Phần Một

PHẦN MỘT

Ojai, ngày 9 tháng 7 năm 1944

Một sống đơn giản không chỉ gồm có sự sở hữu một ít đồ vật, nhưng còn cả sự kiếm sống đúng đắn và sự tự do khỏi những giải trí, những nghiện ngập, và sở hữu. Sự tự do khỏi tham lợi sẽ tạo ra phương tiện kiếm sống đúng đắn, nhưng có những phương tiện sai lầm rõ ràng nào đó. Tham lam, truyền thống, và ham muốn quyền lực sẽ tạo ra phương tiện sai lầm của kiếm sống. Thậm chí trong những thời điểm này khi mọi người bị kiềm chế vào một loại công việc đặc biệt nào đó, tìm được một nghề nghiệp đúng đắn vẫn có thể xảy ra được. Mỗi người phải nhận biết được những hậu quả của nghề nghiệp sai lầm cùng những thảm họa và những đau khổ của nó, công việc đều đặn nhàm chán và những thái độ cư xử quá quen thuộc. Liệu không cần thiết, mỗi người phải biết cho chính anh ấy phương tiện kiếm sống đúng đắn là gì, hay sao? Nếu chúng ta tham lam, ganh tị, tìm kiếm quyền hành, vậy thì phương tiện kiếm sống của chúng ta sẽ tương ứng với những đòi hỏi phía bên trong của chúng ta, và thế là tạo ra một thế giới của ganh đua, nhẫn tâm, áp bức, và cuối cùng kết thúc trong chiến tranh.

Ojai, ngày 3 tháng 6 năm 1945

Người hỏi: Vấn đề kiếm sống đúng đắn là một vấn đề quan tâm nhất trong hầu hết chúng tôi. Bởi vì những xu hướng kinh tế hiện nay của thế giới quá lệ thuộc vào nhau. Tôi khám phá rằng hầu hết mọi công việc tôi làm đều hoặc trục lợi những người khác hoặc góp phần vào nguyên nhân của chiến tranh. Làm thế nào một người chân thật mong ước sẽ kiếm được phương tiện kiếm sống đúng đắn để rút lui khỏi guồng quay của sự trục lợi và chiến tranh.

Krishnamurti: Đối với một người thực sự mong ước tìm được một phương tiện kiếm sống đúng đắn, đời sống thuộc kinh tế như hiện nay nó được tổ chức là điều khó khăn cực kỳ. Như người hỏi đưa ra, những xu hướng kinh tế đều có liên quan với nhau và vì vậy nó là một vấn đề phức tạp; và cũng giống như tất cả những vấn đề phức tạp khác của con người, nó phải được tiếp cận một cách rất đơn giản. Bởi vì xã hội đang trở nên mỗi lúc một phức tạp và được tổ chức, sự kỷ luật của tư tưởng và hành động đang được yêu cầu phải tuân theo bởi vì lợi ích của sự hiệu quả. Sự hiệu quả trở thành sự nhẫn tâm khi những giá trị thuộc giác quan thống trị, khi những giá trị vĩnh cửu không được quan tâm.
 Chắc chắn có những cách kiếm sống sai lầm. Một người giúp đỡ trong việc chế tạo vũ khí và những phương tiện khác để giết chết những con người thân thuộc của anh ấy, chắc chắn bận tâm đến sự bạo lực thêm nữa, và không bao giờ mang lại hòa bình trong thế giới. Người chính trị mà, hoặc vì lợi ích của quốc gia anh ấy hoặc của chính anh ấy hoặc của một học thuyết, quan tâm đến sự cai trị và bóc lột những người khác, chắc chắn đang sử dụng những cách kiếm sống sai lầm, mà dẫn đến chiến tranh, đến đau khổ và phiền muộn của con người. Vị linh mục mà bám vào một niềm tin, giáo điều, hay thành kiến đặc biệt, mà bám vào một hình thức đặc biệt của thờ phụng và cầu nguyện, cũng đang sử dụng phương tiện kiếm sống sai lầm, bởi vì anh ấy chỉ đang truyền bá sự dốt nát và không-khoan dung, mà bố trí con người chống lại con người. Bất kỳ nghề nghiệp nào mà dẫn đến và duy trì sự phân chia và xung đột giữa con người và con người chắc chắn là một phương tiện kiếm sống sai lầm.
 Phương tiện kiếm sống của chúng ta bị định đoạt qua truyền thống hay qua tham lam và tham vọng, đúng chứ? Thông thường, chúng ta không cố ý bắt đầu chọn lựa cách kiếm sống đúng đắn. Chúng ta chỉ quá cám ơn khi nhận được công việc gì chúng ta có thể kiếm được, và một cách mù quáng tuân theo hệ thống kinh tế thiết lập quanh chúng ta. Nhưng người hỏi muốn biết làm thế nào để rút lui khỏi sự trục lợi và chiến tranh. Muốn rút lui khỏi chúng, anh ấy phải không cho phép chính anh ấy bị tác động, cũng không bị áp lực bởi nghề nghiệp thuộc truyền thống, và cũng không được ganh tị lẫn tham vọng. Nhiều người chúng ta chọn lựa một nghề nghiệp nào đó bởi vì truyền thống hay bởi vì chúng ta thuộc một gia đình của luật sư hay quân đội hay chính trị hay kinh doanh; hay sự tham lam quyền hành và vị trí của chúng ta định đoạt nghề nghiệp của chúng ta; sự tham vọng thúc ép chúng ta ganh đua và nhẫn tâm trong sự ham muốn thành công của chúng ta. Thế là người không muốn trục lợi và góp phần vào nguyên nhân của chiến tranh, phải không còn tuân theo truyền thống, chấm dứt tham lam, tham vọng, và tự tìm kiếm. Nếu anh ấy phủ nhận những điều này, tự nhiên anh ấy sẽ tìm được nghề nghiệp đúng đắn.
Mặc dầu nó quan trọng và hữu ích, nghề nghiệp đúng đắn không là một kết thúc trong chính nó. Bạn có lẽ có một phương tiện kiếm sống đúng đắn, nhưng nếu bên trong bạn thiếu thốn hay nghèo khó bạn sẽ là cái nguồn của đau khổ cho chính bạn và thế là cho những người khác; bạn sẽ thiếu suy nghĩ, sẽ bạo lực, sẽ tự-khẳng định. Nếu không có sự tự do phía bên trong của sự thật, bạn sẽ không có hân hoan, không an bình. Trong tìm kiếm và khám phá sự thật phía bên trong đó, một mình, liệu chúng ta có thể không những mãn nguyện cùng chút ít, nhưng còn nhận biết được cái gì đó vượt khỏi tất cả sự đo lường. Trước hết chính là điều này mà phải được tìm kiếm, tiếp theo những sự việc khác sẽ hiện diện trong sự thức dậy của nó.
 Tự do phía bên trong của sự thật sáng tạo này không là một quà tặng, nó phải được khám phá và được trải nghiệm. Nó không là một thành tựu để được tập hợp cho chính bạn và tôn vinh bạn. Nó là một trạng thái của đang hiện diện, giống như yên lặng, mà trong đó không có trở thành, mà trong đó có trọn vẹn. Sáng tạo này có lẽ không cần thiết phải tìm kiếm sự diễn tả; nó không là một tài năng mà đòi hỏi một thể hiện phía bên ngoài. Bạn không cần là một họa sĩ vĩ đại và cũng không cần có một khán giả; nếu bạn tìm kiếm những điều này, bạn sẽ bỏ lỡ sự thật phía bên trong. Nó không là một quà tặng, nó cũng không là kết quả của tài năng; nó phải được tìm ra, kho tàng bất diệt này, khi tư tưởng giải thoát chính nó khỏi dục vọng, ý muốn thấp hèn, và dốt nát, khi tư tưởng giải thoát chính nó khỏi thế giới trần tục và sự khao khát để hiện diện của cá nhân. Nó phải được trải nghiệm qua sự suy nghĩ và suy gẫm đúng đắn. Nếu không có sự tự do phía bên trong này của sự thật, sự tồn tại là đau khổ. Như một người khát tìm kiếm nước, cũng vậy chúng ta phải tìm kiếm. Sự thật, một mình nó, có thể thỏa mãn cơn khát của vĩnh hằng.

Ojai, ngày 27 tháng 5 năm 1945
 
 

Chúng ta đã có được sự phát triển quá dư thừa thuộc mảnh trí năng bằng sự mất mát của những cảm thấy rõ ràng hơn và sâu thẳm hơn, và một nền văn minh được đặt nền tảng trên sự phát triển của mảnh trí năng phải tạo ra sự nhẫn tâm và tôn sùng thành công. Sự nhấn mạnh vào trí năng hay vào cảm xúc dẫn đến sự mất cân bằng, và mảnh trí năng luôn luôn đang tìm kiếm để tự-bảo vệ chính nó. Thuần túy quyết tâm chỉ củng cố mảnh trí năng và làm xơ cứng lẫn cằn cỗi nó; nó luôn luôn tự-hung hăng trong trở thành hay không-trở thành. Những phương cách của mảnh trí năng phải được hiểu rõ qua sự tỉnh thức liên tục, và tái-giáo dục của nó phải vượt khỏi lý luận riêng của nó.

Người hỏi: Tôi phát giác có sự xung đột giữa nghề nghiệp của tôi và sự liên hệ của tôi. Chúng chuyển động trong những phương hướng khác biệt. Làm thế nào tôi có thể hội tụ chúng?

Krishnamurti: Hầu hết nghề nghiệp của chúng ta đều bị định đoạt bởi truyền thống, hay bởi tham lam, hay bởi tham vọng. Trong nghề nghiệp của chúng ta, chúng ta tàn nhẫn, ganh đua, dối trá, ranh mãnh, và tự-phòng vệ cao độ. Nếu tại bất kỳ thời điểm nào chúng ta yếu ớt, chúng ta có lẽ bị chèn ép, thế là chúng ta phải theo kịp sự hiệu quả cao độ của bộ máy tham lam của kinh doanh. Nó là một đấu tranh liên tục để duy trì một vị trí, để trở nên lanh lợi hơn và khôn ngoan hơn. Tham vọng không bao giờ có thể tìm được sự thỏa mãn vĩnh viễn; nó mãi mãi đang tìm kiếm những phạm trù rộng lớn hơn cho sự tự-khẳng định.
 Nhưng trong sự liên hệ, một tiến hành hoàn toàn khác hẳn được bao hàm. Trong nó, phải có thương yêu, ân cần, thích ứng, tự-phủ nhận, nhượng bộ, không phải để chinh phục nhưng để sống hạnh phúc. Trong nó, phải có sự tế nhị tự-khiêm tốn, sự tự do khỏi thống trị, khỏi chiếm hữu, nhưng trống không; và sự sợ hãi nuôi dưỡng ganh tị và đau khổ trong liên hệ. Liên hệ là một tiến hành của tự-khám phá, trong đó có hiểu rõ sâu thẳm hơn và rộng rãi hơn. Liên hệ là một điều chỉnh liên tục trong tự-khám phá; nó cần đến sự kiên nhẫn, sự mềm dẻo vô hạn, và một tâm hồn đơn giản.
 Nhưng làm thế nào hai điều này gặp gỡ cùng nhau: tự-khẳng định và thương yêu, nghề nghiệp và liên hệ? Một điều thì tàn nhẫn, ganh đua, tham vọng, điều còn lại thì ân cần, hòa nhã; chúng không thể hòa hợp cùng nhau. Một tay này họ quan tâm chém giết và tiền bạc, và tay còn lại họ cố gắng tử tế, ân cần, thương yêu. Để làm khuây khỏa khỏi những nghề nghiệp nhàm chán và lo lắng của họ, họ tìm kiếm sự thanh thản và thoải mái trong sự liên hệ. Nhưng sự liên hệ không khoan nhượng sự thanh thản bởi vì nó là một tiến hành đặc biệt của hiểu rõ và tự-khám phá. Qua cuộc sống liên hệ của anh ấy, con người của nghề nghiệp cố gắng tìm kiếm sự thanh thản và vui thú như một đền bù cho công việc kinh doanh nhàm chán của anh ấy. Từng chút một, nghề nghiệp hàng ngày của tham vọng, tham lam, và tàn nhẫn dẫn đến chiến tranh và đến những hành động dã man của nền văn minh hiện đại. 
 Nghề nghiệp đúng đắn không bị sai khiến bởi truyền thống, tham lam hay tham vọng. Nếu đầy nghiêm túc, mỗi người chúng ta quan tâm thiết lập sự liên hệ đúng đắn, không chỉ cùng một người nhưng còn cùng tất cả, vậy thì anh ấy sẽ tìm được nghề nghiệp đúng đắn. Nghề nghiệp đúng đắn hiện diện cùng sự tái sinh, cùng sự thay đổi của tâm hồn, không phải từ sự khẳng định thuần túy thuộc trí năng để tìm ra nó.
 Hòa hợp tổng thể chỉ có thể xảy ra nếu có sự minh bạch của hiểu rõ trên tất cả những mức độ thuộc ý thức của chúng ta. Không thể có sự hòa hợp giữa tình yêu và tham vọng, xảo trá và minh bạch, từ bi và chiến tranh. Chừng nào nghề nghiệp và liên hệ còn giữ tách rời, vẫn còn có xung đột và đau khổ liên tục. Tất cả đổi mới bên trong khuôn mẫu của sự phân hai là tình trạng thoái hóa; chỉ vượt khỏi nó, mới hiện diện sự hòa bình sáng tạo.

Bangalore, ngày 8 tháng 8 năm 1948
 
 

Người hỏi: Ông nói quá nhiều về sự tỉnh thức liên tục. Tôi phát giác rằng công việc của tôi gây nhàm chán không thể kiềm hãm được đến độ khi nói về sự tỉnh thức sau một ngày làm việc cực nhọc chỉ đang sát muối vào vết thương.

