Kinh Học Hỏi và Thực Tập

Tuệ giác là thứ lương dược có thể trị được mọi chất độc (tam độc)*. Nhờ tuệ giác mà bậc trượng phu vượt thoát vòng sinh tử, như con rắn lột được xác cũ của nó.

Phẩm này có 29 bài kệ, bài nào cũng đưa ra những nguyên tắc và phương cách thực tiễn để giúp hành giả thực sự được đi tới.

Bài kệ thứ 9 dạy ta tìm tới những nơi có điều kiện thuận lợi để có cơ hội dũng mãnh đi tới. Các bài thứ 13 và 14 khuyên ta không nên đàn đúm với các giới ngu phu; chưa có bạn hiền thì thà rằng cứ tu học một mình, không lo lắng gì, như một con voi có thể sống vui thú một mình nơi miền hoang dã.

Bài kệ thứ 26 khuyên ta buông bỏ ái dục để thực sự có tiến bộ trên con đường học hỏi. Hình ảnh rất đẹp: ‘‘Cỏ làm hại lúa. Ham muốn về ái dục gây trở ngại cho sự tu học’’.

Kinh này dạy ta tu thì phải có học và trì giới. Bài kệ nào cũng là những lời khuyên dạy quý báu. Đúng là những lời vàng.

Bài kệ 1

Đốt tai hà vi mị                               咄  哉  何  為  寐

Ông loa bạng đố loại                   螉  螺  蜯  蠧  類

Ẩn tệ dĩ bất tịnh                           隱  弊  以  不  淨

Mê hoặc kế vi thân                         迷  惑  計  為  身

 Dậy đi, đừng ngủ nữa, đừng làm như các loài ốc, ong và mọt đang chui rúc trong những cái vỏ nhỏ bé của mình, cứ mê muội tưởng rằng những cái vô thường bất tịnh đó là chính tự thân của chúng.

Dậy đi đừng ngủ

Như ốc, ong, mọt

Chui rúc trong vỏ

Cứ tưởng của mình.

Bài kệ 2

Yên hữu bị chước sang                  焉  有  被  斫  創

Tâm như anh tật thống                  心  如  嬰  疾  痛

Cấu vu chúng ách nạn                   遘  于  眾  厄  難

Nhi phản vi dụng miên                   而  反  為  用  眠

 Như một kẻ đang bị trọng thương, như một em bé đang ốm nặng, ách nạn đang xảy ra nhiều mặt như thế, làm sao còn tiếp tục nằm ngủ được?

Như kẻ trọng thương

Hay bé ốm nặng

Ách nạn vây quanh

Sao còn nằm ngủ.

Bài kệ 3

Tư nhi bất phóng dật                     思  而  不  放  逸

Vi nhân học nhân tích                    為  仁  學  仁  迹

Tùng thị vô hữu ưu                   從  是  無  有  憂

Thường niệm tự diệt ý                  常  念  自  滅  意

 Phải suy nghĩ lại, phải bỏ thói biếng lười. Mình đã nguyện học theo bậc năng nhân thì phải thật sự đi theo gót bậc năng nhân. Có như thế thì mới chấm dứt được lo âu và mới thường xuyên thực tập được chánh niệm để hướng tới quả vị Niết Bàn.

Phải bỏ lười biếng

Theo gót người hiền

Chấm dứt lo âu

Thường niệm diệt ý.

Bài kệ 4

Chánh kiến học vụ tăng                  正  見  學  務  增

Thị vi thế gian minh                        是  為  世  間  明

Sở sanh phước thiên bội                所  生  福  千  倍

Chung bất đọa ác đạo                    終  不  墮  惡  道

 Thực tập theo chánh kiến thì tuệ giác càng lúc càng tăng, để trở thành ngọn đèn chiếu sáng cho thế gian, ngay trong đời này đã có nhiều phước đức và khi chết sẽ không sa vào các nẻo xấu.

