Ngũ Uẩn?

13/06/20142:42 SA(Xem: 32014)
Ngũ Uẩn?
NGŨ UẨN?
(The Five Aggregates)
Lê Sỹ MinhTùng

blankNgày xưa sau khi Đức Phật thành đạo, Ngài thuyết giảng rất nhiều về chân lý Vô ngã trong đó hai pháp môn Đức Phật giảng dạy nhiều nhất là Thập Nhị Nhân Duyênđặc biệt nhất là Ngũ uẩn. Nhưng Ngài nói để làm gì? Có lợi ích gì? Sao Ngài không nói những chuyện như máy bay tàng hình không người lái hay điện thoại di động hiện đại nhất…? Đức Phật thuyết giáo lý Ngũ uẩn là vì muốn diệt trừ sự khổ đau cho chúng sinh. Con người có khổ cũng vì tham Ái. Một khi trạng thái luyến ái bám vào thì con người phải nắm chặt lấy đối tượng nên gọi là Thủ. Cũng do nơi Thủ mà chúng ta làm nô lệ cho khát vọng của mình mà nhắm mắt chạy theo dục lạc. Thí dụ ra đường thấy người đánh rơi một xấp bạc. Nếu không có Ái, Thủ thì chắc chắn không ai lượm xấp bạc đó để làm gì. Vì có Ái, Thủ cho nên chúng ta mới lượm xấp bạc về cho Ta. Do tầm quan trọng của khát Ái, Đức Phật dạy rằng: “Nếu nhổ khát Ái đến tận cùng gốc rễ, không còn đói và khát thì được giải thoát, có Niết bàn”. Thế thì khi không còn khát Ái cho dù có thấy tiền thì cũng mặc kệ, dửng dưng. Không còn Ái, Thủ cho dù có thấy vàng, thấy bạc thì cũng như thấy đất, thấy sỏi, thấy cát, chẳng có chi là giá trị, chẳng động tâm.

Nhưng tại sao lại chấp Thủ? Tại sao có tham Ái? Cũng bởi vì chấp có Cái Ta cho nên sinh ra tham Ái. Nếu không có cái Ta thì không bao giờ có mặt của tham Ái được. Đó là chấp Ngã nghĩa là chấp Sắc, Thọ, Tưởng, hành, Thức làm ngã, làm riêng của Ta. Nói chung, ngũ uẩn là năm thành phần kết hợp lại thành con người, thành một giả tướng mà chúng ta chấp là thật, là bền vững và là riêng của Ta. Nhưng đâu phải hễ có ngũ uẩn là có thân người. Con heo, con bò, con chó cũng có đủ ngũ uẩn nhưng chúng đâu phải con người. Con người sở dĩ kết hợp với ngũ uẩn được là vì có Vô minh. Khi đã thành con người rồi thì bị vô minh che lấp nên liền chấp thân, tâm hiện tại là Ta, là ông A bà B, do cha mẹ Ta sinh ra, thuộc dòng họ ông bà của Ta cho nên những kiếp quá khứ quên hết, không biết Ta từ đâu đến…Cứ thế con người chấp thủ nơi sắc thân tứ đại làm Ta, chấp những cảm Thọ làm Ta, chấp nơi các Tưởng tượng mà cho là Ta tưởng…Vì thế con người dựa vào ngũ uẩn mà chấp là Ta, là của Ta. Ngũ uẩn không phải là ngã mà chúng ta lại chấp nó là ngã tất cả cũng bởi do Vô minh mà ra. Đây chính là cái gốc của khổ đau và Đức Phật muốn nhổ cái gốc khổ đau đó bằng cách chỉ cho chúng sinh thấy biết rõ là trong Sắc, Thọ, tưởng, hành, Thức không có cái ngã nào trong đó cả. Để chứng minh sự Vô ngã trong ngũ uẩn, Đức Phật dùng lý Nhân Duyên để giải thích rằng ngũ uẩn là do các duyên hợp lại mà thành và trong mười hai nhân duyên đó chả có cái gì là Ta cả. Ở đây, Đức Phật muốn chỉ rõ chân lý Vô ngã ở trong ngũ uẩn nghĩa là ngũ uẩnngũ uẩn chớ chẳng có gì là ngã, là Ta. 

Trong kinh Tương Ưng Bộ tập 3 có chép rằng:

"Năm uẩngánh nặng,

Kẻ gánh nặng là người,

Cầm lấy gánh nặng lên,

Chính là khổ ở đời.

Còn bỏ gánh nặng xuống xong,

Tức là lạc không khổ,

Gánh nặng bỏ xuống xong,

Không mang theo gánh khác.

Nếu nhổ khát Ái lên,

Tận cùng đến gốc rễ,

Không còn đói và khát,

Được giải thoát tịnh lạc”.

Ngũ uẩn chính là gánh nặng cho nên người trút bỏ được gánh nặng là người giải thoát trở thành Thánh giả A la hán. Khi đạt được trạng thái hoàn toàn giải thoát, vị A-la-hán sẽ nhìn lại tâm mình và thấy rằng:"Việc cần làm đã làm xong, đã bỏ gánh nặng xuống, phạm hạnh đã lập, không còn tái sinh nữa".

Thế thì ngũ uẩn là gì?

Uẩn có nghĩa là tích tụ thành một khối cho nên con người chỉ là một hợp thể của năm uẩn. Vậy tích tụ cái gì? Thí dụ khi mắt của đứa bé lần đầu tiên thấy trái cam thì sự thấy biết này rất khách quan, thấy sao biết vậy. Dần theo thời gian, nó thấy thêm một trái cam nữa, rồi nhiều trái cam nữa và cứ như thế hình bóng của những trái cam đó tích tụ trong tâm thức của nó cho nên khi đứa bé bây giờ nhìn một trái cam thì nó không còn nhìn một trái cam mà trong tâm tưởng của nó đã có biết bao hình ảnh của những trái cam trong quá khứ chồng lên hình ảnh trái cam nó vừa nhìn thấy. Do đó đứa bé không còn nhìn trái cam một cách mới mẻ nữa mà bị ảnh hưởng bởi những ký ức, kinh nghiệm trong quá khứ mất rồi. Như thế cái nhìn của đứa bé bây giờ không còn trung thực, khách quan mà bị ảnh hưởng của ký ức cho nên cái nhìn đó dễ bị đánh lừa khiến cho nó có những nhận định sai lầm, thiếu trung thực. Tại sao cùng nhìn một đối tượng, nhưng trong tâm tưởng mỗi người cảm nhận khác nhau? Bởi vì nếu nhìn đối tượng đó bằng trực giác, thấy sao biết vậy như tấm gương phản chiếu thì mọi người nhìn và thấy biết giống nhau. Nhưng mỗi người cưu mang biết bao kinh nghiệm, ký ức của cuộc sống khác nhau cho nên những kinh nghiệm đó đã ảnh hưởng đến sự thấy, biết đối tượng của bây giờ khiến họ có cái nhìn khác nhau.

Một thí dụ khác là có 20 sinh viên trong một lớp vẽ tranh. Vị giáo sư để trên bàn một bình hoa và tất cả mọi người bắt đầu vẽ. Tuy cùng nhìn một bình hoa trên bàn, nhưng 20 sinh viên mang 20 tâm trạng khác nhau vào phòng vẽ cho nên sẽ có 20 bức tranh vẽ về bình hoa khác nhau. Vì thế cái thấy biết của 20 sinh viên đó không còn khách quan, thấy sao vẽ vậy như cái máy chụp hình, mà họ vẽ dựa theo kinh nghiệm chất chứa trong tâm hồn của họ. Sự tích tụ trong ký ức đó gọi chung là uẩn.

Dựa theo Phật giáo, thân thể con người gồm có hai phần là thân xác và tâm linh. Phần thân xác có hình dáng nên gọi là sắc uẩn và phần tâm linh gồm có thọ uẩn, tưởng uẩn, hành uẩnthức uẩn. Tuy nhiên, trong kinh Nikayà, ngũ uẩn thường được gọi là “ngũ thủ uẩn” nghĩa là năm đối tượng của sự chấp thủ, của tâm tham ái. Vì thế ngũ uẩnnguyên nhân của biết bao nỗi khổ niềm đau mà con người gánh chịu trải qua bao nhiêu đời, bao nhiêu kiếp. Ngược lại đối với người giác ngộ thì ngũ uẩn lại là phương tiện giúp họ giải thoát. Vì vậy, Phật và ta không hai, không khác, không thể tìm Phật ngoài tấm thân ngũ uẩn này được.

Một khi con người bám vúi vào ngũ uẩn và xem đó là Ta, là Của Ta, là tự Ngã của Ta thì nỗi khổ niềm đau trong cuộc sống sẽ xuất hiện tức thì. Những khái niệm về thân thể Tôi, tình cảm Tôi, tâm tư Tôi, cảm thọ của Tôi hình thành một tự Ngã, một Cái Tôi độc lập và từ đó sự tham muốn, vị kỷ phát sinh và kéo theo biết bao khổ đau, lo lắng, buồn phiền, sợ hãi, thất vọng, điên cuồng gắn liền với cái tự Ngã đó.

Ngày xưa Đức Phật thực chứng giáo lý ngũ uẩnVô Ngãthành Phật và nó là một thành phần của Khổ đế nằm trong chân lý Tứ Diệu đế. Có thấu hiểu giáo lý ngũ uẩn, hành giả mới có thể phá được ngã chấp nghĩa là không còn chấp và bám víu thân, tâm này là Ta, là của Ta mà nó chỉ là sự vận hành của ngũ uẩn. Ngã chấp phá thì pháp chấp cũng phá nghĩa là không chấp thế gian, nhà cửa, xe cộ, cây cối, chim bay, cá lặn ngay cả vợ chồng, con cái…là thật. Ngã chấp, pháp chấp không còn nghĩa là trong ngoài tự tại là có giải thoát. Vì thế giáo lý ngũ uẩn giúp chúng sinh thấu biết bản chất thật con người của mình để diệt trừ khổ đau và tiến về đạo lộ giải thoát.

