Hoang Phong
MỘT CÕI TỊNH ĐỘ
TRONG MỖI CHÚNG TA
Nhà xuất bản TÔN GIÁO Hà Nội 2010
MỘT CÂU
CHUYỆN VỀ VÔ MINH
Đức Phật
có kể một
câu chuyện như sau :
Có
một anh thương gia cưới một người vợ xinh đẹp. Họ sống
với nhau và sinh ra một bé trai kháu khỉnh. Nhưng người vợ
lại ngã bịnh và mất sau đó, người chồng bất hạnh dồn
tất cả tình thương vào đứa con. Đứa bé trở thành nguồn
vui và hạnh phúc duy nhất của anh. Một hôm, vì việc buôn
bán anh phải rời khỏi nhà, có một bọn cướp kéo đến
đốt phá và cướp sạch cả làng, bắt cả đứa con của
anh mang đi, lúc ấy đứa bé mới lên năm tuổi. Khi trở về,
trước cảnh tang thương và điêu tàn, anh thương gia đau khổ
vô ngần. Lúc bới những đống vật liệu cháy dở còn ngổn
ngang ở nền nhà, anh tìm thấy xác một đứa bé cháy đen.
Ngỡ là xác của con mình, anh bứt tóc, đấm ngược than khóc
thật thảm thương và không sao nguôi ngoa được. Sau đó anh
đem xác đứa bé đi hỏa táng rồi lấy một ít tro gói vào
một mảnh lụa quý. Anh đeo gói tro ấy vào người, dù đang
làm việc, đang ăn hay đang ngủ anh cũng không rời gói lụa.
Thỉnh thoảng anh vẫn ngồi yên một mình để nhớ và thương
con, và mỗi lần như thế anh lại khóc thật lâu.
Một
thời gian sau, một hôm đứa bé trốn thoát được bọn cướp,
tìm đường lần mò về làng. Đứa bé tìm được căn nhà
mới của cha mình thì lúc ấy đã nữa đêm, nó đập cửa
liên hồi. Trong nhà, người cha đang nằm khóc trên giường,
gói tro đặt bên cạnh, liền cất tiếng hỏi :
-
Ai đấy ?
Đứa
bé đáp lại :
-
Con đây, cha ơi, con của cha đây, mở cửa cho con với !
Trong
lúc đang lo buồn và hoang mang, người cha lại ngỡ rằng có
kẻ nào muốn trêu chọc, chế nhạo cảnh khổ đau của mình,
liền giận dữ và hét to lên :
-
Hãy cút đi, cứ để yên cho ta !
Và
rồi anh ta lại tiếp tục khóc, đứa con vẫn tiếp tục đập
cửa. Nhưng người cha nhất định cho rằng đấy không phải
là con mình, vì bên cạnh con mình đang nằm yên trong cái bọc
lụa quý. Đứa bé thất vọng, đau khổ và bỏ đi. Từ đó
hai cha con không còn gặp lại nhau nữa.
Vô
minh không phải là một
sự kiện thiếu
hiểu biết, mà là
một sự
hiểu biết sai lạc và
lầm lẫn, như
trường hợp
người cha đoan chắc tro của con mình đang được gói trong
cái bọc lụa quý. Sự
hiểu biết sai lạc hay
vô minh chính
là nguồn gốc của khổ đau. Ta hãy lấy một
thí dụ trong
cuộc sống thường nhật, chẳng hạn một số người có
trí
thông minh khác thường, chẳng những
trí thông minh ấy không
giúp gì được cho họ, lại còn làm cho họ
điêu đứng hơn.
Không hẳn sự thiếu
hiểu biết gây ra khổ đau, nhưng
chính
trí thông minh sai lạc đã giữ
vai trò trực tiếp. Kinh sách
gọi
trí thông minh sai lạc là
tà kiến.
Trí
thông minh của ta bị
chi phối bởi
vô minh, lèo lái bởi
vô
minh. Dù cho ta
hết sức thông minh đi nữa, nhưng
đồng thời
ta cũng có thể đang
lầm lẫn.
Trí thông minh giúp ta xác định
một cách
quả quyết một sự việc nào đó là đúng, nhưng
thật sự việc đó là sai. Sự
quả quyết như thế là nguồn
gốc đem đến khổ đau, nhưng ta lại không
ý thức được
điều ấy. Một trong những thể dạng
độc hại và
tồi tệ
nhất trong cuộc sống chính là sự
u mê và bất lực khiến
ta không nhìn thấy nguồn gốc của khổ đau, giống như sự
bất lực và
lầm lẫn của người cha trong
câu chuyện.
Sự
sai lầm, tệ hại và nguy hiểm nhất là
sự kiện đánh giá
quá thấp
vô minh, xem
vô minh là một thứ gì
ngu xuẩn,
thiển
cận,
lộ liễu và khờ khạo.
Vô minh thật ra rất khôn ngoan,
khéo léo,
cứng đầu,
ranh mãnh,
nham hiểm và thâm độc, luôn
luôn
tìm cách đánh lừa ta.
Vô minh đủ sức làm cho người
cha khăng khăng ôm cái bọc tro và
nhất định không nghe thấy
tiếng con mình đang kêu khóc ở cửa.
Vô minh không
thụ động
như ta tưởng, mà là một
sức mạnh chủ động và
tích cực,
trong cuộc sống hàng ngày nó
xui khiến mỗi người trong
chúng
ta binh vực
quan điểm của mình để tranh cãi
với nhau, đi
xa hơn là xô xát và gây chiến
với nhau. Trên một cấp bậc
cao hơn, ta thử
quan sát qua
lịch sử nhân loại xem có mấy
nhà
lãnh đạo tự cho mình là sai và
nhận ra cái
vô minh của
mình ? Hitler hay Pol Pot ? Bạo chúa Neron hay
Tần Thủy Hoàng
?...Còn nhiều nữa, và cũng không nên kể ra hết làm gì. Họ
là những người không thiếu
thông minh, nhưng nếu họ
nhận
thấy cái
vô minh của họ thì biết đâu
chúng ta đã không
thừa hưởng một thế giới giống như hôm nay.
Họa chăng
trong số họ có vua A-dục ?
Trên
một bình diện thấp hơn, hình như mỗi người trong
chúng
ta vẫn thấy
hạnh phúc và
an tâm khi cài cửa thật chặt,
đắp chăn nằm trên giường để ôm lấy cái
vô minh của
mình, mặc cho sự thực đang ra sức đập cửa để
réo gọi
chúng ta.
Hành vi trốn tránh đó tức là biểu hiện của sự
bảo vệ « cái ngã ».
Mục đích những lời giảng huấn của
Phật là giúp ta nhìn thấy « sự thực
tối hậu của
mọi
hiện tượng », tức là
sự quán thấy «
thực thể đích
thực » của
mọi vật thể và
biến cố. Ta nên
diệt bỏ
cái ngã để
đủ sức mở cửa đón nhận
sự thật,
sử dụng
chánh kiến và
trí tuệ để
loại bỏ vô minh, giống như một
người cha biết mở cửa để ôm con mình vào lòng.
Bures-Sur-Yvette,
01.01.08