Tu theo chánh kiến

Tuệ giác càng tăng

Đèn chiếu thế gian

Phát sinh phước đức

Chết không đọa ác.

Bài kệ 5

Mạc học tiểu đạo                             莫  學  小  道

Dĩ tín tà kiến                                   以  信  邪  見

Mạc tập phóng đãng                        莫  習  放  蕩

Lệnh tăng dục ý                              令  增  欲  意

 Đừng đi theo những con đường nhỏ, đừng tin tưởng nơi những chủ thuyết sai lạc, đừng tập theo thói phóng đãng, đừng để cho dục ý tăng trưởng.

Đừng theo đường nhỏ

Đừng tin tà kiến

Theo thói phóng đãng

Ý dục tăng trưởng.

Bài kệ 6

Thiện tu pháp hành                         善  修  法  行

Học tụng mạc phạm                      學  誦  莫  犯

Hành đạo vô ưu                             行  道  無  憂

Thế thế thường an                         世  世  常  安

 Tu tập cho khéo léo, hành trì cho đúng với chánh pháp, học hỏi và trì tụng cho chuyên cần, không phạm vào các giới pháp đã tiếp nhận, cứ một đường đạo hạnh mà đi, không cần phải lo lắng gì thì sẽ được an vui đời đời.

Tu tập pháp lành

Tụng học giữ giới

Hành đạo thẳng tiến

An vui đời đời.

Bài kệ 7

Mẫn học nhiếp thân                       敏  學  攝  身

Thường thận tư ngôn                    常  慎  思  言

Thị đáo bất tử                              是  到  不  死

Hành diệt đắc an                         行  滅  得  安

 Cần mẫn trong việc tu học, nhiếp phục được bản thân, cẩn thận trong lúc suy nghĩ và nói năng thì sẽ đạt tới cõi Niết Bàn an vui không còn sinh tử.

Cần mẫn tu học

Nhiếp phục bản thân

Thận trọng nghĩ nói

Tất đạt an vui.

Bài kệ 8

Phi vụ vật học                               非  務  勿  學

Thị vụ nghi hành                            是  務  宜  行

Dĩ tri khả niệm                              已  知  可  念

Tắc lậu đắc diệt                            則  漏  得  滅

 Đừng học theo những gì trái với chánh pháp, chỉ hành trì đúng với chánh pháp. Đã biết cách tu tập chánh niệm thì sẽ đạt được tịch tĩnh vô lậu.

Không trái chánh pháp

Làm theo chánh pháp

Tu tập chánh niệm

Tất đạt vô lậu.

Bài kệ 9

Kiến pháp lợi thân                         見  法  利  身

Phu đáo thiện phương                   夫  到  善  方

Tri lợi kiện hành                             知  利  健  行

Thị vị hiền minh                             是  謂  賢  明

 Thấy được chánh pháp, muốn làm lợi ích cho bản thân thì hãy tìm đến được những nơi có điều kiện thuận lợi để dũng mãnh đi tới, đó là cách hành xử của các bậc hiền minh.

Thấy được chánh pháp

Lợi ích bản thân

Tìm nơi thuận tiện

Dũng mãnh tu tập

Người hiền hành xử.

Bài kệ 10

Khởi giác nghĩa giả                       起  覺  義  者

Học diệt dĩ cố                                學  滅  以  固

Khán diệt tự tứ                              着  滅  自  恣

Tổn nhi bất hưng                            損  而  不  興

 Kẻ nào làm phát khởi được giáo nghĩa về đạo lý giác ngộ thì trên con đường tu tập thực chứng Niết Bàn sẽ bước được những bước vững chãi. Kẻ nào bị kẹt vào ý niệm diệt độ, tự mình phóng túng, sẽ thấy sự hành trì của mình bị thụt lùi và không khá lên được.

Phát khởi giáo nghĩa

Tu tập vững chãi;

Kẹt ý diệt độ

Tự mình phóng túng

Hành trì thụt lùi.

