Tháng 6: Tự Thiêu, Biểu Tình

HOA KỲ GIẢI MẬT
HỒ SƠ VIỆT NAM 1963
DỊCH VÀ GHI NHẬN:
TÂM DIỆU, TRÍ TÁNH & NGUYÊN GIÁC
NHÀ XUẤT BẢN ANANDA VIET FOUNDATION

GHI NHẬN: Nhiều cuộc biểu tình, tuyệt thực tại Huế, Sài Gòn và nhiều tỉnh. Thượng tọa Thích Trí Quang tham gia trong nhóm tuyệt thực. Chính phủ đàn áp, giải tán. Biểu tình nhiều nơi, có khi đông tới 2.000 người, như ở tỉnh Quảng Trị. Ủy ban Liên Bộ thành lập, do Phó Tổng Thống Nguyễn Ngọc Thơ chỉ huy, để nói chuyện với Ủy ban Liên Phái PG. Nhiều chùa bị bao vây. Chính phủ Diệm từ chối xóa bỏ Đạo Dụ 10, lấy cớ là có từ thời Bảo Đại. Bà Nhu vu khống Phật Tử bị VC trà trộn để quậy phá. Ngoại Trưởng Mỹ Dean Rusk đề nghị các nhà ngoại giao Hoa Kỳ ở VN kêu gọi TT Diệm gỡ bỏ Đạo Dụ 10, ngừng tùy tiện bắt bớ Phật Tử, ngưng tuyên truyền Chủ Nghĩa Nhân Vị vì dân VN đồng hóa chủ nghĩa này với Công Giáo, nên bổ nhiệm Tuyên Úy Phật Giáo trong quân đội… Nhiều chùa bị bao vây, ngăn thực phẩm. Ngày 11/6/1963, Hòa Thượng Thích Quảng Đức tự thiêu. Bà Nhu gọi là “nướng thịt.” Dư luận quốc nội và quốc tế sôi sục. Trung Tá Không Quân Đỗ Khắc Mai và một số quân nhân suy nghĩ về đảo chánh. Mỹ gợi ý chính phủ Diệm nên đưa một số nhà sư vào Quốc Hội. Ngày 16/6 ra Thông Cáo Chung giữa Ủy ban Liên phái PG và Ủy ban Liên bộ của chính phủ, cam kết 5 điều trong đó sẽ giữ bình đẳng tôn giáo và hủy bỏ Đạo dụ số 10. Nhưng cảnh sát vẫn bao vây nhiều chùa. Ngô Đình Nhu gom chữ ký đòi hủy bỏ Thông Cáo Chung. Mỹ đề nghị ông Diệm giảm vai trò ông Nhu. Cảnh sát vẫn chưa trả tự do những người biểu tình bị bắt. Đại sứ Lodge sẽ tới VN tháng 9/1963, thay Đại sứ Nolting mãn nhiệm. Các nhà sư lo ngại cho sức khỏe các sinh viên bị bắt giam chưa thả. Có tin Trần Kim Tuyến âm mưu đảo chánh. Dư luận quốc tế kêu gọi Diệm thi hành Thông Cáo Chung, 12 nhà thần học lớn Hoa Kỳ ký tên chung đòi chính phủ thực thi 5 điểm cam kết với PG. Các nhà sư nói, sẽ đấu tranh, nếu Thông Cáo Chung không thực thi.           

.

Ngày 1/6/1963. Nhiều cuộc biểu tình và tuyệt thực lớn được tổ chức tại Huế, Sài Gòn và một số tỉnh. Nhiều nhà sư và Phật Tử vào các chùa lớn tham gia tuyệt thực. Hai nơi tập trung tuyệt thực ở Sài Gòn là chùa Ấn Quang và chùa Xá Lợi với khoảng 800 người.

.

Ngày 3/6/1963. 6 p.m. Điện văn từ Tòa đại sứ Mỹ ở VN gửi về BNG Mỹ. Ký tên Trueheart. Lãnh sự quán Hoa Kỳ ở Huế điện thoại, cho biết khoảng trưa có 500 người, hầu hết là giới trẻ, biểu tình trước tòa nhà chính phủ, trong khi 300 quân nhân giữ an ninh, không mặc áo giáp. Giới trẻ hô khẩu hiệu nhắm vào các quân nhân. Một bác sĩ người Đức nói với đám đông xuyên qua người thông ngôn, rằng ông là Công Giáo nên không thể cố vấn cho Phật Tử, nhưng ông khuyên họ nên cầu nguyện, thay vì bạo lực. Một xe phóng thanh của chính phủ kêu gọi giải tán, nói rằng VC trà trộn có thể gây rắc rối. Đám đông hô khẩu hiệu phản đối. Các binh sĩ gắn lưỡi lê vào đầu súng, mang mặt nạ ngừa hơi cay và tiến tới đám đông. Một số người bỏ chạy, một số ở lại và cầu nguyện, trong khi lựu đạn cay bắn ra. Lính rượt đám đông chạy vài trăm mét, rồi bắn đợt lựu đạn cay thứ nhì. Helbel cũng tường trình rằng nhà sư lãnh đạo Thích Tri Quang, nguyên tuyệt thực từ Thứ Năm vừa qua, đã được vị bác sĩ người Đức khám sức khỏe, và nói là trong tình trạng sức khỏe nghiêm trọng. Trueheart.

.

Ngày 4/6/1963. Trong khi Nolting vắng mặt, Trueheart trong cương vị Đại biện Lâm thời (charge d'affaires) gặp Bộ Trưởng Nguyễn Đình Thuần (Đoạn này, Pentagon Papers viết nhầm là Tuan), và theo chỉ thị từ Bộ Ngoại Giao Mỹ, Trueheart cảnh báo rằng Mỹ không thể giữ sự ủng hộ chính phủ VN nếu có thêm một vụ đàn áp đổ máu khác nhắm vào Phật Tử.

.

Ngày 4/6/1963. Lập Ủy ban liên bộ, với Phó Tổng Thống Nguyễn Ngọc Thơ chỉ huy để giải quyết vấn đề tôn giáo.

.

Ngày 4/6/1963. 4 p.m. Điện văn từ Tòa Đại sứ gửi về BNG Mỹ. Ký tên Trueheart. Nhiều cuộc biểu tình. Lính bắn lựu đạn cay giải tán. Nhiều sinh viên học sinh đi xe đạp tìm cách vào Chùa Từ Đàm, bị lính xua đuổi. Có 200 người đang tuyệt thực ở Chùa Từ Đàm. Có tin đồn nhà sư Trí Quang đã chết vì tuyệt thực, nhưng nguồn tin địa phương nói vị sư này chưa từ trần, chỉ suy yếu nghiêm trọng. Tại Quảng Trị: ngày 1/6, có 2000 người biểu tình trước trụ sở tỉnh, được giải tán ôn hòa; ngày 2/6 có hàng trăm người biểu tình ở một ngôi chùa; ngày 3/6, tất cả các nẻo đường vào thành phố đều dựng rào cản. Nguồn tin thân cận ông Ngô Đình Cẩn nói là chính phủ sẽ không nhượng bộ và chuẩn bị dùng quân đội đàn áp Phật tử. Không có chứng cớ là các cuộc biểu tình có gì chống Mỹ. Chúng tôi đang quan sát kỹ.

