HÃY CHỮA TRỊ CĂN BỆNH VÔ CẢM
Lam Yên
“Vô cảm” là biểu hiện của sự xuống cấp về đạo đức, khi người ta chỉ biết đến mình, cái gì có lợi cho mình, còn những chuyện không phải của mình, không thuộc về mình thì không cần quan tâm. “Vô cảm” có nghĩa là thờ ơ với nỗi đau của người khác, không có sự động lòng, không rung cảm khi người khác gặp phải bất hạnh; quay lưng với đồng loại khi họ gặp cảnh khốn cùng. “Vô cảm” đồng nghĩa với lối sống ích kỷ, thiếu tính từ bi, hay cũng có thể nói là thiếu lương tri.
Bệnh thể hiện ở những hiện tượng sau:
Không
sẵn lòng giúp đỡ những người gặp khó khăn hoạn nạn, mặc dầu mình có điều kiện có thể giúp đỡ được, hoặc có người, khi thấy những người hành khất thì xua đuổi, dè bỉu. Đi đường gặp người bị tai nạn vẫn bỏ đi không
cứu giúp. Thậm chí có kẻ còn nhân cơ hội tìm cách “hôi của” của người bị nạn.
Tôi đã không ít lần chứng kiến sự vô cảm đáng sợ. Trên xe
buýt hoặc ở nơi công cộng, thấy người tàn tật không giúp đỡ, không nhường chỗ cho người tàn tật, người già, có khi lại còn cười trước những
khuyết tật của họ. Căn bệnh này, có khi còn ở ngay trong công sở, bệnh viện, hoặc cơ quan có thẩm quyền, chẳng hạn những người có trách nhiệm giải quyết vấn đề khúc mắc cho dân, nhưng không quan tâm giải quyết cho người dân, mặc dù người dân phải đến trình bày năm lần bảy lượt, thậm chí còn phải chịu sự quát tháo của người có trách nhiệm giải quyết. Rất nhiều tệ nạn và hiện tượng thể hiện sự vô cảm không thể kể hết.
Hiện
tượng học sinh ở thành phố Hà Nội, thành phố Vinh cả tập thể đánh bạn đã làm dấy lên sự khiếp sợ trong cộng đồng, họ sẵn sàng làm nhục bạn rồi
đưa lên các trang mạng xã hội, đó là thái độ vô cảm, vô lương tri, chỉ vì thấy không thích bạn là liền đánh người, cái cảnh “mạnh hiếp yếu, a dua” lại có thể xuất hiện ngày một nhiều ở học đường là điều không thể chấp nhận. Sự việc mới đây, cô gái 19 tuổi đã dùng cái đục thợ mộc của cha mình làm hung khí đi giết thiếu phụ đang mang thai gần kỳ sanh nở, đã từng một thời là bạn học chung trường, chỉ vì thiếu phụ ấy đã cưới người mình từng yêu. Mặc dù, người bị hại đã quỳ gối van xin tha chết. Ấy vậy mà những nhác đục oan nghiệt kia vẫn không buông tha hai sinh mạng chỉ để thỏa cơn tức giận vì tự ngã của bản thân mình. Sự vô cảm này
quả là tàn khốc.
Còn đó, những cảnh vô cảm ngay trước mắt chúng ta, khi một số thanh thiếu niên tán tận lương tâm, vì cơn nghiện games đã không khống chế nỗi con ma nghiện hoành hành, sẵn sàng ra tay chém đi
bà nội của mình lấy chút tiền mọn để thỏa mãn cơn nghiện quái ác… Lại còn cảnh bà cụ đã nâng đỡ một kẻ từng lầm đường lạc lối chỉ vì muốn anh ta làm lại một người hữu ích cho xã hội, thế mà anh đã nhẫn tâm giết đi bà cụ với ánh mắt không nhìn rõ, chỉ vì mấy trăm ngàn đồng dành dụm của bà. Bà cụ đã từng cho anh ăn, cho anh uống, cho anh tá túc khi xã hội và
người thân đã ruồng bỏ anh, thế mà anh xuống tay không một chút trắc ẩn
của lương tri…
Tôi từng chứng kiến cậu tôi vì đam mê học đánh đàn, đến khuya mới trở về nhà, trên đường bị những con bạc triệt tiêu lẫn nhau đã bắn nhầm trúng trọng thương. Cậu lê lết đến hai trăm mét gần
căn nhà nọ kêu cứu, nhưng thật bất hạnh, người trong nhà ấy đã vô cảm, không động lòng trước tiếng kêu cứu của kẻ trọng thương, và cuối cùng Cậu đã quằn quại liên tiếp cho đến khi máu đã không còn chảy nữa…!