1)Sắc uẩn (Material form): Một hài nhi mới tượng hình chỉ là một giọt máu. Dần theo thời gian, giọt máu đó được nuôi dưỡng từ người mẹ cho đến lúc thành hình. Rồi sau khi sinh ra, hài nhi tiếp tục được nuôi dưỡng cho nên thân thể càng ngày càng tăng trưởng. Sự nuôi dưỡng bắt đầu từ một giọt máu cho đến khi trưởng thành là do ngoại duyên của người mẹ và thức ăn thức uống từ bên ngoài cho nên tất cả sự hấp thụ đó để hình thành sắc thân một con người thì gọi chung là sắc uẩn. Nói chung sắc uẩnyếu tố vật chất bao gồm vật lý - sinh lý. Có bốn yếu tố vật chất căn bản hình thành sắc uẩn là:

1)Đất (solidity) bao gồm tóc, lông, móng răng, da, thịt, gân, xương, tủy, thận, tim, gan, ruột, lá lách, phèo, phổi, bao tử….

2)Nước (fluidity) gồm có mật, đàm, mủ, máu, mồ hôi, mỡ, nước mắt, nước mỡ, nước miếng, nước mũi, nước khớp xương, nước tiểu.

3)Gió (motion or vibration) là hơi thở ra vào, đem nguồn sống dưỡng khí O2 vào trong cơ thể để nuôi tế bào và sau đó tải thán khí CO2 ra ngoài.

4)Lửa (heat) là thân nhiệt tức là năng lượng để nuôi thân và nguồn năng lượng này lấy từ thức ăn, thức uống hằng ngày.

Các yếu tố do tứ đại tạo ra thuộc về sinh lý như: mắt, tai, mũi, lưỡi, thân và các đối tượng của giác quan như: hình sắc, âm thanh, mùi, vị, vật xúc chạm. Khi tứ đại kết hợp thì chúng tahình dángnếu không nhìn bằng cặp mắt trí tuệ thì chúng ta sẽ thêm vào cái hình dáng đó là Tôi, là Của Tôi. Do ý niệm sai lầm này khiến sự dính mắc phát sinh trong tâm của chúng ta. Như vậy yếu tố vật chấtthân thể hay ngoài thân thể, thuộc vật chất hay năng lượng, thuộc thời gian hay không gian đều bao hàm trong sắc uẩn. Thân thểsắc uẩn, tự nó không phải là một thực thể độc lập mà là một hợp thể vật chất biến độngmâu thuẫn như mảng bọt trên mặt nước hay nếu nhìn kỹ chúng ta sẽ thấy thân tứ đại chỉ là những bọt vật chất tạm bợ. Thật vậy, nếu lửa tắt thì chết ngay. Thở ra mà không hít vào thì mất mạng. Không ăn uống vài tuần thì cũng chết. Nói chung, thân thể muốn tồn tại phải nương vào các duyên bên ngoài như ánh sáng mặt trời, thức ăn thức uống, không khí, nhà cửa, xe cộ...vì thế thân tứ đạivô thường, vô ngã tức là Không. Con người vì bị vô minh che lấp nên không nhìn thấy biết đúng mà cho rằng thân xác này thực sự là Của Ta. Nếu thân này là Của Ta thì Ta phải làm chủ nó. Ta bảo nó đừng già, đừng bệnh, đừng chết…nó có nghe không? Nếu là Của Ta thì tại sao Ta không mang nó theo khi chết mà tứ đại trở về với cát bụi? Đức Phật thật chứng qua các tầng thiền định, thiền tuệ giúp Ngài thấu biết rằng thân xác của Ngài không phải thật sự là của Ngài tức là thân là Vô Ngã cho nên mọi sự dính mắc, tham níu cho thân bị diệt. Tham, sân, si diệt tức là nguyên nhân gây ra khổ bị diệt. Khổ diệt thì Niết bàn hiển hiện cũng như có ánh sáng thì màn đêm biến mất hay có nước trong thì ánh trăng hiện.

Vì vậy bất cứ sự chấp thủ, tham ái cho thân thể (sắc uẩn), hoặc bất cứ một đối tượng vật lý, sinh lý nào cũng đều tiềm ẩn nguy cơ đau khổ cho nên Đức Phật dạy rằng “Ai cho rằng sắc uẩnTa, là Của Ta, là tự ngã Của Ta thì chắc chắn gặt hái đau khổ, thất vọng, sầu muộn, vấp ngãtai nạn”.

2)Thọ uẩn (Feelings or Sensations): Thọ là cảm giác, do sự tiếp xúc giữa giác quan và đối tượng mà sinh ra thọ. Đức Phật dạy có sáu thọ: mắt tiếp xúc với hình sắc mà sinh thọ, tai với âm thanh, mũi với mùi, lưỡi với vị, thân với vật cứng-mềm, ý với đối tượng tâm ý. Cảm giác theo Phật giáo không dừng lại ở mức độ tiếp xúc đơn thuần mà là cảm xúc, một biểu hiện sâu hơn của cảm giác. Trong Phật giáo, thọ được chia làm ba loại: lạc thọ, khổ thọvô ký thọ.

-Lạc thọ (sukhavedanā)(pleasant) là cảm nhận được cái vui, cái sung sướngthế gian nầy do sự tiếp xúc mà ra. Nếu lạc thọ thuộc về thân thì gọi là “lạc” (sukha) và lạc thọ thuộc về tâm thì gọi là “hỷ” (soma-nassa). Thí dụ mắt thấy nhà sang, xe đẹp; tai nghe lời dịu ngọt êm đềm; mũi ngửi hương thơm hay thân đang ở phòng mát mẻ thì sẽ sinh ra cảm giác sung sướng, thoải mái tức là lạc thọ. Muốn công hầu khanh tướng, đỉnh cao danh vọng, giàu sang phú quý là chạy theo lạc thọ.

-Khổ thọ (dukkhavedanā)(unpleasant) là cảm nhận sự đau khổ hay bất hạnh do cuộc đời đưa đến. Nếu khổ thọ thuộc về thân thì gọi là “khổ” (dukkha) và khổ thọ thuộc về tâm thì gọi là “ưu” (doma-nassa). Thí dụ mắt thấy cảnh đau thương, tai nghe lời nguyền rủa, miệng ăn vật cay đắng tanh hôi, mũi ngửi hương vị thối tha…khiến tâm cảm nhận khổ đau. Hoặc bị người đánh đập khiến thân đau đớn. Công danh thất bại, duyên số bẽ bàng là khổ thọ.

-Xả thọ (adukkhama-sukhāvedanā)(neutral) hay vô ký thọ là không vui cũng chẳng buồn. Lúc nào cũng vậy thôi, trước sau như một. Thí dụ hằng ngay ra đường mắt thấy biết bao chiếc xe, nhà cửa…tuy thấy tất cả mà chẳng quan tâm để ý thì tâm dững dưng không vui mà cũng chẳng buồn.

Con người có sáu căn tức là sáu giác quan (sáu cánh cửa) để tiếp xúc với ngoại cảnh vì thế sẽ có sáu loại cảm thọ tương xứng. Thí dụ mắt thấy hình sắc thì phát sinh cảm thọ đẹp, xấu. Tai nghe âm thanh liền cảm thọ vui, buồn. Lưỡi nếm thức ăn liền cảm thọ ngon, dở. Thân đụng da mềm liền cảm thọ lưu luyến, khoái cảm hay đớn đau…Nói chung, tất cả cảm thọ của con người từ thân đến tâm không ra ngoài lạc, hỷ, khổ, ưu và xả thọ.

Tóm lại có ba loại cảm thọlạc thọ, khổ thọvô ký thọ rồi sau đó sáu căn tiếp xúc với sáu trần tạo ra sáu lạc thọ, sáu khổ thọ và sáu vô ký thọ tổng cộng có 18 thọ. Sau đó có cảm thọ về quá khứ, hiện tại và tương lai. Tất cả những loại cảm thọ ấy tạo thành một dòng sông cảm thọ tâm lý chi phối hệ thống tâm thức. Dòng sông cảm thọ sinh khởi biến hiện thay đổi vô chừng. Chúng chuyển biến vô tận, vô thường, vô ngãhiện hữuđiều kiện. Tuy nhiên, khi còn trẻ ngũ uẩn hoạt động bình thường cho nên cảm thọ rất nhạy bén đến khi già nua thì miệng ăn không biết ngon, mắt nhìn không thấy rõ, tai nghe ùn ùn, tiếng được tiếng mất cho nên cảm thọvô thường vô ngã chớ có chi là chân thật. Chấp thủ vào những cảm thọ đó bao giờ cũng sai lầm và gặt hái khổ đau.

Tuy nhiên, những cảm thọ sướng khổ cũng chẳng liên quan gì đến Cái Tôi bởi vì những cảm thọ đó có cũng bởi do duyên tạo từ bên ngoài chớ chẳng có cái gì thật sự là của tôi cả cho nên cuộc sống con người buồn vui lẫn lộn là vậy. Cảm thọ là do tác động của duyên từ bên ngoài nên nó không thật vì những ngoại duyên đó luôn biến đổicon người cứ chấp là thật, là bền chắc nên muốn giữ mãi những giây phút êm đềm đó. Nói cách khác khi tâm thọ nhận cảm giác liền bị vô minh che mờ mà không biết rằng cảm giác đó là do duyên hợp mà thành nên chúng là vô thường vô ngã mà để cho lòng tham Ái lung lạc khiến tâm có những cảm giác vui hay buồn và tệ hại hơn nữa cho những cảm giác đó là Ta vui hay Ta buồn.