.

Ngày 5/6/1963. 1 p.m. Điện văn từ Tòa Đại sứ Mỹ ở VN gửi BNG Mỹ. Ký tên Trueheart. Bộ Trưởng Thuần gọi Trueheart tới nhà Thuần lúc 8 giờ sáng, nói liên tục nhiều lần từ chiều hôm qua nói nhiều lần với TT Diệm, Cố vấn Nhu và nhà sư Thích Thiện Minh (từ Huế vào Sài Gòn họp, đại diện cho nhà sư Thích Trí Quang). Thuần nói chính phủ sẽ đồng ý với nhà sư Thích Thiện Minh về 5 điểm. PG sẽ toàn bộ ngừng biểu tình và tuyên truyền, chính phủ rút lính và mật vụ ra khỏi các khuôn viên chùa. Thuần kể một số thỏa hiệp sẽ là: Trong các ngày lễ tôn giáo, cờ VNCH sẽ treo ngoài chùa, cờ PG treo cả trong và ngoài chùa. Chính phủ tránh né trách nhiệm về Đạo dụ số 10, nói do Bảo Đại, và đề nghị Phật Giáo yêu cầu Quốc Hội tu chính. Thuần nói, chính phủ muốn Quốc Hội VNCH ra luật mới để PG ngang hàng với Thiên Chúa Giáo, như quyền làm chủ tài sản địa ốc. Ngưng bắt bớ tùy tiện Phật Tử. Chính phủ hứa điều tra về sự kiện 8/5/1963. Thuần chỉ nói mơ hồ về cách thực hiện thỏa hiệp. Trueheart nghĩ là Thuần chưa nói hết sự thực về cuộc nói chuyện với nhà sư Thích Thiện Minh.

.

Ngày 6/6/1963. 1 p.m. Điện văn từ Tòa Đại sứ Mỹ gửi về BNG Mỹ. Ký tên Trueheart. Thuần kể tiến bộ khả quan. Ủy ban Liên bộ (Phó Tổng Thống Thơ, Bộ Trưởng Thuần và Bộ Trưởng Bộ Nội Vụ Bùi Văn Lương) họp từ 4:00pm tới 10:00pm với các lãnh đạo PG (nhà sư Thiện Minh, nhà sư Thiện Hoa). Thuần nói như bản sơ thảo thỏa hiệp hôm qua. Thuần bảo đảm TT Diệm sẽ ký, và Hòa thượng Thích Tịnh Khiết đang tuyệt thực ở Huế sẽ bay vào Sài Gòn ký hoàn tất bản thông cáo chung. Nhà sư Thích Thiện Minh đã rời SG về Huế ngay sáng 6/6/1963. Thuần kể rằng Thuần có một đặc sứ đang sống hạnh tu sĩ nhưng ở tại gia trong vài ngày tới sẽ sống chung với Thượng tọa Thiện Minh và Hòa thượng Tịnh Khiết tại một ngôi chùa ở Huế để bảo đảm bản thỏa hiệp sơ khởi sẽ được đồng ý ký kết. Thuần nói đã ra lệnh mật vụ rời khuôn viên các chùa, và yêu cầu lính Quân Đoàn I tránh dùng bạo lực.

Cùng ngày 6/6/1963 tại Hoa Kỳ, Lincoln White, phát ngôn nhân Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ họp báo, nói: "Không hề có phi cơ Mỹ hay nhân sự Hoa Kỳ nào trong việc chở quân hay cảnh sát tới Huế."

.

Ngày 8/6/1963. Bà Ngô Đình Nhu chỉ trích Phật Tử. Chồng bà Nhu là người cố vấn đầy quyền lực của TT Diệm. Bà Nhu công khai chụp mũ rằng Phật Tử bị cán bộ VC kích động và trà trộn, cũng như nói rằng có bàn tay nước ngoài khuynh đảo. Bộ Trưởng Thuần nói với Trueheart rằng Thuần bất lực, không làm gì được đối với bản Tuyên cáo của bà Nhu trong cương vị chỉ huy phong trào phụ nữ VNCH. Sau đó cùng ngày, Trueheart trình với ông Diệm rằng Mỹ phản đối các lời bà Nhu và đe dọa tách rời lập trường của Mỹ đối với bất kỳ biện pháp đàn áp nào nhắm vào Phật Tử. Nhưng Trueheart nói không thấy ông Diệm có quyết định cụ thể nào.

.

Ngày 8/6/1963. 5:37 p.m. Điện văn từ BNG Mỹ gửi Tòa Đại sứ Mỹ ở VN. Ký tên Ngoại Trưởng Dean Rusk. Đề nghị các nhà ngoại giao Mỹ xem xét: tức khắc đề nghị chính phủ VN gỡ bỏ Đạo dụ số 10 mà không cần tới Quốc Hội VNCH, vì Quốc Hội này tới tháng 9/1963 mới họp. Nếu TT Diệm làm như thế, hẳn là phía PG sẽ tin cậy. Khuyên chính phủ VN tạm thời đừng tuyên truyền Chủ Nghĩa Nhân Vị vì dân chúng nhìn chủ nghĩa này đồng hóa với Công Giáo. Gợi ý rằng quân đội VNCH (Republic of Vietnam Armed Forces, viết tắt RVNAF) nên bổ nhiệm các tuyên úy Phật Giáo. Gợi ý rằng Bắc Việt Nam (Democratic Republic of Vietnam, viết tắt DRV) có 2 nhà sư trong Quốc Hội, nếu chính phủ Nam VN mời nhiều nhà sư hay cư sĩ ứng cử Quốc Hội và thắng cử trong bầu cử tháng 8 sắp tới thì sẽ dễ hòa giải. Rusk.

.

Ngày 9/6/1963. 1 a.m. Điện văn từ Tòa Đại sứ gửi về BNG Mỹ. Ký tên Trueheart. Tổng Thống Diệm tiếp Trueheart chiều ngày 8/6/1963. Buổi nói chuyện lâu 2 giờ, thân thiện. Không may, không có lời nào của Trueheart làm TT Diệm đổi ý. Trueheart trình TT Diệm bản tiếng Pháp bản Tuyên cáo của Phong Trào Phụ Nữ Liên Đới (của bà Nhu). Trueheart nói rằng Ủy ban Liên bộ đã đạt thỏa hiệp với các nhà sư, và bản văn chụp mũ này sẽ làm hỏng mọi chuyện vì đã vi phạm cam kết giữa 2 phía. Trueheart nói, hy vọng TT Diệm tuyên bố tách rời lập trường chính phủ ra khỏi bản văn của bà Nhu. TT Diệm nói là không. Trueheart có cảm giác bản văn chụp mũ các nhà sư cũng gần với suy nghĩ của TT Diệm. Trueheart nói lãnh sự Helble kể rằng tăng ni Phật tử trong các chùa ở Huế vẫn không được phép nhận thực phẩm và vật dụng y tế từ ngoài đưa vào. TT Diệm nói không biết chắc như thế, liền cầm điện thoại, gọi ngay cho Bộ Trưởng Bộ Nội Vụ để hỏi về tình hình Huế. Helble sau đó kể là một số thực phẩm được cho vào chùa, nhưng không cho bác sĩ vào chăm sóc y tế. Helble cũng kể phi cơ chính phủ thả nhiều truyền đơn ở Huế, tấn công Thượng tọa Trí Quang, người thay mặt Hòa thượng Tịnh Khiết lãnh đạo trực tiếp PG.

