Trong phạm vi bài này, chúng ta không nói tới cái gì cao xa, bí hiểm, chúng ta chỉ bàn tới những việc thực tế bình thường, trong cuộc sống hằng ngày của mình. Khi còn thơ ấu, chỉ biết ăn, ngủ và chơi đùa không kể làm gì. Khi vào trung học, biết chăm chỉ học tập, nghe lời dạy bảo của cha mẹ, tương lai như mở rộng thênh thang trước  mắt, mộng mơ lớn lên mình sẽ làm giàu, buôn bán kinh doanh, hay làm kỷ sư, bác sĩ. Nếu là con gái, chắc sẽ mơ gặp một chàng “hoàng tử” khôi ngô tuấn tú, yêu thương mình trọn đời, hay mơ ước đơn giản, làm cô giáo dạy học trò, được học trò quý mến như mình quý mến thầy cô vậy. Tới khi vào đại học, bao nhiêu hoa mộng đều tập trung học và học, cố gắng đạt cho được cái chứng chỉ tốt nghiệp để có thể bước chân vào đời vững vàng, nuôi nấng cha mẹ báo hiếu, rồi xây dựng gia đình riêng cho mình. Con đường đi cứ từng bước thực hiện, có khi đúng ý mong ước của mình, mà nhiều khi lại không trọn vẹn như ý.

Bây giờ, một đời đã đi qua, mải mê chạy theo nhịp quay cuồng, kiếm sống tất bật mỗi ngày, mỗi tuần, hết tháng, hết năm. Không còn rạo rực chờ đón giao thừa, mặc áo đẹp đi lễ chùa nữa, không còn nô nức mong tới hè, bãi trường, được đi tắm biển, với trời xanh, nắng hồng. Buổi sáng soi gương thấy tóc bắt đầu bạc màu. Nghĩ lại, một đời vội vã, bây giờ còn lại gì trong tay?

Không có gì- không còn gì hết. Hiện tại không có gì trong tay, quá khứ cũng qua mất rồi, những người thân yêu không còn, thì có cười có khóc cũng là vô nghĩa, tương lai là của tương lai, cũng như ngày mai, có bao giờ tới.

Ngẫm nghĩ hoài không biết một đời sắp đi qua, thiệt ra mình có sống hay không? Hay là mình chưa sống bao giờ? Tuổi trẻ, mình cứ mơ tưởng tới cảnh đời trong tương lai hoài. Mới tựu trường học là lo tới ngày thi mãn khóa, thi xong là mong tới mấy tháng hè. Đi làm thì mong tới ngày nghỉ cuối tuần. Rồi mong tới ngày lãnh lương. Mong tới ngày nghỉ phép. Có gia đình rồi, thì mong con mau lớn, mong nó học giỏi, mong nó mau tốt nghiệp.

Tâm cứ phóng tới tương lai, mơ ước, hi vọng, nghĩ lại quá khứ thì ngậm ngùi thương tiếc. Trong hiện tại lúc nào cũng quần quật với công việc ở sở làm, chăm sóc bữa cơm giấc ngủ cho gia đình, cha mẹ anh em, con cái. Đời sống của mình cứ như vậy mà trôi đi. Hết năm này, tới năm khác. Chắc bao nhiêu đời rồi, cũng chỉ là vậy. Cho nên bây giờ vẫn còn ở đây, để học cho xong bài học “tỉnh thức”.

Bây giờ mới biết cả một đời rồi, cũng đi đứng, nói cười mà y hệt một người mộng du. Nhưng suy gẫm kỹ, thì không phải một đời mộng du, mà vô số đời rồi, mình chỉ là người mộng du. Sống trong mộng, suy nghĩ, nói năng, hành xử, mà không biết rõ ràng mình đang trong mộng cho nên khi khóc khi cười. Tỉnh giấc rồi mới biết vừa qua một giấc mộng, thấy trong tay còn có gì đâu.

Bài học “tỉnh thức” nhắc mình không phạm những lỗi cũ: không nhớ hoài quá khứ, không mơ tưởng tương lai, không lơ là hời hợt trong hiện tại. Phải tỉnh thức khi đang sống. Mắt nhìn cái gì phải biết cái đó. Cái biết đi theo sát cái thấy. Cái thấy là chức năng của con mắt, cái biết là chức năng của tâm.

Tâm là gốc, biết tức khắc, rõ ràng, trung thực, khách quan, tĩnh lặng. Tâm biết thế giới bên ngoài qua sáu giác quan: mắt, tai, mũi, lưỡi, thân và ý. Cái biết này thường gọi là niệm (sati), hay chánh niệm. Từ chánh niệm thường được dùng để phân biệt với tà niệm. Tà niệm là cái biết lăng xăng khi phóng về quá khứ, khi phóng tới tương lai, khi hời hợt, suy nghĩ, xét đoán, so sánh, lý luận trong hiện tại.

