Những Ngày Xưa Ấy ...

1973, lúc chiến tranh còn phủ trùm khắp miền Nam, tuy loạn ly, nhưng phong trào văn học và văn nghệ Miền Nam khá phong phú, sung túc. Trong đó, phạm vi văn học nghệ thuật của Phật giáo được phát triển rầm rộ tại đại học Vạn Hạnh, cơ sở chính ở cầu Trương Minh Giảng cũ, nay là đường Lê Văn Sĩ.

Thế hệ trên 60 tuổi, sống tại Sài Gòn, nhất là trong giới sinh viên, trí thức, không ai là không từng nghe đến Phạm Thiên Thư, Phạm Công Thiện, Lê Mạnh Thát, Tuệ Sỹ, Phạm thế Mỹ, Trịnh Công Sơn, Nguyễn Đức Sơn, Bùi Giáng, Trí Hải...Ngay cả một số giáo sư, Linh Mục như Thanh Lãng, Linh Mục Thanh, Lm Kim Định...cũng ảnh hưởng trào lưu sống dậy của Đại học Vạn Hạnh lúc bấy giờ.

Bùi Giáng là một trong những nhân vật nổi cộm, một nhân vật không thể lẫn lộn bất cứ bóng dáng ai, từ hình thể, diện mạo, tài năng, tư chất...Những hiện tượng rộ lên như trăm hoa đua nở đã tạo một dấu ấn cho Phật giáo nói chung và Đại học Vạn Hạnh nói riêng, mà từ lâu, dưới cặp mắt của giới trí thức, xem Phật giáo như một tôn giáo lỗi thời. Những nhân vật kể trên, tuy mỗi người đóng góp một khía cạnh làm sáng giá tư tưởng triết học , văn học của Phật giáo, nhưng tài năng của họ -" mỗi người mỗi vẻ, mười phân vẹn mười".

Riêng Bùi Giáng, mãi đến bây giờ, vẫn có người thắc mắc, vấn nạn về một thiên tài điên, thi sĩ điên...có người bảo, Bùi Giáng rất tỉnh, tỉnh hơn cả người tỉnh. Có lẽ quá tỉnh, tỉnh hơn người tỉnh thành người điên trước con mắt người tình bình thường chăng?

Trong đêm giao lưu thơ Gùi Giáng tại chùa Phổ Quang, giáo sư Trần Hữu Tá (miền Bắc) bảo: - "trước 1975, những sách báo của miền Nam được đưa ra Bắc cho giới trí thức nghiên cứu, ông ta đánh giá Bùi giáng là môt hiện tượng lạ".

Thực ra miền Nam không chỉ riêng Bùi Giáng là một hiện tượng lạ, Bình Nguyên Lộc từng thách đố giới trí thức phía Bắc bác bỏ luận cứ của ông ta khi xuất bản cuốn sách " Mã Lai Á, nguồn gốc dân tộc Việt; Lúc bấy giờ, miền Bắc làm gì có những nhân vật như Phạm Công Thiện, Tuệ Sỹ, Lê Mạnh Thát...chứ chưa nói đến Bùi Giáng.

Chiến tranh càng thúc bách, cuộc sống người dân Miền Nam càng chộn rộn dồn dập như yêu vội sống cuồng; do áp lực của sống chết trước vô thường, giới văn học nghệ thuật cũng bị thúc bón để cho ra những hoa trái được mùa; chính vì vậy miền Nam xuất hiện nhiều anh tài về thi ca, âm nhạc, hội họa, tư tưởng, dịch thuật...

Riêng Bùi Giáng, không chỉ là thiên tài trong thi ca mà ngay cả ngôn ngữ. Khi phong trào kiếm hiệp của Kim Dung phát triển, Bùi Giáng nằm tại Vạn Hạnh, tự học chữ Hoa trong 6 tháng, ông ta trực tiếp đọc sách Kim Dung bằng Hoa Ngữ. Trên đầu giường, một đống bánh mì khô cứng, mốc xanh để ông ta gặm, cuối chân giường là lồng chim cuốc ( phong trào chim cuốc lúc bấy giờ) đã bị quên cho ăn.

