Thiền gia có câu nổi tiếng: " Bất lập văn tự, giáo ngoại biệt truyền, trực chỉ nhân tâm, kiến Tánh thành Phật." Thế mà vì sao thiền thi thiền kệ tràn ngập trong giới thiền gia và cư sĩmộ đạo thiền? Không phải là thiên hạ bị tẩu hỏa nhập ma đâu! Ấy chính là chứng minh cho chúng ta thấy hành thiền chân chính thì chẳng lạc vào vô ký không mà biến thànhvô tri vô giác, chính cũng là vì trong chân không lại có cái diệu hữu. Ấy chính là nghệ thuật hướng tâm về đạo giác ngộ, là nương nhờhuyền diệutự tạithần thông, du hí tam muội của Bồ tát để tùy duyên mà ngao du trong cõi Sa Bà. Theo Hoà Thượng Thích Quang Thể: " Thơ phải học từ thuốc cái ý nguyện chữa lành những vết thương của thể xác lẫn tinh thần! Nghệ thuật cũng như y đạo chỉ có thể chấp cánh thăng hoa từ sự thanh lọc của tâm hồn." ( Trích từ: Tưởng Niệm Trưởng LãoHoà Thượng Thích Quang Thể ( Thành Hội Phật Giáo TP. Đà Nẵng), Nhà xuất bản Văn Nghệ, 2009. ) Có thể thấy quá trình của sự thanh lọc của tâm hồn này qua bài thơ Nhập Trần của Tuệ Trung Thượng Sĩ: Nhập Trần Thiều thiều khoát bộ nhập trần lai, Hoàng sắc my đầu đỉnh đỉnh khai. Bắc lý ưu du đầu mã phúc, Đông gia tán đản nhập lư thai. Kim tiên đả sấn nê ngưu tẩu, Thiết sách khiên trừu thạch hổ hồi. Tự đắc nhất triêu phong giải đống, Bách hoa nhưng cựu lệ xuân đài.
Tạm dịch:
Nhập Trần Sa bà cát bụi bước đường xa, Lầu gác vàng son trước mắt bày. Xóm Bắc lông bông chui bụng ngựa, Nhà Đông lơ láo nhập thai lừa. (1) Roi vàng đánh đuổi trâu bùn chạy, (2) Dây sắt lôi con hổ đá về. (3) Một thoáng gió về băng giá hết, Trăm hoa y hẹn rộn xuân đài. Quảng Trí Nguyễn Bỉnh Quân dịch. Bài thơ này đại ý nói người trong cõi Sa bà (hay Ta bà) buông lung sáu căn chạy theosáu trần, những tưởng sẽ mãi mãivui chơi ở chốn lầu vàng gác tía xa hoadiễm lệ, ai dè thân trụy lạcrốt cuộc lại đầu thai làm thân ngựa thân lừa, trầm luân trong sanh tử; nhưng nếu biết khéo nhiếp phục sáu căn thì khi thời tiết đến tự nhiêngiác ngộví như khi gió xuân về thổi tan băng giá trăm hoa đua nở rộn ràng. Sự chấp cánh thăng hoa của thiền ngộ được Mãn GiácThiền Sư đời Lý ghi lại qua bài kệ Cáo Tật Thị Chúng rất nổi tiếng đã được trích dịch nhiều.Ở đây tôi xin ghi lại bản dịch của Ngô Tất Tố: Xuân đi trăm hoa rụng Xuân đến trăm hoa cười Trước mặt việc đi mãi Trên đầu già đến rồi Đừng bảo xuân tàn hoa rụng hết Đêm qua sân trước một cành mai. Còn Thiền SưHuyền Quang thì dù đang thắp nhangtĩnh tâm vẫn chẳng hề lạc vào vô ký không, ung dung xem hoa Cúc nở: Hoa tại trung đình, nhân tại lâu Phần hương độc toạ tự vong ưu Chủ nhân dữ vật hồn vô cạnh Hoa hướng quần phương xuất nhất đầu.