Phương thức tu tập quan trọng là: chánh niệm và tỉnh giác. Lúc nào cũng có cái biết rõ ràng, khách quan, tức khắc, tĩnh lặng khi sống và tiếp xúc với cuộc đời. Đối tượng như thế nào, ta nhận biết y như vậy. Trong thầm lặng, không diễn nói gì thêm. Tâm ta dừng ngay tức khắc. Có nghĩa là lậu hoặc cũng không thể khởi lên trong lúc đó.

Đây là điều kiện của chánh niệm và tỉnh giác:

-        phải có giác quan,

-        có đối tượng của giác quan,

-        và quan trọng nhất là có cái biết rõ ràng.

Ba điều kiện này gặp nhau, chỗ gặp nhau gọi là Biết Như Thực. Chúng ta có thể giải thích rộng ra, là Biết cái Đang Là, hay Biết cái Bây giờ và Ở đây.

Mình phân tích thêm để hiểu rõ hơn nữa về Như Thực.

Cái Đang Là: cái đang hiện hữu trước giác quan của mình. Như thế nào là “đang”?

 Ví dụ, mở mắt nhìn thấy cái ly nước ngay. Có nghĩa là ly nước đã có ở đó trước khi mình nhìn nó, trong khi mình nhìn nó, ly nước vẫn còn ở đó. Vậy trong quá trình của “cái đang là” gồm 3 thời: quá khứ nó đã có ở đó trước khi mình nhìn nó, hiện tại: từ khi mình thấy nó, nó vẫn đang ở đó, và nó chưa mất đi (hiện tại kéo dài tới tương lai). Trong tương lai, nó mới mất đi hay nó vẫn còn ở đó. Tóm lại như sau:

-        Cái đã là (đã có trong quá khứ)

-        Cái đang là

-        Cái sẽ là (còn có, chưa chấm dứt)

Quan trọng nhất là Cái Đang Là mới trực tiếp với giác quan.

Tại sao đó là cái “bây giờ và ở đây”?

Bây giờ là xác định thời gian.

Ở đây là xác định không gian.

Nếu đang ngồi trong thiền đường mà nghĩ tới chuyện ở nhà, đó là vọng tưởng, vì không phải giác quan trực tiếp với đối tượng, không phải “ở đây”.

Nếu đang ngồi trong thiền đường mà nhớ chuyện xảy ra tuần trước hay lo tính tới việc phải làm ngày mai, thì đều là vọng tưởng, không phải “bây giờ”.

Do đó, muốn tâm yên lặng, nó phải dừng lại, không phóng tâm tới tương lai hay quá khứ, cũng không phóng đi dính mắc trong hiện tại bên ngoài, hay một nơi nào khác.

Vậy Biết Như Thực kết quả ngay là: tâm đứng yên, cắt đứt dính mắc với tâm ba thời, cắt đứt lậu hoặc không khởi lên, không còn chụp mũ dán nhãn vào đối tượng nữa. Cái thấy biết trở nên trong sạch, tĩnh lặng và khách quan. Vì thế, Pháp Như Thực được xem là Định và Huệ đồng thời.

Định: tâm dừng lại.

Huệ hay Tuệ: tâm chuyển hóa thăng hoa, có cái thấy khách quan.

Kinh Kim Cang nói rằng tâm dính mắc vào ba thời: quá khứ, hiện tại và tương lai là vọng tâm. Hơn nữa, quá khứ là việc đã xảy ra, đã chấm dứt. Tương lai là việc chưa xảy ra. Một sát na trước là quá khứ. Một sát na sau là tương lai. Cho nên quá khứ và tương lai gặp nhau ở một điểm thôi. Điểm đó, trong Thiền gọi là “bây giờ và ở đây” hay “ đang là”. Không có thời hiện tại. Từ ngữ “thời hiện tại” là tiếng nói của người đời, nói phổ thông, tổng quát, không diễn tả được giây phút giác quan trực tiếp với đối tượng trong việc thực hành Thiền.

Quá khứ gồm những việc đã xảy ra, đã chấm dứt. Chúng ta không làm gì được nữa, dù có thương, có tiếc, có vui hay ân hận. Quá khứ chỉ có trong tâm của mình mà thôi, nó đâu khác gì là những hình bóng, lúc ẩn lúc hiện, cũng như hình ảnh trong chiêm bao. Trong thực tế, tất cả đều đã chấm dứt. Khi mình nhớ tới quá khứ, có vui có buồn, tâm xúc cảm sẽ theo đó trào ra, sẽ tác động tới sức khỏe của mình. Có nghĩa là khi nhớ tới quá khứ là mình trở lại trong giấc mộng để vui để buồn.

