Hãy để hơi thở trôi chảy nhẹ nhàng. Hãy để tâm trí được thoải mái. Đừng ép nén hơi thở hoặc cố gắng đưa tâm vào trạng thái định. Giữ cho tâm vững chắc và ngay thẳng. Đừng để nó chạy đi nơi này, nơi kia.

Đây là những điều chúng ta phải học - không chỉ để biết chúng. Ta còn phải nghiên cứu để có thể đưa chúng vào thực hành, tức là ta thực hành chúng để có thể đạt trí tuệ mà ta thực sự muốn.

Để giữ cho tâm thanh tịnh, chúng ta phải loại bỏ tưởng để chúng không bám chặt vào tâm. Giống như việc chăm sóc một tấm trải giường màu trắng. Chúng ta phải đề phòng bụi bặm theo gió bay vào, và bám vào tấm trải, hoặc các côn trùng - như kiến hoặc rệp - sẽ đến sống ở đó.

Nếu thấy bụi bặm, ta phải giũ tấm trải. Có vết bẩn nào, ta phải giặt tẩy nó ngay. Đừng để chúng ở lại lâu trên tấm trải giường, nếu không sẽ khó giặt sạch chúng. Nếu có côn trùng, ta phải loại bỏ chúng, vì chúng có thể cắn ta, khiến ta phát ban hoặc khiến ta không ngủ được. Khi chúng ta luôn chăm sóc tấm trải giường của mình theo cách này, nó luôn sạch trắng và là một nơi thoải mái để chúng ta ngủ.

Bụi và côn trùng ở đây là những chướng ngại, là kẻ thù của tâm. Chúng ta phải chăm sóc tâm giống như cách ta chăm sóc giường chiếu của mình. Chúng ta không thể để bất kỳ nhận thức bên ngoài nào xâm nhập và chấp dính vào tâm hoặc gặm nhấm nó. Chúng ta phải gạt tất cả chúng đi. Bằng cách đó, tâm trí sẽ trở nên bình lặng, không bị phân tâm.

Khi hành thiền, ta sẽ phát khởi kỹ năng theo ba cách: không dùng thân để làm hại ai; không nói xấu ai bằng lời nói của mình; và giữ tâm thiện lành. Nói cách khác là ta đang trụ vào Buddho trong từng hơi thở vào ra, nên không nghĩ đến việc làm điều ác, và không nghĩ đến việc sân hận hay thù hằn bất cứ ai. Bằng cách này, thân, khẩu, và ý của chúng ta được thanh tịnh. Đây là cách làm phát sinh công đức và kỹ năng, vì chúng ta không làm bất cứ điều ác nào cả.

Khi nghĩ về hơi thở theo cách này thì giống như ta đang vẽ tranh trên một mảnh vải trắng. Tâm của ta trong trạng thái bình thường giống như một mảnh vải trơn, không có hoa văn hay thiết kế. Khi nâng tâm lên một tầm cao hơn và nghĩ về các yếu tố của thiền định thì giống như ta vẽ một bức tranh tâm linh lên đó.

Thí dụ, chữ Buddho là một hình ảnh tâm linh, vì ta không thể nhìn thấy nó bằng mắt, nhưng ta có thể nhìn thấy nó thông qua tưởng. Nếu ta nghĩ về nó liên tục, thì như thể mực hoặc sơn của ta thấm sâu vào vải. Nếu ta không thường xuyên nghĩ về Buddho, hay chỉ nghĩ về nó một cách hời hợt, thì giống như ta vẽ bút chì lên tấm vải. Hình ảnh sẽ không bám chặt và thấm vào tim. Nó có thể bị bôi lem hoặc xóa sạch hoàn toàn.

Sau đó, chúng ta tô thêm chi tiết vào bức tranh: đây là ý nghĩa của việc đánh giá (vicara). Nếu cứ tiếp tục như vậy, bức tranh của ta sẽ ngày càng trở nên công phu hơn. Khi hình ảnh ngày càng trở nên phức tạp hơn, chúng ta sẽ nhận thấy hơi thở vào và ra có trở nên thoải mái hay không. Nếu hơi thở dễ dàng và thoải mái, hãy giữ nó như thế. Đôi khi ta sẽ thấy rằng tâm thoải mái nhưng thân thì không; đôi khi thân thoải mái nhưng tâm bực bội, mất tập trung; đôi khi thân khá thoải mái, tự tại, và tâm ổn định, không phóng dật.

Lúc đó, nếu bạn thấy bất kỳ khía cạnh nào không thoải mái, bạn nên sửa chữa nó, giống như cách người nông dân trồng lúa phải theo dõi cẩn thận các cửa cống trên cánh đồng, dọn sạch bất kỳ cành hoặc gốc cây nào có thể cắt đứt dòng chảy của nước. Khi bạn thấy bất cứ điều gì không tốt, bạn nên loại bỏ nó. Bạn phải tiếp tục quan sát hơi thở, để xem nó có quá chậm hay quá nhanh, hoặc nếu nó làm cho bạn mệt mỏi. Nếu có, hãy thay đổi nó.

