Kết Bạn Theo Lời Phật Dạy

KẾT BẠN THEO LỜI PHẬT DẠY
Thích Nữ Hằng Như

I. DẪN NHẬP

            Con người sinh ra đời, sống và lớn lên trong gia đình được ấp ủ bởi tình thương của cha mẹ, tình anh chị em, tình bà con dòng họ. Xa hơn nữa là tình yêu đôi lứa đó là thứ tình cột chặt hai tâm hồn, hai trái tim nam nữ xa lạ lại với nhau. Và còn một thứ tình cảm rất bình dị và cao quý, đó là tình bạn. Bạn bè cũng giống như người yêu, phải có duyên mình mới gặp và gắn kết với người đó, nhưng tình bạn khác với tình yêu. Tình yêu thông thường chỉ có giữa hai người nam và nữ. Còn tình bạn thì khác. Bình thường một người có thể làm bạn với nhiều người. Tình yêu có thể thay đổi nhưng tình bạn tri kỷ thì ở lại với mình cho đến hết cuộc đời!

Người ta nói cuộc đời có bao nhiêu mối quan hệ thì có bấy nhiêu bạn bè. Thực sự không phải người nào mình gặp gỡ hằng ngày hoặc cùng tham gia chung các cuộc vui, nói với nhau những lời tốt đẹp, hay tặng quà qua lại trong những dịp lễ lạc, là “người bạn chí cốt ” của đời mình. Đây có thể chỉ là một dạng bạn xã giao bắt buộc phải có trong quan hệ làm ăn mà thôi, bởi vì sau những cuộc giao dịch qua lại đó, hễ được việc thì còn tiến tới, nếu không vừa ý thì đường ai nấy đi. Sống ở đời, không ai là không có bạn. Nếu không khéo, mình kết thân với những người bạn xấu, bạn ác thì cuộc đời của mình ngày càng đi vào ngỏ hẹp. Về vấn đề này, đức Phật cũng có những lời khuyên dạy cho đệ tử xuất gia và tại gia của Ngài.

II. KẾT BẠN THEO LỜI PHẬT DẠY

Trong Tăng Chi Bộ Kinh, tiểu đoạn “Bạn Hữu”, đức Phật dạy các Tỳ Kheo nếu cần một người bạn, thì nên thân cận với những ai hội tụ bảy phẩm chất: “Cho những gì khó cho, làm những gì khó làm, nhẫn những gì khó nhẫn, nói lên những bí mật của mình, che giấu những bí mật của người, không từ bỏ khi gặp bất hạnh, không khinh rẽ khi tài sản khánh tận”. Bài kinh được diễn đạt theo văn vần như sau:

“Bạn cho điều khó cho

Làm những điều khó làm

Kham nhẫn những lời nói

Thật khó lòng kham nhẫn

Nói lên bí mật mình

Che giấu bí mật người

Bất hạnh không từ bỏ

Khánh tận, không chê khinh

Tìm được người như vậy

Với ai cần bạn hữu

Hãy gần bạn như vậy!”  (hết trích)

Hoặc khi gặp một loại người thứ hai, có bảy phẩm chất như: “khả ái khả ý; tôn trọng; đáng được bắt chước; là nhà thuyết giả; kham nhẫn lời nói; nói lời sâu kín; không có hối thúc những điều không hợp lý”. Đức Phật dạy: “Khi gặp Tỳ-kheo nào thành tựu bảy pháp vừa nêu trên thì cần phải thân cận, cần phải giao thiệp, cần phải hầu hạ, dầu có bị xua đuổi.” Bài kinh được viết theo văn vần như sau:

                      “Khả ái và đáng kính

                        Đáng bắt chước, thuyết giả

                        Kham nhẫn các lời nói

                        Nói những lời thâm sâu

                        Không hối thúc ép buộc

                        Những điều không hợp lý

                        Ai có những pháp này

                        Ở đời, người như vậy

                        Người ấy là bạn hữu

                        Với ai cần bạn hữu

                        Người mong muốn lợi ích

                        Với lòng từ ai mẫn

                        Dẫu có bị đuổi xua

                        Hãy thân cận bạn ấy” (hết trích)