Tương lai thì chưa xảy ra, nhưng chúng ta thường vẫn tưởng tượng ra một cảnh đời tươi đẹp nếu mình còn trẻ, hăng say. Tuổi già nghĩ tới tương lai thì lo lắng, buồn nhiều hơn vui. Những cảnh đời tương lai cũng là tưởng tượng, là ảo ảnh, mà cảm xúc vui buồn lại khởi lên và tác động không tốt tới sức khỏe và tâm trí của mình.

Trong hiện tại cũng vậy, với giác quan tiếp xúc cuộc đời, mình tưởng là thiệt có, rồi thương rồi ghét, rồi giận rồi buồn. Chúng ta cần có trí tuệ hiểu tới bản thể cuộc đời là trống rỗng, như mộng huyễn mà thôi, thì sẽ không dính mắc trong hiện tại.

Vậy làm sao chúng ta thoát ra khỏi cái vòng vây bủa của quá khứ, hiện tại và tương lai? Nếu không được phóng vào quá khứ để trốn cảnh đời đau khổ của hiện tại, thì mình phóng tới tương lai, vẽ ra những hi vọng, mong cầu tốt đẹp cho quên đi hiện tại, mà cũng không được. Vậy chỉ còn phương thức cuối là trực diện với cuộc đời trong hiện tại. Nhưng nếu chúng ta dính mắc trong hiện tại thì cũng chỉ chuốc lấy khổ đau phiền não mà thôi.

Đức Phật đã chỉ bày cho mình một lối thoát thân duy nhất: “Không tác ý.”

Khi sống trong đời, luôn luôn phải tiếp xúc với đời, qua sáu căn. Mình chỉ giữ cái Biết thầm lặng, không khởi ý thích hay không thích, không khen không chê, không suy diễn, thì không dính mắc với đối tượng, thì cái Biết trở nên trong sạch, khách quan, Tâm tự do, giải thoát ngay tức khắc. Khi đó, đối tượng như thế nào, nhận biết y hệt như vậy thì cũng là Biết Như Thực.

Vậy “không tác ý”, tạm xếp là Định.

“Biết như thực” tạm xếp là Tuệ hay Huệ.

Cả hai đều đưa chúng ta ra khỏi “ngôi nhà lửa”, ra khỏi vòng trói buộc của ba thời: quá khứ, hiện tại và tương lai, ra khỏi bốn ngọn núi lớn đang từ từ ép chúng ta lại: sanh- già- bệnh- chết.

Cả hai phương thức liên hệ nhau mật thiết. Khi giác quan tiếp xúc đối tượng, mình không tác ý gì hết, thì Biết cái đang là của đối tượng, tĩnh lặng, khách quan. Cũng vậy, khi giác quan tiếp xúc đối tượng, mình Biết cái đang là của đối tượng thì mình cũng phải không tác ý gì, mới thấy cái đang là, tĩnh lặng và khách quan.

Nói gút lại, không vướng vào quá khứ và tương lai, chỉ có một sát na thời gian ở giữa là của mình; là chúng ta có toàn quyền làm chủ cuộc đời mình. Nghĩa là chúng ta chỉ sống thực sự trong cái sát na “đang là” mà thôi. Chúng ta đang thấy biết, đang nghe biết, đang xúc chạm biết. Cái Biết rõ ràng, trong sạch, thầm lặng, khách quan. Cũng gọi là chánh niệm tỉnh giác. Nếu cái sát na thứ hai , chúng ta cũng giữ chánh niệm tỉnh giác, rồi sát na thứ ba, thứ tư, thứ năm...Con đường chuyển hoá tâm, chỉ đơn giản như thế. Không có gì khó khăn, bí hiểm, không mơ hồ, không cần nỗ lực quá đáng, không cần bôn ba tìm kiếm bên ngoài mình. Con đường chuyển nghiệp cũng  chỉ như thế, ba nghiệp trong sạch tức khắc. Nghiệp quá khứ làm sao có cơ hội khởi lên. Cũng không tạo nghiệp cho tương lai.

Cuối cùng, con đường tu chỉ ở trong một sát na. Một sát na tỉnh thức. Một sát na biết sống. Là sát na đang là. Lúc nào cũng an trụ trong sát na đang là. Là an trụ niết bàn.