.

Ngày 10/6/1963. 6 p.m. Điện văn từ Tòa Đại sứ gửi về BNG Mỹ. Ký tên Trueheart. Bộ Trưởng Thuần lúc 9 giờ sáng kể rằng có vài tiến bộ trong nói chuyện với TT Diệm và Cố vấn Nhu. Về Dụ số 10, TT Diệm nói ông không thể gỡ bỏ Dụ số 10, phải chờ thủ tục qua Quốc Hội. Về tin nói rằng Bộ Trưởng Công Dân Vụ Ngô Trọng Hiếu dự định biểu tình ở Sài Gòn để phản đối Phật Giáo thì TT Diệm đã điện thoại cho Hiếu trước mặt Thuần, và Hiếu bác bỏ tin đó. Thuần trước đó đã nói chuyện với ông Nhu về chuyện đó, và được Nhu bảo đảm là không có biểu tình như thế ở SG, tương tự ở Đà Nẵng. Thuần nói bản văn của Phong Trào Liên Đới Phụ Nữ (của bà Nhu) đã bị cấm đọc trên đài phát thanh, và sẽ không cho đăng báo Việt ngữ. Thuần nói rằng việc sứ quán Mỹ quan ngại vì chuyện thả truyền đơn ở Huế và chuyện bắt giam một số nhà báo ở Sài Gòn đã được Thuần trình lên TT Diệm.

.

Ngày 11/6/1963. Hòa Thượng Thích Quảng Đức tự thiêu. Vào khoảng trưa, nơi giao lộ Phan Đình Phùng và Lê Văn Duyệt tại Sài Gòn, Hòa Thượng Thích Quảng Đức tẩm xăng dầu và tự bật lửa tự thiêu. Hình ảnh nhà sư Thích Quảng Đức tự thiêu được chụp lại bởi phóng viên Malcolm Browne của AP. Cuộc phản đối và hình ảnh tự thiêu lên trang nhất các báo thế giới. Cảm xúc chung là kinh hoàng và phẫn nộ. Đại Tá Tung, Tư lệnh Lực lượng Đặc biệt, đưa 2 đại đội từ trại Long Thành về phi trường Tân Sơn Nhứt đề phòng bất trắc. Bà Nhu sau đó gọi cuộc tự thiêu là một vụ “nướng thịt.”

Sáng ngày 11/6/1963, trước khi tự thiêu, Hòa thượng Thích Quảng Đức đã viết lại một bức thư Lời Thỉnh Nguyện Tâm Huyết, nói rõ chủ định và nguyện vọng:

“Tôi là Tỳ kheo Thích Quảng Đức, trụ trì chùa Quan Thế Âm Phú Nhuận Gia Định. Nhận thấy Phật giáo nước nhà đang lúc nghiêng ngửa. Tôi là một tu sĩ mệnh danh là trưởng tử của Như Lai, không lẽ cứ ngồi điềm nhiên toạ thị để cho Phật giáo tiêu vong, nên tôi vui vẻ phát nguyện thiêu thân giả tạm này cúng dưỡng chư Phật để hồi hướng công đức bảo tồn Phật giáo. Mong ơn mười phương chư Phật, chư Đại Đức, Tăng ni chứng minh cho tôi đạt thành chí nguyện như sau:

Một là mong ơn Phật Trời gia hộ cho tổng thống Ngô Đình Diệm sáng suốt chấp nhận năm nguyện vọng của Phật giáo Việt Nam ghi trong bản tuyên cáo.

Hai là nhờ ơn Phật từ bi gia hộ cho Phật giáo Việt Nam được trường tồn bất diệt.

Ba là mong nhờ hồng ân Đức Phật gia hộ cho chư Đại Đức, Tăng ni, Phật tử Việt Nam tránh khỏi tai nạn khủng bố, bắt bớ, giam cầm của kẻ ác.

Bốn là cầu nguyện cho đất nước thanh bình, quốc thái dân an.

Trước khi nhắm mắt về cảnh Phật, tôi trân trọng kính gởi lời đến tổng thống Ngô Đình Diệm nên lấy lòng bác ái từ bi đối với quốc dân, đều thi hành chính sách bình đẳng tôn giáo để nước nhà bình yên muôn thuở. Tôi thiết tha kêu gọi chư Đại Đức, Tăng ni, Phật tử nên đoàn kết nhất trí hy sinh để bảo tồn Phật giáo.

Nam Mô A Di Đà Phật

Nam Mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật

Làm tại chùa Ấn Quang ngày 4/6/1963.

Tỳ kheo Thích Quảng Đức thủ ký."

.

Ngày 11/6/1963. 5 p.m. Điện văn từ tòa đại sứ gửi về BNG Mỹ. Ký tên Trueheart. Gặp Thuần tại nhà Thuần vào giờ trưa, Trueheart nói tình hình không thể phục hồi bình thường nếu TT Diệm không đích thân có hành động hòa giải tức khắc, trực tiếp và quyết liệt. Trong ngày cũng có bản tin tình báo CAS gửi về tòa đại sứ cho biết tất cả các quân nhân VNCH phải cắm trại. Cũng có nguồn tin tình báo cho biết Chánh Văn Phòng Không Quân VNCH Trung Tá Đỗ Khắc Mai (một Phật tử) bình luận với nguồn tin rằng Mai và nhiều sĩ quan cao cấp khác đã chán tình hình này và không hiểu sao người Mỹ cứ đứng yên để mất cơ hội vàng điều chỉnh tình hình tại VN, cụ thể ám chỉ Mai đang suy nghĩ về một cuộc đảo chánh. Trueheart.

.