Thí dụ vì không để ý, chúng ta đụng vào tường nên có cảm giác rất đau. Nếu biết quán thọ trên thân để thấy biết như thật thì cái đau trước đâu giống cái đau sau. Mỗi thời điểm có một cái đau khác nhau cho đến khi cái đau hoàn toàn biến mất. Vậy thế nào là thấy biết như thật? Đức Phật dạy rằng thấy biết như thật là trước đó một sát na thì chúng ta không biết và sau một sát na xảy ra rồi chúng ta cũng không biết. Thế thì thấy biết như thật là ngay vào thời điểm đó sự hiện hữu xảy ra thì chúng ta cũng ngay thời điểm đó tiếp nhận sự hiện hữu đó chớ không phải một sát na trước hay một sát na sau. Vậy thì cứ mỗi sát na toàn thân của chúng ta có sự thay đổi, chuyển hóa nhỏ mà chúng ta thấy biết như thật. Nếu chúng ta thấy sự chuyển hóasát na trước mà chúng ta giữ lại thì chúng ta sẽ không biết sự chuyển hóa của sát na sau cho nên cái thấy biết này không còn thấy như thật nữa mà là cái thấy biết củ. Vì thế cảm thọ chỉ là ảo giác, chẳng khác gì những gợn sóng nổi lên bất thường, có đến rồi lại đi chớ chẳng dính dấp gì tới cái Tôi cả. Khi khổ đau hay hạnh phúc phát sinh, con người thường hay đồng hóa mình với những cảm xúc của mình cho nên họ bị hành hạ bởi sự hiểu biết sai lầm bởi vì tất cả hạnh phúc hay khổ đau đó cũng chỉ là vô thường, vô ngã chớ không phải là Của Ta. Tại sao con người thích tích lũy tiền bạc, mơ ước thành ông này, bà kia, mong cầu đạt được danh vọng trong xã hội…? Bởi vì tất cả những thứ ấy sẽ mang lại cho chúng ta niềm vui, hạnh phúc tức là lạc thọ. Đơn giản chỉ có thế thôi. Nhưng rất tiếc không có niềm vui hay hạnh phúc nào vĩnh viễn ở mãi với chúng ta, nó đến rồi ra đi (duyên sinh, duyên diệt) nhanh chóng cho nên cuộc sống con người luôn mãi khổ công nhọc kế đi tìm từ hạnh phúc này đến hạnh phúc khác. Thế thì cái mà chúng ta gọi là hạnh phúc phải chăng đó là khổ đau cũng ví như viên thuốc bọc đường, khi chất ngọt tan mất thì vị đắng sẽ hiện ra.

Trong bài chuyển pháp luân đầu tiên, Đức Phật đã đưa ra hai thái cực: một bên là ái dục, hạnh phúc và bên kia là đau khổ, bất toại nguyện. Con đường Đức Phật chọn là con đường trung đạo nghĩa là hãy tránh xa hai thái cực đó vì cả hai đều đưa chúng sinh đến chỗ phiền lụy, khổ đau. Con đường trung đạocon đường thực hành chân chính mà ở trong đó, không có hình bóng của khoái lạc, ngay cả thiện ác, tốt xấu cũng không còn. Bởi vì tất cả những ý niệm hạnh phúc hay khổ đau, tốt hay xấu đều còn nằm trong phạm trù của ý thức phân biệt nhị nguyên. Do đó khi nhập vào thiền định thì ý niệm bị diệt, ý thức không còn tác động được nữa, hành giả chỉ còn sống trong tỉnh thức nghĩa là trong thời điểm đó hành giả biết rất tỏ tường, sáu căn vẫn sáng tỏ, nhưng không tác ý được nữa cho nên toàn bộ tư tưởng, lời nói cho đến hành động đều bị diệt nghĩa là không còn suy nghĩ, nói năng hay cử động tay chân cho đến khi xuất thiền. Lúc đó tâm hành giả hoàn toàn thanh tịnh và đây là con đường giải thoát, chứng nhập chân lý. Chân lý có thể nói là khả năng hiểu biết ngoài tánh cách điều kiện, tổng hợp và giới hạn của khoa học thế gian. Thông thường, những lạc thú của con người chỉ là những hạnh phúc phù du, giả tạm, lừa phỉnh chẳng khác gì miếng mồi móc vào một lưỡi câu. Khi đã nuốt miếng mồi mà mình đang thèm muốn thì tức thì lưỡi câu kia cũng sẽ móc vào cổ họng của mình vì thế không có hạnh phúc nào trên thế gian của con người bình thường mà không ngầm chứa những nỗi khổ niềm đau về sau. Ngược lại Niết Bàn, tạm gọi là hạnh phúc tối thượng, là sự an lạc thanh tịnh trong tâm hồn mà trong đó không còn hình bóng của tham, sân, si cho nên họ không còn tranh chấp, đố kỵ cho những ảo ảnh phù du, giả tạm của thế gian.

3)Tưởng uẩn (Perceptions): Tưởng là tưởng tượng, là suy tưởng. Vậy tưởng cái gì? Chấp có cái Ta, một bản ngã là tưởng. Chấp có ngã sở cũng là tưởng. Ngồi đây mà nhớ về quá khứ là tưởng, suy nghĩ về hiện tại là tưởng và lo lắng cho tương lai cũng là tưởng. Mở mắt nhìn thế gian là tưởng, tai nghe âm thanh là tưởng…Mở mắt không nhìn gì cũng là tưởng, nghĩ quanh nghĩ co là tưởng. Đến khi đi ngủ, nhớ trước nhớ sau là tưởng. Thậm chí ngay cả khi ngồi thiền mà đầu óc cứ quay cuồng nhớ nghĩ từ việc này đến việc khác là tưởng. Có tưởng là có vướng mắc, còn chướng ngại khiến cho trí tuệ bị ràng buộc khó phát triển.

Tưởng đóng vai trò rất quan trọng đối với các em học sinh, sinh viên. Tùy theo tác dụng rộng hẹp, hay sâu cạn của tưởng ảnh hưởng đến trí nhớ của các em. Bởi thế có người học đâu nhớ đó công danh thành đạt, ngược lại cũng lắm người học trước quên sau. Thí dụ chúng ta trong quá khứ đã bị phỏng lửa cho nên bây giờ khi thấy lửa cháy liền hồi tưởng nên không dám sờ tay vào lửa nữa. Ngược lại, một đứa bé chưa bị phỏng nên khi thấy lửa nó liền đưa tay rờ. Đó là đứa bé đang sống với trực tâm tức là bằng thức chớ chưa có tưởng. Người còn trẻ, trí óc hoạt động tốt, tưởng rất nhạy bén nên vừa thoáng là nhớ ngay. Đến khi tuổi già, bộ óc trì trệ nên nhớ trước quên sau. Đó là chưa kể những người bị bệnh Alzheimer (lãng trí) dần theo thời gian phần nhớ trong bộ óc tức là tưởng uẩn gần như bị hư hỏng hoàn toàn cho nên họ không còn nhớ gì về quá khứ. Thậm chí ngay cả con cháu đến thăm họ cũng không nhận ra. Người trẻ thì tưởng về quá khứ ít, ham sống với hiện tại và mong cầu nhiều cho tương lai. Đến lúc về già thì tưởng rất nhiều về quá khứ, ít chấp nhận hiện tại và không còn mấy quan tâm về tương lai.

Một ngày nọ có một vị tu hành lên đò để sang sông. Ngặc nổi cô lái đò lại rất trẻ đẹp nên vị sư nầy cứ lấm liếc nhìn cô ta. Khi sang bến, thay vì phải trả tiền đò như những người khác, cô lái đò đòi tiền vị tu sĩ gấp đôi. Ngạc nhiên, vị tu sĩ hỏi :

- Tại sao thí chủ lại tính tiền tôi nhiều gấp đôi vậy? 

Cô lái đò đáp :

- Khách đi đò thì họ chỉ đi đò nên tôi tính tiền có một, còn Ngài thì vừa đi đò vừa ngắm nghía tôi nên tôi phải tình tiền gấp đôi.

Sau khi hoàn thành Phật sự vị tu sĩ phải trở lại bến đò để về chùa, nhưng lần nầy vị tu sĩ lấy nón che mặt lại khi sang sông. Khi đến bến thay vì chỉ trả một đồng tiền đò thì cô lái đò lại đòi đến bốn đồng. Quá đỗi ngạc nhiên, vị tu hành hỏi:

- Tại sao thí chủ lại đòi tiền tôi quá nhiều thế?

Cô lái đò đáp :

- Khi qua sông thì Ngài chỉ lấy mắt nhìn tôi nên tôi đòi tiền gấp đôi, bây giờ trở về Ngài không nhìn tôi bằng mắt mà Ngài nhìn tôi bằng tâm tưởng. Cái nhìn của mắt có giới hạn nên tôi chỉ đòi hai đồng còn tâm tưởng thì vô biên vô lượng, ai biết Ngài đang nghĩ gì hay muốn làm gì nên tôi phải đòi tiền gấp bốn lần là như vậy.

Cái nhìn trong tâm là tưởng cho nên cái nhìn đó không có giới hạn. Trong khi đó có người nhìn mà không tưởng, nhìn sao thấy biết vậy.

Dựa theo Phật giáo, tưởng là nhóm tri giác có khả năng nhận biết đối tượng là gì, đây là khả năng kinh nghiệm của sáu giác quan và sáu đối tượng của giác quan. Sự nhận biết đối tượng có hai loại: một là nhận biết đối tượng bên ngoài như mắt thấy sắc nhận biết đó là cái nhà, chiếc xe, tai nghe âm thanh nhận ra tiếng chim hót, tiếng khen, lời chửi mắng...; hai là khả năng nhận biết đối tượng bên trong, tức là các đối tượng tâm lý như những khái niệm, hồi tưởng, ký ức, kinh nghiệm... Như vậy, tưởng uẩn là cái thấy, cái biết của mình về con người, hoặc sự việc hay sự kiện. Vì vậy, tri giác là một trong những tác dụng của thức.