Krishnamurti: Thưa bạn, đây là một nghi vấn quan trọng. Làm ơn, chúng ta hãy cùng nhau tìm hiểu nó cẩn thận và xem thử điều gì nó hàm ý. Bây giờ, hầu hết chúng ta đều bị nhàm chán bởi điều gì chúng ta gọi là công việc của chúng ta, việc làm của chúng ta, thói quen đều đặn hàng ngày của chúng ta. Những người ưa thích công việc, và những người bị ép buộc làm việc do bởi cần thiết, và những người phát giác rằng công việc gây nhàm chán – tất cả họ đều bị nhàm chán. Cả những người ưa thích công việc và những người chống đối nó đều bị nhàm chán, đúng chứ? Một người ưa thích công việc của anh ấy làm gì? Anh ấy suy nghĩ về nó từ sáng đến khuya, anh ấy liên tục bị bận tâm bởi nó. Anh ấy quá bị đồng hóa cùng công việc của anh ấy đến độ anh ấy không thể quan sát nó – chính anh ấy là hành động, công việc. Và đối với một người như thế, điều gì xảy ra? Anh ấy sống trong một cái cũi, anh ấy sống cô lập cùng công việc của anh ấy. Trong sự cô lập đó, anh ấy có lẽ rất khôn ngoan, rất sáng chế, rất tinh xảo; nhưng anh ấy vẫn còn bị cô lập. Và anh ấy bị làm cho nhàm chán bởi vì anh ấy đang chống đối tất cả công việc khác, tất cả những tiếp cận khác. Thế là, công việc của anh ấy là một hình thức của tẩu thoát khỏi sống – khỏi người vợ của anh ấy, khỏi những bổn phận thuộc xã hội của anh ấy, khỏi vô vàn những đòi hỏi và vân vân. Và có con người trong loại khác, người mà – giống như hầu hết các bạn – bị ép buộc phải làm công việc gì đó mà anh ấy không ưa thích và chống đối nó. Anh ấy là công nhân nhà máy, thư ký ngân hàng, luật sư, hay bất kỳ những công việc khác nhau nào mà chúng ta có.
 Bây giờ, nó là gì mà khiến cho chúng ta nhàm chán? Liệu nó là chính công việc? Hay liệu nó là sự chống đối công việc của chúng ta, hay liệu nó là sự tẩu thoát khỏi những tác động khác ập vào chúng ta? Bạn theo kịp vấn đề chứ? Tôi hy vọng tôi đang trình bày rõ ràng. Đó là, người ưa thích công việc của anh ấy quá bị vướng víu trong nó, quá bị trói buộc trong nó, đến độ nó trở thành một nghiện ngập. Thế là tình yêu công việc của anh ấy trở thành một tẩu thoát khỏi sống. Và đối với người chống đối công việc, mong ước anh ấy đang làm một công việc nào khác, có sự xung đột liên tục của chống đối lại điều gì anh ấy đang làm. Vì vậy vấn đề của chúng ta là: liệu công việc làm cho chúng ta nhàm chán? Hay sự nhàm chán bị tạo ra bởi sự chống đối lại công việc ở một phía, và bằng cách sử dụng công việc để trốn tránh những ảnh hưởng của sống ở phía khác? Đó là, liệu hành động, công việc, làm cho cái trí nhàm chán; hay liệu cái trí bị làm cho nhàm chán bởi trốn tránh, bởi xung đột, bởi chống đối? Chắc chắn, nó không là công việc; nhưng sự chống đối, làm cho cái trí nhàm chán. Nếu bạn không chống đối và chấp nhận công việc, điều gì xảy ra? Công việc không làm cho bạn nhàm chán, bởi vì chỉ một phần cái trí của bạn đang vận hành với công việc mà bạn phải làm. Phần còn lại của con người bạn, tầng ý thức bên trong, tầng che giấu, bị bận rộn với những suy nghĩ mà bạn thực sự quan tâm. Vì vậy không có xung đột. Điều này có lẽ nghe có vẻ khá phức tạp, nhưng nếu bạn muốn theo sát nó cẩn thận, bạn sẽ thấy rằng cái trí bị làm cho nhàm chán, không phải bởi công việc, nhưng bởi chống đối lại công việc, hay bởi chống đối lại sống. Ví dụ, bạn phải làm một công việc nào đó mà có lẽ mất năm hay sáu tiếng đồng hồ. Nếu bạn nói, ‘Chán quá, thật là một công việc khủng khiếp, tôi ước tôi có thể làm công việc nào khác’; chắc chắn, cái trí của bạn đang chống đối lại công việc đó. Một phần cái trí của bạn đang ao ước bạn đang làm việc gì khác. Sự phân chia này, bị gây ra qua sự chống đối, tạo ra sự nhàm chán, bởi vì bạn đang sử dụng nỗ lực của bạn một cách phí phạm, ao ước bạn đang làm một công việc nào khác. Bây giờ, nếu bạn không chống đối nó, nhưng làm việc gì thực sự cần thiết, vậy thì, bạn nói, ‘Tôi phải kiếm sống và tôi sẽ kiếm sống một cách đúng đắn.’ Nhưng kiếm sống đúng đắn không có nghĩa là quân đội, cảnh sát, hay là một luật sư mà thành công trong sự tranh chấp, sự tranh cãi, sử dụng luận điệu gian trá và vân vân. Đây hoàn toàn là một vấn đề khó khăn trong chính nó.
 Nếu bạn bị bận rộn khi làm việc gì đó mà bạn phải làm để kiếm sống, và nếu bạn chống đối lại nó, chắc chắn cái trí trở nên nhàm chán bởi vì chính sự chống đối đó giống như một động cơ đang chạy mà cái phanh đang bị hãm lại. Điều gì xảy ra cho cái động cơ tội nghiệp đó? Sự vận hành của nó bị trì trệ, đúng chứ? Nếu bạn đã lái một chiếc xe hơi, bạn biết việc gì sẽ xảy ra nếu bạn cứ hãm phanh – không những bạn sẽ làm mòn cái phanh, mà bạn sẽ còn làm hư hỏng động cơ. Đó chính xác là điều gì bạn đang làm khi bạn chống đối lại công việc. Trái lại, nếu bạn chấp nhận công việc gì bạn phải làm, và làm nó một cách thông minh và trọn vẹn hết sức mình, vậy thì điều gì xảy ra? Bởi vì bạn không còn đang chống đối, những tầng khác của ý thức của bạn đều hoạt động không liên quan đến việc gì bạn đang làm; bạn đang trao chỉ cái trí tầng ý thức bên ngoài cho công việc của bạn, còn tầng ý thức bên trong, phần che giấu của cái trí của bạn lại bị bận rộn bởi những công việc khác mà trong đó có nhiều sinh khí hơn, nhiều chiều sâu hơn. Mặc dầu bạn đối diện công việc, tầng ý thức bên trong đảm đương và vận hành.
 Bây giờ, nếu bạn quan sát, điều gì thực sự xảy ra trong sống hàng ngày của bạn? Ví dụ, bạn quan tâm tìm được Thượng đế, hay có an bình. Đó là sự quan tâm thực sự của bạn mà cả tầng ý thức bên ngoài lẫn bên trong đều bị bận rộn – tìm được hạnh phúc, tìm được sự thật, sống một cách đúng đắn, tốt lành, minh bạch. Nhưng bạn phải kiếm sống; bởi vì không có sự việc như sống trong cô lập – cái mà hiện diện, ở trong liên hệ. Thế là, quan tâm đến sự an bình, và bởi vì công việc của bạn trong sống hàng ngày ngăn cản điều đó, bạn chống đối lại công việc. Bạn nói, ‘Tôi ước tôi có nhiều thời gian hơn để suy nghĩ, để tham thiền, để luyện tập violin’, hay bất kỳ việc gì. Khi bạn làm việc đó, khi bạn chỉ chống đối lại công việc bạn phải làm, chính sự chống đối đó là một lãng phí của nỗ lực, mà làm cho cái trí nhàm chán. Nhưng nếu bạn nhận ra rằng tất cả chúng ta đều làm những công việc khác nhau mà phải được làm – viết thư, nói chuyện, hốt phân bò, hay công việc gì bạn muốn – và vì vậy không chống đối, nhưng nói, ‘Tôi phải làm công việc đó’, vậy thì bạn sẽ sẵn lòng làm nó mà không nhàm chán. Nếu không có chống đối, khoảnh khắc công việc đó làm xong, bạn sẽ phát giác rằng cái trí của bạn an bình; bởi vì tầng ý thức bên trong, những tầng sâu thẳm hơn của ý thức, quan tâm đến an bình, bạn sẽ phát giác rằng an bình bắt đầu hiện diện. Vì vậy, không có sự phân chia giữa hành động, mà có lẽ là công việc đều đặn, mà có lẽ không hứng thú, và sự theo đuổi sự thật của bạn; chúng hòa hợp khi cái trí không còn đang chống đối, khi cái trí không còn bị làm cho nhàm chán qua chống đối. Chính bởi sự chống đối mới tạo ra sự phân chia giữa an bình và hành động. Chống đối được đặt nền tảng trên một ý tưởng, và chống đối không thể tạo ra hành động. Chính hành động mới giải thoát, không phải sự chống đối công việc.
 Vì vậy rất quan trọng phải hiểu rõ rằng cái trí bị làm nhàm chán qua chống đối, qua phê bình, khiển trách, và qua trốn tránh. Cái trí không bị nhàm chán khi không-chống đối, không-phê bình, không-khiển trách, vậy là nó sinh động, năng động. Chống đối chỉ là cô lập, và cái trí của một người liên tục đang tự-cô lập chính anh ấy một cách có ý thức hay không-ý thức, bị làm cho nhàm chán bởi sự chống đối này.

Ojai, ngày 14 tháng 8 năm 1955
 
 

Người hỏi: Ông nói rằng một cái trí bị bận tâm không thể thâu nhận sự thật hay Thượng đế. Nhưng làm thế nào tôi có thể kiếm sống nếu tôi không bị bận tâm bởi công việc của tôi? Chính ông không bị bận tâm bởi những nói chuyện này như phương tiện kiếm sống đặc biệt của ông?

Krishnamurti: Thượng đế cấm đoán tôi phải bị bận tâm bởi những nói chuyện của tôi! Tôi không bị bận tâm. Và đây không là phương tiện kiếm sống của tôi. Nếu tôi bị bận tâm, sẽ không có khoảng ngừng giữa những suy nghĩ, sẽ không có yên lặng đó mà cần thiết để thấy cái gì đó mới mẻ. Vậy thì nói chuyện sẽ trở thành hoàn toàn nhàm chán. Tôi không muốn bị nhàm chán bởi những nói chuyện riêng của tôi, vì vậy tôi không đang nói chuyện từ ký ức. Nó là điều gì đó hoàn toàn khác hẳn. Không đặt thành vấn đề, chúng ta sẽ tìm hiểu nó vào dịp khác.
 Người hỏi muốn biết làm thế nào anh ấy sẽ kiếm sống được nếu anh ấy không bị bận tâm với công việc của anh ấy. Liệu chính bạn bị bận tâm với công việc của bạn? Làm ơn hãy lắng nghe điều này. Nếu bạn bị bận tâm bởi công việc của bạn, vậy thì bạn không-ưa thích công việc của bạn. Bạn hiểu rõ sự khác biệt? Nếu tôi ưa thích công việc gì tôi đang làm, tôi không bị bận tâm bởi nó, công việc của tôi không tách rời khỏi tôi. Nhưng chúng ta đã được đào tạo trong quốc gia này, và bất hạnh thay nó đang trở thành thói quen khắp thế giới, phải thâu lượm kỹ năng trong công việc mà chúng ta không ưa thích. Có lẽ có một ít những người khoa học, một ít những chuyên gia kỹ thuật, một ít những kỹ sư, mà thực sự ưa thích điều gì họ làm trong toàn ý nghĩa của từ ngữ đó, mà tôi sẽ giải thích tiếp theo đây. Nhưng hầu hết chúng ta không ưa thích việc gì chúng ta đang làm, và đó là lý do tại sao chúng ta bị bận tâm bởi kiếm sống của chúng ta. Tôi nghĩ có một khác biệt giữa hai điều.
 Nếu bạn thực sự tìm hiểu nó, làm thế nào tôi có thể ưa thích việc gì tôi đang làm nếu tôi luôn luôn bị thúc đẩy bởi tham vọng, qua công việc của tôi tôi đang cố gắng để đạt được một mục đích, để trở thành người nào đó, để đạt được sự thành công? Một nghệ sĩ quan tâm đến tên tuổi của anh ấy, đến sự vĩ đại của anh ấy, đến sự so sánh, đến đạt được tham vọng của anh ấy, không còn là một nghệ sĩ; anh ấy chỉ là một chuyên viên kỹ thuật giống như những người khác. Mà có nghĩa, thực sự, rằng muốn thương yêu việc gì đó phải có một kết thúc toàn bộ của tất cả tham vọng, của tất cả ham muốn cho sự công nhận của xã hội – mà dù sao chăng nữa đã bị thoái hóa rồi. (Tiếng cười.) Thưa các bạn, làm ơn đừng cười. Và chúng ta không được đào tạo cho điều đó, chúng ta không được giáo dục cho điều đó; chúng ta phải phù hợp vào khe rãnh nào đó mà xã hội hoặc gia đình đã giao cho chúng ta. Bởi vì cha ông của chúng ta đã là những bác sĩ, những luật sư, hay những kỹ sư, tôi phải là một bác sĩ, một luật sư, hay một kỹ sư. Và lúc này, phải có càng nhiều kỹ sư càng tốt, bởi vì đó là điều gì xã hội đòi hỏi. Thế là chúng ta đã mất đi tình yêu về chính công việc này – nếu chúng ta đã từng có nó, mà tôi nghi ngờ lắm. Khi bạn thương yêu một công việc, không có sự bận tâm bởi nó. Cái trí không quan tâm đến đạt được cái gì đó, không cố gắng tốt lành hơn người nào khác; tất cả so sánh, ganh đua, tất cả ham muốn cho thành công, cho thành tựu, hoàn toàn kết thúc. Chính cái trí tham vọng mới bị bận tâm.
 Tương tự, một cái trí bị bận tâm bởi Thượng đế, bởi sự thật, không bao giờ có thể tìm được nó. Bởi vì điều mà cái trí bị bận tâm, nó đã biết trước rồi. Nếu bạn đã biết trước cái vô hạn, điều gì bạn biết là kết quả của quá khứ, vì vậy nó không là cái vô hạn. Sự thật không thể được đo lường, vì vậy không có sự bận tâm bởi nó. Chỉ có một yên lặng của cái trí, một trống không trong đó không có chuyển động, và chỉ đến lúc đó cái không biết được mới có thể hiện diện. 
 
 

Từ Bình phẩm về Sống, Tập 1, Chương 88

 
CÔNG VIỆC

Cách biệt và có khuynh hướng yếm thế, ông ấy là loại bộ trưởng nào đó trong chính phủ. Ông ấy đã được mang vào, hay có thể bị kéo lê, bởi một người bạn, và dường như khá kinh ngạc khi phát hiện chính ông ấy hiện diện ở đó. Người bạn muốn bàn về điều gì đó và chắc chắn nghĩ rằng nguời còn lại có lẽ đến và nghe vấn đề của ông ấy. Bộ trưởng tò mò và khá trịch thượng. Ông ấy là một người bệ vệ, mắt sắc và nói năng hoạt bát. Ông ấy đã thành công trong sống và đang ổn định vị trí. ‘Đi’ là một việc, và ‘đến’ là một việc khác. Đi liên tục đang đến, và đến mà không còn đi thêm nữa là chết. Chúng ta đạt được thỏa mãn dễ dàng làm sao, và bất mãn tìm được mãn nguyện nhanh biết chừng nào! Tất cả chúng ta đều mơ ước một chỗ ẩn náu thuộc loại nào đó, một nơi trú nạn khỏi mọi xung đột; và thường thường chúng ta tìm được nó. Những người khôn lanh, giống như những người ngu dốt, đều tìm được một chỗ ẩn náu và cảnh giác phía bên trong nó.