Ngày 11/6/1963. 7 p.m. Điện văn Tòa Đại sứ gửi về BNG Mỹ. Ký tên Trueheart. Biểu tình của PG và chống lại chính phủ ban đầu là vì chính phủ kềm chế hoạt động tôn giáo (như, treo cờ PG ngoài cổng chùa). Phản ứng của PG là tự nhiên hay suy tính trước thì không rõ; nhưng các hành động này sinh khởi vì PG bất mãn từ lâu vì bị kỳ thị tôn giáo. Bây giờ, phản ứng của chính phủ quá chậm để đáp ứng nguyện vọng của PG. Theo Tòa đại sứ nhận xét, phía PG lộ ý muốn thỏa mãn 5 nguyện vọng. Có tin một số Phật tử nói về chuyện đảo chánh chính phủ. Nhiều Phật Tử đang khuyến khích biểu tình lan rộng và muốn báo chí quốc tế biết chính nghĩa của họ nhiều hơn. Không có chứng cớ là có nhóm chính trị nào phía sau PG. Ngược lại, có chứng cớ Phật Tử đã từ chối và chống lại các lời mời giúp đỡ từ các tổ chức đối lập. Không có chứng cớ cụ thể Việt Cộng ảnh hưởng trực tiếp vào hoạt động PG; tuy nhiên có chứng cớ VC đang chờ đợi một thời điểm để lợi dụng tình thế một cách chính trị và/hay một cách quân sự. Chính phủ ban đầu đánh giá sai về những bất mãn của PG, cho rằng PG như một vấn đề chính trị, nên đã dùng bạo lực với PG, trong khi đó những tuyên bố của bà Nhu chỉ như đổ dầu vào lửa. Nơi giây phút này, chúng tôi (Trueheart) tin rằng vẫn còn cơ hội để chính phủ làm hòa với PG. Đối thoại giữa 2 phía cần duy trì, dựa trên những đồng thuận bán chính thức đã có giữa PG với ông Thuần. Trueheart sẽ nhắc lại gợi ý về đưa vào Quốc Hội VNCH một số vị sư.

.

Ngày 12/6/1963. Trueheart gặp TT Diệm, có mặt Bộ Trưởng Thuần, để phản đối việc ông Diệm thụ động, và nói rằng cuộc tự thiêu của HT Thích Quảng Đức đã gây chấn động thế giới. Nếu TT Diệm không hành động, Mỹ buộc tách rời khỏi chính phủ ông Diệm vì áp lực dư luận Mỹ.

Điện văn ngày 12/6/1963, 8 p.m. Từ Tòa Đại sứ Mỹ gửi về BNG Mỹ. Ghi rằng Trueheart  nói về bản tin có những vụ bắt bớ hôm 11/6/1963 tại Đà Nẵng và Huế, và đề nghị chính phủ không nên trả thù người biểu tình bằng việc bắt bớ. TT Diệm im lặng, nhưng Thuần sau đó nói với Trueheart là sẽ xem lại chuyện đó. Trueheart nói là có nghe giới chức VN (về sau, Trueheart nói với Thuần đó là Bộ Trưởng Nội Vụ) suy tính truy tố về tội sát nhân đối với những người trợ giúp Hòa thượng Quảng Đức tự thiêu. TT Diệm trả lời rằng có những người khác trợ giúp nhà sư tự thiêu. Trueheart nói Trueheart đã nói chuyện với 2 người đã chứng kiến tận mắt thấy rằng nhà sư Quảng Đức tự châm lửa để tự thiêu chính ông (nguyên văn Trueheart viết trong Điện văn: I said that I had talked to two eye witnesses who saw bonze set fire to himself) nhưng dù thế nào đi nữa, hành động chống lại những người liên hệ sẽ là một sai lầm rất tai hại. Thuần sau đó nói kể như bỏ chuyện truy tố.

.

Ngày 13/6/1963. 7 p.m. Điện văn từ Tòa Đại sứ Mỹ gửi về BNG Mỹ. Ký tên Trueheart. Được Thuần cho biết rằng Phó Tổng Thống Thơ đã gửi thư mời các nhà sư họp, và được họ trả lời sẽ họp với Ủy ban Liên bộ của chính phủ vào ngày mai 14/6/1963, với điều kiện phía chính phủ chấp thuận những điều đã thỏa hiệp trước, trong buổi ngày 5/6/1963. Thuần kể, phía PG đề nghị rằng đối với Đạo dụ số 10, không chỉ là để Quốc Hội tu chính như đã đồng thuận, nhưng trong khi chờ tới lúc đó xin TT Diệm tu chính bằng một sắc lệnh.

.

Ngày 14/6/1963. 4 p.m. Điện văn từ Tòa Đại sứ Mỹ gửi về BNG Mỹ. Ký tên Trueheart. Thuần điện thoại cho Trueheart vào giờ trưa, lạc quan, vui mừng. Buổi họp buổi sáng giữa Ủy ban Liên bộ của chính phủ và Ủy ban Liên phái của PG tốt đẹp. Buổi chiều, Hòa thựong Thích Tịnh Khiết gửi thông điệp tới các chùa toàn quốc, kêu gọi bình lặng vì nói chuyện tốt đẹp. Phía chính phủ ra lệnh gỡ các rào cản đang vây các chùa trong khi cảnh giác VC bạo động. Thuần nghĩ, VC sẽ hành động  khi thấy thỏa ước giữa chính phủ và PG sẽ thành công. Thuần nói, sẽ có buổi họp báo chung. Lãnh đạo phái đoàn PG là nhà sư Thiện Minh, đại diện PG Miền Trung trong buổi nói chuyện ngày 5/6/1963 được  HT Tịnh Khiết trao toàn quyền quyết định, theo lời Thuần. Các lãnh đạo khác là các Thượng tọa Tâm Châu, Đức Nghiệp, Thiện Hoa và Huyền Quang. Nhà sư Trí Quang là dự khuyết, nhưng không có mặt trong buổi họp sáng nay. Được Thuần kể là 2 phía nói chuyện tốt đẹp.

Ngày 14/6/2020. 4:43 p.m. Điện văn từ Bộ Ngoại Giao Mỹ gửi Tòa Đại sứ Mỹ ở VN. Ký tên Ngoại Trưởng Rusk. Một bài báo rất tai hại trên tờ New York Times ấn bản ngày 14/6/1963, nhan đề “U.S. Warns South Viet-Nam on Demands of Buddhists” (Mỹ Cảnh Cáo Nam VN về Nguyện Vọng của Phật Tử), nói rằng chính phủ Kennedy cảnh cáo TT Diệm rằng Mỹ sẽ công khai lên án cách TT Diệm đối xử với Phật Tử nếu không có hành động gấp để xoa dịu bất mãn của PG. Bài báo của Max Frankel viết rằng các nhà ngoại giao Mỹ nói với chính phủ VN rằng tiếp tục mâu thuẫn với PG có thể gây ra tai hại chính trị. Trong buổi họp báo hôm nay, phát ngôn nhân Bộ Ngoại Giao Mỹ nói rằng bài báo đó chỉ suy đoán, cho nên Bộ không có gì để bình luận, và cho biết TT Diệm đã lập ra Ủy ban Liên bộ để họp với các nhà sư để giải quyết vấn đề. Cho phép tòa đại sứ nói với chính phủ Diệm rằng sẽ không có bản văn công khai nào của chính phủ Mỹ về chuyện này, và chính phủ Mỹ vẫn tiếp tục ủng hộ chính phủ TT Diệm. Nếu vấn đề được giải quyết và có buổi họp báo chung thì sẽ rất có lợi, vì các nhà sư sẽ bày tỏ liên minh với chính phủ TT Diệm để chống lại VC xâm lăng.

.