Sự có mặt của tri giác là sự có mặt của kinh nghiệm. Tri giác tùy thuộc vào những kinh nghiệm đã qua cho nên khi thấy đóa hoa thì biết đây là đóa hoa bởi vì cái tri giác về đóa hoa đã có sẵn trong A lại da thức. Nhưng làm thế nào để biết đó là đóa hoa? Khi ý thức muốn so sánh thì Mạt na thức liền chuyển tư tưởng đó vào A lạ da thức và sau khi so sánh các kinh nghiệm của các đóa hoa đã có trong đó xong thì một lần nữa Mạt na thức liền chuyển ý tưởng đó cho tưởng uẩn thành ra “tri giác” tức là “sự thấy” hay là “sự nhận ra” vật đó là đóa hoa. Vì vậy tri giác dễ bị đánh lừa bởi kinh nghiệm, do vì thực tại thì luôn sinh động. Tại sao? Bởi vì chúng ta chỉ thấy đóa hoa dựa theo quan niệm của mình chớ không thấy thật tánh của đóa hoa tức là “tự nó thật sự là”. Khi nhìn đóa hoa chúng ta cho rằng mình đang nhìn đóa hoa, nhưng đóa hoa là tên do mình đặt cho nó chớ tự nó “không phải là” đóa hoa “hay là” đóa hoa. Mà thật chất của nó là sự tổng hợp của đất, nước, gió, lửa qua trùng trùng duyên khởi kết thành hình tướng rồi chúng ta đặt tên hình tướng đó là đóa hoa. Do đó thật tánh của hoa là không tánh vì hoa là do sự kết hợp của trùng trùng duyên khởi chớ đóa hoa không tự nó có hay tồn tại được. Vì vậy cái biết của tri giác là cái biết “không thật” mà là cái biết của duyên khởi cho nên tri giác tồn tạiđiều kiện, cho nên chúng là vô thường, trống rỗng và do duyên sinh vì vậy tri giác đầy hư vọngchúng ta thường gọi là vọng tưởng. Con người thường đồng hóa mình với những gì mình ý thức và nhớ tưởng đến những kỷ niệm, ký ức, kinh nghiệm trong quá khứ khiến cho tham sân si phát sinh. Sự hiểu biết sai lầm này trở thành thói quen chất chứa trong tiềm thức khiến tâm con người phát sinh vô số vọng tưởng và biến cuộc sống trở thành điên đảo.

Thọ và Tưởng là hai thành tố rất quan trọng trong ngũ uẩn bởi vì từ cảm Thọ những khổ, vui của cuộc đời mà lòng tham Ái mới nổi dậy. Một khi trạng thái luyến ái bám vào thì con người phải nắm chặt lấy đối tượng nên gọi là Thủ. Cũng do nơi Thủ mà con người phải làm nô lệ cho khát vọng của mình mà nhắm mắt chạy theo dục lạc và từ đó nghiệp phát sinh để phải chịu sinh tử trầm luân. Tưởng là nhớ, nghĩ lại những cảm thọ đã xảy ra khiến con người luôn sống trong ảo tưởng. Vì thế ngày xưa các vị Thánh giả sau khi vào Tứ thiền thì họ đi thẳng vào Diệt Thọ Tưởng địnhtrở thành Thánh giả A la hán.

Khi vào trong Diệt thọ tưởng định, họ bắt đầu diệt khẩu hành, thân hành rồi đến ý hành. Họ diệt luôn hơi thở, nhưng không chết, thân nhiệt trong người còn nóng và sáu căn vẫn sáng tỏ.

Bây giờ hãy lắng nghe Tôn giả Kāmabhū diễn tả sự khác nhau giữa người chết và người nhập Diệt thọ tưởng định:

-Đối với người đã chết, đã mệnh chung, thân hành người ấy được đoạn diệt, được khinh an; khẩu hành được đoạn diệt, được khinh an; ý hành được đoạn diệt, được khinh an, thọ mạng được đoạn tận; sức nóng được tịnh chỉ; các căn bị hủy hoại. Còn Tỳ-kheo đã chứng đạt Diệt thọ tưởng định, thân hành được đoạn diệt, khinh an; khẩu hành được đoạn diệt, khinh an; ý hành được đoạn diệt, khinh an; thọ mạng không bị đoạn tận; sức nóng không bị tịnh chỉ; các căn được trong sáng.

Ở trong Diệt Tận Định, hành giả bắt đầu tịnh khẩu, tịnh thân, tịnh ý và sau cùng là tịnh hơi thở. Người vào trong định này thì hơi thở không còn, nhưng sức nóng trong người vẫn duy trìdĩ nhiên tất cả các căn vẫn trong sáng. Khi xuất Diệt Tận Định thì ý hành phát khởi trước nhất, rồi đến thân hành và sau cùng khẩu hành mới tác động. Cái khác nhau giữa người đi vào Diệt Tận Định và người chết là người đi vào định này cũng chấm dứt hơi thở, thân thể bất động, miệng không còn nói, nhưng hơi ấm vẫn còn nên không chết.

Khi đắc quả A-la-hán rồi thì tất cả phiền não, các lậu hoặc đều bị loại trừ và vị A-la-hán hoàn toàn thoát khỏi mọi sinh tử khổ đau.

4)Hành uẩn (Mental formations or Thought Process): Hành có nghĩa là tác ý, là ý muốn làm phát xuất từ bộ óc rồi sau đó mới chuyển thành tư tưởng, lời nói hay hành động. Thí dụ trước khi muốn đi, bộ óc phải có tác ý muốn đi rồi sau đó hệ thống thần kinh trung ương chuyển đến khiến đôi chân bước đi. Nói cũng vậy, trước khi nói phải có tác ý muốn nói hay suy nghĩ cũng phải có tác ý suy nghĩ trước khi tâm suy nghĩ về bất cứ đối tượng gì. Nhờ tác ý này mà thân thể của con người mới hoạt động theo ý muốn của mình được. Ngược lại khi về già tuy có tác ý muốn đi, nhưng thân quá yếu hay bệnh tật nên không đi được. Hoặc tác ý muốn nhớ lại kỷ niệm nào đó trong quá khứ, nhưng tưởng uẩn không còn hoạt động nhạy bén nên nhớ đầu quên đuôi, không đâu ra đâu cả. Tuy nhiên không phải có thân là ta có tác ý cho mọi hành tác của mình được. Thí dụ như tim thì luôn đập bất chấp ta muốn hay không. Máu phải lưu thông, hệ thống não bộ thần kinh lúc nào cũng hoạt động chằng chịt, rất phức tạp chẳng khác chi có hàng ngàn bộ máy vi tính hoạt động không ngừng từ trong bộ óc cho đến trên khắp thân thể của chúng ta.

Vì thế khi con người có những tư tưởng xấu ác, lời nói hung dữ hay hành động tàn ác thì trong tâm phải có tác ý bất thiện đó. Ngược lại nếu chúng ta có những tư tưởng tốt, lời nói hài hòa, hành động nhân ái thì đây là những tác ý thiện. Nói chung tập hợp của tất cả “tác ý” thiện hay bất thiện được thể hiện bằng tư tưởng, lời nói hay hành động thì gọi chung là hành uẩn. Ở đây, Đức Phật muốn chỉ rõ tận tường nguồn gốc phát sinh ra tư tưởng, lời nói hay hành động để con người có thể dùng tỉnh thức chánh niệmkiểm soát nó. Vì thế trong Kinh Tứ Niệm Xứ, Đức Phật dạy rằng: “ Khi tâm tham, ta biết tâm tham. Khi tâm không tham, ta biết tâm không tham. Sân và Si cũng vậy…” Khi thực hành chánh niệm để biết rõ những biến hành (tác ý) của tâm thì con người bây giờ mới có thể làm chủ thân, khẩu, ý của mình được. Muốn luôn sống trong tỉnh thức chánh niệm thì con người phải nỗ lực liên tục, không gián đoạn, chứ không phải siêng năng tùy lúc tùy thời. Sự theo dõi, quán sát tâm của mình cũng ví như cha mẹ theo dõi con cái, lúc nào cũng luôn bảo vệ không cho chúng vấp ngã, làm bậy và dạy cho chúng biết và thực hành điều đúng. Thí dụ niệm Phậtthiền chỉ nghĩa là trong lúc hành giả niệm Phật thì tâm họ cột vào hồng danh chư Phật (tầm và tứ) khiến cho vọng tưởng tạm dừng lại (chỉ), nhưng khi hết niệm thì vọng tưởng phát tác trở lại tức thì khiến cuộc sống trở thành điên đảo. Vì thế nếu luôn sống trong tỉnh thức chánh niệm, hành giả sẽ làm chủ thân, khẩu, ý của mình. Từ đó cuộc sống sẽ nhẹ nhàng, thanh thoát, yên vui, tự tại, và sẽ không còn lo lâu, phiền não.