‘Tôi đã cố gắng hiểu rõ vấn đề của tôi suốt nhiều năm, nhưng tôi không thể thấu triệt nó. Trong công việc của tôi, tôi luôn luôn tạo ra thù địch; trong chừng mực nào đó, kẻ thù đã len lẻn chen vào trong số tất cả những người tôi đã cố gắng giúp đỡ. Trong giúp đỡ vài người, tôi đã gieo rắc mầm mống chống đối trong số những người khác. Một tay này tôi cho, tay còn lại dường như tôi gây tổn thương. Điều này đã xảy ra quá lâu đến độ tôi không thể nhớ lại được, và lúc này một tình huống đã nảy sinh trong đó tôi phải hành động khá dứt khoát. Tôi thực sự không muốn gây tổn thương, và tôi hoang mang không biết phải làm gì.’

 Điều nào quan trọng hơn: không gây tổn thương, không tạo ra kẻ thù, hay làm công việc gì đó?

‘Trong quá trình diễn tiến công việc của tôi, tôi có gây tổn thương những người khác. Tôi là một trong những người lao đầu vào công việc; nếu tôi đảm trách việc gì đó, tôi muốn thấy nó được hoàn tất. Tôi luôn luôn làm việc như thế. Tôi nghĩ rằng tôi khá có hiệu quả và tôi ghét trông thấy sự không-hiệu quả. Rốt cuộc, nếu chúng ta đảm trách loại công việc xã hội nào đó, chúng ta phải hoàn tất nó, và những người không hiệu quả hay chểnh mãng, tự nhiên bị tổn thương và trở thành thù địch. Công việc đem sự giúp đỡ cho những con người là quan trọng, và trong giúp đỡ những người nghèo khổ, tôi gây tổn thương cho những người cản trở. Nhưng tôi thực sự không muốn gây tổn thương cho con người, và tôi đã bắt đầu nhận ra rằng tôi phải làm điều gì đó về nó.’

 Đối với bạn, điều gì là quan trọng: làm việc, hay không gây tổn thương cho con người?

‘Khi người ta nhìn thấy quá nhiều đau khổ và lao vào công việc đổi mới, trong quá trình diễn tiến của công việc đó người ta gây tổn thương những người nào đó, mặc dầu không cố ý.’

 Trong cứu thoát một nhóm người, những người khác bị tổn thương. Một quốc gia tiếp tục tồn tại bị trả giá bởi một quốc gia khác. Những người tạm gọi là tinh thần, trong sự hăng hái đổi mới của họ, cứu rỗi một số người và hủy diệt những người khác, họ mang lại hạnh phúc và cũng cả sự nguyền rủa. Có vẻ chúng ta luôn luôn tử tế với một số người và hung tợn với những người khác. Tại sao? Đối với bạn, điều gì là quan trọng: làm việc, hay không gây tổn thương cho con người?

‘Rốt cuộc, người ta phải gây tổn thương cho những người nào đó, những người cẩu thả, những người không hiệu quả, những người ích kỷ, dường như đó là điều không tránh khỏi. Ông không gây tổn thương cho con người bởi những nói chuyện của ông hay sao? Tôi biết một người giàu có đã rất bị tổn thương bởi điều gì ông nói về những người giàu có.’

 Tôi không muốn gây tổn thương bất kỳ ai. Nếu người ta bị tổn thương trong quá trình của một công việc nào đó, vậy thì đối với tôi công việc đó phải bị gạt đi. Tôi không có công việc, không có kế hoạch cho bất kỳ loại đổi mới hay cách mạng. Đối với tôi, công việc không là ưu tiên, nhưng không gây tổn thương những người khác. Nếu một người giàu có cảm thấy bị tổn thương bởi điều gì được nói, anh ấy không bị tổn thương bởi tôi, nhưng bởi sự thật của ‘cái gì là’, mà anh ấy không ưa thích; anh ấy không muốn bị phơi bày. Tôi không có ý định phơi bày một người khác. Nếu trong nhất thời một người bị phơi bày bởi sự thật của cái gì là, và bị tức giận bởi điều gì anh ấy thấy, anh ấy đổ lỗi cho những người khác; nhưng đó chỉ là một tẩu thoát khỏi sự kiện. Thật là xuẩn ngốc khi bị tức giận bởi một sự kiện. Lẩn tránh khỏi một sự kiện qua sự tức giận là một trong những phản ứng thông dụng nhất và thiếu chín chắn nhất.
 Nhưng bạn vẫn chưa trả lời câu hỏi của tôi. Đối với bạn, điều gì là quan trọng: làm việc, hay không gây tổn thương người khác?

‘Công việc phải được làm, ông không nghĩ như vậy hay sao?’ ngài bộ trưởng trả lời.
 Tại sao nó phải được làm? Nếu trong quá trình gây lợi lộc cho vài người, bạn gây tổn thương hay hủy diệt những người khác, nó có giá trị gì? Bạn có lẽ cứu thoát quốc gia riêng của bạn, nhưng bạn bóc lột hay tàn sát một quốc gia khác. Tại sao bạn quá quan tâm đến quốc gia của bạn, đảng phái của bạn, học thuyết của bạn? Tại sao bạn quá đồng hóa cùng công việc của bạn? Tại sao công việc gây vấn đề quá nhiều?

‘Chúng ta phải làm việc, phải hoạt động, ngược lại chúng ta có lẽ chết rồi. Khi ngôi nhà đang cháy, lúc đó chúng ta không thể quan tâm đến những hoạt động cơ bản.’

Đối với những hoạt động cơ bản, chỉ vận hành đều đặn, không bao giờ là vấn đề; họ chỉ quan tâm đến hoạt động, mà tạo ra những lợi lộc hời hợt và những thiệt hại sâu thẳm. Nhưng, liệu tôi được phép hỏi, tại sao một loại công việc nào đó lại quá quan trọng đối với bạn? Tại sao bạn quá quyến luyến nó?

‘Ồ, tôi không biết, nhưng nó cho tôi nhiều hạnh phúc.’

 Thế là, bạn thực sự không quan tâm đến chính công việc, nhưng lại quan tâm đến điều gì bạn nhận được từ nó. Bạn có lẽ không tạo ra tiền bạc nhờ nó, nhưng bạn lại tìm thấy hạnh phúc từ nó. Như một người tìm kiếm quyền hành, vị trí, và thanh danh trong việc cứu thoát đảng phái của anh ấy hay quốc gia của anh ấy, vậy là bạn kiếm được vui thú từ công việc của bạn; như một người khác tìm được sự thỏa mãn vô hạn, mà anh ấy gọi là một ân lành, trong việc hầu hạ đấng cứu rỗi của anh ấy, vị đạo sư của anh ấy, bậc thầy của anh ấy, cũng vậy bạn thỏa mãn bởi điều gì bạn gọi là công việc vị tha. Thật ra, không phải là quốc gia, công việc, hay đấng cứu rỗi mà quan trọng đối với bạn, nhưng điều gì bạn nhận được từ nó. Hạnh phúc riêng của bạn là quan trọng nhất, và công việc đặc biệt của bạn trao tặng bạn điều gì bạn muốn. Bạn thực sự không quan tâm đến những người mà bạn nghĩ rằng bạn đang giúp đỡ; họ chỉ là phương tiện cho hạnh phúc của bạn. Và chắc chắn những người không hiệu quả, những người cản đường bạn, bị tổn thương; bởi vì công việc đặt thành vấn đề, công việc là hạnh phúc của bạn. Đây là một sự kiện tàn nhẫn, nhưng đầy ranh mãnh chúng ta che đậy nó bằng những từ ngữ nghe có vẻ cao quý như phục vụ, quốc gia, hòa bình, Thượng đế, và vân vân.
 Vì vậy, nếu người ta được phép vạch rõ, bạn thực sự không thèm bận tâm khi gây tổn thương cho những người cản trở sự hiệu quả của công việc mà cho bạn hạnh phúc. Bạn tìm được hạnh phúc trong công việc nào đó, và công việc đó, dù nó là gì, là bạn. Bạn quan tâm đến hạnh phúc, và công việc trao tặng bạn phương tiện; vì vậy công việc trở thành rất quan trọng, và vậy thì dĩ nhiên bạn rất hiệu quả, tàn nhẫn, thống trị vì ích lợi của điều cho bạn hạnh phúc. Vì vậy bạn không thèm bận tâm khi gây tổn thương con người, khi nuôi dưỡng kẻ thù.

‘Trước kia tôi chưa bao giờ thấy nó theo cách đó, và điều đó hoàn toàn đúng. Nhưng tôi phải làm gì về nó?’ 

 Cũng vậy, liệu không quan trọng phải tìm ra tại sao bạn đã phải mất quá nhiều năm để thấy một sự kiện đơn giản như thế này? 

‘Như ông thấy, tôi giả sử, tôi thực sự không thèm bận tâm liệu rằng tôi có gây tổn thương cho những người khác hay không chừng nào tôi còn theo đuổi mục đích của tôi. Tôi thường thường đạt được mục đích của tôi, bởi vì tôi luôn luôn rất hiệu quả và thẳng thắn – mà ông muốn gọi là tàn nhẫn, và ông hoàn toàn đúng. Nhưng bây giờ tôi phải làm gì?’

 Bạn đã phải mất từng đó năm để thấy sự kiện đơn giản này bởi vì từ đó đến nay bạn không sẵn lòng thấy nó; bởi vì trong thấy nó, bạn đang tấn công vào căn cứ của thân tâm bạn. Bạn đã tìm kiếm hạnh phúc và đã tìm được nó; nhưng nó luôn luôn tạo ra xung đột và hận thù; và lúc này, có lẽ lần đầu tiên, bạn đang đối diện những sự kiện về chính bạn. Bạn sẽ làm gì? Nếu không có một cách tiếp cận khác đến công việc? Liệu không thể hạnh phúc và làm việc, khác hơn là tìm kiếm hạnh phúc trong công việc? Khi chúng ta sử dụng công việc hay con người như một phương tiện để đạt được một kết thúc, vậy thì chắc chắn chúng ta không có liên hệ, không có hiệp thông hoặc cùng công việc hoặc cùng con người; và thế là chúng ta không thể thương yêu. Tình yêu không là một phương tiện dẫn đến một kết thúc; nó là vĩnh hằng riêng của nó. Khi tôi lợi dụng bạn và bạn lợi dụng tôi, mà thông thường được gọi là sự liên hệ, chúng ta có quan trọng với nhau chỉ như một phương tiện dẫn đến cái gì khác; thế là chúng ta không quan trọng với nhau gì cả. Từ sự lợi dụng lẫn nhau này, xung đột và hận thù chắc chắn phải nảy sinh. Vì vậy bạn sẽ làm gì? Cả hai chúng ta sẽ cùng khám phá phải làm gì hơn là tìm kiếm một câu trả lời từ một người khác. Nếu bạn có thể tìm được nó, tìm được nó của bạn sẽ là trải nghiệm nó của bạn; vậy thì nó sẽ là thực sự và không phải một xác nhận hay kết luận, một trả lời thuần túy bằng từ ngữ. 

‘Vậy thì, vấn đề của tôi là gì?’

 Liệu chúng ta không thể trình bày nó theo cách này? Một cách tự nhiên, phản ứng đầu tiên của bạn đến câu hỏi là gì: liệu công việc đến trước, nếu nó không đến trước, vậy thì cái gì?

‘Tôi đang bắt đầu thấy điều gì ông đang cố gắng hướng đến. Phản ứng đầu tiên của tôi là choáng váng; tôi thực sự bị kinh hoàng khi thấy tôi đã làm gì trong công việc của tôi suốt quá nhiều năm. Đây là lần đầu tiên tôi đối diện sự kiện của ‘cái gì là’, như ông gọi nó, và tôi cam đoan với ông rằng nó chẳng dễ chịu gì cho lắm. Nếu tôi có thể vượt khỏi nó, có lẽ tôi sẽ thấy điều gì là quan trọng, và tiếp theo công việc sẽ tự nhiên trôi chảy. Nhưng liệu công việc hay cái gì đó đến trước vẫn không rõ ràng đối với tôi.’

 Tại sao nó không rõ ràng? Liệu sự rõ ràng là một vấn đề của thời gian hay của sẵn lòng thấy nó? Liệu sự ham muốn để không thấy tự-biến mất trong quá trình của thời gian? Liệu không-rõ ràng của bạn không do bởi sự kiện đơn giản rằng bạn không muốn rõ ràng bởi vì nó sẽ gây xáo trộn toàn khuôn mẫu thuộc sống hàng ngày của bạn, hay sao? Nếu bạn nhận biết được rằng bạn cố gắng đang trì hoãn, liệu bạn không ngay tức khắc rõ ràng, hay sao? Do bởi sự trốn tránh này mới tạo ra sự hoang mang.

‘Lúc này nó đang trở nên rất rõ ràng đối với tôi, và điều gì tôi sẽ làm là không quan trọng. Có thể tôi sẽ làm điều gì tôi đã và đang làm, nhưng bằng một tinh thần hoàn toàn khác hẳn. Chúng ta sẽ thấy.’
 