Khi Vạn Hạnh được phong trào sinh viên trí thức có khuynh hướng chính trị làm náo, Bùi Giáng rút lui về Nhà Bè, trú trong ngôi chùa lá Huyền Trang, cách căn cứ Đặc khu Rừng Sát hơn 500m. Tuy chưa trang sức lỉnh kỉnh những đồ phế thải như những năm tháng sau 1975, nhưng cách ăn mặc cũng cho mọi người thấy ông ta không bình thường. Tờ mờ, chưa kịp mời ăn sáng, ông ta đã la cà các quán nhậu ở mũi tàu Nhà Bè, chiều tối mới trở lại tá túc trong căn chòi lá phía sau chính điện. Ít khi nào nhà chùa được mời ông ta một bữa cơm. Ngày nào ông ta ăn thì chiều hôm đó ông ta mang về hủ chao, chai tương, bảo rằng ông nhặt được hoặc bảo ai đó cho ông ta. Chứng tỏ ông ta không muốn nợ nhà chùa. Có hôm, bị bọn lưu manh móc túi đánh ông bầm mắt, tôi phải đưa ông ta xuống gặp Thiếu Tá Cảnh,(cháu gọi Thiếu Tướng Đổ Mậu bằng cậu). Thiếu Tá Cảnh là đại đội trưởng tiếp vận, viết vài giòng giới thiệu:" Đây là nhà thơ Bùi Giáng, yêu cầu anh em đừng hành hung làm khó" Thế là thi sĩ nhà ta đem ép nhựa tấm giấy đeo trước ngực làm bùa hộ mạng.

Ông ta lựa quán nào nghèo nhất,vào ngồi uống bia như uống nước lã, trẻ con nào vào mua hàng, ông ta xuất tiền trả thế và còn cho tiền chúng. Những cô gái không được lính ở căn cứ đặc khu Nhà Bè chiếu cố,vì quá xấu, ông ta vờ say xỉn, để lòi tiền cho họ móc. Ông ta xài tiền vô tội vạ không phải phóng đảng mà ông không muốn bị ràng buộc bởi tiền bạc và dùng nó để giúp kẻ khác một cách tế nhị như thế. Nhà xuất bản Võ Tánh là một trong ít nhà xuất bản kén chọn, luôn in sách của Bùi Giáng; biết tánh họ Bùi, ít khi nào họ giao hết tiền cho ông ta một lượt, cho dù bao nhiêu cũng chỉ chóng sạch trong một hai ngày.

Từ Nhà Bè về Sai Gòn hơn 15km, chở bằng xe Honda, phải mất nửa ngày. chạy một chốc, nhìn thấy quán nào thích, cứ bảo dừng xe, tấp vào cho ông ta uống bia. Không dừng theo ý thì ngồi sau ông ta nắm cổ áo nhật bình lôi lại như lôi giây cương ngựa. Nhiều lần không chịu nổi, buộc lòng thả ông ta muốn đi đâu tùy ý.

Một đêm trăng sáng, chùa Huyền Trang xa khu dân cư, ba bề sông rạch, lá dừa nước bao phủ trở thành một ốc đảo huyền ảo, gió rì rào từ sông lớn băng qua cánh đồng lúa, luồn vào rặng dừa nước. trên chiếc võng dưới chái lá hông chùa, Bùi Giáng tâm sự (có lẽ lúc đó nhà thơ tỉnh táo nhất) khi hỏi về thân thế của ông trong quá khứ, ông ta cho biết: -"ngày xưa dạy học ở Huế, trọ một nhà dân, có hai chị em nữ sinh dễ coi, Bùi Giáng thầm kín yêu cô em, không bao lâu, cô em lên xe hoa, hoảng quá, ông ta đành cưới đại cô chị. Thời gian ngắn khi con đầu lòng bị bệnh qua đời, cô vợ cũng quá vãng. Bùi Giáng bị khủng hoảng, bỏ dạy, về lại xứ Quảng. Cuộc vô thường đã nâng hồn họ Bùi lên tầng mây triết lý thi ca, từ đó Bùi Giáng thâm nhập triết học và suối thơ len lách sỏi đá cuộc đời , trổi dậy, nâng hồn thơ bềnh bồng trên tầng không siêu thực.

Cuộc định mệnh đưa Bùi Giáng qua những đâu, khó mà nối kết khi cuộc đời bãng lãng bềnh bồng đưa thi sĩ lên đỉnh trùng dương, tiếp giáp với sương khói mây ngàn cho đến ngày vĩnh biệt mà nhân thế chỉ biết chiêm ngưỡng, không đủ khả năng thẩm định tiếp xúc một ảo ảnh hư hư thực thực như Bùi Giáng.