Bây giờ nếu thực hành theo Tứ Niệm Xứ dựa trên quán hơi thở sẽ giúp chúng ta thấy rõ hơn. Khi thực hành đứng đắn tỉnh thức chánh niệm tinh cần thì hành giả sẽ loại được tất cả mọi tham đắm chấp trước nơi trần gian. Tại sao? Thí dụ khi ta hít vào thì chúng ta tuệ tri chúng ta hít vào và khi thở ra chúng ta tuệ tri chúng ta thở ra cho nên chúng ta không dính vào cái hơi hít vào. Và khi thở ra xong thì chúng ta tuệ tri hơi thở sắp hít vào chớ không dính vào hơi thở ra. Nói thế thì sự vận hành luôn luôn mới nơi mình. Con người lầm lẫn cho rằng hơi thở hít vô, thở ra là chuyện làm củ lập đi lập lại, nhưng trên thực tế mỗi hơi thở cho dù là hít vô hay thở rahoàn toàn mới vì mỗi lần hít vô chúng ta đem dưỡng khí (O2) mới vào nuôi thân và khi thở ra chúng ta đem thán khí (CO2) củ ra ngoài. Do đó nếu củ thì làm sao con người sống được. Bây giờ, nếu quán sát tinh tế thì mỗi sát na toàn thân chúng ta luôn có sự thay đổi mới hơn, từng luồng dưỡng khí (O2) hít vào tuy rất nhỏ nhưng cũng đem đến cho ta sự sống mới. Thở ra cũng vậy, khi thở ra thì từng hơi mới tiếp tục đi ra và khi hít vào thì cũng từng hơi mới từ từ đi vào. Nói cách khác cơ thể chúng ta thay đổi từng giây từng phút hay nói đúng ra nó thay đổi từng sát na và do đó sự sống cũng hiện hữu trong cái mới này. Vậy thì dựa theo Tứ Niệm Xứ, đời sống con người không có sát na nào dừng lại cái củ cả bởi vì dừng lại là làm phá vở đời sống hiện thực của chính mình rồi. Như thế dựa theo quán niệm Tứ Niệm Xứ thì hiện thực đời sống của con người lúc nào cũng mới, không bao giờ dừng lại, và nó thể hiện sức sống mảnh liệt của vũ trụ cho nên nếu con người làm dừng lại bất cứ một hiện tượng nào thì người đó vô tình phá vở những hiện thực đang xảy ra. Tại sao? Bởi vì cái hiện thực đang tiếp tục xảy ra không hề có một phút giây củ vì nó chỉ biến chuyển theo một chiều đến của thời gian cho nên giây phút qua đi thì chúng ta không bao giờ có thể nắm bắt nó lại được. Nói theo toán học thì thời điểm t2 = t1 + dt thành thử cứ một sát na (dt) xảy ra thì sẽ không cách nào tìm thấy t1 trở lại vì nó đã qua rồi. Vì thế Đức Phật dạy rằng:” “Quá khứ đã qua đi không bao giờ nắm bắt lại được”. Chúng ta thường hayquan niệm lầm lẫn rằng hơi thở là chỉ lập đi lập lạ nên chẳng có gì mới lạ, nhưng dựa theo thiền Tứ Niệm Xứ thì tuy hơi thở lập đi lập lại nhưng nó không hề củ vì mỗi hơi thở hít vô là mang theo dưỡng khí mới và khi thở ra là đem thán khí mới ra ngoài cho nên hơi thở lúc nào cũng mới. Hơi thở mới mang theo dưỡng khí nương theo dòng máu chạy khắp tế bào trong cơ thể cho nên toàn thân cũng vì thế mà chuyển mới theo. Từ nhận diện những biến hành của hơi thở chúng ta có thể trực nhận được bộ mặt thật của cuộc đờinhận ra mọi quan hệ của đời sống rất rõ ràng. Đó là không những chỉ riêng con người mới sống với cái mới từng sát nathế gian vũ trụ cũng thế. Từ nhân sinh vũ trụ, chim bay cá lặn bất cứ vật gì thuộc thế giới hữu vi đều chuyển mình theo cái mới hết. Thế thì nếu chúng ta sống đúng với cái mới trong từng sát na thì chúng ta sẽ nhận biết rất rõ ràng thế gian cũng đang biến chuyển theo cái mới giống như chúng ta vậy. Đây là một điều rất tế nhị mà lại rất quan trọng mà con người không bao giờ để ý đến. Ngày xưa Đức Phật dựa theo thiền Tứ Niệm Xứkhám phá ra chân lý Vô Ngã và thuyết Duyên sinh, Duyên diệt. Đức Phật đã khẳng định rằng tất cả mọi hiện tượng trong thế gian này đều không ngừng tác tạo. Vì là do nhân duyên, nhân này quả nọ, mà thành chớ không có một vật thể nào tự chúng có được nên tất cả mọi hiện tượng đó không có thực thể, không có tự tánh tức là Vô Ngã. Thêm nữa, lá phổi của con người là một cơ năng đàn hồi được cấu tạo bởi khoảng 300 triệu phế nang. Đây chính là nơi chủ yếu xảy ra quá trình trao đổi giữa thán khí và dưỡng khí cho nên đối với người bình thường thì sự hô hấp (thở ra, hít vào) rất bình thường nên số lượng dưỡng khí hấp thụ vào phổi rất cao (99%). Ngược lại đối với người bệnh hay hút thuốc lá nhiều thì phế nang bị cứng lại cho nên việc hoán chuyển dưỡng khí giảm xuống (dưới 90%) khiến cơ thể và hệ thống não bộ hoạt động kém đi. Vì thế nếu biết điều hòa hơi thở thì thân, tâm nhẹ nhàng ít đau bệnh và thiền địnhphương pháp thực dụng nhất trong việc điều hòa hơi thở của mình. Khi chúng ta lo lắng, lo sợ hay buồn phiền thì hơi thở dồn dập, tim đập mạnh. Lúc đó bạn chỉ cần hít vào thở ra thật mạnh rồi sau đó hít thở bình thường thì những lo lắng kia (vọng tưởng) sẽ biến mất.

Ngày xưa Đức Phật thực hành phương pháp Quán Niệm Hơi Thở dưới cội Bồ đề. Nhờ áp dụng phương thức này, Đức Phậtthể nhập định, xuất định và sau cùng trở thành đấng giác ngộ. Sau khi thành Phật, Đức Phật đã đem phương pháp quán niệm hơi thở dạy cho đệ tử xuất giatại gia thực hành cho đến khi Ngài nhập Niết bàn. Đức Phật đã diễn tả lại việc tu tập pháp Quán Niệm Hơi Thở qua 16 đề mục thực tập ((Trung Bộ Kinh 118) mà trong đó phần đầu gồm có 12 đề mục hướng dẫn hành giả nhập định và bốn giai đoạn sau cùng giúp hành giả cảm nghiệm và những gì cần làm sau khi xuất định.

http://thuvienhoasen.org/p15a982/2/118-kinh-nhap-tuc-xuat-tuc-niem-kinh-quan-niem-hoi-tho-anapanasati-sutta

Nhưng quan trọng nhất, Hành là tác ý, là động cơ phát sinh ra thân, khẩu, ý cho nên hành uẩn mang tính chất tác nghiệp và đây chính là động lực đưa con người đi tái sinh, luân hồi trong sinh tử. Khi các giác quan tiếp xúc với cuộc đời thì tham lam, sân hậnsi mê khởi dậy, hủy diệt tâm hồn tốt đẹp của chúng ta tạo thành những trận cuồng phong làm cho cuộc sống chao đảo chông chênh, mất hạnh phúc. Khi lòng tham ái phát khởi, tính sân hận bùng lên khiến tâm con người thiếu sáng suốt mà có ngôn ngữ sai lầm, hành động bất chính. Thậm chí khi chạy theo si mê thì chúng ta thấy thiện thành ác, ác thành ra thiện, xấu thành tốt và tốt thành xấu. Vì thế dựa theo tinh thần Phật giáo, thiện là những tư tưởng, lời nói hay hành động không chạy theo tham, sân, si. Ngược lại là ác.

 Vì hành uẩn là những hiện tượng tâm lý nên được gọi là tâm sở. Duy thức học chia thành 51 tâm sở gồm cả thọ, tưởng, tức là cảm giáctri giác cũng gọi là hành. Nhưng ở đây không xếp cảm giáctri giác vào nhóm hành vì thọ và tưởng không có khả năng tạo nghiệp và quả của nghiệp. Hành uẩn tồn tại nhờ các điều kiện do duyên sinh nên chúng vô thường, trống rỗng và biến động bất tận. Mỗi uẩn chỉ có thể làm công việc của chính nó. Thọ uẩn chỉ kinh nghiệm lạc thọ, khổ thọvô ký thọ. Tưởng uẩn đóng vai trò nhận ra đối tượng là cái gì. Thức uẩn chỉ làm nhiệm vụ nhận biết đối tượng (chỉ biết thấy, biết nghe, biết ngửi v.v...). Nhưng hành uẩnđặc tínhphản ứng hay tác động của tâm và nó là nguyên nhân của đi, đứng, nằm, ngồi, co, duỗi, di chuyển, cười, nói, nghĩ, thấy, nghe... và tất cả những hoạt động khác.

Do sự kích thích của hành uẩn cho nên tất cả hành động về thân, khẩu, ý xảy ra. Bởi vậy, thân, khẩu, ý là sự biểu hiện của hành uẩn, nhưng khi hành uẩn biểu hiện qua thân, khẩu, ý thì chúng ta hiểu lầm rằng: Đó là linh hồn, là tự ngã, là Tôi.

5)Thức uẩn (Consciousness): Thức là có khả năng rõ biết, phản ảnh thế giới hiện thực. Khi giác quan tiếp xúc với đối tượng, thức nhận biết sự có mặt của đối tượng, thức không nhận ra đối tượng ấy là gì, là cái gì, màu gì... đó là chức năng của tri giác (tưởng); thức chỉ nhận biết sự hiện diện của đối tượng giống như tấm gương phản chiếu tất cả những hình ảnh đi ngang qua nó.

A) Đối với Phật giáo Nguyên thủy, thức được hiểu như là dòng chảy liên tục của các ý niệm. Các ý niệm này tùy thuộc nhiều yếu tố khác mà phát sinh, Đức Phật gọi quá trình tuỳ thuộc phát sinh nầy là “duyên khởi” (paticasamupàda). “Thức” chỉ là một mắc xích trong 12 mắc xích duyên khởi mà thôi. Đối với Phật giáo Nguyên thủy thì phần tâm linh chỉ có hai cái tâm:

1)Tâm thứ nhất là cảm giác, là cái biết chưa có sự phân biệt. Đó là nhãn thức, nhĩ thức, tỷ thức, thiệt thứcthân thức. Cái biết này chính là cái biết của trực giác cho ta những cảm giác dễ chịu, khó chịu, không dễ chịu, không khó chịu. Tâm này còn gọi là tiền ngũ thức nghĩa là thấy sao biết vậy tức là trực tâm.

2)Tâm thứ hai là tư tưởng tức là ý thức. Nó mượn sự hoạt động của bộ óc để phát hiện tức là phân biệt tốt xấu, phải quấy, thịnh suy, vinh nhục, ngon dở, thân sơ…Tâm này là quan trọng và nguy hiểm nhất vì nó sai sử con người vào chỗ đọa lạc. Ý thức rất lanh lẹ cho nên nếu chúng sinhsuy nghĩ việc lành, việc tốt thì ý thức đứng đầu. Ngược lại, nếu chúng sinh tính toán tạo tác việc ác, việc bất thiện thì nó cũng đứng trên hết nghĩa là “Công vi thủ, tội vi khôi”. Vì thế nếu người tu vào thiền định, diệt được ý thứcthoát ly sinh tử tức là được liễu sanh thoát tử ngay.