SOURCES OF HAPPINESS

Article 10: JUST AN INSTANT

In this piece of writing, we are not talking about something enigmatic or far beyond our life but only referring to the ordinary reality in our daily routine. At childhood, we only enjoy our time, eating and sleeping regardless any matter. When at intermediate or high school, we are diligent in studying, obeying our parents’ instructions. Our future seems to widely open ahead. We might dream of doing business and getting rich or being medical doctors and engineers. If we are girls, we probably expect to meet the handsome princes who would love us  thru ought our life. We can have simpler dreams like being female teachers who are adored by students as we cherish our teachers. When at colleges, we all focus on studies, strive for the graduation so that we can securely enter our life, pay gratitude to our parents and build up our own families. We have gone through  the milestones on the journey of our life. Sometimes, it happens as we wish; but most of the time, it does not.

Up to now, we have passed our lifetime in the hectic cadence of struggling in earning our living day after day, week after week, month after month and year after year. We feel no more eagerly interested in waiting for the New Year’s Ever for dressing up to go to the temple or the summer for the school end to go to the beach in the brilliant sunlight from the blue sky. Looking at the mirror, we find our hair turning into gray. Reflecting on our frantic life, we wonder what we can keep in our hands now?

Absolutely nothing left! Nothing in the current time. The past has also gone. All our beloved passed away. Laughing or crying is meaningless. The future is in the future like tomorrow never coming.

Thinking over and over, do we know that our life is almost vanishing? Have we really lived? Or have we never led a life? When young, we just dream of our future life. At the beginning days of the schoolyear, we worry about the school end exams. When done, we look forward to the summer vacation. At work, we await  the days off, the payroll periods and the annual leaves. At wedlock, we wish our children grow up quickly, excel in their academic studies and graduate from schooling pretty soon. 

Our mind always launches into the future with hope and dreams. It also goes back to the past in nostalgia. At the present time, we are caught in the whirling at the worksites, and the care for the daily routine of our family members, children, parents and siblings. Our life keeps flowing in that way year by year. It might be the similar circle for many of our lifespans. Then, we are still here to complete the lesson “being awaken”.

We do not know until now we have moved, spoken and laughed as  noctambulists for the whole life. With thoughtful reflection, we find that not only this life, but in innumerable lifetimes before, we have been sleepwalkers. We have lived, thought, communicated and behaved ourselves without clearly realizing  we have been in the long dreams. That is why we have kept interchangeable at crying and laughing. When waking up with  the empty hands, we know we have just experienced the dreams.

The lesson of "mindfulness" reminds us not to repeat the  old mistakes, not nostalgic for the past, not dreaming of the future, not neglecting to the present. Do be awake while living. Whatever we see, we need know it. The knowing must chase after what has been seen. The seen is the eyes’function. The knowing is the mind’s duty.

The mind is the foundation,  and so is the true, quiet , instant, crystal, and objective knowing as well. It explores the outside world through the six senses: eyes, ears, noses, tounges, bodies and thoughts.This knowing is often called the  righteous thinking, reminding and remembering  or the mindfulness that is used to differentiate with the unrighteous or wrong ones. The latter refers to the come-and-go knowing when the mind turns back to the past or leaps forward to the future with the hollow thoughts, justification, comparison and reasoning in the present.

The crucial approach for mind practice is the mindfullness and awakening. Do keep the quiet, instant, serene, and objective knowing while living and interacting in life. Whatever the objects are, we recognize them as-is. Nothing else is interpretated in silence. Our mind immediately comes to a complete stop. That also means no subsconcious leaking taint can arise at the time.

Here are the conditions for the right thinking and mindfulness: human senses, the objects for those senses and the strongest is the clear realization.

The rendezvous  where they can gather  is the Knowing As-Is. We can  interpretate it  as the  Knowing of the Being, or the Knowing of Now and Here.

Just some analysis for further understanding about the As-Is. The Being means what is present in front of our senses right now. But how is the “being”?

For instance, we open our eyes and see the glass of water right then. That is to say the glass stays there before we see it and while we are looking at it, it is still right there. So, there are three tenses in the process of  “the being”: the past, the glass is there before we can see it; the present, when seeing it, it is still right there; and it does not disappear (or the current time can prolong to the future). In the future time, it might be or end there. Following is the summary.

-the “What was” ( existed in the past);

-the “What is now”;

-the “What will be” ( still existent, not ending yet)

The most important is  the “What Is Now” which directly contact with our senses.

Why is it the “Now” and the “Here”?

“Now” indicates the time and “Here” the location or the space.

While staying in the mediation hall, we think of some business at home. That is the wrong referring, the delusion. Just because our senses do not straightly get in touch with those objects that are not “right here.”

