Theo nếp suy nghĩ của chúng ta, mọi vật trong thế giới đều được chia thành hai đối cực: có - không, đúng - sai, phải - quấy… Nhưng mà, vạn vật đâu phải chỉ là sự phân chiaranh giới rạch ròi, sự phân chia rạch ròi đó chỉ là hệ quả hệ lụy từ trong bản chất ưa suy luận của chúng ta thôi (kinh Lăng già gọi là hý luận: prapañca).
Cũng theo lối lập luận ấy, người ta nghĩ về đạo Phật, kẻ hoan nghênh, người phản bác, trịnh trọngtuyên bốđạo Phật là đạo vô thần (atheism).
Giở lại từ điển để xem, Từ điển những tôn giáothế giới (The Oxford Dictionary of World Religions) định nghĩa “chủ nghĩa vô thần (atheism) là phủ nhận sự hiện hữu của Trời (God)” (Trời được hiểu như một chủ vật, chẳng hạn như Phạm thiên, Chúa, Thượng đế…). Trời ở đây thực ra rất đa dạng, tùy theo mỗi hệ thốngtín ngưỡng mà có những danh xưng và vai trò khác nhau. Trong các tôn giáo độc thần thì cho đó là vị chủ tể khai sáng dựng lập thế giới, trong tôn giáo đa thần thì đó là những vị thần có quyền năngsiêu việt. Nói chung, họ là những sinh thể khả kính về mặt phẩm đức cũng như năng lực. Vậy nói Phật giáo là vô thần, đúng sai như thế nào?
Phận sự đầu tiên của mỗi người Phật tử là quy y Tam bảo - Phật, Pháp, Tăng. Phật trong nhiều kiếp trước từng là những vị trời sống ở các cõi trời mà kinh điển, đặc biệt là Truyện tiền thân (Bổn sanh) thường kể lại. Trước khi thị hiệnthành Phật, ngài là vị Bồ-tát Trời sống ở cung trời Đâu-suất. Pháp là giáo lýtốt lànhvi diệu, trong ấy bao trùm cả những pháp đưa đến những cõi trời. Tăng là hiện thân của pháp ấy được thực hiện, trong đó có rất nhiều vị là Bồ-tát bất thối, hoặc những vị A-la-hán có thể đi đến những cõi trời. Những vị Bồ-tát này có thể hóa hiện làm các vị trời để hướng dẫn chúng sanhtu tập, như Bồ-tát Quán thế âm chẳng hạn. Hơn thế, Tam bảo không chỉ là nơi quy ngưỡng của con ngườitrần tục mà còn là của chư thiên, các vị trời cao trọng. Trong kinh kể, nhiều vị Phạm thiên đã xuống trần để nghe pháp và sau đó phát tâmquy y tam bảo. Và chúng ta cũng biết, chính bản thânđức Phật cũng đã là hiện thân đầy đủ của cả Tam bảo, vì Pháp và Tăng đều là những pháp lưu xuất từ Phật. Sự kết hợp của Pháp và Tăng là để thực hiện sự hoàn thànhPhật tánh vô biên trong mỗi cá thế.
Đức Phật - đối tượng cho chúng taquy ngưỡng ở đây không phải là một vị chúa tể khai sáng vũ trụ, bởi vì vũ trụ này được hình thành do cộng nghiệp của tất cả mọi sinh linh, trong đó có các vị trời. Ngài là vị đạo sư của trời và người với những phẩm đức cao đẹp vượt lên trên những giới hạn mà loài trời và loài người đang cố vượt qua - đó là sự sanh tử luân hồi. Nói về sự hoàn thiện, tất cả chư Phật trong mười phươngba đời đều bình đẳng và là điểm quy chiếu của tất cả các hoài vọng cao đẹp không chỉ cho con người khổ đau mà cho cả các chúng sanh ở các cõi trời đang hưởng cuộc sống an nhàntốt đẹp. Vì đức Phật vượt lên trên các vị trời nên không có lý do gì để những đệ tử của ngài quy hướng các vị trời ấy.