 

Từ Tự do đầu tiên và cuối cùng, Chương 3

CÁ THỂ VÀ XÃ HỘI

.
Một cái trí ao ước hiểu rõ một vấn đề không những phải hiểu rõ vấn đề một cách trọn vẹn, tổng thể, nhưng còn phải có thể theo sát nó thật mau lẹ, bởi vì vấn đề không bao giờ đứng yên. Vấn đề luôn luôn mới mẻ, dù nó là một vấn đề chết đói, một vấn đề tâm lý, hay bất kỳ vấn đề nào. Mọi khủng hoảng luôn luôn mới mẻ; vì vậy, muốn hiểu rõ nó, một cái trí phải luôn luôn trong sáng, rõ ràng, mau lẹ trong sự theo đuổi của nó. Tôi nghĩ, hầu hết chúng ta nhận ra sự khẩn cấp của một cách mạng phía bên trong, mà tự nó có thể tạo ra một thay đổi cơ bản phía bên ngoài, xã hội. Đây là vấn đề mà chính tôi và tất cả những con người có ý định nghiêm túc phải quan tâm. Làm thế nào tạo ra một thay đổi triệt để, một thay đổi cơ bản trong xã hội, là vấn đề của chúng ta; và sự thay đổi phía bên ngoài này không thể xảy ra nếu không có sự cách mạng phía bên trong. Bởi vì xã hội luôn luôn cố định, bất kỳ hành động, bất kỳ đổi mới nào được thành tựu nếu không có cách mạng phía bên trong này, đều trở nên hoàn toàn cố định; vì vậy không có hy vọng nếu không có sự cách mạng liên tục phía bên trong này, bởi vì, nếu không có nó, hành động phía bên ngoài trở thành lặp lại, thói quen. Hành động của sự liên hệ giữa bạn và một người khác, giữa bạn và tôi, là xã hội; và xã hội đó trở nên cố định, nó không có ‘chất lượng của đang trao tặng sự sống’, chừng nào còn không có sự cách mạng liên tục phía bên trong này, một thay đổi tâm lý, sáng tạo; và do bởi không có sự cách mạng liên tục phía bên trong này nên xã hội luôn luôn bị đứng yên, cố định và vì vậy phải liên tục bị vỡ vụn.
 Sự liên hệ giữa chính bạn và đau khổ, hỗn loạn, trong và quanh bạn là gì? Chắc chắn hỗn loạn này, đau khổ này, không hiện diện một mình. Bạn và tôi đã tạo ra nó, không phải một người tư bản hay một người cộng sản, hay một xã hội phát-xít, nhưng bạn và tôi đã tạo ra nó trong liên hệ lẫn nhau của chúng ta. Điều gì bạn là ở phía bên trong đã được chiếu rọi ra phía bên ngoài, vào thế giới này; điều gì bạn là, điều gì bạn suy nghĩ và điều gì bạn cảm thấy, điều gì bạn làm trong sự tồn tại hàng ngày của bạn, được chiếu rọi ra phía bên ngoài, và điều đó tạo thành thế giới. Nếu chúng ta đau khổ, hoang mang, hỗn loạn phía bên trong; bằng sự chiếu rọi, điều đó trở thành thế giới, điều đó trở thành xã hội, bởi vì sự liên hệ giữa chính bạn và chính tôi, giữa chính tôi và một người khác là xã hội – xã hội là sản phẩm của sự liên hệ của chúng ta – và nếu sự liên hệ của chúng ta bị hoang mang, ích kỷ, chật hẹp, bị giới hạn, theo quốc gia, chúng ta chiếu rọi việc đó và mang sự hỗn loạn vào thế giới.
 Bạn là gì, thế giới là như vậy. Vì vậy vấn đề của bạn là vấn đề của thế giới. Chắc chắn, đây là một sự kiện căn bản và đơn giản, đúng chứ? Trong sự liên hệ với một người hay nhiều người của chúng ta, trong chừng mực nào đó dường như chúng ta luôn luôn đang bỏ lỡ mấu chốt này. Chúng ta muốn tạo ra một thay đổi qua một hệ thống, hay qua một cách mạng trong những ý tưởng hoặc những giá trị được đặt nền tảng trên một hệ thống, quên bẵng rằng chính là ‘bạn và tôi’ mà tạo ra xã hội, mà gây ra hỗn loạn hay trật tự do bởi cách chúng ta sống trong đó. Vì vậy chúng ta phải bắt đầu từ thật gần, đó là chính chúng ta phải chú ý đến sự tồn tại hàng ngày của chúng ta, đến những suy nghĩ và cảm thấy và những hành động hàng ngày của chúng ta mà được bộc lộ trong cách kiếm sống và trong sự liên hệ với những ý tưởng hay những niềm tin của chúng ta. Đây là sự tồn tại hàng ngày của chúng ta, phải không? Chúng ta quan tâm đến sinh kế, có công ăn việc làm, kiếm tiền; chúng ta quan tâm đến sự liên hệ với gia đình của chúng ta hay với những người hàng xóm của chúng ta; và chúng ta quan tâm đến những ý tưởng và đến những niềm tin. Bây giờ, nếu bạn tìm hiểu sự quan tâm của bạn, về căn bản nó được đặt nền tảng trên ganh tị, nó không chỉ là một phương tiện kiếm sống. Xã hội được kết cấu chặt chẽ đến độ nó là một qui trình của xung đột liên tục, trở thành liên tục; nó được đặt nền tảng trên tham lam, trên ganh tị, sự ganh tị những người cao cấp hơn của bạn; người thư ký muốn trở thành người giám đốc, mà phơi bày rằng anh ấy không chỉ quan tâm đến việc kiếm sống, một phương tiện của sự tồn tại, nhưng còn quan tâm đến thâu lượm chức vụ và thanh danh. Thái độ này tự nhiên tạo ra sự bi thảm trong xã hội, trong liên hệ, nhưng nếu bạn và tôi chỉ quan tâm đến việc kiếm sống chúng ta phải tìm ra phương tiện đúng đắn để có được nó, một phương tiện không được đặt nền tảng trên ganh tị. Ganh tị là một trong những yếu tố hủy hoại nhất trong liên hệ bởi vì ganh tị phơi bày sự ham muốn có quyền hành, có vị trí, và cuối cùng dẫn đến chính trị; cả hai đều có liên hệ gần gũi. Người thư ký, khi anh ấy sục sạo để trở thành một giám đốc, trở thành một yếu tố trong sự tạo tác của chính trị-quyền hành mà sinh ra chiến tranh; vì vậy anh ấy chịu trách nhiệm trực tiếp cho chiến tranh. 
 Liên hệ của chúng ta được đặt nền tảng trên cái gì? Liên hệ giữa chính bạn và chính tôi, giữa chính bạn và một người khác – mà là xã hội – nó được đặt nền tảng trên cái gì? Chắc chắn không phải trên tình yêu, mặc dù chúng ta nói về tình yêu. Nó không được đặt nền tảng trên tình yêu, bởi vì nếu có tình yêu sẽ có trật tự, sẽ có hòa bình, hạnh phúc giữa bạn và tôi. Nhưng trong liên hệ giữa bạn và tôi đó, có nhiều ý muốn xấu xa được che đậy bởi từ ngữ ‘kính trọng’. Nếu cả hai chúng ta bình đẳng trong tư tưởng, trong cảm thấy, sẽ không có kính trọng, sẽ không có ý muốn xấu xa, bởi vì chúng ta sẽ là hai cá thể đang gặp gỡ, không phải như một người đệ tử và vị thầy, cũng không phải như người chồng đang thống trị người vợ, hay như người vợ đang chi phối người chồng. Khi có ý muốn xấu xa có một khao khát thống trị mà nảy sinh ghen tuông, tức giận, đam mê, tất cả việc đó trong liên hệ của chúng ta tạo ra xung đột liên tục mà từ đó chúng ta cố gắng tẩu thoát, và việc này sinh ra hỗn loạn thêm nữa, đau khổ thêm nữa. 
 Bây giờ khi nói về những ý tưởng mà là thành phần của sự tồn tại hàng ngày của chúng ta, những niềm tin và những công thức, chúng không đang làm biến dạng cái trí của chúng ta, hay sao? Và dốt nát là gì? Dốt nát là cho những giá trị sai lầm đến những sự việc mà cái trí tạo ra, hay đến những sự việc mà bàn tay sản xuất. Hầu hết những tư tưởng của chúng ta khởi nguồn từ bản năng tự-bảo vệ, phải không? Ồ, những ý tưởng của chúng ta, thật nhiều trong số chúng, chúng không được giao cho ý nghĩa sai lầm, ý nghĩa mà chúng không tự-có trong chính chúng hay sao? Vì vậy khi chúng ta tin tưởng bất kỳ hình thức nào, dù là tôn giáo, kinh tế hay xã hội, khi chúng ta tin tưởng Thượng đế, những ý tưởng, một hệ thống xã hội mà tách rời con người khỏi con người, trong chủ nghĩa quốc gia và vân vân, chắc chắn chúng ta đang cho ý nghĩa sai lầm đến niềm tin, mà thể hiện sự dốt nát, bởi vì niềm tin phân chia con người, không kết hợp con người. Vì vậy chúng ta thấy rằng qua cách chúng ta sống, chúng ta có thể tạo ra trật tự hay hỗn loạn, hòa bình hay xung đột, hạnh phúc hay đau khổ.
 Vì vậy, nghi vấn của chúng ta là – đúng chứ? – liệu có thể có một xã hội mà ‘cố định’, và cùng lúc một cá thể trong đó có một cách mạng ‘liên tục’ này đang xảy ra? Đó là, cách mạng trong xã hội phải bắt đầu bằng sự thay đổi tâm lý phía bên trong của cá thể. Hầu hết chúng ta đều muốn thấy một thay đổi cơ bản trong cấu trúc xã hội. Đó là toàn trận chiến đang xảy ra trong thế giới – tạo ra một cách mạng xã hội qua chủ nghĩa xã hội hay bất kỳ phương tiện nào khác. Bây giờ nếu có một cách mạng xã hội, mà là một hành động liên quan đến cấu trúc phía bên ngoài của con người; dù cách mạng xã hội đó có cơ bản đến mức độ nào, chính bản chất của nó cũng là ‘cố định’ nếu không có sự cách mạng bên trong của cá thể, nếu không có sự thay đổi tâm lý. Vì vậy muốn tạo ra một xã hội không lặp lại, không cố định, nhưng có sự hội nhập, một xã hội liên tục sinh động, thật cần thiết phải có một cách mạng trong cấu trúc tâm lý của cá thể, bởi vì nếu không có cách mạng tâm lý bên trong, chỉ thay đổi bên ngoài chẳng có ý nghĩa bao nhiêu. Đó là xã hội luôn luôn đang trở thành cố định, không-thay đổi, và vì vậy luôn luôn không đang hội nhập. Luật pháp có thể được khuếch trương khôn khéo và sâu sắc đến chừng nào chăng nữa, xã hội luôn luôn đang trong tiến trình thoái hóa bởi vì cách mạng phải xảy ra phía bên trong, không chỉ phía bên ngoài.
 Tôi nghĩ rất quan trọng phải hiểu rõ điều này và không lơ là với nó. Hành động phía bên ngoài, khi được thành tựu, là kết thúc, là cố định; nếu sự liên hệ giữa những cá thể, mà là xã hội, không là kết quả của cách mạng bên trong, vậy thì cấu trúc xã hội bởi vì bị cố định, thẩm thấu cá thể và thế là cũng làm cho anh ấy trở thành bị cố định, lặp lại. Nhận ra điều này, nhận ra sự quan trọng lạ thường của sự kiện này, không thể có vấn đề đồng ý hay không-đồng ý. Do bởi sự kiện rằng xã hội luôn luôn đang cố định và đang thẩm thấu cá thể, nên sự cách mạng sáng tạo liên tục đó chỉ có thể thực hiện trong cá thể, không phải trong xã hội, không phải phía bên ngoài. Đó là, cách mạng sáng tạo chỉ có thể xảy ra trong liên hệ cá thể, mà là xã hội. Chúng ta thấy cấu trúc của xã hội hiện nay ở Ấn độ, ở Châu âu, ở Mỹ, trong mọi vùng của thế giới, đang phân rã mau lẹ đến chừng nào; và chúng ta cũng biết nó trong sống riêng của chúng ta. Chúng ta có thể quan sát nó khi chúng ta ra ngoài đường phố. Chúng ta không cần những người lịch sử học vĩ đại bảo cho chúng ta sự thật rằng xã hội của chúng ta đang vỡ vụn; và phải có những người kiến trúc mới mẻ, những người xây dựng mới mẻ, để tạo ra một xã hội mới mẻ. Cấu trúc phải được thiết lập trên một nền tảng mới mẻ, trên những sự kiện và những giá trị được khám phá mới mẻ. Tuy nhiên những người kiến trúc như thế không hiện diện. Không có những người xây dựng, không có người nào, bởi vì quan sát, bởi vì trở nên nhận biết được sự kiện rằng cấu trúc đang sụp đổ, đang thay đổi chính họ thành những người kiến trúc. Đó là vấn đề của chúng ta. Chúng ta thấy xã hội đang vỡ vụn, đang phân rã; và chính là chúng ta, bạn và tôi, phải là những kiến trúc sư. Bạn và tôi phải khám phá lại những giá trị, và thiết lập một nền tảng bền vững, cơ bản sâu thẳm hơn; bởi vì nếu chúng ta nương tựa những người kiến trúc chuyên nghiệp, những người xây dựng tôn giáo và chính trị, chắc chắn chúng ta sẽ ở cùng một vị trí như trước kia.
 Bởi vì bạn và tôi không-sáng tạo, chúng ta đã thâu hẹp xã hội này đến hỗn loạn này, vì vậy bạn và tôi phải sáng tạo bởi vì vấn đề là khẩn cấp; bạn và tôi phải nhận biết được những nguyên nhân gây sụp đổ xã hội, và sáng tạo một cấu trúc mới mẻ được đặt nền tảng không phải trên sự mô phỏng nhưng trên sự hiểu rõ sáng tạo của chúng ta. Bây giờ việc này hàm ý, suy nghĩ tiêu cực, phải không? Suy nghĩ tiêu cực là hình thức cao nhất của hiểu rõ. Đó là, vì mục đích hiểu rõ suy nghĩ sáng tạo là gì, chúng ta phải tiếp cận vấn đề một cách tiêu cực, bởi vì một tiếp cận tích cực đến vấn đề – vấn đề rằng bạn và tôi phải trở nên sáng tạo với mục đích xây dựng một cấu trúc xã hội mới mẻ – sẽ là sự mô phỏng. Muốn hiểu rõ cái đang vỡ vụn, chúng ta phải tìm hiểu nó, thâm nhập nó một cách tiêu cực – không phải bằng một hệ thống tích cực, một công thức tích cực, một kết luận tích cực.
 Tại sao xã hội đang vỡ vụn, đang sụp đổ, như chắc chắn nó là như thế? Một trong những lý do cơ bản là: cá thể, bạn, đã không còn sáng tạo. Tôi sẽ giải thích điều gì tôi có ý? Bạn và tôi đã trở thành bản sao, chúng ta đang bắt chước, cả phía bên ngoài lẫn phía bên trong. Phía bên ngoài, khi học hỏi một phương pháp kỹ thuật, khi truyền đạt lẫn nhau trên mức độ từ ngữ, tự nhiên phải có sự bắt chước, sự sao chép nào đó. Tôi sao chép những từ ngữ. Muốn trở thành một kỹ sư, đầu tiên tôi phải học phương pháp kỹ thuật, rồi sau đó sử dụng phương pháp kỹ thuật để xây dựng một cây cầu. Phải có một lượng bắt chước, sao chép, trong kỹ thuật phía bên ngoài; nhưng khi có sự bắt chước thuộc tâm lý phía bên trong, chắc chắn chúng ta không còn sáng tạo. Giáo dục của chúng ta, cấu trúc xã hội của chúng ta, đời sống tạm gọi là tôn giáo của chúng ta, tất cả đều được đặt nền tảng trên sự bắt chước; đó là, tôi phù hợp trong một công thức xã hội hay tôn giáo đặc biệt. Tôi đã không còn là một cá thể trung thực; thuộc tâm lý, tôi đã trở thành một cái máy thuần túy lặp lại bằng những phản ứng bị quy định nào đó, dù những phản ứng đó là của người Ấn độ giáo, người Thiên chúa giáo, người Phật giáo, người Đức hay người Anh. Những phản ứng của chúng ta bị quy định tùy theo khuôn mẫu của xã hội, dù thuộc phương Đông hay phương Tây, tôn giáo hay vật chất. Vì vậy, một trong những nguyên nhân căn bản của sự phân rã xã hội là bắt chước, và một trong những yếu tố gây phân rã là người lãnh đạo, mà chính bản thể của người đó là sự bắt chước.