Also while at the meditation hall, we remember what happened last week or plan for the business tomorrow, they are all the illusions, the wrong thinking, not the “now”.

Thus, if we want to pacify our mind, it must stop. It cannot hurtle into the future or fling back to the past. It cannot hurl  the current attachments outside or  to any place either.  

So, the Knowing As-Is brings the instant outputs: the mind stays unmoved. We can terminate every clinging to the mind of three time periods and cut off all subconscious stains. We will no more   label or push  the allegedly  blamings on the perceived objects. Our perceiving becomes pure, serene and objective. With those, the Approach of As-Is is the simultaneously arising  of the Concentration and the Insights.

The Concentration means our mind comes to a stop.

The Sagacity indicates our mind is improved and elaborated with a positive perception.

The Diamond Sutra states that when our mind gets stuck in the three periods of the past, present and future,  it is the mind of illusion. The past means what happened and completely ended. The future is what has not occured yet. The previous instant is the past. The later one belongs to the future. Both of them meet each other at the point called the “Now and Here” or the “Being” in meditation. The present is not existent. The term “the present” is commonly and generally spoken, and unable to indicate the moment of direct awareness when the sense organs connect their objects in the Zen practice.    

As said above, the past includes what happened and entirely ended. We cannot do anything for it regardless of loving or missing, being pleasant or remorseful. The past exists only in our mind. It is similar to the half-hidden shadows or the illusions in the dreams. Everything really ends. Recollecting the sad and happy memories, our emotions flows out and impacts our health. It also means we turn back to our dreams just for both pleasure and displeasure.

The future has not come yet but when young and energetic, we usually imagine a beautiful life. When old-age, we are often worried about our future with much sorrow than happiness. All those are imaginary and delusional. Again, the interchangeable feelings wildly rise up and negatively affect on our mental and physical well-being.

Similarly, at the current time when our senses interract with life, we assume the perception is true. Then, a mixture of feelings happen, love and hate, anger and sadness. It is necessary to be sagacious to comprehend the life nature is empty and dreamlike so that we will not be stuck in the present.

How can we escape from the surroundings of the trio of  past, present and future? When unable to fling back to the past in order to stay away from the sufferings of the current life, we will definitely throw ourselves into the future with the vague but beautiful wishes and hopes to forget the present. However,  we cannot make it out. So, the last way is to directly face our life right now. But again, if we get deeply clung into the present, alas, just sorrows and afflictions.

The Buddha teaches us the unique way for survival:  “Not to launch your mind out of  the “Here and Now”.

Leading a life, everyone must always be in contact with mundanities through his six sense organs. With that, we should always keep our Knowing silent. We do not initiate any ideas of liking or disliking, of praising or criticizing and inferring. Those help our Knowing clear and neutral without being glued to anything. Our mind is, then, free and liberated immediately. At the time, whatever the objects sound or look like, we perceive them  exactly in their traits. It is also the Knowing As-Is.

Then, “ Not setting up our mind on external objects” possibly refers to the Mind Concentration and the “Knowing As-Is”  temporarily categorized the Sagacity. Both direct us out of the “house on fire”, the binding chains of the three time periods: past, present and future, and the four huge mountains that are slowly smashing us: rebirths-aging-illness-deaths.

The two above methods have closely interrelated. When our sense organs and their objects associate together, do not launch our mind into any externals  purposedly. We will realize the Being of those entities in serenity without personal prejudices. Also, with that Knowing, should not set up our mind on anything so that we can be aware of the quiet and neutral Being.

In short, when not being caught-in by the past and future, there is only the in-between instant that belongs to us. With it, we are positively able and powerful to be the owners of our life. That is to say we merely and truly live in the instant of “being”. Then, we are in the Knowing of seeing, the Knowing of listening, the Knowing of touching. It is the Knowing of clarity, purity, tranquility and neutrality. It is also the mindfulness  and awareness. If in the second instant, we can  continue being mindful and awaken; then we keep it up in the third, the fourth, the fifth moment…..So is the road of mind improving. Such a simple way. Nothing vague, tough and enigmatic. It does not require excessive efforts or hectically external searches. So is the road of karmas transferring. The Trio karmas are purified instantly. The past ones are unable to ascend. The future ones are not created either.

Last but not least, the mind path is solely in an instant. A krasna of mindfullness. A moment of knowing how to live. It is the one of the being. Stay in the instant of  being all the time. It is peacefully abiding in the Nirvana.

Venerable Bhikkhuni Thích Nữ Triệt Như

Sunyata Monastery, June 20, 2021

English version by Ngọc Huyền