Kinh Pháp Cú, đức Phật dặn dò Trưởng lão Xa Nặc qua bài kệ số 78 như sau:

                        “Chớ thân với bạn ác

                        Chớ thân kẻ tiểu nhân

                        Hãy thân người bạn lành

                        Hãy thân bậc thượng nhân.” (hết trích)

Như vậy, đối với các đệ tử xuất gia, đức Phật có lời khuyên trên con đường tu tập hướng đến giải thoát giác ngộ, mình cần gần gũi với các bạn lành, các vị thượng nhân, chân nhân … là những vị có phẩm chất cao đẹp sẵn sàng giúp đỡ dìu dắt mình. Kết bạn với họ, hầu hạ họ, không phải dựa dẫm vào họ để hưởng danh thơm tiếng tốt, mà là để bản thân mình học hỏi từ sự tích cực nơi họ, học tính tốt nơi họ, bởi vì “gần mực thì đen gần đèn thì sáng”. Nhờ học hỏi tu tập theo họ, mà từ một người phàm phu thô tháo, sẽ dần trở thành một bậc thánh nhân cao thượng.

Về phía cư sĩ tại gia, trong kinh Hiền Nhân, đức Phật cũng dạy chúng ta bốn kiểu kết bạn: Đó là Kết bạn như hoa, kết bạn như cân, kết bạn như núi, kết bạn như đất.  

1) Sao gọi là kết bạn như hoa: Nói về loại bạn này đức Phật dạy rằng: “Khi bông hoa còn tươi tốt thì giắt lên đầu nâng niu yêu quý, còn khô héo rồi thì vứt bỏ đi. Kết bạn cũng thế: hễ thấy giàu sang thì xu phụ theo, thấy nghèo nàn lại bỏ làm lơ”. Đức Phật minh họa đây là loại người khi đến làm bạn với chúng ta chỉ nhằm lợi dụng. Khi chúng ta làm ăn thành công, tiền bạc rủng rỉnh tạm gọi là giàu sang, thì họ bám lấy cầu thân, nhờ vả… Ông bà xưa thường nói đây là hạng người “thấy sang bắt quàng làm họ”. Nhưng khi chúng ta sa cơ, lỡ vận thì họ vội vàng tránh xa bỏ mặt. Họ “xài” chúng ta như “xài” đóa hoa. Khi hoa còn tươi tốt thì nâng niu thích thú cài lên tóc, khi hoa héo khô thì quăng liệng không đoái hoài.  Loại tình bạn kiểu lợi dụng vật chất này không thể bền lâu. Chúng ta không nên gần gũi để không bị lợi dụng.

2) Sao gọi là kết bạn như cân: “Khi để vật nặng thì đầu gục xuống, vật nhẹ thì đầu vổng lên, có qua có lại thì cung kính nhau, không qua lại thì khi dễ nhau”. Đây là kiểu tình bạn đặt nặng vấn đề trọng lượng đong đo cân đếm về tiền nong, lợi nhuận,  theo kiểu “có qua có lại mới toại lòng nhau” hoặc “nhả con tép thu lại con tôm”.  Loại bạn này hôm nay tặng mình một, ngày mai mình tặng lại hai thì còn tình bạn, bằng không thì người đó xem thường mình. Đây cũng là loại người đặt tình bạn lên bàn cân, mình có tiền, có quyền, thì họ cúi đầu (gục đầu) trọng vọng. Nếu chẳng may mình gặp nạn thất thế thì họ sẽ ngoảnh mặt về hướng khác, coi mình không ra gì. Và dĩ nhiên họ sẽ tìm cách tránh né rời xa mình, nếu chẳng may gặp mình ở đâu đó nơi công cộng.