Vì tầm quan trọng của ý thức, Đức Phật dạy trong Kinh Pháp Cú rằng:

Tâm dẫn đầu các Pháp

Tâm làm chủ tạo tác

Đối với tâm ô nhiễm

Nói năng hay hành động

Khổ não bước theo sau

Như bánh xe lăn theo

Dấu chân con vật kéo (Pháp Cú 1)

Ngược lại:

Tâm dẫn đầu các Pháp

Tâm làm chủ tạo tác

Đối với tâm thanh tịnh

An lạc bước theo sau

Như bóng không rời hình (Pháp Cú 2)

B) Bây giờ Phật giáo Đại thừa giới thiệu thêm hai tâm nữa. Ngoài sáu thức căn bản ở trên, ngài Vô Trước, Thế Thân của Duy Thức tông đã giới thiệu thêm Mạt na thứcA lại da thức để giúp chúng sinh thấy rõ công năng, sự vận hành của ý thức.

3)Tâm thứ ba là thức thứ bảy tức là Mạt na thức. Tâm này có công năng giúp cho ý thức chọn lựa sự so sánh, phân biệt những gì có lợi cho tự Ngã tức là những gì có lợi cho Ta và cái của Ta nằm trong A lại da thức rồi sau đó quyết định sai năm thức đầu (nhãn thức, nhĩ thức, tỷ thức, thiệt thứcthân thức) hành động và dĩ nhiên tác tạo ra nghiệp. Tuy thức thứ bảy có tính toán quyết định gì đi chăng nữa thì cũng do thức thứ sáu là ý thức thúc đẩy, xúi giục cho nên ý thức mới là thức nguy hiểm nhất. Thức thứ bảy này là thức ngu si nhất và thức thứ sáu là thức khôn ngoan nhất và cũng là tội lỗi nhất trong bát thức tâm vương. Vì thế Mạt na thức thường được gọi là tâm nghiệp, tâm đồng lõa dẫn dắt chúng sinh vào biển sinh tử luân hồi.

4)Tâm sau cùng là thức thứ tám tức là A lại da thức, là kho chứa tất cả kinh nghiệm, kiến thức, ký ức, kỷ niệm và tất cả những chủng tử thiện, ác, tốt, xấu và vô ký.

Bây giờ hãy tưởng tượng A lại da thức là cái kho ví như ông vua làm chủ cả giang san, vàng bạc, gấm vóc, lụa là, binh khí…Mạt na thức ví như ông đại tướng là người đánh nam dẹp bắc tức là tạo nghiệp, nhưng chính Mạt na thức lại biết rất rõ ràng những gì nhà vua cất giữ trong cái kho. Nhưng muốn đánh đấm hay phân phát cơm gạo cho ai thì phải có sự xúi giục, hướng dẫn, chỉ bảo của ông quân sư tức là ý thức. Ông quân sư bày vẽ theo hướng nào thì ông đại tướng thực hành theo hướng đó nghĩa là vào kho lương lấy tiền gạo ra phân phát cho quân lính. Sự phân phát thì do tiền ngũ thức thực hiện. Vì Mạt na thức lúc nào cũng tính toán và làm việc gì cũng nghĩ đến lợi cho A lai da thức nghĩa là lợi cho Ta và cái của Ta nên bị ý thức đánh lừa khiến con người sa vào hầm tăm tối, tạo tội nghiệp để phải chịu quả khổ đời đời.

Dựa theo Duy thức của Vô Trước (Phật giáo Đại thừa), thức có tám loại nên gọi là bát thức tâm vương: nhãn thức, nhĩ thức, tỷ thức, thiệt thức, thân thức, ý thức, mạt na thứcA lại da thức. Thức là nền tảng của thọ, tưởng, hành. Thức là Tâm vương còn thọ, tưởng, hành là Tâm sở. Duy thức triển khai bát thức tâm với mục đích khai thác các khía cạnh sâu kín của thức. Mạt na thứcý căn, là căn cứ của ý thức đồng thời nó cũng có tác dụng nhận thức sự tồn tại của một thực thể, một bản ngã. A lại da thức là cái kho dung chứa tất cả những chủng tử của kinh nghiệm, ký ức, kiến thức và tất cả những chủng tử thiện ác hay vô ký. Mặt khác, A lại da thức làm căn bản cho các hoạt động tâm lý trở về sau khi không còn điều kiện hoạt động. Nhờ khả năng bảo tồn của A lại da thức mà các hiện tượng tâm lý phát khởi trở lại khi hội đủ các yếu tố. Có thể hiểu A lại da thức như là một cái kho chứa và Mạt na thức là người giữ kho. Chính Mạt na thức vào trong cái kho để chuyển các chủng tử ra hay vào mà Duy thức gọi là hiện hành hay biến hành và từ đó tưởng uẩn mới biết được vật đó là gì. 

Mặc dù thức uẩn là nền tảng của tâm lý nhưng nó không tồn tại độc lập, không thể tự chủ bởi vì thức uẩntồn tại cũng bởi do duyên sinh. Thí dụ nếu không có sắc, thọ, tưởng, hành thì không thể nào có thức được cho nên mối quan hệ của ngũ uẩn là bất khả phân ly vì vậy đạo Phật không chấp nhận có một thức nào đó độc lập, tự chủ như khái niệm về một linh hồn bất tử chẳng hạn. Tuy A lại da thức là một cái kho chứa nhóm, nhưng nó biến chuyển vận hành liên tục không ngừng nghĩ, có lúc chuyển chủng tử mới vào và có khi đưa chủng tử ra gọi là biến hành. Vì sự biến chuyển này mà con người mới có thể tu thành Thánh nhân hay trở thành ác quỷ. Còn linh hồn là cố định, bất biến cho nên đạo Phật phủ nhận có một linh hồn sống giữ chết đem về. A-lại-da hàm chứa mọi nội dung của thức. Nội dung này luôn luôn biến đổi theo hoàn cảnh sống và theo hành động của chúng sinh. Chính đấy là năng lượng, là sức mạnh gọi là nghiệp lực mà khi một người chết đi, nghiệp lực đẩy A-lại-da nương gá vào một thân thể mới vừa tượng hình có hoàn cảnh phù hợp với nó. Đó là ý nghĩa của “linh hồn đi đầu thai” mà Phật giáo gọi là Thức đi đầu thai

Tóm lại, ngũ uẩn bây giờ được hiểu là: Sắc là thể xác, Thọ là tình cảm, Tưởng là lý trí, Hành là tác ý tức là ý chí và sau cùng Thức là nhận thức. Thế thì, trong con người chúng ta không có gì ngoài năm uẩn. Năm uẩn kết hợp thì hình thành kết tạo ra con người tức là có sự sống. Đến khi nhân duyên hết, năm uẩn tan rã thì con người chết. Nhưng chết không phải là hết, chết để rồi tái sinh thành con người mới và chu kỳ này sinh tử này tiếp diễn liên tục mà nhà Phật gọi là luân hồi. Do vậy, khi còn tạo nghiệp cho dù là thiện hay ác vẫn phải chịu tái sinh để thọ báo những kết quả khổ, vui do chính mình đã gieo.

Thế thì ngũ uẩn vận hành như thế nào?

Thí dụ khi thắp một nén nhang thì lỗ mũi tiếp xúc với mùi thơm của nhang nghĩa là tỷ căn tiếp xúc với hương trần thì sự tiếp xúc đó gọi là sắc uẩn tức là chưa có cái biết bởi vì nhang trầm là vật lý còn mũi là sinh lý (có sự sống). Sau đó giây thần kinh thuộc về khứu giác tiếp xúc các mùi trong các tuyến của lỗ mũi khiến các giây thần kinh rung động mà tạo ra cảm giác thích hay không thích, vui hay buồn tức là thọ uẩn. Thọ uẩn tiếp nhận nên có cái biết nhưng chưa có sự phân biệt. Sau đó tất cả cảm giác vui buồn, thích hay không thích đó được chuyển thẳng vào trong hệ thống trung ương nảo bộ tức là bộ óc. Khi bộ óc tiếp xúc với những cảm giác vui buồn, thích hay không thích thì tư tưởng tức là tưởng uẩn mới bắt đầu phân biệt. Nhưng muốn phân biệt thì nó phải nhớ lại. Mà cái kho chứa tất cả những kinh nghiệm, ký ức, kỷ niệm hay tất cả những chủng tử thiện ác lại nằm trong thức uẩn tức là A lại da thức. Bây giờ Mạt na thức đưa tư tưởng vào trong kho A lại da để tìm cách so sánh phân biệt với những ký ức của mùi vị đã tồn trữ trong đó vì thế tưởng uẩn liền cho ta sự phân biệt để biết mùi thơm đó thơm như thế nào vì nó đã so sánh với những mùi thơm có sẵn trong tàng thức rồi. Thế thì tưởng uẩn là cái biết có sự phân biệt tức là tri giác. Chính Mạt na thức đưa tư tưởng từ ngoài vào trong thức uẩn (A lại da thức) để so sánh rồi sau đó cũng chính Mạt na thức nghe theo tư tưởng (ý thức) mà sai sử hành uẩn thực hành những gì mà tư tưởng (ý thức) mong muốn. Do đó một khi ý niệm tức là tư tưởng (ý thức) đã hoàn thành thì nghiệp sẽ sai khiến thân và khẩu tác tạo tức là từ tưởng uẩn chuyển sang hành uẩn khiến con người tác tạo ra tội nghiệp để phải chịu sinh tử luân hồi. Vì thế ý niệm là nhân, là chủ động để sanh ra thân và khẩu nghiệp tức là quả. Sau khi thân, khẩu tác tạo ra nghiệp thì tất cả những chủng tử thiện, ác đó bây giờ sẽ dung chứa trở lại trong thức uẩn (A lại da thức). Vậy thức uẩn là cái kho dung chứa tất cả những chủng tử của kinh nghiệm, ký ức, kiến thức và tất cả những chủng tử thiện ác hay vô ký. Thế thì cái nhân mà chúng sinh đã tác tạo được chứa trong A lại da thức cho nên khi có duyên thì nhân duyên sẽ phát khởi mà sinh ra quả báo. Cũng như hạt giống (nhân) có nước (duyên) sẽ sinh mầm nẩy giống rồi sinh cành sinh lá.