Sau một năm trú tại chùa Huyền Trang ( nay biến thành nghĩa trang). Thi sĩ họ Bùi lang bạt về khu vực Bình Thạnh. Từ đó, chùa Già Lam, Trung Tâm Tịnh Xá, chùa Đồng Hiệp, Trương Minh Giảng cũ và một vài nơi thường thấy Bùi Giáng xuất hiện như kẻ không nhà.

Lúc còn làm chủ bút nội san Bát Nhã ở Thanh Minh Thiền Viện, mỗi khi muốn xin thơ của họ Bùi, phải đạp xe chạy quanh thanh phố như truy tìm một báu vật vô hình, đem theo xị rượu và món nhâm nhi nào đó. chịu khó ngồi vỉa hè với ông ta, gợi chuyện bên xị đế, nguồn cảm hứng từ con tim và hốc mắt sâu thẳm của Bùi Giang bắt đầu xuất hiện; vừa viết tốc ký, vừa lắng nghe những tràng giang đại hải do ngẫu hứng họ Bùi, không dám ngắt ngang hay hỏi bất cứ cái gì khi lão Bùi đang hứng. Đặc biệt, cho dù ông nói huyên thuyên, nhưng không bao giờ lệch ý ban đầu; có giao tiếp mới thấy trình độ uyên thâm văn học và triết lý cũng như sự tỉnh táo ẩn tàng trong bộ dạng người điên.

Sau 1978, suốt thời gian dài không được gặp con người vĩ đại ấy bởi hoạn nạn lao lý, khi biết họ Bùi thanh thản ra đi để lại sự quý kính cho đàn hậu học, cho giới thi ca văn học, và nền văn học Việt Nam đương đại, hân hạnh được tham dự đêm thơ kỷ niệm 15 năm vắng bóng của người, có thêm một vài kỷ niệm, nhận định về Bùi Giáng từ HT Giác Toàn, những thắc mắc về tỉnh và điên của nhà thơ họ Bùi mà hầu hết mọi người mãi cật vấn, giờ đây, người từng hân hạnh sống một năm với nhà thơ tại Nhà Bè năm xưa, từng giao tiếp hàn huyên thì biết rằng: " Bùi Giáng điên vì không ai hiểu Bùi Giáng, Bùi giáng quá Tỉnh vì chúng ta quá Điên chỉ nhìn nhau qua hình thức. Bùi Giáng muốn thể hiện sự tự do tuyệt đối bởi sự giam hảm của tập quán con người qua tính nhị nguyên thường tình. vì vậy nhà thơ can đảm sống theo cái mà không ai dám sống, dám lăn lộn với bụi đời, dám bươi rác tìm cái ăn. Mọi hình thái Bùi Giáng làm đều muốn vượt qua sự giam hảm của ý thức phân biệt thường tình như ngôn ngữ thi ca của họ Bùi vượt khỏi định tính xã hội. Phải chăng sự vượt thoát trước thời đại nên mọi người cảm thấy Bùi Giáng điên chăng?

Nếu Bùi Giáng thực sự điên thì không có những hồn thơ, lời thơ siêu thuyệt, vượt thoát, nhuốm màu triết lý như thế

Nếu Bùi Giáng điên thì không có cung cách tế nhị giúp người, bù đắp tương chao khi ăn cơm Tam Bảo.

Nếu Bùi Giáng điên, sao biết đeo tấm bản của Thiếu tá Cảnh để bảo vệ mình khỏi bọn du đảng quấy rầy lúc bấy giờ.

Nếu Bùi Giáng điên thì làm sao biết nhờ HT Giác Toàn đến thăm mẹ mình khi nghe mẹ bệnh?....

Nếu nhìn hình thức và hành động bên ngoài thì khó mà xác định mật hạnh của một vị Bồ Tát, chắc gì Bùi Giáng không là một Bồ Tát mật hạnh???

Nếu Bùi Giáng là một Bồ Tát mật hạnh thì chắc gì Bùi Giáng Điên hay Tỉnh? Vì Tỉnh và Điên chỉ là trạng thái đối đãi thường tình, chưa vượt thoát đến chân trời tự do tuyệt đối của tâm thức.