Vậy chư Phật có phải là những bậc linh thánh không? Linh thánh là phẩm chất của những vị thần thánh, trong đó có các vị trời. Chư Phật có phẩm chất toàn hảo vượt lên trên các vị trời nên tất nhiên các ngài cũng là những bậc linh thánh, thậm chí còn trên cả những khái niệm ấy. Các ngài là Trời của tất cả các loài trời, là Vua trong tất cả các vua, là bậc Vô thượng chánh đẳng chánh giác - Samyaksaṃbodhi.
Thế thì những người con Phật thuộc vào hệ tư tưởng nào trong những cái được gọi là vô thần, độc thần và đa thần? Trả lờidứt khoát câu hỏi này thật không phải dễ, bởi vì ngay việc sử dụng các từ này cũng đa dạng như chính các vị thần được người ta kể đến. Tuy nhiên, đạo Phật cũng có nhận định khái quát về vấn đề này qua việc tìm về nguồn cội sự phát triển của thần giáotrong lịch sửnhân loại, từ đó cho chúng ta cái nhìn đúng đắn về tôn giáo của mình trong mối tương quan với những tôn giáo khác.
Vào buổi bình minh của nhân loại, do sự thiếu hiểu biết về bản chất của thế giới nên khi đối trước các hiện tượng tự nhiên như thiên tai lũ lụt, hạn hán mất mùa, con người có xu hướng xem đó như là những trạng thái tình cảm “không ổn định” của những quyền năngsiêu nhiên, đó là nguồn cội của các vị thần. Nói một cách khác, tổ tiên của các vị thần là nỗi lo sợ của lê dân! Con ngườiban cho mỗi một hiện tượng kỳ bí một vị thần cai quản. Từ đó, đa thần giáo được hình thành với sự đa dạng trong tính cách cũng như hình thức và số lượng của chư thần. Thế rồi con ngườicảm thấy chư thần phức tạp quá, khó có thể làm vừa lòng tất cả nên họ muốn đưa chư thần về dưới sự cai quản của một vị thần tối cao, để dễ bề thương lượngđồng thời tránh được sự hỗn loạn của chư thần. Có lẽ từ đó mà chủ nghĩanhất thần giáo được hình thành.
Phật giáoxuất hiện ở đời cùng với sự hiểu biết ấy nên chư thần không được quy ngưỡng như những nơi an ổntối thượng. Đức Phật với sự toàn giác đã xóa đi những đám mây mờ trong nhận thức của con người về bản chất của thế giới, của chư thần. Thế nhưng nói như vậy không có nghĩa là chư thần, thậm chí thượng đế, không hề tồn tại. Theo quan niệm của Phật giáo, thế giới này có đến 28 tầng trời, và mỗi tầng như thế đều có các chúng sinh trời cư trú. Đây là những chúng sinh đã tạo những nghiệp lành trong những kiếp trước. Cuộc sống ở những nơi ấy tuy sung sướng đầy đủ nhưng không phải là mục đích hướng đến của đạo Phật, bởi vì họ vẫn đang bị các phiền nãochi phối và phải chịu tái sinh. Những loài trời này cũng như con ngườichúng ta đang kiếm tìm sự giải thoátrốt ráo ra ngoài những trói buộc của phiền não, của luân hồi, đó là niết bàntự tại.
Trong kinh mô tả, vị Thiên chủĐế thích, là vị trời luôn nghĩ rằng mình là chủ nhân đã sáng tạo ra thế giới, đã thỉnh cầuđức Thế Tônthuyết phápngay sau khi ngài thành tựuChánh giác. Và còn nhiều vị trời khác cũng có những việc làmtương tự, như bốn vị Thiên vương ở bốn hướng núi Tu-di trở thành những vị hộ pháp… Điều đó nói lên rằng, ngay các vị trời, các vị vua trời cũng đều hết sứccung kínhđức Thế Tôn, họ quy y và nghe pháp từ ngài bởi họ ý thức được rằng sự linh thánh của họ không bằng nơi ngài.