Ngày 15/6/1963. 2 p.m. Điện văn Tòa Đại sứ Mỹ gửi về BNG Mỹ. Ký tên Trueheart. Đã gặp Thuần lúc 12:30 p.m. Thuần rất là giận dữ vì bài báo New York Times, nói là bài báo có thể làm hỏng các cuộc thương thuyết. Thuần đã họp với các nhà sư buổi sáng, nhưng tiến bộ chỉ chút ít. Bổ túc: Tuy nhiên, lúc 6:30 p.m. Thuần nói là mọi chuyện thương thuyết với các nhà sư đã thành công rồi.

.

Ngày 16/6/1963. Một bản Thông Cáo Chung giữa Ủy ban Liên bộ của chính phủ và Ủy ban Liên phái của PG phổ biến sau các cuộc thương thuyết. Thông cáo chung không quy trách nhiệm cụ thể cho ai trong sự kiện ngày 8/5/1963 ở Huế, tóm lược có 5 điều: cho treo cờ PG, ấn định điều kiện treo cờ PG; hứa tách tôn giáo ra khỏi Dụ số 10, Quốc Hội sẽ ra luật về tôn giáo cuối năm 1963 hay đầu 1964; sẽ lập Ban điều tra xem các đơn khiếu nại của PG về các trường hợp đàn áp, bắt giam Phật Tử sai trái; hoạt động tôn giáo chỉ buộc xin phép nếu ở nơi công cộng; cán bộ nào có lỗi trong sự kiện ngày 8/5/1963 sẽ bị phạt, và chính phủ sẽ trợ giúp các gia đình nạn nhân ở Huế.

.

Ngày 16/6/1963. 4 p.m. Điện văn từ Tòa đại sứ Mỹ gửi về BNG Mỹ. Ký tên Trueheart. Bản Thông cáo chung ký bởi TT Ngô Đình Diệm và HT Thích Tịnh Khiết, đọc trên đài phát thanh. HT Tịnh Khiết cũng nói là lễ tưởng niệm HT Thích Quảng Đức sẽ hoãn  vì nhiều lý do, trong đó có  trở ngại tổ chức. Hoãn tổ chức hiển nhiên vì bất đồng giữa PG và chính phủ về số lượng người tham dự đông hay ít. Ngày tang lễ chưa thông báo. Tổng Giám Mục Công Giáo Paul Nguyễn Văn Bình ở Sài Gòn gửi thư mục vụ, nhắc giáo dân rằng Giáo hội và Nhà nước cần tách rời. Có khoảng 2000 người tụ họp ở góc đường Phan Thanh Giản và Lê Văn Duyệt. Bạo lực bùng nổ lúc 9:15 a.m. khi sinh viên học sinh xông vào rào cảnh sát đang vây Chùa Xá Lợi. Giới trẻ ném đá vào cảnh sát, và cảnh sát bắn lựu đạn cay, và xe vòi rồng tới giải tán; tới 11:00 a.m. mới kiểm soát được. Bản tin chính phủ sau đó nói vụ này kích động do "thành phần cực đoan" (không nói là VC), cũng nói có 30 cảnh sát bị thương, nhập viện. Nhân viên sứ quán chứng kiến vụ này từ đầu, cho biết kích động là do đám đông. Khoảng từ 6:00 am-8:30 am khoảng 300 thành viên Phong Trào Liên Đới Phụ Nữ tụ họp ở bản doanh nghe loa đọc Tuyên cáo ngày 7/6 nhưng không có mặt bà Nhu. Báo Times of Vietnam ấn bản hôm nay có bản tuyên bố ký tên 30 sĩ quan cao cấp nguyện trung thành "sau lưng TT Ngô Đình Diệm để bảo vệ Hiến pháp và nền Cộng Hòa."

.

Ngày 18/6/1963. Văn phòng Tổng Thống gửi mật điện số 1432/VP/TT cho những người có trách nhiệm ra lệnh tạm thời nhượng bộ phong trào Phật giáo, chuẩn bị dư luận để phản công đồng thời thanh trừng những nhân viên nhà nước ủng hộ Phật giáo. Một bản sao của mật điện lọt vào tay của Ủy ban Liên Phái.

.

Ngày 19/6/1963. Giữa trưa. Điện văn từ Tòa Đại sứ Mỹ tại VN gửi BNG Mỹ. Ký tên Trueheart. Ghé thăm Phó Tổng Thống Thơ ngày 18/6/1963, chúc mừng đạt được Thông cáo chung với PG. Thơ nói, PG hài lòng với thỏa hiệp, tương lai có lẽ hết rắc rối rồi. Tuy nhiên, Thơ sợ có hiểu lầm trong khi thực hiện Thông cáo chung. Trueheart nói, nhưng lòng tin của dân vào chính phủ sứt mẻ rồi, bây giờ là phải hồi phục lòng tin. Thơ đồng ý. Trước đó trong ngày có gặp Bộ Trưởng Thuần. Trueheart hỏi Thuần, bây giờ có chứng cớ là có một số mật vụ an ninh bám sát, theo dõi người Mỹ, trong khi lẽ ra họ phải theo dõi VC hay Phật Tử. Thuần hỏi, có lời khuyên nào hay không. Trueheart nói, lo ngại là lời khuyên từ phía Mỹ thì chính phủ VN không vui. Thí dụ, như một lĩnh vực cụ thể là tư pháp, các người bị tạm giam quá lâu thì nên đưa ra xét xử ở tòa. Thuần ra vẻ đồng ý nhưng không phản ứng gì.

Ngày 19/6/1963. 8:28 p.m. Điện văn từ BNG Mỹ gửi Tòa Đại sứ Mỹ ở VN. Ký tên Ngoại Trưởng Rusk. Trước ngày xảy ra sự kiện 8/5/1963 (ở đài phát thanh Huế) dư luận Mỹ hài lòng với thành quả chính phủ VN chống lại VC. Khuynh hướng này đang đảo ngược rồi. Thứ Trưởng Ngoại Giao Viễn Đông Sự Vụ Roger Hilsman phải điều trần trước Quốc Hội về các chương trình viện trợ cho VN, đang thấy ngày càng khó khăn vì áp lực chính trị đối với các câu hỏi về TT Diệm đàn áp Phật Tử. Trong khi 5 điểm Thông cáo chung đạt được, nhưng nghi ngờ và căng thẳng vẫn còn trầm trọng; do vậy thái độ thân thiện và hợp lý là cần thiết để chính phủ VN lấy lại tin cậy ở người dân VN và từ dư luận Hoa Kỳ. Thêm nữa, chính phủ VN không nên xem là một cá nhân. Câu nói của TT Diệm rằng "Phật Giáo có thể dựa vào Hiến Pháp, nói cách khác, dựa vào tôi" gây ra ấn tượng xấu ở Hoa Kỳ. Không nên có sự ngăn cách giữa chính phủ và người dân, nơi đa số là Phật Tử. Các viên chức chính phủ cao nhất nên gặp các nhà sư lãnh đạo PG thường xuyên và đối xử như bình đẳng. Các nhà sư lãnh đạo PG đã chứng tỏ họ có tổ chức chặt chẽ, và không cho phép VC hay các phần tử chính trị đối lập kiểm soạt hoạt động của họ; họ là những người có kỷ luật, ôn hòa, không nên nghi ngờ họ. Các lời tuyên bố của bà Nhu dẫn tới nhiều câu hỏi nghiêm trọng tại Hoa Kỳ (và hiển nhiên, tại Sài Gòn) cũng như về sự chân thành của chính phủ VN, và có thể làm thiệt hại quan hệ giữa 2 chính phủ Mỹ-VN trong cuộc chiến lâu dài để chiến thắng VC.