Kỷ niệm 15 năm ngày vắng nhà thơ họ Bùi- cẩn bái

NGƯỜI ĐIÊN - BÙI GIÁNG Nguyễn Đình Toàn Cho đến bây giờ, ngay cả những người quen biết Bùi Giáng, không ai có thể cả quyết Bùi Giáng điên hay không điên.Ông có những hành động không người bình thường nào làm như thế và ông cũng có những cử chỉ lời nói không một người điên nào có thể làm được như thế. Ở Sài Gòn có nhiều bữa trời nắng chang chang, ông mang trên người một bộ quần áo lính dày cộm, mồ hôi mồ kê nhễ nhại, đầu đội một cái chảo, đeo trên người đủ các thứ: xoong, nồi, môi, muỗng, băng vệ sinh, mặc choàng ra ngoài chiếc quần lính là một chiếc quần lót phụ nữ bằng va-li-de mỏng kéo sát đũng, [ông thường khoe là quà tặng của một nữ diễn viên nổi tiếng] vừa đi vừa cười đùa chọc ghẹo người qua đường, nô giỡn với trẻ con. Có khi ông lẳng lặng chui vào đống rác bên đầu cầu đường Trương Minh Giảng [Nguyễn Văn Trỗi] lấy rác phủ kín mình, chỉ để hở có khuôn mặt, mở mắt trừng trừng nhìn trời.  Xin kể lại sau đây vài mẩu chuyện liên quan tới Bùi Giáng nghe được ở Sài Gòn, người nọ kể cho người kia nghe, không biết có bao nhiêu phần sự thật.  * Một người quen Bùi Giáng cho biết, có hôm hai người cùng đi chợ, Bùi Giáng đã dừng lại bên một cái sạp xem mổ cá. Khi bà chủ vựa hốt hai bộ lòng cá vừa moi ra để vứt vào thùng rác thì Bùi Giáng đã cúi xuống nhặt lên, đút vào mồm nhai, nuốt ngon lành.  * Một bữa khác, người ta thấy ông đứng trước cửa trường Sư Phạm [Vạn Hạnh xưa] hai tay chống nạnh, nhìn đám sinh viên nam nữ ra vào, cười cười bảo : “ Lịch sử bức bách tụi bay quá!” * Sau biến cố 1975, Huy Cận với tư cách là Thứ Trưởng Bộ Văn Hóa Hà Nội vào Nam, đã “mời” Bùi Giáng đến văn phòng để nói chuyện. Được biết trước 1975 Bùi Giáng có viết nhiều tiểu luận đề cập tới thơ Huy Cận. Bùi Giáng đã mượn đâu một bộ com-lê mặc vào, cổ cồn cà -vạt hẳn hoi, nhưng đi guốc, tới gặp Huy Cận. Gặp nhau, hẳn Huy Cận cũng không yên tâm lắm về cách ăn vận của Bùi Giáng. Nhưng Huy Cận vẫn trò chuyện bình thường và cho biết nhà nước đánh giá cao các công trình của Bùi Giáng, và có thể dành cho Bùi Giáng những phương tiện để làm việc đại khái như nhà ở, lương bổng vv... nếu Bùi Giáng thay đổi cách suy nghĩ, bớt đùa giỡn, nói tục, viết tục... và tỏ ra tiến bộ. Thật bất ngờ, Bùi Giáng đã đứng dậy, chỉ vào mặt Huy Cận, bảo : -Tao đã hoài công nói đến mày. Thế nào là tiến bộ? Núi là núi, đồi là đồi . Trời đất có bắt núi đồi phải tiến bộ không? Núi đồi nó tiến bộ hoài, mày đi đâu mày ở? * Những người quen biết Bùi Giáng đều không lạ khi nghe ông nói một câu gì đó ta thường gọi là “tục”. Nhưng “cái tục” qua ông, hình như lại có một chút gì khác khác. Chẳng hạn, ông không giấu giếm việc mình “mê” Kim Cương. Ông còn làm thơ tỏ ý ước mong khi nào ông chết, sẽ được Kim Cương đến “đái” lên mộ ông một lần. Khi Kim Cương [một trong những người đầu tiên] được chọn cho ra Hà Nội “thăm lăng Bác” trở về Sài Gòn, gập lại Kim Cương, Bùi Giáng hỏi: -Này cô Kim Cương, cô có biết bài hát “Con ở’ miền Nam ra thăm lăng Bác” không? Còn một bài nữa cô không biết là bài “Cháu ở miền Bắc vào thăm lăng Ông”nữa đấy.  * Thu Bồn là một người làm thơ nổi tiếng ở miền Bắc, nhưng trong Nam lại ít người biết. Khi vào Sài Gòn Thu Bồn có một người tình [tạm gọi là B.T]. Tài tử giai nhân đi đâu thường có đôi. Trong một dịp gặp Bùi Giáng, hai người đã yêu cầu Bùi Giáng đọc thơ cho nghe. Bùi Giáng nói, lâu lắm rồi không làm thơ. Họ bảo, không nhiều thì ít thế nào chẳng có. Cho họ nghe một hai câu cũng được. Bùi Giáng cười bảo “vậy thì được” và đọc liền:  - T. B. ca ngợi Thu Bồn  - Thu Bồn thích chí sờ “tay” T.B. Đọc xong Bùi Giáng nói rằng, hai câu thơ của ông mất “vận” nhờ họ sửa giùm. * Tại một quán cà phê cóc, một hôm có mấy thanh niên tự nhận là học trò thầy Giáng. Thấy thầy ngồi một mình họ đã xúm đến nhỏ to thăm hỏi. Một người tình cờ có mặt trong quán hôm ấy kể lại rằng, không biết thầy trò nói gì với nhau. Nhưng sau đó thấy Bùi Giáng lấy trong túi ra một lọ dầu cù-là, trét vào hai bàn tay rồi xoa lên mặt. Da mặt ông bỗng xanh nhợt, nước mắt nuớc mũi ràn rụa. Ông bảo với đám thanh niên : “Lại đây, xem lại cho gần”. Người kể chuyện nói rằng không biết điều gì đã đưa đến việc ông làm như thế. Nhưng trông ông lúc ấy rất Từ Hải, từ áo quần xốc xếch đến râu ria dựng ngược.  * Đó là những điều, những chuyện về Bùi Giáng, người này kể, người kia nghe rồi kể lại. Một tác giả nữ, Phan Thị Như Ngọc, [Báo Văn số 101-102, tháng 5&6, 2005] đã kể lại vài điều xẩy ra giũa chính mình và Bùi Giáng. Song, chuyện có bao nhiêu phần sự thật cũng chỉ mình tác giả biết. Phan Thị Như Ngọc viết :   “ Thấy tôi vào buồng tắm, Bùi Giáng bật dậy, vào theo. Tôi tái mét. Ông ta ôn tồn, cho coi một chút thôi. Cô ngồi xuống tưới cỏ cây đi, tui nằm coi. Mát mẻ con mắt vậy mà, mai mốt cỏ trên mồ cũng mát theo... Tôi không giận và cũng nghĩ ông không đùa giỡn xuồng xã. Chỉ là ngạc nhiên. Sao lại lúc này, lại là tôi? Những “Mẫu Thân” của ông đâu hết? Tại sao ông trở đi trở lại câu thơ Nguyễn Du: “Sè sè nấm đất bên đường, dàu dàu ngọn cỏ nửa vàng, nửa xan”’ khi nằm nhai gạo lứt trong bóng đêm?... ...Thái độ thiết tha và ánh mắt trẻ con rưng rưng chỉ cần tôi nói không là òa khóc, khiến tôi tôi cầm lòng không được, lảy câu Kiều : 'Đã lòng dạ đến dạy thì xin vâng’, trút bớt xiêm y, ngồi xuống, và mưa. Bùi Giáng nằm dán mắt nhìn mưa móc cỏ hoa và mặt đất tràn trề. Mặt ông chói rực luồng sáng riêng tư, hoàn toàn không thể hiểu biết và chia xẻ. Mái đầu nhiều tóc bạc, gương mặt dãi dầu, gầy gò, hai tay nhăn nhúm đen sạm...tất cả như nở hoa, hân hoan từ mặt đất, mặt nước... Đọc Bùi Giáng, đọc thơ ông , văn ông, đọc những gì ông dịch, ông viết về người khác, Heidegger, Saint-Ex., Camus, Nguyễn Du.... đọc những gì người khác viết về ông, có thể người ta cười đấy nhưng cũng thấy đau lòng ngay cùng ngay một lúc, đôi khi bằng ngôn ngữ, bằng thi ca, bằng cái đầu óc không bình thường của ông, Bùi Giáng có thể dắt người đọc tới những chân trời xa lạ của tư tưởng, của văn chương, triết lý, của lòng nhân từ, sức mạnh, sự bi thảm và cái đẹp, tất cả nằm đâu đó ngay trong thân xác của con người. Ông là một người điên, một người bệ rạc, một người sáng suốt, một người khinh mạn hay một người cô đơn vì quá buồn? Có thể mỗi người nhìn ông một khác. Người ta vừa sợ ông vừa yêu ông. Ở ông hình như có cả sự tối tăm lẫn ánh sáng. Bây giờ riêng đối diện tôi Còn hai con mắt khóc người một con Đọc những câu thơ như thế, dường như người ta cảm nhận một nôĩ buồn trước khi hiểu ông. (VienDongDaily.Com - 30/09/2007)