Bài 55 - Bản chất của Dharmakaya trong Kinh Hoa Sen

LÝ TƯỞNG CỦA NGƯỜI BỒ-TÁT
The Bodhisattva Ideal

***
Urgyen Sangharakshita
Hoang Phong chuyển ngữ
  

Chương VIII
Đức Phật và người bồ-tát - vĩnh cửu và thời gian

Bài 55

Bản chất của Dharmakaya trong Kinh Hoa Sen

Quan điểm về Dharmakaya (Pháp thân) trong Kinh Hoa Sen cũng tương tự như đã được giải thích trên đây (trong bài 54), nhưng cũng có thể là rõ ràng hơn. Như chúng ta thấy, có hai phương cách truyền đạt sự hiểu biết : cách thứ nhất dựa vào các khái niệm và sự trừu tượng, cách thứ hai dựa vào các sự ngụ ý nêu lên trong các câu chuyện ngụ ngôn (parable) và huyền thoại (myth). Kinh Hoa Sen chủ yếu sử dụng các thuật ngữ phi-khái-niệm (vượt khỏi các ý niệm quy ước, gần với sự ngụ ý hơn), và trong kinh này có một phân đoạn giải thích cặn kẽ về bản chất của Dharmakaya (Pháp thân) là gì.   

            Kinh Hoa Sen nêu lên một cảnh tượng thật tiêu biểu, thường thấy mô tả trong các kinh sách Đại thừa nói chung, đó là cảnh tụ họp của hàng ngàn đệ tử của Đức Phật, gồm các nam và nữ tu sĩ, các cư sĩ tại gia, các vị a-la-hán, các vị bồ-tát, kể cả các chúng sinh không thuộc cõi con người (non-humain beings), chẳng hạn như các loài rồng (naga / long xà, các con rắn thần), các nhạc công nơi cõi thiên, các thiên nhân, các thần linh hung dữ... (các huyền thoại Phật giáo thường nêu lên các vị thần linh hiền hòa và cả hung dữ, thường được gọi là các "ông thiện", "ông ác"), nói chung là một đám đông gồm mọi thể loại chúng sinh. Trong cảnh tụ họp đó diễn ra đủ mọi hiện tượng huyền diệu, và sau hết là sự xuất hiện đột ngột của hàng triệu vị bồ-tát vọt lên từ mặt đất, khiến toàn thể đại hội phải kinh ngạc ! Sau khi trông thấy hàng triệu vị bồ-tát hiện lên từ các khe nứt trên mặt đất, thì Đức Phật hướng vào các đệ tử của mình và nói với họ như sau : "Trông đấy, tất cả các vị bồ-tát ấy đều là các đệ tử của ta, chính ta đã giảng dạy và đào tạo họ". 

            Qua những gì được mô tả trong kinh thì cũng đủ hiểu là sự xuất hiện bất ngờ của hàng triệu vị bồ-tát đó không khỏi mang lại cho các đệ tử bình dị ở cấp bậc con người của Đức Phật không những là một sự đột ngột mà là cả một sự kinh ngạc. Làm thế nào mà Đức Phật lại có thể giảng dạy và đào tạo được hàng triệu vị bồ-tát đang hiện lên trước mặt họ một cách mầu nhiệm như vậy ? Họ bèn nói với Đức Phật như sau : "Ngài chỉ mới đạt được Giác ngộ bốn mươi năm nay, và dù Ngài đã tận lực giảng dạy cho đủ các thể loại chúng sinh, không sao lãng một giây phút nào, thế nhưng quả là một điều khó hiểu khi Ngài đòi hỏi chúng tôi phải tin rằng chính Ngài đã đào tạo tất cả các vị bồ-tát ấy. Hơn nữa trong số họ, nào phải chỉ toàn là các vị bồ-tát sa-di, mà là những người đã từng bước theo con đường của người bồ-tát qua hàng trăm kiếp sống, trong suốt hàng ngàn năm. Làm thế nào mà tất cả họ lại có thể là các đệ tử của Ngài được ? Điều đó chẳng khác gì như một người mới hai mươi lăm tuổi trỏ tay vào một cử tọa gồm các bô lão già hàng trăm tuổi và gọi họ "này các con của ta". Chuyện đó không thể xảy ra được".    

            Trước sự thắc mắc đó, Đức Phật tiết lộ một điều vô cùng quan trọng, phản ảnh ý nghĩa của toàn bộ bản kinh. Ngài nói lên như sau : "Không nên nghĩ rằng ta đạt được Giác ngộ từ bốn mươi năm nay. Đấy chỉ là cách nhìn (quan điểm, sự nhận biết) của quý vị mà thôi. Ta đã đạt được Giác ngộ từ vô tận".

            Thật hết sức rõ ràng, câu phát biểu trên đây không phải là do Nirmanakaya (Ứng thân, Biến hóa thân của Đức Phật) hay Sambhogakaya (Thụ dụng thân, Thân tận hưởng sự Giác ngộ, Thân hình tướng của Đức Phật) thốt lên, mà là lời phát biểu của Dharmakaya (Pháp thân, Thân Đạo Pháp, Thân của Sự Thật tuyệt tối, biểu trưng cho Hiện thực), lời phát biểu đó là của Đức Phật đích thật, của Đức Phật vô tận, của Phật-tính (Buddhata / Buddhahood), có nghĩa là không do một cá nhân nào nói lên, dù cá nhân ấy có vĩ đại đến đâu đi nữa.    