.

Ngày 20/6/1963. Bộ Ngoại Giao Mỹ gửi Điện văn 1250 chỉ thị Trueheart trình với TT Diệm rằng Hoa Kỳ dự định bổ nhiệm Henry Cabot Lodge, Jr., thay thế Frederick Nolting trong chức vụ Đại sứ Mỹ tại VN. Trueheart trả lời hôm 22/6/1963 qua Điện văn 1230 rằng TT Diệm đã đồng ý việc bổ nhiệm tân đại sứ.

.

Ngày 22/6/1963. 11 a.m. Điện văn từ Tòa Đại sứ Mỹ gửi về BNG Mỹ. Ký tên Trueheart. Tôi (Trueheart) đã gặp Bộ Trưởng Thuần lúc 9 a.m. Mục đích ghé thăm Thuần là vì tôi có chứng cớ có một chiến dịch từ ông bà Nhu muốn phá hoại bản Thông cáo chung ngày 16/6/1963 giữa các nhà sư PG và chính phủ.

--- Nhu ra lệnh thu gom chữ ký từ Đoàn Thanh Niên Cộng Hòa để phản đối bản Thông cáo chung 16/6/1963 và yêu cầu hủy bỏ thỏa hiệp đó.

--- Một bài trên báo Times of Vietnam hôm qua tường thuật về Hội Nghị Toàn Quốc của Giáo hội Phật Giáo Cổ Sơn Môn ngày 20/6/1963 đưa ra tuyên bố ủng hộ chính phủ và tách rời khỏi các "tranh cãi chính trị tôn giáo gần đây." Tôi nói giáo hội này nổi tiếng là do chính phủ tài trợ, và chuyện này sẽ làm cho Phật Tử bất mãn sâu sắc.

--- Có tin là sẽ có lễ hội lớn trong ba ngày 25-27/6/1963 tại Huế để mừng 25 năm tấn phong Giám Mục của Tổng Giám Mục Ngô Đình Thục (anh của TT Diệm).

Tôi cũng nhắc Thuần rằng  các nhà sư lãnh đạo vẫn còn đang ở Sài Gòn, và chính phủ nên có hành động cụ thể để bày tỏ thiện chí, cụ thể là trả tư do những người bị giam vì tham dự biểu tình.

Thuần không cãi lại những điều tôi nói, ngược lại còn gián điếp xác nhận rằng Thuần trước giờ vẫn thuyết phục TT Diệm đừng nghe lời khuyên của gia đình họ Ngô. Tôi sẽ lập lại những ý này khi tôi gặp TT Diệm trực tiếp.

Ghi thêm: Trong một điện văn kế tiếp trong ngày 22/6/1963. 8 p.m. Trueheart cho biết đã gặp TT Diệm trong ngày, trình bày các điểm trên. TT Diệm nói là ông Nhu không phá hoại thỏa hiệp giữa PG và chính phủ. Còn chuyện trả tự do cho những người biểu tình thì từ từ, đang lọc hồ sơ, ai liên hệ VC thì sẽ giam tiếp. Trueheart nói tình hình có vẻ bi thảm, vì lo sợ là căng thẳng Phật Giáo sẽ đảo ngược các chiến thắng quân sự và chỉ có lợi cho VC. Đặc biệt, dư luận người dân tại Hoa Kỳ đang chỉ trích cả chính phủ Mỹ và chính phủ VN gắt hơn.

.

Ngày 25/6/1963. 6 p.m. Điện văn từ Tòa Đại sứ gửi về BNG Mỹ. Ký tên Trueheart. Tôi (Trueheart) được Bộ Trưởng Thuần gọi điện thoại buổi sáng. Thuần nói TT Diệm có vẻ không vui (tôi đoán, ý Thuần nói là TT Diệm giận dữ). Tôi nói rằng người Mỹ đã ủng hộ TT Diệm và chính phủ VN từ lâu và bây giờ khủng hoảng Phật Giáo làm mất lòng tin tại Mỹ và chúng tôi cần TT Diệm hồi phục lòng tin cho cuộc chiến này. Thuần nói Thuần đang làm tận lực cho bản Thông cáo chung ngày 16/6. Tôi nói, các nhà sư lãnh đạo PG không chỉ nghi ngờ về việc chính phủ thực thi Thong cáo chung hay không, mà còn lo sợ sẽ bị lặng lẽ bắt các nhà sư lãnh đạo và có biện pháp đàn áp khác. Thuần đồng ý rằng đó là suy nghĩ của các nhà sư. Tôi thúc giục Thuần hãy phổ biến tức khắc các lệnh chi tiết mà Thuần đã gửi cho các Tỉnh Trưởng để thực thi Thông cáo chung. Thuần nói, Thuần có thể làm như thế. Thuần nói, Thuần đang lo ngại vì TT Diệm nghĩ rằng người Mỹ đổi chính sách, nên bổ nhiệm một Tân Đại Sứ. Thuần kể rằng TT Diệm nói: "Họ có thể gửi 10 ông Lodges, nhưng tôi sẽ không cho phép chính tôi hay đất nước của tôi bị hạ nhục, không ngay cả nếu họ chỉa súng đại bác vào Dinh này." Tôi nói, tôi không biết Đại sứ Lodge có chỉ thị gì, nhưng điều khẩn cấp bây giờ là chính phủ VN phải làm hòa với Phật Giáo và chuẩn bị bầu cử Quốc Hội vào tháng 8/1963.

.

Ngày 26/6/1963. Hòa Thượng Thích Tịnh Khiết gửi thư cho Tổng thống Ngô Đình Diệm tố cáo nhiều hành động của các quan chức tiếp tục chống phá, đàn áp Phật giáo, tố cáo ông Ngô Đình Nhu có ý định tổ chức biểu tình của Thanh Niên Cộng Hòa để đòi chính phủ duyệt lại bản Thông cáo chung.

.

Ngày 26/6/1963. 12:51 p.m. Điện văn từ BNG Mỹ gửi Tòa Đại sứ Mỹ ở VN. Yêu cầu ông (Trueheart) gặp TT Diệm ngay, thông báo qua lời nói hay văn bản rằng không có thay đổi gì trong chính sách Hoa Kỳ giúp chính phủ VN chống Cộng Sản. Đổi Đại sứ vì Đại sứ Nolting tới VN theo nhiệm kỳ 2 năm. Thêm nữa, việc bổ nhiệm Lodge làm Đại sứ đã cứu xét từ cuối tháng 4/1963, tức là trước sự kiện ngày 6/5/1963. Lodge là đảng viên Cộng Hòa, làm Đại sứ sẽ có ý nghĩa là 2 Đảng Dân Chủ và Cộng Hòa cùng giúp VN chiến thắng VC. Bản thân Lodge trong cương vị Thiếu Tướng (Major General) Lục quân đã tới khảo sát các vấn đề VN hồi năm ngoái. Chúng ta cần chứng tỏ rằng chính phủ Mỹ toàn tâm toàn lực giúp TT Diệm chiến thắng, không phải để làm suy yếu TT Diệm. Ông cần gặp TT Diệm thường xuyên, nói thẳng các vấn đề, cũng là chống lại các ngờ vực mà ông Nhu cấy vào giữa các chuyến thăm của ông.