Ngày nay chiếc máy vi tính (Computer) chạy rất nhanh (high speed), chứa biết bao dữ kiện (documents, data), nhưng thật ra sự hoạt động của nó giống y như là sự hoạt động của ngũ uẩn của con người. Bộ óc của máy vi tính là CPU (Central Processing Unit) (đơn vị trung tâm xử lý) sản xuất bởi Intel (hoặc AMD: Advanced Micro Devices). Intel lần đầu tiên giới thiệu con chip Intel 4004 năm 1971 chứa khoảng 2250 transitors và có 16 chân. Đến năm 2006 Intel giới thiệu con chip Intel Northwood P4 có sức chứa 55 triệu transitors và có 478 chân. Năm 2011, Intel giới thiệu con chip Sandy Bridge-E có trên hai tỷ (over two billion) transitors. Trong những thập niên tới, chúng ta sẽ không lạ gì khi thấy xuất hiện nhiều con chip rất nhỏ, chạy rất nhanh làm thay đổi cách sống của nhân loại hằng ngày từ máy vi tính, đến điện thoại di động và biết bao ứng dụng khác. Càng nhiều transitor thì máy vi tính càng giải quyết nhiều công năng phức tạp trong thời gian nhanh nhất. Để tăng vận tốc và công năng xử lý, Intel gép những CPU lại với nhau nên có những danh từ như Dual-core Processor tức là có hai CPU ghép chung lại. A Quad-core Processor chứa 4 cái CPU và xa hơn nữa họ có thể ghép 6 cái CPU (a hexa-core processor) hoặc 8…

Bộ óc CPU có hai nhiệm vụ là:

 1)Tính toán những phép như nhơn, chia, trừ, cộng đơn giản cho đến giải

quyết những phương trình toán học rất phức tạp… gọi là ALU (Arithmetic logic unit) tức Mạt na thức.

 2)Chức năng thứ hai là CU (Control unit)(đơn vị điều khiển) có nhiệm vụ xử lý nghĩa là thông dịch các đòi hỏi của chương trình và sau đó hoạt động xử lý nó. Nói cách CU tác dụng như ý thức dùng để phân biệt, sai sử bộ óc (CPU) chạy tới, chạy lui. Tốc độ xử lý nhanh hay chậm tùy theo con chip mạnh hay yếu. Đơn vị điều khiển (CU) (ý thức) sẽ ra lịnh cho mỗi CPU (tiền ngũ thức) hay vài CPU xử lý một chương trình, một bài toán…hay nhiều phương trình phức tạp. Phần này tùy thuộc vào người viết chương trình (Programmer) để điều khiển nó.

 Ngoài bộ óc, máy vi tính phải có phần nhớ để dự trữso sánh dữ kiện. Phần nhớ cứng (hard disk drive) dung chưa tất cả những dữ kiện mà không bị mất tức A lại da thức. Ngày nay phần nhớ này rất lớn có thể dung chứa từ Gigabytes (GB) là một tỷ bytes cho đến Terabytes (TB) là một ngàn tỷ bytes. Phần nhớ mềm (RAM) cũng có thể chứa đến nhiều Gigabytes. Để dễ hiểu RAM (phần nhớ mềm) là phần nhớ tạm thời mà bộ óc (CPU) sử dụng trước vì dễ tiếp xúc, nhưng sau đó tất cả dữ kiện được chuyển sang phần nhớ cứng (Hard drive) để lưu giữ vĩnh viễn. Vì thế khi máy vi tính bị hư (nhiễm virus) thì bộ óc (CPU) bị hư, nhưng phần nhớ cứng vẫn tồn tại nên tất cả dữ kiện (data) dung chứa trong đó không bao giờ mất được. Đến khi có máy vi tính mới thì tất cả những dữ kiện trong phần nhớ cứng (hard drive) của máy vi tính củ có thể chuyển sang hard drive của máy vi tính mới chớ không bị mất bất cứ một dữ kiện (data) nào. Ngày nay người sử dụng máy vi tính có thể thiết kế thêm hệ thống hard drive ở bên ngoài (External hard drive) máy vi tính với công năng chứa rất cao (từ 1TB cho đến vài TB) để bảo đãm không bị mất dữ kiện (data) trong trường hợp máy vi tính bị virus.

 Con người thì cũng thế, khi chết bộ óc (CPU) ngưng hoạt động, thân tứ đại tan rã, nhưng thần thức (hard drive) tức là thức uẩn (A lại da thức) được nghiệp lực chuyển nó sang một thân xác mới gọi là tái sinh. Nói cách khác, khi chết nghiệp lực sẽ chuyển tất cả những chủng tử thiện ác tốt xấu trong A lại da thứckết tập với những nhân duyên mới để định đoạt con người mới, một thân ngũ uẩn mới cho chúng ta nghĩa là chúng ta sẽ thọ sanh vào gia đình nào, làm con cái của ai và thọ lãnh phước đức lành dữ, tốt xấu như thế nào.

Tóm lại, thân và tâm của con người là sự tập hợp của ngũ uẩn chớ không có gì khác, nhưng nếu bây giờ chúng ta đồng hóa thân và tâm này là Ta, là của Ta thì Đức Phật gọi đây là tà kiến. Thí dụ như khi thân đi thì chúng ta nói rằng Tôi đi, khi mắt nhìn thì nói rằng Tôi nhìn, Tôi nếm, Tôi ngửi, Tôi nghe, Tôi biết, Tôi cảm nhận ý tưởng này nọ…nghĩa là bao giờ chúng ta cũng gắn thêm chữ Tôi vào cái thân ngũ uẩn để tự nhận đó là mình, là của mình. Thí dụ có người chỉ có ta thấy một chiếc xe. Nếu nhìn chiếc xe mà chỉ biết là chiếc xe thôi thì đây là tâm bình thường, an lạc. Ngược lại, nếu nhìn chiếc xe đó mà cho là nó đẹp hay xấu thì ta đang sống với tự ngã. Tại sao? Bởi vì Ta là người khen nó đẹp hoặc Ta là người chê nó xấu chớ chiếc xe tự nó chỉ là chiếc xe chớ không có đẹp hay xấu gì hết.

 Thế thì một khi chúng ta cộng thêm tự ngã là Ta hay Cái Của Ta vào bất cứ hiện tượng gì trên thế gian thì lập tức nỗi khổ niềm đau cũng từ đó phát sinh. Ngược lại, người giác ngộ thì mắt vẫn thấy sắc, tai vẫn nghe âm thanh, mũi vẫn ngửi mùi, lưỡi vẫn nếm thức ăn, thân vẫn có cảm xúc, nhưng chỉ thấy biết một cách khách quan, không cộng ngã kiến vào thì không bao giờ có khổ vui mà chỉ có an lạc. Tại sao? Bởi vì: “Chư Pháp tùng bổn lai, Thường tự tịch diệt tướng” nghĩa là các pháp từ xưa đến nay, tánh chúng thường vắng lặng, không hạnh phúc và cũng chẳng có khổ đau. Thế thì tất cả các Pháp từ Căn như mắt, tai, mũi, lưỡi, thân và ý đến Trần như sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp cho đến sáu Thức đều là tự tánh thanh tịnh bản nhiên nghĩa là tự tánh của chúng là vậy (như thị), không khổ, không vui. Vì thế khi nói khổ đau hay hạnh phúc là có sự hiện diện của bản ngã trong đó nghĩa là tôi khổ hay tôi hạnh phúc rồi. Thí dụ cành hoa tự nó không đẹp, không xấu, không thơm, không thúi cho nên người biết đạo thì nhìn cành hoa là cành hoa thì tâm an lạc. Ngược lại, nếu cho cành hoa là đẹp thì trong tâm đã có sự so sánh, phân biệt. Tại sao? Bởi vì mình cho nó đẹp, mình nghĩ nó đẹp…tức là có sự hiện diện của tự ngã chớ cánh hoa tự nó không đẹp, xấu chi cả. Thế thì đau khổ là không được như ý mình muốn còn hạnh phúcthỏa mãn được ý muốn của mình. Nói cách khác thỏa mãn được Cái Ta thì gọi là hạnh phúc, ngược lại không thỏa mãn được Cái Ta thì gọi là đau khổ chớ trên thế gian này không có cái gì là khổ đau hay hạnh phúc cả. Do đó khi không còn sống với bản ngã, người đó trở về sống với thực tánh pháp thì gọi là giải thoát thế thôi.

Bây giờ  biết rõ thấu đáo sự vận hành của ngũ uẩn, chúng ta thấy rõ rằng không có một xác thân nào cả mà chỉ là sự vận hành của ngũ uẩncon người lầm lẫn cho rằng đó là thân của Ta.

Tuy con người là sự kết hợp của ngũ uẩn, nhưng mỗi uẩn là vô thường vô ngã nên toàn khối cũng là vô thường vô ngã tức là Không, chẳng khác nào như cây chuối không có lõi, chỉ là sự kết tập của các bẹ chuối. Tuy nhiên, mỗi uẩn đều nương tựa vào các uẩn kia mà tồn tại. Thí dụ trong sắc uẩnthọ uẩn và trong thọ uẩnsắc uẩn rồi. Khi chúng ta có một cảm giác đau khổ, khó chịu thì cái cảm giác này gồm luôn cả thân thểtri giác, tâm tư và thức. Khi thấu rõ bản chất thật của con ngườivũ trụchúng ta đang sống thì chúng ta sẽ không còn bám vúi vào cái thân giả hợp, sẽ không còn thấy nó là Ta hay là Của Ta thì những phiền não khổ đau sẽ đoạn diệt. Hãy quán ngũ uẩn của Thân và Tâm cũng giống như một miếng sắt nóng đỏ cho nên nếu bạn nắm (chấp thủ) chỗ nào cũng bị phỏng cả. Thế giới của tham áisi mê cũng giống như miếng sắt nóng đỏ kia cho nên nếu bạn có khuynh hướng chấp thủ, bám vúi vào những kinh nghiệm của cuộc đời mà cho đó là “Tôi” hay “Của Tôi” chẳng hạn như Tôi hạnh phúc, Tôi đau khổ, Tôi tốt hay Tôi xấu…thì đó là nguyên nhân hình thành sự khổ đau trong bạn. Tâm thật sự chẳng có gì cả, không sinh cũng không diệt, nó lúc nào cũng tự do, chiếu sáng, rạng ngời mà không bao giờ bận rộn cả. Lý do tâm trở thành bận rộn chỉ vì nó bị mê mờ bởi những hiện tượng sai lầm tức là ảo tưởng về “Tự Ngã”.