Điều này giống như cày bừa trên cánh đồng của mình. Khi những cục đất lớn bị dầm, vỡ ra khắp xung quanh, cánh đồng trở nên bằng phẳng. Khi thân trở nên cân bằng, êm dịu, hãy duy trì trạng thái đó. Tâm sau đó sẽ trở nên thăng bằng, tĩnh lặng - vì nó sống với thân, và giờ nó được ở trong một nơi thoải mái. Dù tâm hoàn toàn tốt, hoặc chỉ tốt ở một số phần, bạn sẽ biết điều đó.

Khi ta phát khởi được kỹ năng này trong tâm thức, thì như thể ta tìm được tài sản. Nhưng khi ta có tài sản, chắc chắn sẽ có nhiều thứ đến quấy rầy ta, giống như cây có hoa đẹp, hoa thơm, sẽ có sâu bướm hoặc côn trùng đến làm phiền hoa. Khi phẩm hạnh của Phật, Pháp và Tăng phát khởi trong tâm, chắc chắn sẽ có những điều làm xáo trộn hoặc phá hủy chúng, chẳng hạn như ảnh tượng hoặc chướng ngại, giống như khi một bông hoa bị côn trùng đục khoét, nó có thể rớt khỏi cây. Khi rớt khỏi cây, nó sẽ không thể kết trái.

Tâm trí của ta cũng vậy: Đừng để lòng tốt của bạn biến mất do ảnh hưởng của những trở ngại. Bạn phải canh giữ nó, để đảm bảo rằng nó vẫn yên và trụ nơi thân cho đến khi không còn cảm giác có điều gì có thể làm phiền nó hoặc cố gắng phá hủy nó. Tâm trí khi đó sẽ giống như một chuỗi bông hoa xoài được nuôi dưỡng bằng những giọt sương. Chẳng bao lâu, nó sẽ kết trái, và bạn sẽ có thể thu hoạch trái và thoải mái thưởng thức chúng.

Trong kinh Pháp cú, Đức Phật nói rằng một người hay quên hoặc không chú ý giống như người chết. Nói cách khác, nếu chánh niệm đứt đoạn trong giây lát, bạn chết đi trong giây lát. Nếu nó mất hiệu lực trong một thời gian dài, bạn chết trong một thời gian dài. Vì vậy, nếu bạn nhận ra rằng chánh niệm đã đứt đoạn, bạn phải sửa chữa mọi thứ ngay lập tức. Nói cách khác, bạn thiết lập lại chánh niệm ngay lập tức. Nếu bạn có thể nhận biết chánh niệm đã đứt đoạn, ít nhất bạn còn có chút ít hy vọng. Có người còn không biết chánh niệm đã ra đi khi nào: đó là những kẻ vô vọng.

Như Đức Phật đã nói, pamado maccuno padam: vô tâm là con đường của cái chết. Đó là vì sự thất niệm, không chú tâm là vọng tưởng, gốc rễ của tâm bất thiện. Khi vọng tưởng phát sinh, nó mở đường cho tất cả những điều xấu xa và bất thiện. Vì vậy, chúng ta nên cố gắng nhổ nó ngay lập tức trước khi nó bắt đầu phát triển và vươn rộng các nhánh của nó ra xa. Khi chánh niệm đứt đoạn, nó mở đường cho tâm suy nghĩ về tất cả mọi thứ, khiến ta khó hoàn thành công việc của mình. Nói chi đến việc theo dõi hơi thở, nếu chánh niệm tiếp tục đứt đoạn, ta còn không thể viết được một chữ cái.

Vì vậy, chúng ta phải đặc biệt cẩn thận để duy trì chánh niệm. Đừng để bản thân quên hoặc mất dấu những gì bạn đang làm.

Diệu Liên Lý Thu Linh dịch, 8-2023

(Trích từ Starting Out Small: A Collection of Talks for Beginning Meditators - Bắt đầu từ những vụn vặt: Sưu tập các bài Pháp dành cho thiền sinh mới - Ajahn Lee Dhammadharo)

When we sit and meditate, there are three things we have to work with:

1. The breath: make it the object of the mind.

2. Mindfulness: think of the meditation word bud- with the in-breath and dho with the out.

3. The mind: keep the mind both with the breath and with the meditation word. Let the breath flow comfortably. Let the mind be at ease. Don't force the breath or try to put the mind into a trance. Keep the mind firm and upright, and don't let it slip off here or there.

These are the things we have to study — not just so that we'll know them. We study them so that we can put them into practice, i.e., we practice them so that we'll come to the knowledge we really want.