Còn vô số những hiện tượng “vô cảm” như thế đang làm nhức nhối xã hội. Làm sao cứu con người thoát khỏi căn bệnh này!
Vì sao con người trở nên vô cảm
Có
người bảo rằng: họ không vô cảm, mà họ ích kỷ. Họ ích kỷ không phải vì tham lam (tất nhiên có người tham lam, nhưng không phải đa số), mà họ ích kỷ vì họ sợ. Tại sao sợ, tại vì xã hội nhiễu nhương, người tốt kẻ xấu không thể phân biệt, nên ai cũng đâm ra nghi kỵ lẫn nhau, thành thử lòng rung cảm, tính vị tha bị coi rẻ, thay vào đó là sự lạnh lùng “vô cảm” đã soán ngôi. Thạc sĩ tâm lý Nguyễn Thị Minh, chuyên viên tư vấn tâm lý, giảng viên Học viện Hành chính Quốc gia TP.HCM cho rằng: “Ngày
nay khi tốc độ đô thị hóa ngày một nhanh, sự lên ngôi của Chủ nghĩa vật
chất, cùng với sự phân hóa giàu nghèo, đã sản sanh tính vị kỷ, khiến mọi người chỉ nghĩ đến hạnh phúc của bản thân hoặc gia đình mình. Vì thế
đến khi có kẻ gặp nạn, người ta do vô tình không để ý hoặc cố tình thờ ơ
cho rằng đó không phải là việc của mình. Và ngược lại đến khi bản thân họ gặp chuyện cũng chẳng có ai giúp. Đó là hệ lụy tất yếu về mặt tâm lý -
theo phân tích của bà.” Xét về yếu tố tâm lý xã hội, thạc sĩ Minh cho rằng “đang có sự thay đổi lớn trong hệ thống giá trị sống của con người qua các thời đại”.
Ngày xưa con người sống trọng “nghĩa” hơn, tức là luôn đề cao tinh thần
trách nhiệm, sự hy sinh, sẵn sàng xả thân vì cái thiện dù đó là việc của gia đình, đồng loại hay của đất nước. Vì thế mà ở thời ông cha ta những giá trị cốt lõi của tình nghĩa gia đình, thầy trò, tình yêu quê hương đất nước luôn được đặt lên cái “tôi” cá nhân. Trong khi đó con người ngày nay trọng “tình” hơn, tức là thiên về mặt cảm xúc cảm tính và bản năng nhiều hơn.
Theo thạc sĩ Minh, không thể phủ nhận tầm quan trọng của tình yêu trong
đời sống, song do nó thiên về cảm xúc nên có mặt tiêu cực là sự mù quáng, bởi người ta chỉ dành sự ưu ái cho người mình yêu thương hoặc người thân của mình. Chính vì thế mà con người hiện đại chỉ quan tâm đến
người “của mình” và cho phép bản thân bỏ qua các mối quan hệ “ngoài luồng” (tức không thuộc lĩnh vực thân thích hay cốt nhục của mình). (Trích “Bệnh vô cảm xuất phát từ khủng hoảng niềm tin cuộc sống”, thạc sĩ tâm lý Nguyễn Thị Minh).
Quan điểm người viết cũng có phần đồng ý với những gì thạc sĩ Minh đã nêu, song còn nhiều nguyên nhân khác
khiến con người trở nên vô cảm. Sở dĩ nảy sinh căn bệnh này vì những người đó không có sự tu dưỡng đạo đức, không rèn luyện phẩm chất đạo đức, không có lòng nhân đạo, không hiểu thiện ác, không tin nhân quả, thờ ơ lãnh đạm với mạng sống của người khác, ý thức tập thể, ý thức cộng
đồng kém, không giữ được truyền thống quý báu của dân tộc ta là “thương
người như thể thương thân”. Họ chỉ nghĩ đến “tư lợi”, không biết “lợi tha”. Thậm chí là thỏa mãn cái động lực quái ác của mình và tim họ trở nên lạnh băng băng, mới có thể vô cảm đến thế, thậm chí có kẻ còn ra tay
cướp đi sinh mạng của người khác một cách ghê sợ.
