề này và có thể gặp gỡ chúng, không phải trong bất kỳ ý nghĩa bị giới hạn hay cá nhân nào, không phải như một người Mỹ, hay một người Ấn giáo, hay một người Cộng sản, nhưng như một con người có thể đảm đương trách nhiệm của thấy sự giá trị thực sự của những sự việc như chúng là và không diễn giải chúng tùy theo bất kỳ học thuyết hay khuôn mẫu đặc biệt nào của suy nghĩ.

 Cũng rất quan trọng khi giáo dục phải chuẩn bị cho mỗi người chúng ta hiểu rõ và đối diện những vấn đề con người của chúng ta, và không chỉ cho chúng ta sự hiểu biết hay sự đào tạo thuộc công nghệ. Bởi vì, bạn thấy, sống không dễ dàng lắm. Bạn có lẽ đã trải qua một thời gian hạnh phúc, một thời gian sáng tạo, một thời gian trong đó bạn đã chín chắn; nhưng khi bạn rời trường học; những sự việc sẽ bắt đầu xảy ra và vây bủa bạn; bạn sẽ bị giới hạn, không những bởi những liên hệ thuộc cá nhân, nhưng còn bởi những ảnh hưởng xã hội, bởi những sợ hãi riêng của bạn, và bởi tham vọng không thể tránh khỏi để theo đuổi sự thành công.

 Tôi nghĩ sự tham vọng rất xấu xa. Tham vọng là một hình thức của tư lợi, tự khép kín, và vì vậy nó nuôi dưỡng sự tầm thường của cái trí. Sống trong một thế giới đầy dẫy tham vọng mà không tham vọng có nghĩa rằng, thực sự, thương yêu cái gì đó vì chính nó mà không tìm kiếm một phần thưởng, một kết quả; và điều đó khó khăn lắm, bởi vì, toàn thế giới, tất cả những người bạn của bạn, những người họ hàng của bạn, mọi người đều đang đấu tranh để thành công, đạt được, trở thành người nào đó. Nhưng, muốn hiểu rõ và được tự do khỏi tất cả điều này, và làm việc gì đó mà bạn thực sự thương yêu – không đặt thành vấn đề nó là gì, hoặc cao quý hay thấp hèn – điều đó, tôi nghĩ, thức dậy tinh thần vĩ đại mà không bao giờ tìm kiếm sự ưng thuận, đền bù, mà làm những việc vì lợi ích của chính chúng và vì vậy có sức mạnh và khả năng để không bị trói buộc trong sự ảnh hưởng của tầm thường.

 Tôi nghĩ, thấy điều này trong khi bạn còn trẻ là rất quan trọng, bởi vì những tạp chí, những nhật báo, máy truyền hình và máy thâu thanh liên tục nhấn mạnh vào sự tôn thờ của thành công, vì vậy khuyến khích tham vọng và ganh đua mà nuôi dưỡng sự tầm thường của cái trí. Khi bạn tham vọng, bạn chỉ đang điều chỉnh đến một khuôn mẫu đặc biệt của xã hội, dù ở Mỹ, Nga, hay ở Ấn độ, và vì vậy bạn đang sống trên một mức độ rất hời hợt.

 Khi bạn rời trường học và vào đại học, và sau đó đối diện thế giới, đối với tôi có vẻ rằng điều gì quan trọng là không nhượng bộ, không cúi đầu đối với vô vàn ảnh hưởng, nhưng gặp gỡ và hiểu rõ chúng như chúng là và thấy ý nghĩa thực sự của chúng và giá trị của chúng, trong một tinh thần hòa nhã cùng sức mạnh mãnh liệt phía bên trong mà sẽ không tạo ra sự không-hòa hợp thêm nữa trong thế giới.

 Vì vậy tôi nghĩ, qua những học sinh của nó một trường học đúng đắn phải mang lại một hạnh phúc cho thế giới. Bởi vì thế giới cần hạnh phúc, nó đang ở trong một tình trạng khủng khiếp; và hạnh phúc có thể đến chỉ khi nào chúng ta như những cá thể không đang tìm kiếm quyền hành, khi chúng ta không đang cố gắng thành tựu những tham vọng cá nhân của chúng ta, nhưng có một hiểu rõ minh bạch về những vấn đề bao la mà chúng ta phải đối diện. Điều này đòi hỏi thông minh vô cùng, mà có nghĩa, thực sự, một cái trí không suy nghĩ phụ thuộc vào bất kỳ khuôn mẫu đặc biệt nào, nhưng được tự do trong chính nó và vì vậy có thể thấy điều gì là đúng thật và gạt đi điều gì là giả dối.