 Với mục đích hiểu rõ bản chất của xã hội bị phân rã, liệu không quan trọng để tìm hiểu bạn và tôi, cá thể, có thể sáng tạo được hay không? Chúng ta có thể thấy rằng khi có bắt chước phải có sự phân rã; khi có uy quyền phải có đang sao chép. Và vì toàn cấu trúc thuộc tâm lý, tinh thần của chúng ta được đặt nền tảng trên uy quyền; muốn có sự sáng tạo phải có tự do khỏi uy quyền. Bạn không thấy rằng, trong những khoảnh khắc sáng tạo, những khoảnh khắc khá hạnh phúc của sự đam mê vô cùng đó, không có ý thức của lặp lại, không có ý thức của sao chép, hay sao? Những khoảnh khắc như thế đều luôn luôn mới mẻ, trong sáng, sáng tạo, hạnh phúc. Vậy là chúng ta thấy rằng, một trong những nguyên nhân căn bản gây phân rã của xã hội là sự sao chép, mà là tôn thờ uy quyền. 

Bombay, ngày 24 tháng 2 năm 1957
 
 

Người hỏi: Tôi là một học sinh. Trước khi tôi nghe ông nói, tôi đã hăng say công việc học hành của tôi và đang tạo lập một nghề nghiệp tốt cho tôi. Nhưng lúc này dường như tất cả đều vô ích, và tôi đã hoàn toàn mất hứng thú cả trong công việc học hành lẫn trong nghề nghiệp của tôi. Có vẻ điều gì ông trình bày rất cuốn hút, nhưng không thể đạt được, tất cả điều này đã để lại cho tôi sự hoang mang. Tôi phải làm gì?

Krishnamurti: Thưa bạn, tôi đã làm cho bạn hoang mang à? Tôi đã khiến cho bạn thấy rằng điều gì bạn đang làm là vô ích hay sao? Nếu tôi đã là nguyên nhân của sự hoang mang của bạn, vậy thì bạn không-hoang mang; bởi vì khi tôi rời khỏi đây, bạn trở lại sự hoang mang trước của bạn hoặc sự rõ ràng của bạn. Nhưng nếu câu hỏi này là nghiêm túc, vậy thì điều gì thực sự xảy ra là do bởi đã lắng nghe điều gì đã được trình bày ở đây, anh ấy sẽ tự-nhận thấy rõ ràng những hoạt động riêng của anh ấy; lúc này, anh ấy thấy rằng điều gì anh ấy đang làm, đang học hành để xây dựng một nghề nghiệp cho tương lai, là khá trống rỗng, không có ý nghĩa bao nhiêu. Thế là anh ấy hỏi, ‘Tôi phải làm gì?’ Anh ấy bị hoang mang, không phải bởi vì tôi đã khiến cho anh ấy bị hoang mang, nhưng do bởi lắng nghe anh ấy đã trở nên nhận biết được hoàn cảnh của thế giới và nhận biết được sự quy định lẫn liên hệ riêng của anh ấy đối với thế giới. Anh ấy đã trở nên nhận biết được sự vô ích, sự vô dụng của tất cả công việc buôn bán để xây dựng một nghề nghiệp tương lai này. Anh ấy đã trở nên nhận biết được nó, ‘tôi’ đã không làm cho anh ấy nhận biết.
 Tôi nghĩ, đây là điều đầu tiên phải nhận ra: rằng do bởi lắng nghe, do bởi nhìn ngắm, do bởi quan sát những hoạt động riêng của bạn, bạn đã tự-thực hiện khám phá này cho chính bạn; vì vậy nó là sự khám phá của bạn, không phải của tôi. Nếu nó là của tôi, tôi sẽ mang nó theo khi tôi rời khỏi đây. Nhưng đây là cái gì đó mà không thể được mang theo bởi một người khác, bởi vì nó đã được nhận ra bởi bạn. Bạn đã nhìn ngắm về chính bạn trong hành động, bạn đã quan sát sống riêng của bạn; và lúc này bạn thấy rằng để xây dựng một nghề nghiệp cho tương lai là một việc vô ích. Thế là, bị hoang mang, bạn hỏi, ‘Tôi phải làm gì?’
 Thật ra, bạn phải làm gì? Bạn phải tiếp tục công việc học hành của bạn, đúng chứ? Điều đó hiển nhiên, bởi vì bạn phải có một loại nghề nghiệp nào đó, một phương tiện kiếm sống đúng đắn. Bạn hiểu chứ? Làm ơn, hãy lắng nghe điều này. Bạn phải kiếm sống qua một phương tiện đúng đắn. Và luật pháp chắc chắn không là một phương tiện đúng đắn, bởi vì nó duy trì xã hội như nó là hiện nay, một xã hội được đặt nền tảng trên thâu lợi, trên tham lam, trên ganh tị, trên uy quyền và bóc lột, và vì vậy đó là sự khổ não trong chính nó. Thế là luật pháp không là nghề nghiệp cho một người thật nghiêm túc trong những vấn đề tôn giáo; anh ấy cũng không thể trở thành một người cảnh sát hay một người lính. Chắc chắn, nghề lính là một nghề nghiệp của giết chóc, và chẳng có gì khác biệt giữa phòng vệ và tấn công. Một người lính được chuẩn bị để giết chóc, và chức năng của một vị tướng là chuẩn bị cho chiến tranh.
 Thế là, nếu ba nghề nghiệp đó không là những nghề nghiệp đúng đắn, vậy thì, bạn sẽ làm gì? Bạn phải suy nghĩ ra, đúng chứ? Bạn phải tìm được cho chính bạn thực sự bạn muốn làm gì, và không phụ thuộc vào người cha của bạn, vào người bà của bạn, vào vị giáo sư nào đó, hay vào bất kỳ người nào để chỉ bảo cho bạn phải làm công việc gì. Và nó có nghĩa gì khi tìm được công việc gì bạn thực sự muốn làm? Nó có ý nghĩa khi tìm được công việc gì bạn thương yêu, đúng chứ? Khi bạn thương yêu công việc gì bạn đang làm, bạn không tham vọng, bạn không tham lam, bạn không đang tìm kiếm sự nổi tiếng; bởi vì chính tình yêu đó về công việc gì bạn đang làm, hoàn toàn phong phú trong chính nó. Trong tình yêu đó không có thất vọng, bởi vì bạn không còn đang tìm kiếm sự thành tựu.
 Nhưng bạn thấy, tất cả điều này đòi hỏi nhiều suy nghĩ, nhiều tìm hiểu, suy ngẫm, và bất hạnh thay áp lực của thế giới lại quá mãnh liệt – thế giới là cha mẹ của bạn, ông bà của bạn, xã hội quanh quanh bạn. Tất cả họ đều muốn bạn là một người thành công, họ muốn bạn phù hợp vào khuôn mẫu đã được thiết lập, thế là họ giáo dục bạn để tuân phục. Nhưng toàn cấu trúc của xã hội được đặt nền tảng trên thâu lợi, trên ganh tị, trên tự-khẳng định tàn nhẫn, trên hoạt động hung hăng của mỗi người chúng ta; và nếu bạn thấy cho chính bạn, thực sự và không lý thuyết, rằng một xã hội như thế chắc chắn phải mục nát từ phía bên trong, vậy thì bạn sẽ tìm được cách hành động riêng của bạn qua làm công việc gì bạn thương yêu. Nó có lẽ sản sinh một xung đột với xã hội hiện nay – và tại sao không? Một người tôn giáo, hay một người đang tìm kiếm sự thật, đang làm cách mạng chống lại xã hội mà từ cơ bản được đặt nền tảng trên sự kính trọng, sự thâu lợi, và sự tìm kiếm đầy tham vọng để có quyền hành. Anh ấy không xung đột với xã hội, nhưng xã hội xung đột với anh ấy. Xã hội không bao giờ có thể chấp nhận anh ấy. Xã hội chỉ có thể biến anh ấy thành một vị thánh và tôn thờ anh ấy – và thế là hủy diệt anh ấy.
 Vì vậy người học sinh mà đang lắng nghe, lúc này bị hoang mang. Nhưng nếu anh ấy không tẩu thoát khỏi sự hoang mang đó – bằng cách chun vào một rạp chiếu bóng, bằng cách chạy đến một đền chùa, bằng cách đọc một quyển sách, hay bằng cách nhờ vả một đạo sư – và nhận ra sự hoang mang của anh ấy đã phát sinh như thế nào, nếu anh ấy đối diện sự hoang mang đó và trong sự tiến hành tìm hiểu của không tuân phục vào khuôn mẫu của xã hội, vậy thì anh ấy sẽ là một nguời tôn giáo trung thực. Và những người tôn giáo như thế lại rất cần thiết bởi vì chính họ sẽ sáng tạo một thế giới mới mẻ.

Từ Bình phẩm về Sống, Tập 2, Chương 31

CHÚC NĂNG THỰC SỰ CỦA GIÁO VIÊN LÀ GÌ?
 
 

Những cây đa và những cây me phủ kín thung lũng nhỏ xíu, trông thật xanh tươi và sinh động sau những cơn mưa. Trong không gian trống, mặt trời cực mạnh và thiêu cháy, nhưng trong bóng râm nó lại mát mẻ dễ chịu. Những cái bóng thật đậm đà, và những cây cổ thụ tạo hình thể tương phản bầu trời xanh. Có nhiều chim chóc đến kinh ngạc trong thung lũng đó, chim chóc thuộc vô số loại khác nhau, và chúng sẽ bay đến những cái cây này và mau lẹ bị nuốt chững trong những chiếc lá um tùm. Có thể sẽ không có mưa trong nhiều tháng nữa nhưng lúc này vùng quê xanh tươi và an bình, những cái giếng căng phồng, và có hy vọng trong đất đai. Những thành phố thác loạn nằm xa xa khỏi những quả đồi, nhưng những ngôi làng gần bên lại bẩn thỉu và con người có vẻ đang chết đói. Chính phủ chỉ hứa hẹn, và dân làng dường như chẳng quan tâm bao nhiêu. Có vẻ đẹp và hạnh phúc quanh quanh họ, nhưng họ không còn thời gian dành cho nó và cũng cả dành cho sự giàu có phía bên trong của họ. Giữa quá nhiều vẻ đẹp, con người lại dửng dưng và trống rỗng.
 Anh ấy là một giáo viên có đồng lương ít ỏi và một gia đình đông con, nhưng anh ấy thiết tha trong giáo dục. Anh ấy nói anh ấy phải rất khó khăn để cân bằng đời sống, nhưng dẫu vậy anh ấy xoay xở khéo léo, và nghèo khổ không là một nhân tố gây phiền muộn. Mặc dầu lương thực không nhiều lắm, họ được ăn uống đầy đủ, và bởi vì con cái của anh ấy đang được giáo dục miễn phí trong trường học nơi anh ấy đang dạy, họ có thể sống ổn thỏa. Anh ấy giỏi giang trong môn dạy chính và cũng dạy những môn khác nữa, mà anh ấy nói bất kỳ những giáo viên nào cũng đều làm được nếu họ có chút ít thông minh. Lại nữa, anh ấy nhấn mạnh vào sự nhiệt tâm trong giáo dục.

‘Chức năng của một giáo viên là gì?’ anh ấy hỏi.

 Liệu anh ấy chỉ là người trao thông tin, người truyền đạt sự hiểu biết?

‘Tối thiểu anh ấy phải là như thế. Trong bất kỳ xã hội ổn định nào, những cậu trai và cô gái phải được chuẩn bị để kiếm sống, tùy thuộc vào những khả năng của họ, và vân vân. Chính là nhiệm vụ thuộc chức năng của một giáo viên phải truyền đạt hiểu biết cho học sinh để em có thể có một việc làm khi lớn lên, và có thể cũng, có lẽ, giúp đỡ sáng tạo một cấu trúc xã hội tốt lành hơn. Học sinh phải được chuẩn bị để đối diện với cuộc đời.’

 Thưa bạn, đó là như thế, nhưng liệu chúng ta không đang cố gắng tìm ra chức năng của một giáo viên là gì hay sao? Liệu nó chỉ là chuẩn bị cho em học sinh có một nghề nghiệp thành công à? Người giáo viên không có ý nghĩa rộng rãi hơn và quan trọng hơn hay sao?

‘Dĩ nhiên anh ấy có. Điều thứ nhất, anh ấy có thể là một mẫu mực. Bởi cách sống của anh ấy, bởi cư xử, thái độ và tầm nhìn của anh ấy, anh ấy có thể gây ảnh hưởng và truyền ý tưởng cho học sinh.’

 Liệu nó là chức năng của một giáo viên để là một mẫu mực cho học sinh? Liệu không có sẵn rồi những mẫu mực, những anh hùng, những lãnh đạo, mà không cần thêm một kiểu mẫu khác vào danh sách dài đó hay sao? Liệu mẫu mực là phương cách của giáo dục? Chức năng của giáo dục không là giúp đỡ học sinh được tự do, được sáng tạo hay sao? Và liệu có tự do trong bắt chước, trong tuân phục, dù ở phía bên ngoài hay phía bên trong? Khi học sinh được khuyến khích để tuân theo một mẫu mực, liệu sự sợ hãi không được nuôi dưỡng trong một hình thức tinh tế và sâu thẳm hay sao? Nếu giáo viên trở thành một mẫu mực, liệu chính mẫu mực đó không đúc khuôn và biến dạng sống của học sinh, và vậy thì bạn không đang khuyến khích sự xung đột liên tục giữa em ấy là gì và em ấy nên là gì, hay sao? Liệu chức năng của một giáo viên không là giúp đỡ học sinh hiểu rõ em ấy là gì à?

‘Nhưng giáo viên phải hướng dẫn học sinh đến một sống cao cả hơn và tốt lành hơn?’

 Muốn hướng dẫn bạn phải biết; nhưng bạn biết à? Bạn biết cái gì? Bạn chỉ biết điều gì bạn đã học hỏi qua bức màn thuộc những thành kiến của bạn, mà là quy định của bạn như một người Ấn độ giáo, một người Thiên chúa giáo, hay một người Cộng sản; và hình thức của sự hướng dẫn này chỉ dẫn đến đau khổ và đổ máu nhiều hơn, như đang được phơi bày khắp thế giới. Nó không là chức năng của một giáo viên để giúp đỡ giải thoát em một cách thông minh khỏi tất cả những ảnh hưởng quy định này để cho em có thể gặp gỡ sống một cách sâu thẳm và trọn vẹn, không-sợ hãi, không-bất mãn hung hăng, hay sao? Bất mãn là thành phần của thông minh, nhưng không phải là sự xoa dịu dễ dàng của bất mãn? Bất mãn có thâu lợi chẳng mấy chốc được nguôi ngoai, bởi vì nó theo đuổi khuôn mẫu cũ kỹ của hành động thâu lợi. Liệu nó không là chức năng của một giáo viên phải xóa sạch ảo tưởng gây thỏa mãn của những hướng dẫn, những mẫu mực, và những lãnh đạo, hay sao?