.

Ngày 27/6/1963. Đang viếng thăm Ireland, Tổng Thống Kennedy loan báo bổ nhiệm Henry Cabot Lodge làm tân Đại sứ Hoa Kỳ tại Nam Việt Nam, sẽ hiệu lực từ tháng 9/1963.

.

Ngày 27/6/1963. 1 p.m. Điện văn từ Tòa Đại sứ gửi về BNG Mỹ. Ký tên Trueheart. Nói chuyện với Bộ Trưởng Thuần sáng nay, Thuần nói đã theo lời khuyên của tôi (Trueheart) để phổ biến các lệnh gửi các Tỉnh Trưởng để thực thi Thông cáo chung 16/6. Thuần cũng nói TT Diệm sắp viếng thăm Huế để nói trực tiếp với cư dân Huế. Thuần cũng nói TT Diệm đang viết một bài diễn văn quan trọng, mà Thuần hài lòng với bản nháp, tái xác nhận thỏa mãn 5 nguyện vọng của PG. Thêm nữa, 2 lãnh tụ sinh viên Huế (một người trong đó trước đây có tin đồn bị tra tấn chết) đã được trả tự do. Theo Thuần, đích thân TT Diệm yêu cầu thả.

--- Cùng trong ngày 27/6/1963, điện văn 1283 từ Bộ Ngoại Giao Mỹ gửi Tòa Đại sứ Mỹ ở Sài Gòn. Cho phép Trueheart "nỗ lực kiên trì khuyến khích chính phủ VN hành xử cho đúng với những gì đã cam kết." Bộ ghi nhận rằng, "các bản tin tình báo cho thấy chính phủ VN vẫn chưa hành xử đúng với các cam kết trong Thông cáo chung." Cho phép Trueheart "can gián chính phủ VN đừng tổ chức các cuộc biểu tình giả mạo Phật Tử và đừng thu gom chữ ký để dùng trong các bản văn chỉ trích các Phật Tử."

.

Ngày 28/6/1963. Bản tin tình báo CIA, ký số TDCS DB-3/655, 301. Đề tài: Đánh giá tình hình chế độ Ngô Đình Diệm vào ngày 26/6/1963. Để dùng trong nội bộ, lượng định tình hình.

--- Chính phủ VN sẽ gặp khó khăn vì tình hình Lào quốc suy yếu về quân sự trước loạn quân Cộng sản, và khi vùng trái độn này biến mất thì Nam VN sẽ trực diện với quân CS. Trong khi đó, có vẻ như các lời khuyên cải tổ chính trị và xã hội sẽ bị chống đối mạnh mẽ, cả từ TT Diệm và gia đình ông, và cả từ một số quan chức quân sự và dân sự.

--- Nỗ lực thay đổi -- thí dụ như mở rộng chính phủ để mời một số nhà đối lập tham dự, như giảm quyền lực của ông Nhu và bà Nhu, như cho phép đối lập vào Quốc Hội -- có vẻ không khả thi vào lúc này, vì: nếu Mỹ đề nghị ông Diệm gỡ bỏ quyền lực của ông Nhu, bà Nhu và Ngô Đình Cẩn, người đang lãnh đạo Miền Trung VN, sẽ bị ông Diệm xem như là xúc phạm cá nhân và vi phạm chủ quyền, sẽ bị TT Diệm từ chối. Một số thành phần đối lập đang có dấu hiệu muốn đảo chánh để lật đổ TT Diệm.

--- Khủng hoảng Phật Giáo đã chuyển một số thành phần từ thân chính trở sang tích cực đối lập. Điển hình, các sinh viên đã tự đồng hóa cảm xúc của họ với chính nghĩa Phật Giáo, và vào ngày 16/6/1963, một lá thư mục vụ được đọc trong tất cả các nhà thờ Công Giáo La Mã tại Tổng Giáo Phận Sài Gòn, với nội dung ủng hộ các nguyện vọng của Phật Tử đòi tự do tôn giáo trên toàn miền Nam VN.

--- Nếu chính phủ VN không chân thành thi hành Thông cáo chung trong tương lai gần, chắc chắn khó khăn sẽ tăng thêm. Đã thấy dấu hiệu không tôn trọng rồi. Đã có một số dấu hiệu cụ thể rằng một số thành phần trong chính phủ không có ý định chấp nhận bản Thông cáo chung như giải pháp giá trị thường trực. Các báo, đặc biệt là báo Anh ngữ Times of Vietnam (xuất bản bởi Gene và Ann Gregory, 2 người Mỹ có quan hệ kinh doanh thân cận với bà Nhu) ám chỉ mạnh mẽ rằng có VC và xúi giục nước ngoài trong các cuộc biểu tình của PG. Lại có nỗ lực đò xét lại bản Thông cáo chung. Đoàn Thanh Niên Cộng Hòa được lệnh kêu gọi xét lại bản Thông cáo chung giữa PG và chính phủ; lại có tin TT Diệm cũng hỗ trợ việc xét lại đó. Các nhà sư lãnh đạo Phật Giáo nói rằng họ lo ngại cho tình hình sức khỏe các sinh viên học sinh còn bị giam từ khi bị bắt vì tham dự biểu tình. Các nhà sư nói, chính phủ không tôn trọng các cam kết thì sẽ buộc phía PG phải suy nghĩ để có hành động thích nghi. 

--- Nếu chính phủ muốn dùng vũ lực đàn áp PG, về đường dài sẽ hỏng, vì sẽ sinh ra một loạt phản ứng mới từ người dân, có thể dẫn tới các diễn biến chính trị nhắm lật đổ chính phủ TT Diệm. Nếu TT Diệm hành xử một cách chân thành, hiệu quả thì cơ hội rất tốt là sẽ vượt qua trận bão này.

.

Ngày 28/6/1963. 3 p.m. Từ Tòa Đại sứ Mỹ ở VN gửi về BNG Mỹ. Ký tên Trueheart. Nói chuyện đêm qua với TT Diệm hơn 2 tiếng rưỡi đồng hồ. Tôi (Trueheart) tin rằng TT Diệm an tâm về sự ủng hộ của Mỹ giành cho chính phủ của ông. Buổi họp phần lớn là TT Diệm độc thoại về nhiều đề tài: chiến sự của Lào quốc, chiến sự trong VN, chương trình Chiêu Hồi, Ấp Chiến Lược, Đoàn Thanh Niên Cộng Hòa, Phong Trào Phụ Nữ Liên Đới. Diệm nói về cuộc cách mạng xã hội và chính trị tại VN xuyên qua Chương Trình Ấp Chiến Lược. Chủ đề này là đặc biệt của ông Nhu, và ông Diệm cũng nói về vai trò ông Nhu ở đây. Kiểu nói chuyện này có vẻ như một cách trả lời gián tiếp về áp lực đòi TT Diệm tách rời ông Nhu. Tôi cũng vừa nhận tin gián tiếp rằng ông Diệm sẽ đi Huế vào ngày mai.