Dịch thơ:
Người ở trên lầu hoa dưới sân Vô ưu ngồi ngắm khói trầm xông Hồn nhiên người với hoa vô biệt
Một đoá hoa vừa mới nở tung. ( Nguyễn Lang dịch) Thật ra nhà sư khi gặp nghịch cảnh cũng còn phải rối lòng, như Tuệ Sỹ khi bị tù cộng sản từng có bài thơ Dạ Tọa: Trục nhật lao tù sự cánh mang Trung tiêu độc tọa đối hàn đăng Không môn thiên viễn do hoài mộng Quy lộ vô kỳ nhiệm chuyển bồng. Tạm dịch: Ngồi Qua Đêm Ngày tù dằng dặc, việc triền miên Đêm tới ngồi yên, lạnh ánh đèn Hình bóng chùa xưa còn nhớ mãi Đường về vô hạn, rối lòng thêm. Rồi tự chữa lành được vết thương tinh thần cho chính mình: Trách Lung Trách lung do tự tại Tán bộ nhược nhàn du Tiếu thoại độc ảnh hưởng Không tiêu vĩnh nhật tù. Tạm dịch: Lồng Chật Trong lồng chật hẹp mà thanh thản Đi tới đi lui thật nhàn tản Cười cười nói nói chỉ mình nghe Cũng trôi qua ngày tù bất tận. ( Đăng trên Việt Báo Tết Bính Thân 2016.) Vì hiểu rõvạn sự chỉ tuỳ duyên nên Thiền SưHuyền Quang có nhiều bài thơ thật tuyệt. Xin mượn một bài thơ nữa của ông làm kết luận bài này: Địa lô tức sự Ổi dư cốt đốt độc phần hương Khẩu đáp sơn đồng vấn đoản chương Thủ bả xuy thương hoà mộc đạc Tòng lai nhân tiếu lão tăng mang. Dịch thơ: Lò sưởi tức cảnh Củi hết lò còn vương khói nhẹ Sơn đồng hỏi nghĩa một chương kinh Tay cầm dùi mõ, tay nâng sáo Thiên hạ cười ta cứ mặc tình. ( Nguyễn Lang dịch)
Chú thích: (1) Ba câu số hai, ba, và bốn có thể lý giải theo điển tích chép trong sách A Di Đà Kinh Sớ SaoDiễn Nghĩa phần 125, tập 249: " (Sao): Ưng đọa súc sanh giả, mã phúc, lư thai, nhận vi đường vũ. (鈔)應墮畜生者,馬腹驢胎,認為堂宇。 (Sao): Kẻ đáng đọa súc sanh, sẽ ngỡ bụng ngựa, thai lừa là nhà to, điện lớn. Đây là kẻ đến đầu thai trong loài súc sanh, thấy hiện tượng gì? Thấy cung điện hoa lệ, chỗ ở rất hào nhoáng, xa hoa. Đã trông thấy bèn hết sức yêu thích, tiến vào đó để ngắm nghía. Hễ tiến vào bèn nhập thai, biến thànhsúc sanh. Chuyện này trong bút ký hoặc tiểu thuyết của cổ nhân, hoặc trong những ghi chép về nhân quả báo ứng cũng có nói rất nhiều. Chúng ta hãy dành thời gian để đọc, xác thực là có tác dụngcảnh giác rất lớn đối với chính mình. " Trích từ A Di Đà Kinh Sớ SaoDiễn Nghĩa Chủ giảng: Lão pháp sư Thích Tịnh Không Chuyển ngữ: Bửu Quang Tự đệ tử Như Hòa Giảo duyệt: Minh Tiến, Huệ Trang và Đức Phong. (2) Thiền tông có những bức tranhthập mục ngưu đồnổi tiếng nói về các giai đoạn chăn trâu từ đầu tới lúc thuần thục tức là các giai đoạn tu hành từ sơ cơ tới triệt ngộ. Tuệ Trung dùng hình ảnh con trâu Việt Nam thích ngâm bùn trong đầm lầy . Con trâu bùn ở đây lúc đầu còn hung hăng đi phá lúa mạ người nên phải lấy roi quất cho chừa. (3) Trong lăng tẩm của các vị vua Trần triều thường cótạc tượng hổ đá trấn giữ, trừ tà yểm quái. Hình tượng cọp tượng trưng cho vô uý, cho sức mạnh của niềm tin.
Bài này là cuộc phỏng vấn qua email trong tháng 1/2023 với nhà sư Kunchok Woser (Don Phạm), người xuất gia theo truyền thừa Phật Giáo Tây Tạng, sau nhiều năm tu học ở Ấn Độ đã tốt nghiệp văn bằng Lharampa, học vị cao nhất của dòng mũ vàng Gelug, và bây giờ chuẩn bị học trình Mật tông.
Nhân dịp Tết cổ truyền dân tộc - Xuân Quý Mão, thay mặt Ban Thường trực Hội đồng Chứng minh Giáo hội Phật giáo Việt Nam, tôi có lời chúc mừng năm mới, lời thăm hỏi ân cần tới tất cả các cấp Giáo hội Phật giáo Việt Nam, tới chư tôn đức Hòa thượng, Thượng tọa, Ni trưởng, Ni sư, Đại đức Tăng Ni, cư sĩ Phật tử Việt Nam ở trong nước và ở nước ngoài; kính chúc quý vị một năm mới nhiều an lạc, thành tựu mọi Phật sự trên bước đường phụng sự Đạo pháp và Dân tộc!
Trong ngày hội truyền thống dân tộc, toàn thể đại khối dân tộc đang đón chào một
mùa Xuân Quý mão sắp đến, trước nguồn hy vọng mới trong vận hội mới của đất nước,
vừa trải qua những ngày tháng điêu linh thống khổ bị vây khốn trong bóng tối hãi hùng
của một trận đại dịch toàn cầu chưa từng có trong lịch sử nhân loại, cùng lúc gánh chịu
những bất công áp bức từ những huynh đệ cùng chung huyết thống Tổ Tiên; trong nỗi
kinh hoàng của toàn dân bị đẩy đến bên bờ vực thẳm họa phúc tồn vong,
Chúng tôi sử dụng cookie để cung cấp cho bạn trải nghiệm tốt nhất trên trang web của chúng tôi. Nếu tiếp tục, chúng tôi cho rằng bạn đã chấp thuận cookie cho mục đích này.