‘Vậy thì ít ra, giáo viên có thể truyền cảm hứng cho học sinh đến những sự việc tốt lành hơn.’

 Lại nữa, bạn đang tiếp cận vấn đề một cách sai lầm, đúng chứ? Nếu bạn như một giáo viên truyền tư tưởng và cảm thấy vào học sinh, bạn không đang khiến cho em phần tâm lý lệ thuộc vào bạn, hay sao? Khi bạn hành động như cảm hứng của em, khi em nương dựa bạn như em nương dựa một người lãnh đạo hay một lý tưởng, chắc chắn em đang lệ thuộc vào bạn. Sự lệ thuộc không nuôi dưỡng sợ hãi, hay sao? Và sự sợ hãi không làm què quặt thông minh à?

‘Nhưng nếu giáo viên cũng không là một người truyền cảm hứng, một mẫu mực, hay một người hướng dẫn, vậy thì chức năng thực sự của anh ấy là gì?’

 Khoảnh khắc bạn không là một trong những sự việc đó, bạn là gì? Sự liên hệ của bạn với học sinh là gì? Liệu trước kia bạn có bất kỳ liên hệ nào với học sinh hay không? Liên hệ của bạn với em được đặt nền tảng trên ý tưởng điều gì tốt lành cho em, rằng em nên là điều này hay điều kia. Bạn là giáo viên và em là học sinh; bạn hành động vào em, bạn gây ảnh hưởng cho em tùy theo tình trạng bị quy định đặc biệt của bạn vì thế, có ý thức hay không-ý thức, bạn đúc khuôn em trong hình ảnh riêng của bạn. Nhưng nếu bạn ngừng hành động vào em, vậy thì em trở thành tự-quan trọng trong chính em, mà có nghĩa bạn phải hiểu rõ em và không đòi hỏi em phải hiểu rõ bạn hay những lý tưởng của bạn, mà đều giả dối. Vậy là bạn xử lý cái gì là và không phải cái gì nên là.
 Chắc chắn khi mỗi giáo viên suy nghĩ mỗi học sinh như một cá thể độc nhất, và vì vậy không so sánh với bất kỳ em nào khác, anh ấy không quan tâm đến hệ thống hay phương pháp. Quan tâm duy nhất của anh ấy là ‘giúp đỡ’ học sinh hiểu rõ những ảnh hưởng quy định quanh em và trong em, để cho em có thể đối diện một cách thông minh mà không sợ hãi, tiến trình phức tạp của sống, và không thêm nhiều vấn đề vào sự hỗn loạn đang tồn tại rồi.

‘Ông không yêu cầu giáo viên một nhiệm vụ vượt khỏi anh ấy?’

 Nếu bạn không thể thực hiện việc này, vậy thì tại sao lại là một giáo viên? Câu hỏi của bạn có ý nghĩa chỉ khi nào dạy học là một nghề nghiệp duy nhất đối với bạn, một việc làm giống như bất kỳ việc làm nào khác, bởi vì tôi cảm thấy không gì là không thể được đối với người giáo dục trung thực.

Varanasi, ngày 12 tháng 1 năm 1962

Người hỏi: Sau một ngày làm việc cực nhọc, cái trí của người ta bị mệt mỏi. Người ta phải làm gì?

Krishnamurti: Câu hỏi là: sau một ngày với quá nhiều bận rộn, người ta tìm được chút ít thời gian mà người ta không bị bận rộn; cái trí bị kiệt quệ; người ta phải làm gì?
 Bạn biết, toàn cấu trúc xã hội của chúng ta đều sai lầm, giáo dục của chúng ta là vô lý; tạm gọi là giáo dục của chúng ta chỉ là sự lặp lại, ghi nhớ, học gạo. Làm thế nào một cái trí mà đã đấu tranh suốt ngày như một người khoa học, như một người chuyên môn, như người này hay người kia, mà quá bị bận rộn suốt mười ba tiếng đồng hồ trong việc này hay việc kia – làm thế nào nó có thể có một nhàn rỗi mà phong phú? Nó không thể. Làm thế nào bạn, sau khi trải qua bốn mươi hay năm mươi năm như một người khoa học hay một nhân viên văn phòng hay một bác sĩ hay bất kỳ nghề nghiệp gì – không phải rằng chúng không cần thiết – có thể có mười năm khi cái trí của bạn không bị bận rộn, không bị mất khả năng? Vì vậy, thật ra câu hỏi là: liệu có thể đi làm việc, là một kỹ sư, là một chuyên gia trong những nghề nghiệp phát triển, là một người giáo dục tốt, và vẫn vậy, suốt ngày, từng giây phút, giữ cho cái trí của bạn sắc bén, nhạy cảm, sinh động một cách kinh ngạc? Đó thực sự là nghi vấn, không phải làm thế nào có được sự yên lặng vào cuối ngày. Bạn gắn kết vào ngành kỹ sư, vào ngành đặc biệt nào đó – bạn không thể không theo đuổi, xã hội đòi hỏi nó, và bạn phải làm việc. Khi bạn đang làm việc, liệu bạn có thể không bao giờ bị trói buộc trong guồng quay của sự việc quỷ quái được gọi là xã hội đó? Tôi không thể trả lời giùm bạn. Tôi nói có thể được, không phải thuộc lý thuyết nhưng thực tế. Có thể được chỉ khi nào không có trung tâm, và đó là lý do tại sao tôi đang nói về nó. Hãy suy nghĩ về một bác sĩ mà là một chuyên gia tai mũi họng, anh ấy đã làm việc suốt năm mươi năm. Thiên đàng của anh ấy là gì? Chắc chắn thiên đàng của anh ấy là tai mũi họng. Nhưng liệu có thể là một bác sĩ hạng nhất, và tuy nhiên sống, vận hành, quan sát, nhận biết được tổng thể sự việc, được sự tiến hành tổng thể của tư tưởng? Chắc chắn, điều đó có thể thực hiện được, nhưng điều đó cần đến năng lượng lạ thường. Và năng lượng đó bị phí phạm trong xung đột, trong nỗ lực. Năng lượng đó bị phí phạm khi bạn kiêu ngạo, tham vọng, ganh tị.
 Chúng ta nghĩ về năng lượng căn cứ vào làm việc gì đó, căn cứ vào ý tưởng tạm gọi là tôn giáo nào đó rằng bạn phải có năng lượng vô hạn để đến được Thượng đế, và vì vậy bạn phải là một người độc thân, bạn phải làm việc này và làm việc kia – bạn biết tất cả những phĩnh phờ mà những con người tôn giáo đùa giỡn vào chính họ, và thế là kết thúc lưng lửng, trống rỗng, đờ đẫn. Thượng đế không muốn những con người đờ đẫn, những con người vô cảm. Bạn chỉ có thể đến với Thượng đế bằng sự sinh động trọn vẹn, mọi bộ phận của bạn đều rung động, đầy sức sống; nhưng bạn thấy, sự khó khăn là sống mà không rơi vào một khe rãnh, không rơi vào những thói quen của tư tưởng, của những ý tưởng, của hành động. Nếu bạn vận dụng cái trí của bạn, bạn sẽ phát giác rằng bạn có thể sống trong thế giới xấu xa này – tôi đang sử dụng từ ngữ ‘xấu xa’ trong ý nghĩa của từ điển, mà không có bất kỳ hàm ý cảm xúc nào đằng sau nó – và làm việc và hành động, và cùng thời điểm giữ bộ não tỉnh táo, giống như một con sông luôn luôn đang tự-lọc sạch sẽ chính nó.

Từ Bình phẩm về Sống, Tập 2, Chương 17

ĐIỀU GÌ LÀM CHO BẠN BUỒN CHÁN

Anh ấy có một công việc khiêm tốn, lương rất thấp; anh ấy đến cùng người vợ, họ muốn nói về vấn đề của họ. Cả hai đều còn khá trẻ, và mặc dầu họ đã lấy nhau được vài năm, họ không có con cái; nhưng đó không là vấn đề. Tiền lương của anh ấy hầu như không thể kéo dài một tồn tại trong những thời điểm khó khăn này, nhưng bởi vì họ không có con cái nên họ cũng vừa đủ sống. Không ai biết được tương lai như thế nào, mặc dầu khó có thể tồi tệ hơn lúc này. Anh ấy không có ý tâm sự, nhưng người vợ của anh ấy lưu ý rằng anh ấy phải nói. Người vợ đã đưa anh ấy đến đây, có thể thấy hầu như ép buộc, bởi vì anh ấy lộ vẻ rất miễn cưỡng; nhưng họ đã có mặt ở đây, và cô ấy rất sung sướng. Anh ấy trình bày, anh ấy không thể nói dễ dàng, bởi vì anh ấy chưa bao giờ kể cho bất kỳ ai về anh ấy ngoại trừ người vợ. Anh ấy có vài người bạn, và thậm chí với những người này anh ấy cũng không bao giờ thổ lộ, bởi vì họ sẽ không hiểu anh ấy. Khi anh ấy nói, dần dần anh ấy bớt dè dặt, và người vợ của anh ấy đang lắng nghe đầy lo âu. Anh ấy giải thích rằng công việc của anh ấy không là vấn đề; nó khá lý thú, và dầu sao chăng nữa nó cho họ lương thực. Họ là những người đơn giản, khiêm tốn, và cả hai đều được giáo dục tại một trong những trường đại học.
 Cuối cùng cô ấy bắt đầu giải thích vấn đề của họ. Cô ấy nói rằng trong vài năm trở lại đây người chồng dường như đã mất đi mọi hứng thú trong sống. Anh ấy vẫn làm đầy đủ công việc ở văn phòng, và đó là tất cả; anh ấy đi làm vào buổi sáng và trở về vào chiều tối, và những người chủ không phàn nàn gì cả.

‘Công việc của tôi là một vấn đề của thói quen đều đặn và không đòi hỏi quá nhiều chú ý. Tôi quan tâm đến công việc tôi làm, nhưng dẫu vậy nó là một căng thẳng. Khó khăn của tôi không phải tại văn phòng hay với con người tôi làm việc chung, nhưng nó ở phía bên trong tôi. Như người vợ của tôi đã nói, tôi không còn hứng thú trong sống của tôi, và tôi hoàn toàn không biết tại sao lại như thế với tôi.’
‘Anh ấy luôn luôn nhiệt thành, nhạy cảm, và rất ân cần; nhưng trong năm vừa qua hay hơn nữa, anh ấy đã trở nên buồn chán và dửng dưng đối với mọi thứ. Hồi trước anh ấy luôn luôn biểu lộ thương yêu đối với tôi, nhưng bây giờ sống đã trở thành buồn thảm cho cả hai chúng tôi. Anh ấy dường như chẳng thèm lưu tâm liệu tôi có hiện diện ở đó hay không, và nó đã trở thành đau khổ khi phải sống trong cùng một căn nhà. Không phải rằng anh ấy không tử tế hay bất kỳ loại nào như thế, nhưng chỉ đơn giản là đã trở nên hờ hững và hoàn toàn dửng dưng.’

 Có phải bởi vì anh chị không có con cái?

Anh ấy trả lời, ‘Không phải như thế. Sự quan hệ tình dục của chúng tôi cũng ổn thỏa, trong chừng mực nào đó. Không cuộc hôn nhân nào là hoàn hảo, và chúng tôi có những giai đoạn thăng trầm, nhưng tôi không nghĩ sự buồn chán này là kết quả của bất kỳ không-hòa hợp về tình dục nào. Mặc dầu vợ chồng chúng tôi không ăn nằm với nhau trong những ngày này bởi vì sự buồn chán của tôi, tôi không nghĩ do bởi không con cái nên đã nảy sinh vấn đề này.’

 Tại sao bạn nói như thế?
‘Trước khi sự buồn chán này ập vào tôi, vợ tôi và tôi đã nhận ra rằng chúng tôi không thể có con cái. Điều đó không bao giờ làm tôi bận tâm, mặc dầu vợ tôi thường than thở về nó. Cô ấy muốn có con cái, nhưng chắc chắn một trong hai chúng tôi không có khả năng sinh sản. Tôi đã đề nghị nhiều phương pháp mà có lẽ giúp cô ấy có con, nhưng cô ấy không thử nghiệm phương pháp nào cả. Cô ấy muốn có một đứa con bởi tôi hoặc không gì cả, và cô ấy rất bực bội về việc này. Rốt cuộc, nếu không có quả, một cái cây chỉ là một vật trang trí. Chúng tôi đã nằm thức trắng nhiều đêm để bàn bạc về tất cả việc này, nhưng đây nè. Tôi nhận ra rằng người ta không thể có mọi thứ trong sống, và không phải vì không có con cái mà đã tạo ra sự buồn chán này; ít nhất, tôi hoàn toàn cam đoan rằng không phải như thế.’

 Liệu nó do bởi sự buồn bã của người vợ, do bởi ý thức tuyệt vọng của cô ấy?

‘Thưa ông, ông thấy, chồng tôi và tôi đã tìm hiểu vấn đề này rất kỹ càng. Tôi buồn bã lắm khi không thể có con, và tôi cầu Chúa cho tôi có một đứa con. Dĩ nhiên, chồng tôi muốn tôi hạnh phúc, nhưng sự thẫn thờ của anh ấy không phải do sự buồn bã của tôi. Nếu chúng tôi có một đứa con lúc này, tôi sẽ hạnh phúc lắm, nhưng đối với anh ấy điều đó chỉ là một tiêu khiển, và tôi đoán rằng nó giống như vậy đối với mọi người đàn ông. Sự buồn chán này đã len lỏi vào anh ấy như một căn bệnh tâm lý. Hồi trước anh ấy thường huyên thuyên với tôi về đủ mọi chuyện, về chim chóc, về công việc văn phòng, về những tham vọng của anh ấy, về tình yêu và lưu tâm đến tôi của anh ấy; anh ấy thường cởi mở đối với tôi. Nhưng bây giờ quả tim của anh ấy đã khép lại và cái trí của anh ấy ở nơi nào đó thật xa xôi. Tôi đã nói với anh ấy, nhưng nó chẳng dẫn đến đâu.’

 Liệu hai người đã xa nhau một thời gian để xem thử việc đó như thế nào?

‘Vâng, tôi đã về gia đình tôi khoảng sáu tháng, và chúng tôi đã viết thư cho nhau, nhưng sự tách rời này không tạo ra sự khác biệt. Nếu không nói là nó làm cho sự việc tồi tệ hơn. Anh ấy nấu thức ăn riêng, đi ra ngoài rất ít, xa lánh bạn bè, và càng ngày càng rút sâu vào anh ấy. Anh ấy không bao giờ quá thân mật trong bất kỳ trường hợp nào. Thậm chí sau lần xa nhau này, anh ấy không thể hiện sự thông minh sắc sảo nữa.’