Bài kệ 11

Thị hướng dĩ cường                     是  向  以  強

Thị học đắc trung                         是  學  得  中

Tùng thị giải nghĩa                      從  是  解  義

Nghi ức niệm hành                        宜  憶  念  行

Hướng đi đã chính xác vững mạnh, cái học hỏi và cái thực tập lại giúp mình đi được vào con đường trung đạo, thì kẻ hành giả liễu giải được giáo nghĩa và có khả năng ghi nhớ và thực hành.

Hướng đi chính xác

Học tập trung đạo

Hiểu hết giáo nghĩa

Ghi nhớ thực hành.

Bài kệ 12

Học tiên đoạn mẫu                      學  先  斷  母

Suất quân nhị thần                      率  君  二  臣

Phế chư doanh tùng                     廢  諸  營  從

Thị thượng đạo nhân                    是  上  道  人

 Thực tập vượt thắng được dục (mẹ) và mạn (cha), cùng các tà kiến thường và đoạn (hai vị đại thần của vua), phá hủy tan tành các doanh trại của những thế lực ấy, đó mới là vị đạo nhân thượng sĩ.

Vượt thắng dục mạn

Dẹp các tà kiến

Phá hủy doanh trại

Ấy là đạo nhân.

Bài kệ 13

Học vô bằng loại                           學  無  朋  類

Bất đắc thiện hữu                         不  得  善  友

Ninh độc thủ thiện                         寧  獨  守  善

Bất dữ ngu giai                           不  與  愚  偕

 Tu tập mà không có bạn tốt, không có thiện tri thức thì thà rằng tu một mình chứ không nên đàn đúm với những giới ngu phu.

Tu tập không bạn

Không cùng người trí

Thà tu một mình

Hơn với người ngu.

Bài kệ 14

Lạc giới học hành                           樂  戒  學  行

Hề dụng bạn vi                               奚  用  伴  為

Độc thiện vô ưu                             獨  善  無  憂

Như không dã tượng                      如  空  野  象

 Thích học hỏi và hành trì giới luật, thì dù chưa có bạn hiền, nhưng cũng có sự vui thú một mình, không lo lắng gì, như con voi sống một mình nơi miền hoang dã.

Học hành giới luật

Chưa có bạn hiền

Vui thú không lo

Như voi một mình

Sống nơi hoang dã.

Bài kệ 15

Giới văn câu thiện                          戒  聞  俱  善

Nhị giả thục hiền                            二  者  孰  賢

Phương giới xưng văn                   方  戒  稱  聞

Nghi đế học hành                           宜  諦  學  行

 Giữ cho hai mặt giới luật và học vấn đều được tốt đẹp, đó mới gọi là người hiền giả thuần thục. Giới hạnh phải đi đôi với học vấn, ta phải tuân thủ vào bốn sự thật để học hỏi và thực tập.

Giữ gìn giới luật

Học vấn vẹn toàn

Hiền giả thuần thục

Giới hạnh học vấn

Nương vào tứ đế

Học hỏi thực tập.

Bài kệ 16

Học tiên hộ giới                             學  先  護  戒

Khai bế tất cố                                開  閉  必  固

Thí nhi vô thọ                                 施  而  無  受

Lực hành vật ngọa                         力 行  勿  臥

Cái thiết yếu ban đầu của sự tu học là hộ trì giới luật. Phải nắm vững nguyên tắc khai và giá, cho nhiều hơn nhận, nỗ lực tu tập, đừng ngủ quá nhiều.

Hộ trì giới luật

Cố gắng khai mở

Cho nhiều hơn nhận

Nỗ lực tu tập

Đừng ngủ quá nhiều.

Bài kệ 17

Nhược nhân thọ bách tuế             若  人  壽  百  歲

Tà học chí bất thiện                    邪  學  志  不  善

Bất như sanh nhất nhật                不  如  生  一  日

Tinh tấn thọ chánh pháp                精  進  受  正  法

 Dù có sống lâu trăm tuổi mà đi theo những chủ thuyết sai lạc và tâm chí không lành thì cũng không bằng sống một ngày mà tinh tấn tu theo chánh pháp.