.

Ngày 28/6/1963. 5:48 p.m. Từ BNG Mỹ gửi tới Tòa Đại sứ Mỹ ở VN. Ký tên George Ball (Thứ Trưởng Ngoại Giao Hoa Kỳ). Chúng tôi lo sợ sắp có nhiều cuộc biểu tình, có thể sẽ đổ máu, và tình hình suy đồi trong khi ân hạn phía Phật Giáo đưa ra cho chính phủ thi hành thỏa hiệp sẽ tới vào cuối tuần này. Do vậy ông [Trueheart] nên thúc giục phính phủ gấp rút thực hiện các biện pháp khuyến nghị. Cụ thể nên tức khắc ấn hành, phát thanh các lệnh gửi các Tỉnh Trưởng. Nếu chính phủ còn giam giữ những người biểu tình trong sự kiện ngày 8/5/1963 như chúng tôi được biết (qua cuộc nói chuyện giữa Bộ Trưởng Nội Vụ Lương với 1 viên chức CIA ngày 27/6 về nghi ngờ có VC trà trộn) thì cũng phải công khai hóa. Cần thúc giục chính phủ VN gấp rút bản Thông cáo chung, song song với việc cho biết bao nhiêu người bị bắt và số người còn bị giam, với lý do. Ông có thể suy tính để cho ông Thuần biết chúng tôi có tin cho biết sẽ có một số Phật Tử chuẩn bị thực hiện thêm nhiều cuộc biểu tình và các hành động chính trị. Chúng tôi nghĩ điều quan trọng là phải để các phần tử trung dung nắm kiểm soát phong trào Phật Giáo bằng cách chính phủ VN phải thực hiện bản Thông cáo chung ngày 16/6/1963.

.

Ngày 29/6/1963. 6 p.m. Từ Tòa Đại sứ Mỹ ở VN gửi về BNG Mỹ. Ký tên Trueheart. Tôi vừa gặp Thuần vài giờ qua, cả Thuần và tôi đều lo ngại vì có thể sắp có nhiều cuộc biểu tình của PG. Phó Tổng Thống Thơ đã gửi và quảng bá lá thư gửi các sư, nhưng thư không nói đủ các điểm cần. Các hành động cụ thể sau đây chính phủ VN cần làm thì phải chờ TT Diệm từ Huế trở về: phổ biến các lệnh gửi các Tỉnh Trưởng, danh sách người bị bắt và những ai đã được thả, danh sách các viên chức VN có tội trong sự kiện ngày 8/5 (Thuần chớp mắt khi tôi nói điều này, nhưng rồi đồng ý là cần), bài diễn văn của TT Diệm tái xác nhận 5 điểm đồng thuận...

Trái với lời Thuần cho tôi biết trước, TT Diệm tại Huế chưa có buổi xuất hiện trước công chúng nào, chỉ trừ, có lẽ, tham dự thánh lễ Te Deum (Tụng ca Thiên Chúa) là một phần trong chương trình lễ hội giành cho Tổng Giám Mục Ngô Đình Thục. Thêm nữa, ông bà Nhu cũng đã đi Huế, tôi nghĩ rằng họ đã có buổi họp đại gia đình. Họ có thể quyết định gì mới trong buổi họp gia đình, tôi không lạc quan chuyện này.

Cũng có các bản tin khả tín về kế hoạch đảo chánh đang được tổ chức bởi ông Tuyến (ghi chú của người dịch: Trần Kim Tuyến, Giám đốc Sở Nghiên cứu Chính trị và xã hội Phủ tổng thống, người chỉ huy hệ thống an ninh mật vụ của nền Đệ Nhất VNCH 1956–1963).

Thuần nói sáng nay rằng Thuần tin là có VC và bọn cơ hội phía sau Phật Giáo. Tôi nói tôi không thấy chứng cớ có VC, nhưng tôi hài lòng vì chuyện những người cơ hội muốn lợi dụng tình thế. Tuy nhiên, phía chính phủ VN vẫn không làm điều cần thiết. Tôi lặp lai với Thuần rằng TT Diệm phải chấp nhận rằng ông không thể có thêm biểu tình và chuyện các nhà sư tự thiêu, bất kể rằng TT Diệm đồng thuận cái gì. Tôi nhắc Thuần nghe về tờ báo New York Times có nguyên trang quảng cáo ngày 27/5/1963 bên dưới tấm hình HT Thích Quảng Đức tự thiêu là bản Kháng thư mang chữ ký 12 nhà thần học lớn của Hoa Kỳ trong đó có chữ ký Giám Mục James Pike, mà tôi đã gửi bản kháng thư đó tới nhà Thuần đêm qua.

Phật Giáo đang chờ phía chính phủ thi hành Thông cáo chung, hạn chót là ngày 1/7/1963, nhưng nhà sư Đức Nghiệp nói với tôi là PG sẽ chờ tới ngày 3/7/1963.

.

Ngày 29/6/1963. 7 p.m. Điện văn từ Tòa Đại sứ Mỹ ở VN gửi về BNG Mỹ. Ký tên Trueheart. Chúng tôi (Trueheart) không thấy phía PG có chia rẽ minh bạch giữa lớp già, thành phần trung dung và giới trẻ. Nhưng có chứng cớ cho thấy có nhiều Phật Tử không hài lòng với bản Thông cáo chung giữa PG với chính phủ. Một số trong đó nghi ngờ ý định phía chính phủ Diệm, do vậy họ đòi chính phủ phổ biến công khai về các chi tiết thực hiện bản Thông cáo chung để chính phủ sẽ không trở mặt trong tương lai hay là có hành động trả thù các Phật Tử. Một số Phật Tử khác đã có ý định chính trị hơn, như thay đổi chế độ, mục tiêu vượt xa ý định ban đầu của PG.

Chúng tôi nhận được các bản tin cho biết chính phủ TT Diệm không tôn trọng bản Thông cáo chung. Có chứng cớ cụ thể rằng ông bà Nhu căm thù cay đắng bản Thông cáo chung. Chúng tôi bây giờ tin rằng mọi chuyện là tùy thuộc buổi họp đại gia đình nhà Ngô tại Huế có lẽ vào hôm qua và hôm nay. Chúng tôi sẽ áp lực chính phủ TT Diệm có những bước hành động xây dựng mà tình thế đòi hỏi. Chúng tôi hoàn toàn đồng ý với Bộ rằng Hoa Kỳ bằng mọi giá sẽ không để bị đẩy vào vị trí chịu trách nhiệm về chuyện xung đột tôn giáo nội bộ này.