Tư Tưởng Triết Lý "Nhân Bản Thực Tại Luận" Của Việt Nam Qua Ca Dao Tục Ngữ Và Truyện Cổ (Song Ngữ)

TƯ TƯỞNG TRIẾT LÝ "NHÂN BẢN THỰC TẠI LUẬN" CỦA VIỆT NAM 
QUA CA DAO TỤC NGỮ VÀ TRUYỆN CỔ
Cố HT Thích Chơn Thiện, Tâm Anh Trích dẫn và chuyển ngữ

Ca dao, tục ngữ và truyện cổ tích Việt Nam là một kho tàng văn học phong phú, nơi tích lũy những tư duy, tình cảm, cách sống của nhân dân Việt Nam đã được tinh lọc qua nhiều thế kỷ, nơi ghi lại các quan niệm của nhân dân về nhân sinh, vũ trụ, về quan hệ giữa con người và thiên nhiên, con người và xã hội, về tình người, tình lứa đôi, về lao động, về triết lý, về tâm lý đạo đức v.v…Nếu được kiết tập lại thì sẽ phong phú như Vệ Đàn đời Rig - Veda, (Ấn Độ) hay Kinh Thi (Trung Quốc). Nếu kiết tập những lời ru của mẹ Việt Nam bên chiếc nôi truyền thống, ta có thể xây dựng thành "triết lý chiếc nôi". Nếu kiết tập lại các câu chuyện cổ tích mà ông bà kể lại quanh đèn sau mỗi ngày lao động mệt nhọc, ta có thể hình thành "triết lý quanh đèn". Đây là kho tàng văn học thuộc hệ thống giáo dục gia đình Việt Nam mà chiến tranh hay giặc xâm lược không thể tàn phá. Nay ta thử tìm hiểu triết lý, tư tưởng của kho tàng ấy mà ta gọi là "nhân bản thực tại luận" qua một số nét tiêu biểu

1/Quan niệm về ông trời và vũ trụ:

(Mẫu chuyện: Việt Nam Văn Học Toàn Thư, Hoàng Trọng Miên, Tiếng Phương Đông, 1973, trang 305 - 306)

Về gốc của ông trời và vũ trụ, triết học phương Tây và các nước đã bàn đến rất nhiều. Thẩm quyền xác định thì chẳng ai có. Qua "triết lý quanh đèn", bình dân Việt Nam xây dựng câu chuyện rất đơn sơ, mộc mạc nhưng rất thiết thực, rất người và rất thâm viễn. Truyện kế có ông Trời tạo ra vũ trụ và con người. Ông trời thì có bà trời, gia đình và triều đình như ở thế gian. Sau khi làm ra vũ trụ, ông Trời dùng phần nhiều tinh chất của cặn bã còn lại làm ra người. Phần cặn bã nhất thì làm ra loài vật. Trời sai mười hai bà mụ nặn ra hình các người, rồi dạy đi, dạy bò, dạy ăn, dạy nói…Trời thấy loài rắn độc ác bèn phán phải chết, còn người thì tốt nên cho thay lốt sống mãi. Những vị thiên sứ bị rắn áp bức, mua chuộc đã truyền lịnh ngược lại: "Rắn già rắn lột", "người già người tuột vào săng" (hòm) Từ đó, con người phải chết, còn rắn thì lột xác sống dai. Do vì trái lịnh Trời, thiên sứ bị đày xuống trần gian làm con bọ hung trong nhà xí.

Thế là câu chuyện biểu hiện mấy nét nổi bật:

-       Cái ông Trời và vũ trụ tạo ra ra thực sự là do con người, nhân dân tạo ra. Nó là những gì như nó đang là.

-       Con người do nhiều yếu tố, điều kiện, nhân duyên tạo thành, chứ thực sự không do một đấng siêu nhiên nào tạo ra. Con người có sinh thì có chết, đó là quy luật tự nhiên

Vũ trụ quan vừa đề cập là cách nhân dân Việt Nam trả con người và thiên nhiên trở về với thực tế, thực tại và từ chối về câu hỏi nguồn gốc: Nếu vũ trụ là thật thì sự thật là chính nó rồi, nếu vũ trụ là không thật, thì không thật là không có gốc, đâu cần có câu hỏi về nguồn gốc. Triết lý của Việt Nam là thế, là duy thực tại và duy con người: Con người là con người của thực tại, và thực tại là thực tại của con người.