            Khi Kinh Hoa Sen nêu lên các thuật ngữ như "Đức Phật vô tận", thì không nên hiểu chữ "vô tận" là "sự kéo" dài bất tận của thời gian mà phải hiểu là sự "vượt thoát" khỏi thời gian, tức là một cách hiểu mở rộng mang tính cách ẩn dụ. Trong Kinh Hoa Sen cũng như trong Kinh Kim Cương, Đức Phật biểu trưng cho các kích thước vô biên, một hiện thực thuộc "bên ngoài" thời gian. [Trong khi đó] các vị bồ-tát cũng biểu trưng cho hiện thực, kể cả Phật tính, thế nhưng hiện thực đó chỉ [đơn giản] là một sự vận hành "bên trong" thời gian.

            Như chúng ta hiểu, người bồ-tát bước theo con đường, hướng vào một số sinh hoạt nào đó, tạo ra một chuỗi diễn tiến tuần tự gồm tư duy, ngôn từ và hành động. Nói một cách khác thì người bồ-tát là sự hiển lộ của Tâm thức giác ngộ (Bodhicitta / Bồ-đề tâm) tương đối, diễn tiến một cách trường kỳ, tức là một quá trình nằm bên trong thời gian (mang tính cách thời gian, liên hệ với thời gian). Tuy nhiên chúng ta cũng có thể mở rộng tầm nhìn đó hầu giúp mình hình dung người bồ-tát như là một biểu hiện biểu trưng cho toàn bộ một quá trình tiến hóa của sự sống, gồm các thể dạng ở mọi cấp bậc từ thấp đến cao. Người bồ-tát là biểu hiện của một sự diễn tiến về con người của chính mình, khởi đầu là các thể dạng đơn sơ nhất của sự sống (các vi sinh vật đầu tiên) đưa đến thể dạng con người không-tỉnh-thức (những người tiền sử và bán khai), trước khi đưa đến một cấp bậc tiến hóa cao hơn (con người trong các xã hội văn minh và tân tiến hơn), dần dần đưa họ đến sự Giác ngộ. Tất cả [các giai đoạn đó] đều thuộc vào một quá trình tuần tự và duy nhất ; tóm lại và ít nhất thì quá trình tiến hoá cao siêu (đưa đến sự Giác ngộ) đó phải chăng cũng bắt buộc phải khơi sự từ một quá trình thấp kém hơn chăng ?

Jataka hay Bản sinh kinh

            Chúng ta cũng thấy sự thăng tiến trên đây được nêu lên trong kinh Jataka (Bản sinh kinh trong Khuddaka Nikaya / Tiểu Bộ Kinh, là một bản kinh gồm 547 câu chuyện thuật lại các tiền kiếp của Đức Phật. Nguyên nghĩa của chữ jataka trong tiếng Pali là "sự sinh" hay "câu chuyện về sự sinh"). Như chúng ta thấy, kinh Jataka là một nhánh (một phần) tách riêng ra khỏi các văn bản nòng cốt (các kinh điển gốc hay "nguyên thủy") của Phật giáo. Dù rằng không thật sự là một bản kinh nòng cốt (chính thức), thế nhưng một số các câu chuyện đó cũng tường thuật lại lịch sử các tiền kiếp của Đức Phật nhằm nêu lên một sự chuyển tiếp hết kiếp sống này sang kiếp sống khác của Đức Phật trước khi đạt được Giác ngộ. Các học giả (thường là các học giả Tây phương) nhận thấy một số các câu chuyện trong kinh chỉ là các chuyện cổ tích dân gian (chịu ảnh hưởng từ các chuyện cổ tích, ngụ ngôn, huyền thoại trong nền văn hóa Ấn độ) được chuyển thành các câu chuyện tiền thân của Đức Phật trong kinh Jataka. Trong các câu chuyện đó Đức Phật được nhận diện như là các nhân vật hào hùng theo truyền thống văn hóa Ấn độ. Sự nhận diện đó cũng chẳng khác gì như vay mượn các câu chuyện ngụ ngôn của Aesope (các câu chuyện được xem là do Aesope trước tác.  Aesope - cũng được viết là Esope - là một tác giả Hy lạp sống vào các thế kỷ thứ VII và thứ VI trước Tây lịch) để nhận diện Chúa Giê-su qua các nhân vật chính yếu nêu lên trong các câu chuyện đó. 

            Tình trạng trên đây không khỏi đưa đến nhiều sự tranh cãi, nhất là đối với một số các chuyện ngụ ngôn liên quan đến sự tích các con thú. Vậy thì người Phật giáo có nên tin một cách từ chương sự hiện hữu của các nhân vật chủ yếu ấy, các vị hào hùng ấy, dưới hình thức một con thỏ, một con hươu, một con sư tử hay một con dê, lại có thể biểu trưng cho các tiền kiếp của Đức Phật hay không ? Trong một số các nước Phật giáo Đông phương người ta vẫn tin rằng các câu chuyện trong kinh Jataka đúng thật là các câu chuyện tiền kiếp của Đức Phật. Thế nhưng nào có ai bắt buộc chúng ta phải tin vào các câu chuyện đó một cách từ chương đâu. Những gì nêu lên trong kinh Jataka thật ra chỉ là một quá trình tiến hóa. Mỗi câu chuyện nêu lên một vị hào hùng, dưới thể dạng một con người hay một con thú, nhưng tiến hóa hơn so với đồng loại. Tóm lại chỉ nên xem mỗi thể dạng đó biểu trưng cho một cấp bậc tiến hóa cao hơn thế thôi. Cách nhận diện Đức Phật xuyên qua các vị hào hùng trong các câu chuyện đó hàm chứa thật nhiều ý nghĩa : các nhân vật (một vị hào hùng, một con người hay một con thú) đều phản ảnh một sự mong cầu khẩn thiết, nói lên một sự phát triển mà "kết quả" tối hậu là trở thành một vị Phật.  

                                                                                                Bures-Sur-Yvette, 15.02.22

                                                                                                 Hoang Phong chuyển ngữ