Xin mọi người hãy rung cảm
Viết
đến đây, tôi lại chợt nghĩ đến pháp “lục độ vạn hạnh” của nhà Phật, trong đó chủ yếu
giáo dục con người “thi ân bất cầu báo”, vì khi
chúng ta cứu giúp một ai đó, không có nghĩa là ta mong cầu sự đáp trả, mà là vì
lương tâm, vì
lòng từ, vì
tình thương giữa người với người mà cứu giúp, dù người mình giúp có quay lưng
trở lại gây
rắc rối hay ăn vạ mình
thì vẫn còn
luật pháp, vẫn còn người khác
chứng minh cho mình.
Chúng ta
phải tin rằng, những điều mình làm là đúng là hữu ích cho
bản thân và
đồng loại, dù ta có gặp phải những
phiền phức khó lường, thậm chí có người vì cứu giúp người khác mà vô hình trung lại vướng vào lao lý. Nhưng
bản thân người viết nghĩ rằng, Nếu
chúng ta cùng
suy nghĩ rằng sự cứu giúp người khác là
con đường dẫn tới một cuộc sống
tốt lành, là
việc
làm của
lương tri thì
chúng ta sẽ khởi
lòng tin và sẵn sàng cứu giúp mà
không có sự
hối tiếc hay phòng vệ. Bạn sẽ rất
sung sướng thấy mình đã làm một việc có
ý nghĩa. Việc mình làm sẽ đem lại cho mình
sức mạnh và
năng lượng mà ai cũng có thể cảm nhận. Khi có
niềm tin vào việc mình làm
là hợp với
đạo lý, hợp với
lẽ sống, nó sẽ cho mình niềm
hạnh phúc miên viễn tự trong tâm. “Lục độ
vạn hạnh của Phật giáo” là
phương pháp hành
con đường Bồ-tát đạo,
cứu khổ ban vui, là việc
“đánh đổi hạnh phúc của ta lấy sự khổ đau của người khác - đấy là pháp hành Bồ tát đạo”.
Vậy muốn
cứu độ vô lượng chúng sanh, hay
sanh khởi lòng từ khi thấy kẻ khác
lâm nạn,
chúng ta nên
rèn luyện chí hướng vị tha,
tinh thần đạo đức, đặt
lợi ích người khác lên trên cái tôi của mình. Do đây, khi cứu giúp người trong nguy kịch,
chúng ta đừng quá
đắn đo mà hãy
nhanh tay cứu giúp, đừng để sinh mạng của họ mất đi, ta chỉ còn kịp nói lời
hối tiếc thì đã quá muộn màng!
Chúng ta hãy tưởng tượng xem,
đau đớn nào hơn
khi người thân họ phải mất đi cha, hay con phải mất đi mẹ, vợ phải mất đi chồng, họ phải mất đi con, thậm chí bao mái đầu bạc phơ lại phải khóc
cho trẻ thơ… thật là bất công!
Để khuyến khích
con người tránh đi căn bệnh vô cảm,
xã hội đã kêu gọi,
đánh thức lương tri con người bằng những
việc làm nhân đạo, làm công tác
từ thiện, hiến máu
nhân đạo, giúp các em cơ nhỡ tìm được tương lai nhỏ nhoi nhất để tiếp sức cho đời mình, tiếp giúp cho người
vô gia cư có được mái ấm,
nâng đỡ những em đã từng lầm lỗi có cơ hội làm lại
cuộc đời, giúp đỡ những người
bất hạnh trước những cơn bệnh nan y, đưa người đi
cấp cứu khi họ gặp phải
tai nạn,
cơ quan chức năng hãy lắng nghe tiếng nói cũng như sự
cầu cứu của người dân khi họ cần, đó là những
hành vi mang tính
đạo đức, mang tính lương tri…
Đối lập với vô cảm là
lương tâm,
lương tri, sự động tâm trước
nỗi
thống khổ,
bất hạnh của kẻ khác. Người có
lương tâm hay
lương tri, tâm của họ luôn có sự thúc giục của
lòng từ,
tình thương của họ vô
điều kiện, họ sống trọng
đạo nghĩa, họ không khinh khi hay
miệt thị kẻ khốn cùng,
không vô cảm trước những nỗi đau của người khác, họ luôn xem
đồng loại chính là
bản thân hay
cốt nhục của mình, đây là
yếu tố đạo đức cơ bản mà mỗi
con người cần nên có, cũng là một trong những
hình thức giáo dục con người ta sống có
tình thương, có
trách nhiệm với
con người và
cộng đồng.
Tình thương được xem là thuộc
tính cơ bản của
con người. Ở đâu có
con người, nơi ấy có
tình thương.
Đạo Phật là
tôn giáo tiêu biểu cho
tình thương.
Vì lẽ ấy,
tình thương không hạn cuộc trong
thân thích,
cốt nhục, mà còn
mở rộng thương khắp
cộng đồng.