2/Về tình người, tình nhà, tình nước non v..v..

-       Nhiễu điều phủ lấy giá gương,

Người trong một nước phải thương nhau cùng

-       Bầu ơi thương lấy bí cùng,

Tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn

-       Ta về ta tắm ao ta,

Dù trong dù đục ao nhà vẫn hơn

-       Cứ chi vườn ngọc ao quỳnh,

Thôn quê vẫn thú hữu tình xưa nay.

-       Công cha như núi Thái sơn,

            Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra,

Một lòng thờ mẹ kính cha,

Cho tròn chữ hiếu mới là đạo con.

-       Anh em như thể tay chân,

Anh em hòa thuận hai thân vui vầy.

-       Gần mực thì đen

Gần đèn thì sáng.

-       Một cây làm chẳng nên non

Ba cây chụm lại nên hòn núi cao

-       Mấy đời bánh đúc có xương

Mấy đời dì ghẻ mà thương con chồng

-       Con ơi nhớ trọn lời thề

Tự do độc lập không nề hi sinh

Triết lý chiếc nôi hay lời ru của mẹ bao gồm nhiều ý nghĩa của cuộc đời, người con đủ vốn kinh nghiệm khôn ngoan để sống trọn cuộc đời, nếu không nói là có thể kéo dài kinh nghiệm sống đến cả thiên niên kỷ.

3 Tình lứa đôi:

-       Hỡi cô tát nước bên đàng,

Sao cô múc ánh trăng vàng đổ đi

-       Hôm qua tát nước đầu đình

Để quên chiếc áo trên cành hoa sen,

Em được thì cho anh xin,

Hay là em để làm tin trong nhà,

Áo anh rách chỉ đường tà,

Vợ con chưa có mẹ già chưa khâu.

Trai gái hàng ngày lao động vẫn gặp nhau và trao đổi tình cảm rất nhẹ nhàng, rất dân chủ, tự chủ. Người bình dân không tự giới hạn mình trong khuôn khổ luân lý ước lệ của nho giáo ( như Tam tòng, Tứ đức hay nam nữ thụ thụ bất thân)

Văn học bình dân là văn học của khát vọng tình người, rất dân chủ và rất dân tộc. Nổi bật là câu chuyện tình giữa Chử Đồng Tử và công chúa vốn kén chồng.(Việt Nam Văn Học Toàn Thư, Hoàng Trong Niên, Sống Mới, Sài Gòn, 1972, tr 342 - 343) rất trữ tình: Nhân dân đã sắp đặt cho hai người gặp nhau trong một thiện duyên kỳ ngộ, phá đỗ thành kiến giai cấp "môn đăng hộ đối". Đó là tình yêu giữa hai đầu giai cấp cách biệt của xã hội: Yêu là tiếng nói của hai con tim chân thành, đầy tình người, phá đỗ mọi cách biệt. Đây là tiếng nói rất nhân bản, rất người, rất rạng rỡ về mặt tư tưởng, nhân văn, mọi người đều bình đẳng trước pháp luật, trước cái sống cái chết và tình yêu. Đây là ý chí và trí tuệ của nhân dân.

4/ Triết lý hành động:

Lời mẹ ru:

-       Ru hời ru hỡi là ru

Bên cạn thời chống bên su thời chèo.

Vấn đề là thuyền đi tới (bất biến). Chống hay chèo thì tùy vào chỗ nước nông, nước sâu (tùy duyên, ứng vạn biến). Mục tiêu của hành động thì bám trụ, còn phương tiện của hành động thì linh động tùy duyên. Đấy là lý lẽ, kinh nghiệm từ thực tế của thực tại. Người đời sau nói mèo trắng hay mèo đen gì cũng được, miễn là bắt được chuột cũng cùng một ý nghĩa. Thực tại là nguồn sự thật của nhân dân.

5/ Triết lý về hai mặt của thực tại:

-       Kinh đô cũng có người rồ

Man di cũng có sinh đồ trạng nguyên.