Thế thì Phật giáo cũng nói đến chư thần và thiên giới nhưng không xem những vị ấy hoặc những nơi ấy là bản thể, là đích điểm cứu cánh hay chỗ quy ngưỡngtối thượng của con người. Trời và người đều bình đẳng trong khả năng giác ngộ, chỉ khác nhau ở chỗ phước đức sâu dày hay nông cạn; nếu so sánh một cách khiên cưỡng thì sự khác nhau ấy giống như sự khác nhau giữa người giàu và kẻ nghèo. Chư thần không phải là trung tâm điểm của Phật giáo, không phải là nền tảng cho giáo lý nhà Phật. Đức Phật dạy, giác ngộ là mục đíchtối thượng, bằng vào sự nỗ lựctu tậpcon người có thể đạt được sự giải thoát như chính ngài, sự giác ngộ ấy còn cao hơn những gì mà chư thiên đang thọ hưởng.
Người ta cũng thường gán ghép chủ nghĩavô thần với chủ nghĩahư vô, một tư tưởng không tin nhân quảnghiệp báo. Theo nghĩa này thì Phật giáo lại càng hoàn toàn không phải vô thần bởi khi đi sâu vào tam tạng giáo điển của Phật giáo, chúng ta thấy Phật giáotôn trọngtư tưởngnhân quảnghiệp báo này hơn bất cứ nơi nào. Mối quan tâm trong tinh thầnnhân quảnghiệp báo của Phật giáo không chỉ dừng lại ở con người mà còn lan tỏa đến những sinh vật nhỏ bé như con sâu cái kiến…, đến cây cỏ núi rừng, đến lợi ích cho toàn thể.
Đức Phật dạy, muốn đạt đượcgiải thoát thì phải tránh xa hai cực đoan. Ở phương diện này cũng vậy, đạo Phật có nói đến các vị thần thánh trong trời đất, nhưng họ không phải là nơi quy ngưỡng cho con người tìm cầu giác ngộ. Đồng thờiđạo Phật cũng không chủ trương vô thần để rồi con người sống sa đọa trong nỗi lạc lõng của sự phủ nhận đạo lýnhân quảnghiệp báo, phủ nhận những phẩm đức cao đẹp của cuộc sống.
Có lẽ chưa khi nào vấn đề sùng bái trở nên khủng khiếp như hiện nay. Nhiều nhà nghiên cứu văn hóa đã lên tiếng: sùng bái đang dẫn dắt nhiều người xa rời văn minh, tiến bộ xã hội.
Hôm nay 22-2-2021 người dân Hoa Kỳ và toàn dân thế giới đánh dấu một cột mốc thực sự nghiệt ngã và đau lòng với 2.493.968 người qua đời chỉ trong vòng một năm đại dịch Covid-19. Riêng tại Hoa Kỳ là nửa triệu người chết - nhiều hơn số quân nhân Mỹ chết trong Chiến tranh thế giới thứ nhất, Thế chiến thứ hai và Chiến tranh Việt Nam cộng lại.
Xin nguyện cầu linh hồn/ hương linh những người đã qua đời vì Covid-19 trên toàn thế giới nói chung và Hoa Kỳ nói riêng sớm được về cõi thiên đường vĩnh hằng hay sớm được tiêu diêu miền cực lạc.Cầu nguyện mọi khổ đau và chết chóc sẽ qua đi, ánh dương quang sớm xuất hiện để nhân loại tiếp tục hát khúc khải hoàn ca của yêu thương và vui đẹp trên hành tinh này.
Chúng tôi sử dụng cookie để cung cấp cho bạn trải nghiệm tốt nhất trên trang web của chúng tôi. Nếu tiếp tục, chúng tôi cho rằng bạn đã chấp thuận cookie cho mục đích này.