Dù sống trăm tuổi

Tà tâm ác độc

Không bằng một ngày

Tu theo chánh pháp.

Bài kệ 18

Nhược nhân thọ bách tuế              若  人  壽  百  歲

Phụng hỏa tu dị thuật                    奉  火  修  異  術

Bất như tu du khoảnh                    不  如  須  臾  頃

Sự giới giả phước xưng                 事  戒  者  福  稱

 Dù có sống lâu trăm tuổi để thờ thần lửa và thực tập mê tín thì cũng không bằng chỉ sống trong khoảnh khắc mà nghiêm trì giới luật để có phước đức thù thắng.

Dù sống trăm tuổi

Thờ lửa mê tín

Không bằng sống ít

Nghiêm trì giới luật

Phước đức thù thắng.

Bài kệ 19

Năng hành thuyết chi khả             能  行  說  之  可

Bất năng vật không ngữ               不  能  勿  空  語

Hư ngụy vô thành tín                    虛  偽  無  誠  信

Trí giả sở bình khí                       智  者  所  屏  棄

 Cái mình làm được thì mình mới đem dạy người ta, cái mình không làm được thì không nên đem dạy người khác. Người có trí tuệ thường không chấp nhận được những kẻ giả dối không thành tín.

Cái mình làm được

Đem dạy người ta

Cái không làm được

Đừng đem dạy người;

Người trí không thích

Những kẻ giả dối.

Bài kệ 20

Học đương tiên cầu giải               學  當  先  求  解

Quan sát biệt thị phi                     觀  察  別  是  非

Thọ đế ưng hối bỉ                         受  諦  應  誨  彼

Tuệ nhiên bất phục hoặc               慧  然  不  復  惑

 Học hỏi trước hết là tìm hiểu, nhờ khả năng quán sát mà phân biệt được cái này đúng và cái kia sai. Có tuệ giác rồi mới dạy được người khác. Một khi đã có tuệ giác rồi thì không còn bị ai mê hoặc nữa.

Học hỏi quán sát

Phân biệt đúng sai

Có tuệ giác rồi

Mới dạy người khác

Không bị mê hoặc.

Bài kệ 21

Bị phát học tà đạo                          被  髮  學  邪  道

Thảo y nội tham trọc                      草  衣  內  貪  濁

Mông mông bất thức chân              曚  曚  不  識  真

Như lung thính ngũ âm                    如  聾  聽  五  音

 Búi tóc nhưng thực tập theo tà đạo, mặc áo cỏ mà tâm ý còn đục ngầu, tham dục thì vẫn còn là kẻ mê mờ chẳng thông được sự thật, chẳng khác gì người điếc nghe đàn ngũ âm.

Búi tóc tà đạo

Áo cỏ tâm đục

Mê mờ sự thật

Người điếc nghe đàn.

Bài kệ 22

Học năng xả tam ác                       學  能  捨  三  惡

Dĩ dược tiêu chúng độc                 以  藥  消  眾  毒

Kiện phu độ sanh tử                      健  夫  度  生  死

Như xà thoát cố bì                        如  蛇  脫  故  皮

 Tuệ giác có công năng giúp ta buông bỏ được tham dục, sân hận và u mê. Đó là thứ lương dược có thể trị được mọi chất độc (tam độc). Nhờ tuệ giác mà bậc trượng phu vượt khỏi vòng sinh tử, như con rắn lột được xác cũ của nó.

Học bỏ ba ác

Thuốc trừ chất độc

Tuệ giác trượng phu

Vượt vòng sinh tử

Như rắn lột xác.

Bài kệ 23

Học nhi đa văn                              學  而  多  聞

Trì giới bất thất                             持  戒  不  失

Lưỡng thế kiến dự                      兩  世  見  譽

Sở nguyện giả đắc                        所  願  者  得

 Tu mà có học hỏi và trì giới thì trong đời này và đời sau sẽ được khen ngợi và cuối cùng sẽ đạt được sở nguyện.