Kinh đô là nơi sống của tập thể quần chúng có văn hóa cao, thì ở đây cũng không thiếu mặt những người rồ dại. Man di là vùng đất của văn hóa thấp cũng không thiếu mặt các sinh đồ trạng nguyên. Lời ru nhắc ta nhớ đến một lập luận triết học của Lão Tử rằng: "Thấy cái xấu mà không thấy cái tốt của cái xấu ấy là không thật thấy. Thấy cái tốt mà không thấy cái xấu của cái tốt ấy cũng không phải là thật thấy." Người bình dân của Việt Nam cũng thâm trầm như Lão Tử do quan sát kinh nghiệm từ thực tại của cuộc sống. Thực tại quyết định sự thật.

6/Triết lý về giá trị

-       Tốt gỗ hơn tốt nước sơn

-       Ra đi mẹ đã dặn lòng,

Cam chua mua lấy ngọt bòng chớ mua.

Đây là chân giá trị mà người bình dân chọn: Thực chất từ thực tại, của thực tại mà không phải là các giá trị hình thức của hệ thống luân lý phong kiến.

Trí tuệ của người bình dân cũng rất hiện thực mà không bị đánh bởi những gì phi thực, siêu thực, xa thực tế như ca dao đã viết về chuyện thằng Bờm:

-       Thằng Bờm có cái quạt mo,

Phú ông xin đổi ba bò chín trâu,

Bờm rằng Bờm chẳng lấy trâu,

Phú ông xin đổi một xâu cá mè,

Bờm rằng Bờm chẳng lấy mè,

Phú ông xin đổi một bè gỗ lim,

Bờm rằng Bờm chẳng lấy lim,

Phú ông xin đổi con chim đồi mồi,

Bờm rằng Bờm chẳng lấy mồi,

Phú ông xin đổi nắm xôi, Bờm cười!

Nắm xôi là vừa phải với giá trị của cái quạt mo. Bình dân rất điềm tĩnh và sáng suốt, nhìn thấy chân giá trị của từng sự vật hiện tượng. 

VIETNAMESE IDEOLOGY AND PHILOSOPHY OF "HUMANISTIC REALISM" THROUGH FOLK PROVERBS AND ANCIENT STORIES

Vietnamese folk song, proverbs and fairy tales are a rich literary treasure, where the thoughts feelings and ways of life of Vietnamese people have been refined over many centuries, where to record people 's concepts about life in the universe, about the relationship between people and nature, people and society, about affection and gratitude, love between  couples, about labor, a philosophy, a psychology morality. If collected together, it will be as rich as the Vedas (Riga - Vada India) or Scripture (China). If we collect the lullabies of Vietnamese mother around the traditional cradle, we can build a "cradle philosophy".If we collect the fairy tales that our grandparents told around the lamp after everyday hard work, we can form a "philosophy around the lamp". This is a literary treasure of the Vietnamese family education system that war or invaders cannot destroy. Now we can learn about the ideological philosophy of that treasure, which we call "humanistic realism" through some typical features.

1/Concepts of God and the universe

(Stories, complete book of Vietnamese Literature Hoàng Trọng Miên, oriental language, 1973, page 305 - 306.

About the origin of God and universe, Western philosophy and other countries have discussed a lot. No one has the authority to determine. Through "philosophy around the lamp", Vietnamese people build a story that is very simple and rustic but very practical, very human and very profound. The story has a God who created the universe and humans. There are God and Goddesses, families and royal courts like in the world. After creating the universe, God used the essence of the remaining residue to create humans. But the angels who were oppressed and bribed by the snake, commanded the opposite: "the old snake sheds its skin", "the old man slips into a casket". From then on humans must die and snakes will shed their skin and live long. Because of disobeying heaven's command, angels were sent to earth to become beetles in the latrine.

-       God and the universe are truly created by humans and people. It is what it is

-       Humans are created by many factors, conditions and causes but are not actually created by any supernatural being. People are born and die, that is the law of nature.

The cosmology just mentioned is the way the Vietnamese return humans and nature to fact, reality and doing the question of origin. If the universe is real then the truth is itself,  if the universe is not real then it is not real and has no origin, there is no need to ask about origin. The philosophy of Viet Nam is that. It is realistic and humanistic, man is the man of reality, and reality is the reality of man.