Đức Phật dạy rằng ngũ uẩnvô Ngã tức là Không nên đừng dính mắc vào chúng, không xem chúng là Ta hay là Của Ta. Sau khi thành đạo, Đức Phật vẫn dựa vào thân ngũ uẩn để sống như tất cả mọi chúng sinh trên thế gian nghĩa là Ngài vẫn có thân, có bệnh, có cảm giác khổ vui, có trí nhớ, có suy nghĩ, có tâm…nhưng sự khác nhau giữa Đức Phậtchúng sinh là Ngài không dính mắc vào chúng, không xem chúng là Tự Ngã, là Ta hay là Của Ta. Đức Phật vẫn biết đấy chứ, nhưng Ngài hiểu biết cuộc đời đúng theo bản chất thật của nó (thực tánh pháp) cho nên cái hiểu biết đó không phải là Ta, là tự Ngã. Đức Phật hằng ngày cũng phải đối diện với cuộc đời như tất cả mọi chúng sinh nghĩa là Ngài hằng ngày cũng ăn, cũng nói, cũng nghe, cũng thấy biết nhưng không bao giờ Đức Phật cho rằng Ta nghe, Ta thấy, Ta nói.. vì vậy trong Ngài rất thanh tịnh, không dính mắc bởi bất cứ hiện tượng gì cho nên Đức Phật lúc nào cũng sống trong thanh tịnh tự tại Niết bàn. Thí dụ tại sao khi có ai khen hay có người nguyền rủa thì mình cảm thấy vui hay buồn? Bởi vì mình nghĩ rằng họ khen Ta hay chửi Ta tức là mình đang sống với tự Ngã. Ngược lại nếu không có cảm tính về tự Ngã thì vừa nghe xong thì nó cũng tan biến theo lời nói kia mà mình không hề khổ đau chi cả. Vì sự tác hại của cảm thọ hay dòng sông cảm thọ từ cái nghe cho nên trong Kinh Thủ Lăng Nghiêm, sau khi 25 vị Thanh Văn, Bồ-tát trình bày chỗ tu chứng của mình. Tất cả đều được xem là viên thông nhưng thật sự chưa đạt đến chỗ rốt ráo, vì 24 pháp tu dựa trên 6 trần, 5 căn (nhãn, tỷ, thiệt, thân, ý), 6 thức và 7 đại (địa, thủy, hỏa, phong, không, thức, kiến) đều vô thường và có giới hạn, duy chỉ có pháp tu Tam-ma-đề (thiền định) về nhĩ căn mà Bồ-tát Quán Thế Âm chứng ngộ mới thật sự viên thông. Đây là lối tu “phản văn văn tự tánh” nghĩa là không xuôi theo âm thanh mà trở ngược lại tánh nghe tức là từ cái nghe xoay ngược về với tự tánh của mình thì dứt vọng trở về chơn.

http://thuvienhoasen.org/p17a9672/4/kinh-thu-lang-nghiem-giang-giai-suramgama-sutra-cuon-1

http://thuvienhoasen.org/p17a9682/4/kinh-thu-lang-nghiem-giang-giai-suramgama-sutra-cuon-2

Vì tầm quan trọng của ngũ uẩn, chính ngài Xá Lợi Phất cũng dạy rằng:

Người đã đắc Quả Nhập Lưu phải gia công chuyên cần quán niệm cũng ngũ uẩn ấy một cách đầy đủ, và tự mình chứng nghiệm rằng năm uẩnvô thường, khổ, vô ngã. Kết quả là thế nào? -- Vị ấy sẽ tiến đạt thêm lên một tầng, thành tựu Đạo và Quả Nhất Lai (Tư Đà Hàm). Rồi vị Thánh Nhất Lai hành thiền về đề mục gì? -- Cũng lại ngũ thủ uẩn ấy nữa. Và do công phu hành thiền nầy vị ấy đắc Quả Bất Lai (A Na Hàm). Rồi vị A Na Hàm hành thiền về đề mục gì? -- Cũng ngũ thủ uẩn. Đến đây vị ấy đắc Quả A La Hán. Và vị A La Hán hành thiền về đề mục gì? -- Cũng ngũ thủ uẩn. Điều nầy cho thấy rằng năm uẩn: sắc, thọ, tưởng, hành, thức luôn luôn là đề mục quán niệm. Cho đến khi đã đắc Quả A La Hán rồi cũng vẫn quán niệm ngũ thủ uẩn”. 

Dựa theo sự tu chứng của Tôn giả Xá Lợi Phất, muốn có giải thoát thì hành giả cần phải gia công quán niệm để tự mình nhận biết rốt ráo rằng ngũ uẩnvô ngã nghĩa là mỗi uẩn không có tự thể cho nên năm uẩn bây giờ không có tự thể tức là không. Vì năm uẩnvô ngã nên chúng phải chịu sự thoái hóa của luật vô thường là sinh, trụ, dị, diệt. Khi thấy sự sinh diệt, không bền không chắc, có đó rồi mất đó cho nên con người mới đau khổ. Do đó, nếu hành giả tự mình chứng nghiệm rằng ngũ uẩnvô ngã, vô thường và khổ thì mọi chấp trước, bám núi vào thân, tâm sẽ không còn và lúc đó hành giả sẽ không còn bất cứ khổ ách nào tức là có giải thoát.

Triết gia Long Thọ khi viết Bát Nhã Tâm Kinh cũng khẳng định rằng nếu hành giả thực hành một cách sâu thẳm để tự mình nhận chân rằng ngũ uẩn là không tức là vô ngã nghĩa là thân, tâm này không phải là Ta, là của Ta mà chỉ do nhân duyên kết tụ thì mọi dính mắc không còn và dĩ nhiên sẽ không còn khổ đau nữa.

Tóm lại, khi nói vô ngã, Đức Phật căn cứ nơi bản thân con ngườichúng sinh mà nói vô ngã. Thế thì bản thân chúng sinh hiện hữu những gì? Chẳng qua là sắc, thọ, tưởng, hành và thức. Nếu bỏ năm thứ ấy đi thì không còn cái gì gọi là chúng sinh nữa. Nhưng vì vô minh che lấp cho nên chúng sinh luôn dựa vào ngũ uẩn đó để chấp mình làm ngã. Thậm chí có người chấp Sắc thân tứ đại là Ta, là của Ta (làm ngã). Có người lại chấp tâm làm ngã nghĩa là chỉ lo cho tâm hồn không cần để ý đến thể xác. Có người lại chấp ngã sở làm ngã nghĩa là xem tiền tài của cải vật chất là riêng của Ta, sống giữ chết đem theo (làm ngã). Bây giờ, Đức Phật chỉ rõ tất cả chỉ là vô thường, vô ngã nên đừng có kiến chấp sai lầm đó nữa. Vì vậy, Ngài mới đưa giáo lý ngũ uẩn để phân tích cho chúng sinh thấy biết tận tường rằng năm uẩn thật sự là vô ngã nên đừng chấp nó là Ta hay là của riêng Ta thì cuộc đời sẽ không còn phiền não, khổ đau. Dựa theo tinh thần Phật giáo, tất cả mọi vật thể trên thế gian này đều là vô thường, vô ngã ngay cả những thứ mà chúng ta gọi là hạnh phúc hay khổ đau. Bởi vì nếu thật sự là hạnh phúc hay khổ đau thì chúng sẽ không bao giờ mất, nhưng đâu có hạnh phúc hay khổ đau nào vĩnh viễn ở mãi với Ta. Ngoại trừ những bậc giải thoát giác ngộ thì họ đạt đến đỉnh hạnh phúc tối thượng của cuộc đời mà ở trong đó sẽ không có hạnh phúc, cũng chẳng hề có khổ đau mà chỉ có thanh tịnh an lạc Niết bàn.

Lê Sỹ Minh Tùng

Gủi hàng từ MỸ về VIỆT NAM
Gủi hàng từ MỸ về VIỆT NAM
Tạo bài viết
11/11/2010(Xem: 188948)
01/04/2012(Xem: 34454)
08/11/2018(Xem: 13373)
08/02/2015(Xem: 51499)
Bài viết này chỉ là những suy nghĩ rời. Nói theo ngôn ngữ thường dùng là viết theo thể văn tản mạn. Nghĩa là, không phải sắp xếp, lý luận theo một hệ thống. Bài viết khởi lên từ cuộc nói chuyện rời trong khi ngồi trên xe của nhạc sĩ Tâm Nhuận Phúc Doãn Quốc Hưng từ Quận Cam tới tham dự một Phật sự tại Riverside, California.
Có rất nhiều thông tin trái ngược nhau về đậu nành: Nó có tốt cho sức khỏe không? Nó có nguy hiểm không? Và nếu ăn được thì tại sao một số người lại nói là không?
Là Phật tử, ai cũng muốn tìm hiểu Đạo Phật để thực hành cho đúng đắn ; nhưng Phật Giáo thật mênh mông, như lá cây trong rừng : học cái chi đây ? bắt đầu từ đâu ? Cả đời người chắc cũng không học hết được. Mỗi người tùy theo phương tiện, chí hướng, ý thích, điều kiện, mà đặt trọng tâm trên một hay vài địa hạt nghiên cứu.