 Liệu bạn nghĩ sự buồn chán này là một che đậy, một thái độ, một tẩu thoát khỏi sự ao ước không thành tựu phía bên trong?

‘Tôi e rằng tôi hoàn toàn không hiểu ông có ý gì?’

 Bạn có lẽ có một ao ước mãnh liệt cho điều gì đó mà cần phải thành tựu, và bởi vì sự ao ước đó không có lối thoát, có lẽ bạn đang tẩu thoát khỏi sự đau khổ của nó qua trở nên buồn chán.

‘Tôi chưa bao giờ nghĩ về một việc như thế, trước kia nó chưa bao giờ xảy đến cho tôi. Làm thế nào tôi sẽ tìm được?’

 Tại sao nó đã không xảy đến cho bạn trước kia? Bạn chưa lần nào tự hỏi chính bạn, tại sao bạn đã trở nên buồn chán? Bạn không muốn biết à?

‘Nó thật lạ lùng, nhưng tôi chưa bao giờ hỏi mình nguyên nhân của sự buồn chán xuẩn ngốc này là gi? Tôi chưa bao giờ đặt câu hỏi đó cho chính tôi.’

 Lúc này bởi vì bạn đang đặt câu hỏi đó cho chính bạn, phản ứng của bạn là gì?

‘Tôi không nghĩ tôi có bất kỳ câu trả lời nào. Nhưng tôi thực sự rất bị xúc động khi phát giác tôi đã trở nên buồn chán đến chừng nào. Tôi chưa bao giờ giống như thế này. Tôi bị kinh hoàng bởi trạng thái riêng của tôi.’

 Rốt cuộc, thật tốt khi biết người ta thực sự đang ở trạng thái nào. Ít ra đó là một khởi đầu. Trước kia bạn đã chưa bao giờ tự-tra vấn mình tại sao bạn buồn chán, thẫn thờ; bạn chỉ chấp nhận nó và tiếp tục sống, đúng chứ? Liệu bạn muốn tìm ra điều gì đã khiến cho bạn như thế, hay bạn cam chịu trạng thái hiện nay?

‘Tôi e rằng anh ấy chỉ chấp nhận nó mà không bao giờ đấu tranh chống lại nó.’

 Bạn không muốn khuất phục trạng thái này, đúng chứ? Bạn có muốn nói chuyện mà không có người vợ bên cạnh hay không?

‘Ồ, không. Tôi có thể nói bất kỳ chuyện gì trước mặt cô ấy. Tôi biết không phải vì thiếu thốn hay thừa mứa sự quan hệ tình dục đã tạo ra trạng thái này, cũng không phải do bởi có một người phụ nữ khác. Tôi không thể ve vãn một phụ nữ khác. Và không phải bởi vì không có con cái.’

 Bạn có vẽ tranh hay viết sách?

‘Ồ, tôi luôn luôn muốn viết, nhưng tôi chưa bao giờ vẽ. Trong những chuyến dạo bộ, tôi thường nảy ra những ý tưởng nào đó, nhưng lúc này thậm chí việc đó cũng không còn.’

 Tại sao bạn không cố gắng vẽ cái gì đó trên giấy? Đâu có đặt thành vấn đề nó ngô nghê như thế nào; bạn không cần khoe nó cho bất kỳ ai. Tại sao bạn không cố gắng viết cái gì đó? Nhưng thôi quay lại. Liệu bạn muốn tìm ra điều gì đã tạo ra trạng thái buồn chán này, hay liệu bạn muốn giữ nguyên trạng thái này?

‘Tôi muốn một mình đi khỏi đến nơi nào đó, từ bỏ mọi thứ, và tìm ra chút ít hạnh phúc nào đó.’

 Liệu đó là việc gì bạn muốn làm? Vậy thì tại sao bạn không thực hiện đi? Bạn đang do dự bởi vì người vợ của bạn?

‘Tôi không đối xử tốt với vợ tôi gì cả; tôi chỉ là một người bại hoại.’

 Bạn nghĩ bạn sẽ tìm được hạnh phúc bằng cách rút lui khỏi sống, bằng cách cô lập chính bạn? Hiện nay bạn đã không cô lập hay sao? Từ bỏ vì mục đích để tìm ra không là từ bỏ gì cả; nó chỉ là một mặc cả ma mãnh, một trao đổi, một chuyển động tính toán để kiếm được cái gì đó. Bạn từ bỏ cái này với mục đích để kiếm được cái kia. Từ bỏ có một kết thúc trong quan điểm chỉ là một đầu hàng của kiếm được thêm nữa. Nhưng liệu bạn có thể có được hạnh phúc qua cô lập, qua tách rời hay sao? Sự sống không kết hợp, tiếp xúc, hiệp thông hay sao? Bạn có lẽ rút lui khỏi một kết hợp này để tìm hạnh phúc trong một kết hợp khác, nhưng bạn không thể hoàn toàn rút lui khỏi tất cả tiếp xúc. Thậm chí trong sự cô lập hoàn toàn bạn vẫn tiếp xúc với những suy nghĩ của bạn, với chính bạn. Tự tử là hình thức tuyệt đối của sự cô lập.

‘Dĩ nhiên, tôi không muốn tự tử. Tôi muốn sống, nhưng không muốn tiếp tục như hiện nay.’

 Liệu bạn chắc chắn rằng bạn không muốn tiếp tục như hiện nay bạn là? Bạn thấy, chắc chắn rằng có cái gì đó đang làm cho bạn buồn chán, và bạn muốn chạy trốn khỏi nó để vào sự cô lập thêm nữa. Chạy trốn cái gì là, là cô lập chính mình. Bạn muốn tự-cô lập mình, có lẽ tạm thời, hy vọng có hạnh phúc. Nhưng bạn đã tự-cô lập mình rồi, và hầu như tuyệt đối; sự cô lập thêm nữa, mà bạn gọi là từ bỏ, chỉ là một rút lui thêm nữa khỏi sống. Và liệu bạn có thể có hạnh phúc qua tự-cô lập mỗi lúc một sâu thẳm hơn. Bản chất của cái tôi là tự-cô lập; chính phẩm chất của nó là loại trừ. Loại trừ là từ bỏ với mục đích kiếm được. Bạn càng rút lui khỏi sự kết hợp nhiều bao nhiêu, xung đột, kháng cự càng to tát bấy nhiêu. Không gì có thể tồn tại trong cô lập. Dầu sự liên hệ có lẽ đau khổ biết chừng nào, nó phải được hiểu rõ đầy nhẫn nại và thấu đáo. Xung đột dẫn đến sự buồn chán. Nỗ lực để trở thành cái gì đó chỉ mang lại những vấn đề, nhận biết được hay không-nhận biết được. Bạn không thể bị buồn chán nếu không có nguyên nhân nào đó, bởi vì, như bạn nói, lúc trước bạn rất hăng hái và nhiệt tình. Bạn luôn luôn không bị buồn chán. Điều gì đã tạo ra sự thay đổi này?

‘Dường như ông biết, ông làm ơn nói cho anh ấy?’

 Tôi có thể, nhưng tốt lành gì? Anh ấy sẽ hoặc chấp nhận hoặc phủ nhận nó tùy theo tâm trạng và vui thú của anh ấy; nhưng liệu không quan trọng rằng chính anh ấy nên tìm ra? Liệu không cần thiết cho chính anh ấy phải khám phá được toàn qui trình và thấy sự thật của nó? Sự thật là cái gì đó không thể được kể lại bởi một người khác. Anh ấy phải có thể thâu nhận nó, và không người nào có thể chuẩn bị nó cho anh ấy. Điều này bình thường đối với tôi; nhưng anh ấy phải đến với nó đầy cởi mở, tự do và không mong đợi.
 Điều gì khiến cho bạn buồn chán? Bạn không nên biết nó cho chính bạn à? Xung đột, kháng cự tạo ra sự buồn chán. Chúng ta nghĩ rằng qua đấu tranh chúng ta sẽ hiểu rõ, qua ganh đua chúng ta sẽ có thể có sự sáng chói. Chắc chắn đấu tranh tạo ra sự sắc bén, nhưng cái gì sắc bén chẳng mấy chốc bị biến thành cùn lụt; cái gì sử dụng liên tục chẳng mấy chốc sẽ kiệt quệ. Chúng ta chấp nhận xung đột như điều không tránh khỏi, và thiết lập cấu trúc của tư tưởng và hành động của chúng ta dựa vào không-tránh khỏi này. Nhưng liệu xung đột không tránh khỏi? Không có một cách sống khác hẳn à? Có nếu chúng ta có thể hiểu rõ qui trình và ý nghĩa của xung đột.
 Lại nữa, tại sao bạn đã làm cho bạn buồn chán?

‘Tôi đã làm cho tôi buồn chán à?’

 Liệu bất kỳ điều gì có thể làm cho bạn buồn chán nếu bạn không sẵn lòng để bị làm cho buồn chán? Sự sẵn lòng này có thể nhận biết được hay tiềm ẩn. Tại sao bạn đã cho phép chính bạn để bị làm cho buồn chán? Liệu không có một xung đột vững chắc trong bạn hay sao?

‘Nếu có, tôi hoàn toàn không nhận biết được nó.’

 Nhưng bạn không muốn biết à? Bạn không muốn hiểu rõ hay sao?

‘Tôi đang bắt đầu thấy điều gì ông đang muốn hướng đến’, người vợ chen vào, ‘nhưng tôi không thể bảo cho chồng tôi nguyên nhân sự buồn chán của anh ấy, bởi vì chính tôi cũng hoàn toàn không chắc chắn về nó.’

 Bạn có lẽ hay có lẽ không thấy phương cách của sự buồn chán này ập vào anh ấy, nhưng liệu bạn sẽ thực tâm đang giúp đỡ anh ấy nếu thuộc từ ngữ bạn phải vạch nó ra? Liệu không cần thiết rằng anh ấy phải tự-khám phá nó cho chính anh ấy hay sao? Làm ơn hãy thấy sự quan trọng của điều này, và sau đó bạn sẽ không bị mất kiên nhẫn hay lo âu. Người ta có thể giúp đỡ một người khác, nhưng anh ấy – một mình – phải đảm nhận chuyến hành trình của khám phá này. Sống không dễ dàng; nó rất phức tạp, nhưng chúng ta phải tiếp cận nó một cách rất đơn giản. Chúng ta là vấn đề; vấn đề không là điều gì chúng ta gọi là sống. Chúng ta có thể hiểu rõ vấn đề, mà là chính chúng ta, chỉ nếu chúng ta biết cách tiếp cận nó. Tiếp cận là quan trọng nhất, và không là vấn đề.

‘Nhưng chúng tôi phải làm gì?’

 Các bạn chắc đã lắng nghe tất cả mọi điều đã được nói. Nếu bạn đã lắng nghe, vậy thì bạn sẽ thấy sự thật đó, mình nó, mang lại tự do. Làm ơn, đừng lo lắng, nhưng hãy để cho hạt giống bám rễ.
 Sau vài tuần cả hai quay lại. Có hy vọng trong đôi mắt của họ và một nụ cười trên đôi môi của họ.

Từ Vấn đề của Văn hóa này, Chương 17

Tôi không biết liệu trong những chuyến dạo bộ của bạn, bạn có nhận thấy một cái ao hẹp và dài bên cạnh con sông. Vài dân chài chắc đã đào nó, và nó không kết nối với con sông. Con sông đang chảy đều đặn, sâu và rộng, nhưng cái ao này đầy lớp váng bẩn bởi vì nó không kết nối với sự sống của con sông, và không có cá trong nó. Nó là một cái ao nước tù đọng, trái lại con sông sâu, đầy sức sống và sinh khí, đang chảy xiết qua nó.
 Bây giờ, bạn không nghĩ những con người giống như thế hay sao? Họ tự đào cái ao nhỏ cho chính họ tách khỏi dòng chảy mau lẹ của sự sống, và trong cái ao nhỏ xíu đó, họ trì trệ, chết; và sự trì trệ này, sự thối rữa này chúng ta gọi là sự tồn tại. Đó là, tất cả chúng ta đều muốn một trạng thái của vĩnh cửu; chúng ta muốn những ham muốn nào đó được kéo dài vĩnh viễn, chúng ta muốn những vui thú không kết thúc. Chúng ta đào một cái ao nhỏ xíu và phòng vệ chúng ta ở trong nó cùng gia đình của chúng ta, cùng những tham vọng của chúng ta, những văn hóa của chúng ta, những sợ hãi của chúng ta, những thần thánh của chúng ta, vô vàn những hình thức tôn thờ của chúng ta, và ở đó chúng ta chết, thả cho sự sống trôi qua – sự sống đó mà không-vĩnh cửu, liên tục đang thay đổi, mà quá mau lẹ, mà có những chiều sâu vô tận, sinh lực và vẻ đẹp quá lạ thường.
 Bạn không nhận thấy rằng nếu bạn ngồi lặng lẽ bên bờ sông, bạn nghe bài ca của nó – tiếng vỗ của nước, âm thanh của dòng chảy đang lướt qua? Luôn luôn có một ý thức của chuyển động, một chuyển động lạ thường hướng về những thăm thẳm hơn và bao quát hơn. Nhưng trong cái ao nhỏ xíu đó không có chuyển động gì cả, nước của nó bị ứ đọng. Và nếu bạn quan sát bạn sẽ thấy rằng đây là điều gì hầu hết chúng ta đều mong muốn: những cái ao nhỏ xíu của sự tồn tại tách khỏi sự sống. Chúng ta nói rằng sự tồn tại trong ao tù của chúng ta là đúng, và chúng ta sáng chế một triết lý để biện hộ nó; chúng ta đã phát triển những lý thuyết thuộc xã hội, chính trị, kinh tế, và tôn giáo để ủng hộ nó, và chúng ta không muốn bị quấy rầy bởi vì, bạn thấy, điều gì chúng ta theo đuổi là một ý thức của vĩnh cửu. 
 Bạn biết nó có nghĩa gì khi tìm kiếm sự vĩnh cửu? Nó có nghĩa muốn những vui thú tiếp tục vô hạn định và muốn những không-vui thú chấm dứt càng nhanh càng tốt. Chúng ta muốn danh tánh chúng ta mang được biết đến và tiếp tục qua gia đình, qua tài sản. Chúng ta muốn một ý thức của vĩnh cửu trong những liên hệ của chúng ta, trong những hoạt động của chúng ta, mà có nghĩa rằng chúng ta đang tìm kiếm một sống tiếp tục, kéo dài trong cái ao tù trì trệ; chúng ta không muốn bất kỳ những thay đổi thực sự nào ở đó, thế là chúng ta đã thiết lập một xã hội mà bảo đảm cho chúng ta sự vĩnh cửu của tài sản, của danh tánh, của nổi tiếng.
 Nhưng bạn thấy, sống không giống như thế chút nào cả; sống không-vĩnh cửu. Giống như những chiếc lá rụng từ một cái cây, tất cả mọi sự vật sự việc đều không-vĩnh cửu, không có gì vĩnh cửu cả; luôn luôn có thay đổi và chết. Bạn chưa bao giờ thấy một cái cây đang đứng trơ trụi tương phản bầu trời, nó tuyệt vời làm sao? Tất cả những cành của nó đều nổi bật, và trong sự trơ trụi của nó có một bài thơ, có một bài ca. Mọi chiếc lá đều rụng hết và nó đang chờ đợi mùa xuân. Khi mùa xuân đến, lại nữa nó đầy kín cái cây bằng điệu nhạc của nhiều chiếc lá, mà trong đúng mùa lại rụng xuống và bị thổi đi; và đó là phương cách của sự sống.