1/About people - home - country's love

-       As people in one country we must know how to love

Let's support and help each other to overcome difficulties

-       Gourd please take the pumpkin together

Even though they are different breeds but share the same trellis

-       We return our bathing pond

Whether it's clear or opaque, it's better to have a pond at home

-       If only the jade garden and Quynh pond

The countryside is still as exciting as ever

-       The father's merit as Thai Son mountain

The mother's merit is like water flowing from source

A heart to worship and respect one's parents

Fulfilling filial piety is the way of children

-       Brothers like hands and feet

Children's harmony makes their parents happy.

-       Near the ink is black

Near the light is bright

-       One tree does not make a big mountain

Three trees gathered together form a high mountain

-       Banh Duc never has bones

The stepmother never loved her husband's children

-       Dear my child, remember your oath

Freedom and independence are not afraid of sacrifice.

The philosophy of the cradle or mother's lullaby includes many meanings of life, the child has enough wisdom and experience to live a full life, if not to be able to extend life experiences for a millennium.

2/ Couple love

-       Oh, lady who splashes water on the side

Why does she scoop up the golden moonlight and pour it away?

-       Yesterday I splashed water on the temple

Leaving my shirt on the lotus branch

If you have it, please give it to me

Or you leave it as a hoslage.in the house

-       My shirt is torn with seams

There are not yet wife and children

My old mother has not sewn it yet..

Boys and girls who work everyday still meet and exchange feelings very gently, very democratic and self - reliant, ordinary people do not limit themselves to the conventional moral framework of Confucianism (such as three obediences, four virtues or male and female are separated from each other. Popular literature is literature of human aspirations, which is very democratic and very national. The highlight is the love story between Chu Dong Tu and a princess who is picky about husbands (Vietnam, complete literature, Hoang Trong Nien, Song Moi, Sai Gon 1972, page 342 - 343) very lyrical. People arranged for the two people to meet each other in a lucky encounter, breaking down prejudices and class "disputes". It is love between two separate classes of society. Love is the voice of two sincere hearts, full of humanity, breaking down all social differences. This is a very human voice, very human, very radiant in terms of humanistic ideology, everyone is equal before the law, before life, death and love. This is the will and wisdom of the people.

4/ Philosophy of action

Mother's lullaby:

-       Lu la by!!!, lu la by!!!

The shallow side's learning, the deep side 's rowing

The problem is that the boat goes forward (unchanged). Rowing or rowing depends on whether the water is shallow or deep (depending on fate). The goal of action is fixed and the means of action are flexible depending on condition. This is an argument and experiences from the fact of reality. People in later generations say it doesn't matter if a cat is white or black, as long as it can catch mice, it has the same meaning. Reality is the source of truth for the people.

5/ Philosophy about two sides of reality.

-       The Capital also has crazy people

Barbarians also have doctoral candidate

The Capital is where the highly cultured masses live. There is no shortage of foolish people here. The barbarian is a land of low culture and there isn't a lack of doctoral candidates. The lullaby reminds us of a philosophical argument of Lao Tzu " seeing the bad  without seeing the good of that bad is not really seeing. Seeing the good without seeing the bad of that good is not true seeing." The common people of Viet Nam are as profound as Lao Tzu due to observing experiences from the reality of life. Reality determines truth.

6/ Philosophy of value

-       Good wood is better than coat of paint

-       Go away my mother told me

Buy sour oranges, don't buy sweet oranges

This is the true value that ordinary people choose. Essence is from the reality, of reality, isn't the formal values of feudal moral system. The intelligence of ordinary people is also very realistic, without being beaten by anything unreal, far from reality like folk songs written about the guy, Bom.

-       Bom has a mo fan

The rich man asked to exchange three cows for nine buffaloes

Bom that Bom does not take buffalo

The rich man asked for a string of chub in exchange

Bom that Bom does not take chub

The rich man asked for a raft of limber in exchange

Bom that Bom does not take limber

The rich man asked for a tortoiseshell bird in exchange

Bom that Bom does not take bait

The rich man asked for a handful of sticky rice in exchange - Bom smiled

A handful of sticky rice is just right for the value of a mo fan. People are very calm and clear headed, seeing the true value of each phenomenon.

.