Tu mà có học

Trì giới không lui

Người đời khen ngợi

Tất đạt sở nguyện.

Bài kệ 24

Học nhi quả văn                             學  而  寡  聞

Trì giới bất hoàn                            持  戒  不  完

Lưỡng thế thọ thống                      兩  世  受  痛

Tang kỳ bổn nguyện                       喪  其  本  願

 Tu mà ít học, trì giới cũng không nghiêm chỉnh thì trong đời này cũng như trong đời sau sẽ gánh chịu khổ đau và đánh mất bản nguyện của mình.

Tu mà ít học

Giới giữ không nghiêm

Đời chịu khổ đau

Lời nguyện không thành.

Bài kệ 25

Phu học hữu nhị                           夫  學  有  二

Thường thân đa văn                      常  親  多  聞

An đế giải nghĩa                             安  諦  解  義

Tuy khốn bất tà                              雖  困  不  邪

 Người tu nên nương tựa vào một người thứ hai. Phải biết thường xuyên gần gũi với những người có học thức khá. Phải biết căn cứ vào tứ diệu đế để tìm cách hiểu được những gì mình đang học. Dù cho còn gặp khó khăn nhưng ít nhất mình biết là mình đang đi trên đường chánh.

Cùng với bạn tu

Thường xuyên học hỏi

Nương theo tứ đế

Đi trên chánh đạo.

Bài kệ 26

Đề bại hại hòa                               稊  稗  害  禾

Đa dục phương học                       多  欲  妨  學

Vân trừ chúng ác                           耘  除  眾  惡

Thành thu tất đa                            成  收  必  多

 Cỏ lúa làm hại lúa. Ham muốn và ái dục gây trở ngại cho sự tu học. Diệt cỏ, trừ cho sạch các tật xấu, thì hoa trái tu học sẽ thu hoạch được rất nhiều.

Cỏ làm hại lúa

Ham muốn ái dục

Cản trở tu học

Trừ bỏ tật xấu

Thu hoạch hoa trái.

Bài kệ 27

Lự nhi hậu ngôn                             慮  而  後  言

Từ bất cường lương                       辭  不  強  梁

Pháp thuyết nghĩa thuyết              法  說  義  說

Ngôn nhi mạc vi                             言  而  莫  違

 Phải suy nghĩ cho chín chắn trước khi mở lời, không nên nói lời thô bạo, khi nói pháp phải giảng giải cho tường tận, cứ diễn bày giáo nghĩa mà không cần chỉ trích ai.

Suy nghĩ chín chắn

Trước khi mở lời

Không nói thô bạo

Giảng giải tường tận

Không chỉ trích ai.

Bài kệ 28

Thiện học vô phạm                         善  學  無  犯

Úy pháp hiểu kị                              畏  法  曉  忌

Kiến vi tri giả                                  見  微  知  者

Giới vô hậu hoạn                            誡  無  後  患

 Tu học cho thành công, không phạm giới luật, biết sợ những điều sai lầm, biết tránh những điều cấm kỵ, dù là những điều nhỏ nhặt cũng ý thức được, giữ gìn như thế thì sau này sẽ không gặp tai nạn.

Học giỏi, giữ giới

Sợ những sai lầm

Tránh điều cấm kỵ

Dù điều nhỏ nhặt

Không gặp tai nạn.

Bài kệ 29

Viễn xả tội phước                      遠  捨  罪  福

Vụ thành phạm hạnh                    務  成  梵  行

Chung thân tự nhiếp                   終  身  自  攝

Thị danh thiện học                       是  名  善  學

Vượt được ý niệm tội phúc, thành tựu được nếp sống phạm hạnh, suốt đời làm chủ được bản thân, đó gọi là người học tập thành công.

Bỏ ý tội phước

Giữ nếp phạm hạnh

Làm chủ bản thân

Đó là học hay.