3) Sao gọi là kết bạn như núi: “Hòn núi vàng loài chim thú tụ về, lông cánh được chói màu vàng rực, kết bạn cũng thế, khi sang thì sang với nhau, khi vui thì đồng vui”. Kết bạn như núi là kiểu tình bạn san sẻ, bồi đắp, bổ sung cho nhau. Khi giàu sang thì giúp đỡ bạn nghèo túng. Khi nghèo túng thì cùng bạn vượt qua mọi khó khăn, giống như minh họa của đức Phật về sự quan hệ giữa núi và chim muông cầm thú. Các loài động vật tụ về núi vì nơi đây có nhiều thức ăn. Núi nhờ muôn loài động vật tụ về mà trở nên phong phú đầy sức sống.  Tình bạn này không phân biệt sang hèn, thành bại, đẹp xấu, họ giúp đỡ lẫn nhau để cùng vươn lên. Cả hai bên xem nhau như là bạn tốt, kết thành tri kỷ.

4) Sao gọi là kết bạn như đất: “Tất cả mọi vật đều nương dựa đất mà sinh, làm bạn như đất để nuôi dưỡng để ủng hộ, ân hậu không bạc…”. Nói tới đất, người ta nghĩ tới sự nhẫn nhịn, chịu đựng, chấp nhận, sẵn sàng đón nhận tất cả mọi thứ dù sạch hay dơ. Nhìn chung đất là cái nền của sự sống, là nơi vạn vật dựa vào để sinh sống và phát triển. Tình bạn như đất là thứ tình bạn thiêng liêng, cùng nương tựa, nhường nhịn, chấp nhận xấu tốt của nhau, khuyên lơn, xách tấn, an ủi, chia xẻ vui buồn… để cùng tiến bộ trong cuộc sống. Đây là một trong những yếu tố tạo nên tinh thần tùy hỷ trong đạo Phật. Là thứ tình bạn mà mọi người nên mở lòng đón nhận, bởi những người bạn thuộc dạng đất này, khi mình thành công thì bạn vui mừng không ghen tỵ. Khi mình sa sút, bạn cũng không bỏ bê xem thường, mà sẵn sàng ở bên cạnh  chia xẻ, giúp đỡ mình vượt qua cơn bỉ cực.

III. LỜI KẾT

Ngoài việc chăm sóc đời sống của các đệ tử xuất gia cần có những thiện tri thức làm gương trên bước đường tu tập hướng về tâm linh, đức Phật cũng không quên chúng ta là những cư sĩ còn sống ngoài đời. Những người như chúng ta rất cần có bạn để học hỏi và chia sẻ niềm vui nỗi buồn trong cuộc sống. 

Qua bốn kiểu kết bạn trên đây, đức Phật giúp chúng ta nhận thức rõ lối ứng xử của từng loại bạn. Đức Phật không phân biệt giàu sang hay nghèo khổ, đẹp người hay xấu người, mà chỉ để ý đến tính cách tốt, xấu, tích cực, hay tiêu cực của từng loại bạn sẽ ảnh hưởng đến cuộc đời của chúng ta mà thôi!

Hai loại tình bạn như hoa, tình bạn như cân, là hai loại người “thấy giàu hay nịnh, thấy nghèo hay khinh”, chúng ta thường thấy xuất hiện trong đời sống chúng ta nhiều lần. Nếu gặp phải, xem như đó là bài học kinh nghiệm cho mình. Người ta đối xử tệ bạc với mình như vậy, là đệ tử của đức Phật, mình không oán hận hay trách móc làm gì cho mệt, nhưng nên từ từ tránh xa họ ra!

May mắn gặp tình bạn dạng như núi, như đất, thì thật quý hóa. Hai loại tình bạn này giúp cho chúng ta tiến bộ trên đường đời cũng như trên con đường tu học. Tuy nhiên, muốn giữ tình bạn tri kỷ này được dài lâu, thì bản thân chúng ta cũng phải tu sữa trau dồi phẩm hạnh để trở thành một người có nhân cách, xứng đáng là bạn tốt của nhau. Đương nhiên sống ở đời không ai là không lầm lỗi. Chúng ta phải học hạnh nhẫn nhịn và tha thứ của đất về những lỗi lẫm nho nhỏ của nhau thì tình bạn mới được bền lâu./.

THÍCH NỮ HẰNG NHƯ

(Thiền thất CHÂN TÂM, November 16-2022)