Khôi phục tính lương tâm
Lương
tâm, cũng có thể gọi là
đạo đức lương tri, nó là một lĩnh vực
vô cùng quan trọng trong cuộc sống, nhưng có lẽ tính
lương tri đã và đang bị xói
mòn. Nhà Phật còn gọi
lương tâm là “đạo đức tâm linh”.
Đạo đức tâm linh, hay
lương tâm,
lương tri là tiếng lòng
vô cùng mầu nhiệm và huyền bí.
Đạo đức tâm linh nó là
động lực có thể
chuyển hóa con người hướng thiện, khi họ thật sự hiểu đúng
giá trị đích thực của cuộc sống.
Hành trình tâm linh giúp
con người từ
phàm phu trở nên
thánh thiện.
Hành trình tâm linh đi từ mảnh đất tâm và đích đến cũng là mảnh đất tâm. Đây là tiến trình để
hoàn thiện phẩm hạnh
đạo đức. Nó không phải là sản phẩm
chỉ dành riêng cho tầng lớp
xuất gia của
đạo Phật mà nó là cơ hội, là nền tảng để
mọi người trên
cuộc đời cùng nhau thể nghiệm.
Con đường này dễ dàng
thực tập đối với ai có
chí hướng thiện, nhưng nó cũng
vô cùng khó đối với ai
xem thường giá trị đạo đức.
Tác hại của
thái độ vô cảm trong cuộc sống không phải là chuyện nhỏ, nó không chỉ làm cho
con người
ngày càng trở nên
sa sút về
đạo đức mà còn có thể đưa đến
nhẫn tâm, một
khi tiếng nói
lương tâm trong họ đã bị mỏng dần, hay thậm chí
lương tri
không còn
hiện hữu. Do vậy, để khôi phục
lương tâm,
cần kíp nhất là công tác
giáo dục, bên cạnh dạy
kiến thức khoa học cho con em thì cũng
cần phải đề cao những
giá trị đạo đức, tình cảm
gia đình, tình thầy trò,
tình yêu
thiên nhiên, tình
đồng loại, cũng như trang bị cho lớp trẻ những kỹ năng sống, kỹ năng xử lý trong tình huống của cuộc sống. Muốn làm tốt
vấn đề này,
trước tiên người lớn
cần phải làm
gương sáng cho trẻ. Nếu
cha mẹ, thầy cô cũng như nhà chức trách mà vô cảm thì đừng mong
giáo dục được
thế hệ trẻ có
ý thức hay giàu
lòng nhân ái. Còn
bản thân người trẻ hãy tự
ý thức việc trang bị những kỹ năng sống là của mình chứ
đừng chỉ ngồi chờ sự ban phát từ người khác. Nếu thấy người
bị nạn hay bị hại mà
chúng ta không ra tay cứu giúp hoặc
thờ ơ, thì
sớm muộn gì trong cuộc sống có lúc
chúng ta cũng sẽ phải nhận lấy sự
lạnh lùng do người khác đáp trả. Nếu thấy người tàn tật sanh tâm
xua đuổi, thì cũng có lúc ta cũng sẽ bị người khác
hất hủi, thấy người gặp nguy không cứu, không
kêu cứu thì đến lúc ta gặp nguy khốn người khác cũng sẽ
lạnh lùng bước đi… Điều quan trọng
mọi người cần
ý thức rằng, ở đâu cũng có người tốt, kẻ xấu, kẻ
nghĩa hiệp, người
lãnh đạm, vì thế mà mỗi người cần chung tay nhân cái tốt, dẹp cái xấu để
xây dựng xã hội tốt đẹp hơn.
Trước
những
bất hạnh, khổ đau của
tha nhân do
con người với
con người gây ra,
bên cạnh những khổ đau
hoạn nạn do
thiên tai đem đến, cũng như khi
đối diện với cái xấu, cái ác đã và đang len lõi
xuất hiện trong cuộc sống này. Giữa
con người và
con người cần phải giữ tâm “rung cảm” như là chuyện của chính
bản thân mình.
Xin
anh chị đừng vô cảm, xin
mọi
người đừng vô cảm, xin
đồng loại đừng vô cảm! Trong tất cả
chúng ta đều
có nước mắt cùng mặn, máu cùng đỏ và cùng
ham sống. Xin hãy quay lại nhìn khi có người gặp phải
bất hạnh vì họ và
chúng ta đều là con người!
(12 tháng 11 năm 2011)
Nguồn: http://phapluan.com