In keeping the mind pure, we have to cut away perceptions so that they don't stick in the heart. It's like looking after a white sheet spread on our bed. We have to watch out for any dust that will blow in on the wind and land on the sheet, and for any insects — such as ants or bed bugs — that will come to live there. If we see any dust, we have to take the sheet and shake it out. Wherever there are any stains, we have to launder it immediately. Don't let them stay long on the sheet or else they'll be hard to wash out. If there are any insects, we have to remove them, for they may bite us and give us a rash or keep us from sleeping soundly. When we keep looking after our sheet in this way, it will have to stay clean and white and be a comfortable place for us to sleep.

The dust and insects here are the Hindrances that are the enemies of the heart. We have to look after our heart in just the same way we look after our bedding. We can't let any outside perceptions come in and stick to the heart or nibble at it. We have to brush them all away. That way the mind will become calm, free from distractions.

When we meditate, we're giving rise to skill in three ways: we aren't harming anyone with our body; we aren't bad-mouthing anyone with our speech; and we're getting the mind to stay with good intentions. In other words, we're staying with buddho with every in-and-out breath, so we're not thinking of doing anything evil, and we don't think thoughts of anger or hatred about anyone. This way our body, speech, and mind are pure. This is what gives rise to merit and skill, for we're not doing any evil at all.

When we think of the breath in this way, it's as if we're painting a picture on a piece of white cloth. Our mind in its ordinary state is like a plain piece of cloth, with no patterns or designs. When we raise the mind to a higher level and think of the factors of meditation, it's like drawing a mental picture on it. For example, the word buddho is a mental picture, inasmuch as we can't see it with our eyes, but we can see it through our thinking. If we think of it constantly, it's as if our ink or paint seeps deep into the cloth. If we don't think buddho, or think of it in only a superficial way, it's like drawing with a pencil. The picture won't stick and seep into the heart. It might get smeared or entirely erased.

Then we add details to our picture: this is what's meant by evaluation (vicara). If we keep at it, our picture will become more and more elaborate. As the picture becomes more and more elaborate, we'll notice whether the in-and-out breath has become comfortable or not. If it's easy and comfortable, keep it that way. Sometimes you'll notice that the mind is comfortable but the body isn't; sometimes the body is comfortable but the mind is irritable and distracted; sometimes the body is reasonably comfortable and at ease, and the mind has settled down and isn't jumping about. So when you see any aspect that isn't comfortable, you should fix it, in the same way that a rice farmer has to keep careful watch over the sluice gates in his field, clearing out any branches or stumps that will cut off the flow of the water. When you see anything that isn't good, you should get rid of it. You have to stay observant of the breath, to see if it's too slow or too fast, or if it's making you tired. If it is, change it.

This is like plowing or harrowing your field. When the big clods of earth get broken up and spread around, the field will be level. When the body gets level and smooth, keep it going that way. The mind will then become level and smooth as well — for it lives with the body, and now it gets to stay in a place of comfort. Whether it's good in every part, or only in some parts, you'll know.

When we give rise to skill in the mind like this, it's as if we've gained wealth. And when we gain wealth, things are bound to come and disturb us, just as a tree with beautiful, fragrant flowers tends to have caterpillars or insects disturbing its flowers. When the virtues of the Buddha, Dhamma, and Sangha arise in the heart, there are bound to be things that will disturb or destroy them, such as visions or Hindrances, just as when a flower is pestered by insects, it may fall away from the tree. When it falls off the tree, it won't be able to bear fruit. The same with your mind: Don't let your goodness fall away under the influence of the Hindrances. You have to keep after it, to make sure that it stays still and established in the body until there's no sense of anything disturbing it or trying to destroy it. The mind will then be like a spray of mango flowers nourished with drops of mist. In no long time it will bear fruit, and you'll be able to harvest the fruit and eat it in comfort.

In the Dhammapada, the Buddha says that a person who is forgetful or heedless is like a dead person. In other words, if mindfulness lapses for a moment, you've passed out for a moment. If it lapses for a long time, you've passed out for a long time. So if you realize that it's lapsed, you have to correct things immediately. In other words, you re-establish mindfulness right away. If you've realized it's lapsed, there's at least some hope for you. Some people don't even know that it's lapsed: those are the ones who are hopeless. As the Buddha said, pamado maccuno padam: heedlessness is the path of death. This is because heedlessness is delusion, the root of unskillfulness. When delusion arises, it opens the way for all kinds of evil and unskillful things. So we should try to uproot it immediately before it starts growing and spreading its branches far and wide. When mindfulness lapses, it opens the way for us to think of all kinds of things, making it hard for us to finish our work. To say nothing of keeping track of the breath, if mindfulness keeps lapsing we couldn't even finish writing a single letter.

So we have to be especially careful to maintain mindfulness. Don't let yourself forget or lose track of what you're doing.