* * *

Sự kiện là rằng sự sống giống như một con sông: đang chuyển động không ngừng nghỉ, mãi mãi đang tìm kiếm, đang dò dẫm, đang tràn qua hai bờ, đang soi thủng những kẽ nứt bằng nước của nó. Nhưng, bạn thấy, cái trí không cho phép việc đó xảy đến cho nó. Cái trí thấy rằng rất nguy hiểm, liều lĩnh khi sống trong một trạng thái của không-vĩnh cửu, không-an toàn, thế là nó tự xây một bức tường quanh chính nó: bức tường của truyền thống, của tôn giáo có tổ chức, của những lý thuyết xã hội và chính trị. Gia đình, danh tánh, tài sản, những đạo đức nhỏ nhen mà chúng ta đã nuôi dưỡng – tất cả việc này đều ở bên trong bức tường, tách khỏi sự sống. Sự sống là đang chuyển động, không-vĩnh cửu, và không ngừng nghỉ, nó cố gắng xuyên thủng, phá sập những bức tường này, mà phía sau bức tường có sự hoang mang và đau khổ. Những thần thánh bên trong những bức tường đều là những thần thánh giả dối, và những kinh điển và những triết thuyết của họ đều không có ý nghĩa gì bởi vì sự sống vượt khỏi chúng. 

* * * 

Một cái trí đang tìm kiếm vĩnh cửu chẳng mấy chốc sẽ trì trệ; giống như cái ao đó tách khỏi con sông, chẳng mấy chốc nó sẽ bị ô nhiễm, thối rữa. Chỉ cái trí mà không có những bức tường, không vị trí chắc chắn, không chỗ dựa, không rào chắn, không nơi nghỉ ngơi, mà đang hoàn toàn chuyển động cùng sự sống, không-thời gian đang theo đuổi, đang tìm hiểu, đang bùng nổ – chỉ cái trí như thế mới có thể hạnh phúc, vĩnh viễn mới mẻ, bởi vì nó là sáng tạo trong chính nó. 
 Bạn hiểu rõ điều gì tôi đang nói? Bạn nên, bởi vì tất cả điều này là thành phần của giáo dục thực sự và, khi bạn hiểu rõ nó, toàn sống của bạn sẽ được thay đổi, sự liên hệ của bạn với thế giới, với người hàng xóm của bạn, với người vợ hay người chồng của bạn, sẽ có một ý nghĩa hoàn toàn khác hẳn. Vậy thì bạn sẽ không cố gắng để tự-thành tựu chính mình qua bất kỳ điều gì, bởi vì thấy rằng sự theo đuổi của thành tựu chỉ mời mọc đau khổ và phiền muộn. Đó là lý do tại sao bạn phải hỏi những giáo viên của bạn về tất cả điều này và bàn luận về nó trong các bạn. Nếu bạn hiểu rõ nó, bạn sẽ bắt đầu hiểu rõ sự thật lạ thường của sự sống là gì, và trong hiểu rõ đó có vẻ đẹp và tình yêu lạ thường, sự nở hoa của tốt lành. Nhưng những nỗ lực của cái trí mà đang tìm kiếm một cái ao của an toàn, của vĩnh cửu, chỉ có thể dẫn đến tối tăm và thoái hóa. Khi đã được thiết lập trong cái ao, một cái trí như thế sợ hãi mạo hiểm ra ngoài, để tìm kiếm, để thăm dò; nhưng sự thật, Thượng đế, chân lý hay điều gì bạn muốn, nằm vượt khỏi cái ao.

* * *

Người hỏi: Công việc của con người là gì?

Krishnamurti: Bạn nghĩ nó là gì? Liệu nó là học hành, đậu những kỳ thi, có một việc làm và làm nó suốt phần còn lại thuộc sống của bạn? Liệu nó là đi đến đền chùa, tham gia những nhóm người, vận động những đổi mới khác nhau? Liệu nó là công việc của con người để giết chết thú vật cho lương thực riêng của anh ấy? Liệu nó là công việc của con người để xây một cây cầu cho xe lửa băng qua, để đào những cái giếng trong một mảnh đất khô ráo, để tìm được dầu mỏ, để leo lên những đỉnh núi, để chinh phục quả đất và không gian, để sáng tác những bài thơ, để vẽ tranh, để thương yêu, để hận thù? Liệu tất cả điều này là công việc của con người? Xây dựng những văn minh mà hóa ra bị lung lay trong một vài thế kỷ, tạo ra những chiến tranh, sáng chế Thượng đế trong hình ảnh riêng của nó, giết chóc con người nhân danh tôn giáo hay chính thể, nói về hòa bình và tình huynh đệ trong khi chiếm đoạt quyền hành và tàn nhẫn với những người khác – đây là tất cả điều gì con người đang làm quanh chúng ta, đúng chứ? Và đây là công việc thực sự của con người?
 Bạn có thể thấy rằng tất cả công việc này dẫn đến hủy diệt và đau khổ, đến hỗn loạn và tuyệt vọng. Những xa hoa vô cùng cập kè cùng nghèo khổ cực kỳ; bệnh tật và đói khát, kèm theo những cái tủ lạnh và máy bay phản lực. Tất cả việc này là công việc của con người; và khi bạn thấy nó, liệu bạn không tự-tra vấn mình, ‘Đó là tất cả? Liệu không còn việc gì khác mà là công việc của con người?’ Nếu chúng ta có thể tìm ra công việc thực sự của con người là gì, vậy thì, những máy bay phản lực, những máy giặt, những cây cầu cùng tất cả, có một ý nghĩa hoàn toàn khác hẳn; nhưng nếu không tìm được công việc thực sự của con người là gì, chỉ buông thả trong những đổi mới, trong sắp xếp lại điều gì con người đã làm rồi, sẽ không dẫn đến đâu cả.
 Vì vậy, công việc thực sự của con người là gì? Chắc chắn, công việc thực sự của con người là khám phá sự thật, Thượng đế; nó là thương yêu và không bị trói buộc trong những hoạt động tự-khép kín riêng của anh ấy. Trong chính sự khám phá của điều gì là sự thật, có tình yêu; và tình yêu đó trong liên hệ của con người với con người sẽ sáng tạo một văn minh khác hẳn, một thế giới mới mẻ.

Bombay, ngày 28 tháng 3 năm 1948
 
 

Người hỏi: Những nguyên tắc của sự kiếm sống đúng đắn là gì? Làm thế nào tôi có thể tìm ra liệu kiếm sống của tôi là đúng đắn, và làm thế nào tôi sẽ tìm ra cách kiếm sống đúng đắn trong một xã hội sai lầm từ cơ bản?

Krishnamurti: Trong một xã hội sai lầm từ cơ bản, không thể có cách kiếm sống đúng đắn. Lúc này, điều gì đang xảy ra khắp thế giới? Bất kỳ cách kiếm sống nào chúng ta có đều đưa chúng ta đến chiến tranh, đến đau khổ và hủy diệt chung, mà là một sự kiện rõ ràng. Bất kỳ việc gì chúng ta làm chắc chắn đều dẫn đến xung đột, đến hủy hoại, đến tàn nhẫn và thương đau. Vì vậy, xã hội hiện nay bị sai lầm từ cơ bản; nó được xây dựng – đúng chứ – trên ganh tị, hận thù, và ham muốn quyền hành, và một xã hội như thế chắc chắn tạo ra những phương tiện kiếm sống sai lầm, như lính tráng, cảnh sát và luật sư. Bởi chính bản chất của họ, họ là một nhân tố gây chia rẽ trong xã hội; và càng có nhiều luật sư, nhiều lính tráng, nhiều cảnh sát bao nhiêu, sự phân rã của xã hội càng rõ rệt bấy nhiêu. Đó là điều gì đang xảy ra khắp thế giới: có nhiều lính tráng hơn, nhiều cảnh sát hơn, và nhiều luật sư hơn, và tự nhiên con người kinh doanh xuất hiện cùng họ. Tất cả điều đó phải được thay đổi với mục đích thành lập một xã hội đúng đắn – và chúng ta nghĩ một nhiệm vụ như thế là không thể thực hiện được. Nó không phải vậy, nhưng chính bạn và tôi phải thực hiện nó. Bởi vì hiện nay bất kỳ cách kiếm sống nào mà chúng ta có đều hoặc là tạo ra đau khổ cho một người khác, hoặc là dẫn đến sự hủy diệt cuối cùng của nhân loại, mà được thể hiện trong sống hàng ngày của chúng ta. Làm thế nào điều đó có thể được thay đổi? Nó có thể được thay đổi chỉ khi nào bạn và tôi không còn đang tìm kiếm quyền hành, không còn ganh tị, không còn đầy hận thù và đối địch. Khi bạn, trong sự liên hệ của bạn, tạo ra sự thay đổi đó, vậy là bạn đang giúp đỡ sáng tạo một xã hội mới mẻ, một xã hội trong đó có những con người không bị trói buộc bởi truyền thống, không đòi hỏi bất kỳ thứ gì cho chính họ, không đang theo đuổi quyền hành, bởi vì phía bên trong họ ‘giàu có’, họ đã tìm được sự thật. Chỉ con người tìm kiếm sự thật mới có thể sáng tạo một xã hội mới mẻ; chỉ con người thương yêu mới có thể mang lại một thay đổi trong thế giới.
 Tôi biết đây không là câu trả lời gây hài lòng cho một người mà muốn tìm được điều gì là cách kiếm sống đúng đắn trong cấu trúc hiện nay của xã hội. Bạn phải làm hết sức mình trong cấu trúc hiện nay của xã hội – hoặc trở thành một người chụp ảnh, một người buôn bán, một luật sư, một cảnh sát, hay bất kỳ người nào. Nhưng nếu bạn làm, hãy tỉnh thức được điều gì bạn đang làm, hãy thông minh, hãy sáng suốt, hãy hiểu rõ trọn vẹn, được điều gì bạn đang duy trì, công nhận toàn cấu trúc của xã hội, cùng sự thoái hóa của nó, cùng hận thù của nó, cùng ganh tị của nó; và nếu bạn, chính bạn, không khoan nhượng tất cả điều này, vậy là có lẽ bạn sẽ có thể sáng tạo một xã hội mới mẻ. Nhưng khoảnh khắc bạn hỏi cách kiếm sống đúng đắn là gì, chắc chắn tất cả những câu hỏi này hiện diện ở đó, đúng chứ? Bạn không thỏa mãn với cách kiếm sống của bạn; bạn muốn được ganh tị, bạn muốn có quyền hành, bạn muốn có những xa hoa và những tiện nghi nhiều hơn, bạn muốn có chức vụ và uy quyền, và thế là chắc chắn bạn đang tạo tác hay đang nuôi dưỡng một xã hội mà sẽ tạo ra sự hủy diệt cho con người, cho chính bạn.
 Nếu bạn thấy rõ rệt qui trình của hủy diệt đó trong cách kiếm sống riêng của bạn, nếu bạn thấy rằng nó là kết quả của sự theo đuổi cách kiếm sống riêng của bạn, vậy là chắc chắn bạn sẽ tìm được phương tiện đúng đắn để kiếm sống. Nhưng đầu tiên, bạn phải thấy được bức tranh của xã hội như nó là, một xã hội bị thoái hóa, phân rã; và khi bạn thấy nó rất rõ rệt, vậy thì phương tiện kiếm sống đúng đắn của bạn sẽ hiện diện. Nhưng đầu tiên bạn phải thấy bức tranh, thấy thế giới như nó là, cùng những phân chia quốc gia của nó, cùng những hung tợn, những tham vọng, những hận thù, và những kiểm soát của nó. Vậy thì, khi bạn thấy nó rõ rệt hơn, bạn sẽ phát giác rằng một cách kiếm sống đúng đắn sẽ hiện diện – bạn không phải tìm kiếm nó. Nhưng sự khó khăn với hầu hết chúng ta là rằng, chúng ta có quá nhiều trách nhiệm; những người cha, những người mẹ đang mong chờ chúng ta kiếm tiền và nuôi dưỡng họ. Và bởi vì quá khó khăn để kiếm được một việc làm theo phương cách của xã hội tại thời điểm hiện nay, bất kỳ việc làm nào cũng được hoan nghênh; thế là chúng ta rơi vào bộ máy của xã hội. Nhưng những người mà không bị thúc đẩy quá, mà không cần thiết phải có một việc làm ngay tức khắc và vì vậy có thể nhìn vào tổng thể của bức tranh, chính là họ mà có trách nhiệm. Nhưng bạn thấy, những người mà không quan tâm đến một việc làm ngay tức khắc lại bị trói buộc trong điều gì khác – họ quan tâm đến sự bành trướng riêng của họ, đến những tiện nghi của họ, đến những xa hoa của họ, đến những vui chơi của họ. Họ có thời gian, nhưng họ đang phung phí nó. Và những người có thời gian phải chịu trách nhiệm cho sự thay đổi của xã hội; những người mà không bị thúc đẩy ngay tức khắc cho một kiếm sống, nên thực sự quan tâm đến toàn vấn đề của sự tồn tại này, và không nên bị vướng mắc trong hành động thuần chính trị, trong những hoạt động hời hợt. Những người mà có thời gian và tạm gọi là nhàn rỗi nên tìm ra sự thật, bởi vì chính là họ mới có thể sáng tạo một cách mạng trong thế giới, không phải cái người mà bao tử bị trống không. Nhưng, bất hạnh thay, những người có thời gian nhàn rỗi lại không quan tâm đến cái vĩnh hằng. Họ quan tâm trong việc lấp đầy thời gian của họ. Vì vậy họ cũng là một nguyên nhân của đau khổ và hỗn loạn trong thế giới. Vì vậy những nguời trong các bạn mà đang lắng nghe, những người trong các bạn mà có chút ít thời gian, nên trao sự suy nghĩ và cân nhắc cho vấn đề này; và qua sự thay đổi riêng của bạn, bạn sẽ sáng tạo một cách mạng thế giới.