Phần 2.

11. Existence and Nonexistence | Có Và Không 
12. True Nature | Chân Tánh
13. Crossing the Ocean | Qua Biển Sinh Tử 
14. Empty Mind | Tâm Không 
15. The Spring | Mùa Xuân 
16. Emptiness | Không
17. At Home | Tại Nhà
18. Weird Thing | Việc Kỳ Đặc 
19. The Sun | Mặt Trời 
20. Wisdom | Tuệ 

11

EXISTENCE AND NONEXISTENCE

Existence – there you see all things existing.
Nonexistence – there you see all things vanishing.
Existence and nonexistence are just like the underwater moon.
Cling to neither existence nor nonexistence.

ĐẠO HẠNH (? – 1115)

NOTE: How can we say this mountain or that river is emptiness? Just think this: They are impermanent, so they are somehow both existence and nonexistence, and so there are no words adequate to describe them. You can experience that in another way: gently listen, deeply listen, don’t try to listen to a specific sound, just listen with your mind vacant. You will feel that all the sounds come and go just like echoes, just like illusions, just like a dream last night. And if you cling to either existence or nonexistence, you are shackled to this world.

All the sounds you hear and all the scenes you see actually appear and instantly disappear. How can we say all things exist or all things do not exist? Nothing has an abiding self. Just like the underwater moon.

--- ---

CÓ VÀ KHÔNG  

Có thì muôn sự có, 
Không thì tất cả không. 
Có, không trăng đáy nước, 
Đừng mắc có cùng không. 

ĐẠO HẠNH (? – 1115) – Bản dịch HT Thanh Từ.

GHI NHẬN: Làm sao bạn có thể nói ngọn núi này hay con sông kia là Không? Hãy suy nghĩ thế này: Chúng là vô thường, nên cách nào đó chúng đã mang cả có và không, và như thế không có lời nào thích nghi mô tả chúng. Bạn có thể kinh nghiệm như thế trong một cách khác: hãy dịu dàng lắng nghe, sâu thẳm lắng nghe, đừng nghe một âm thanh cụ thể nào, mà chỉ nghe với tâm rỗng vắng. Bạn sẽ cảm thấy rằng tất cả âm thanh đến rồi đi hệt như tiếng vang, hệt như hư ảo, hệt như giấc mộng đêm qua. Và nếu bạn bám chấp vào có hay không, bạn bị xiềng vào cõi trần gian này.

Tất cả âm thanh bạn nghe và tất cả cảnh bạn thấy thực sự hiển lộ ra và tức khắc biến mất. Làm sao chúng ta có thể nói vạn pháp có hay không? Không gì có một tự ngã cả. Chỉ y hệt như trăng đáy nước thôi.

___________________________________________

12

TRUE NATURE

True nature, eternally, is the nature of emptiness.
Actually, there is neither birth nor death.
The form appears and disappears
However, its empty nature is never gone.

THUẦN CHÂN (? – 1101)

NOTE: Look at a mirror. Images come and go, but the reflecting nature is always inactive, unmoved, uncreated, undying. Look at your mind. Thoughts come and go, but the mind’s nature is always inaction, unmoved, uncreated, undying. We all are actors in a big theater; we have played millions of different roles since endless time, born and died in millions of plays. Now it’s time to follow the Buddha’s teaching to attain Nirvana -- the state of unborn and undying peace.

When you keep seeing the empty nature of your mind, you will not cling to what you hear or see. Then, you will break the cycle of birth and death.

--- ---

CHÂN TÁNH

Chân tánh thường không tánh, 
Đâu từng có sanh diệt. 
Thân là pháp sanh diệt, 
Pháp tánh chưa từng diệt. 

THUẦN CHÂN (? – 1101) – Bản dịch HT Thanh Từ

GHI NHẬN: Hãy nhìn vào gương. Hình ảnh đến rồi đi, nhưng tánh chiếu vẫn luôn vô vi, bất động, bất sinh, bất diệt. Hãy nhìn vào tâm bạn. Niệm sinh khởi rồi diệt mất, nhưng tánh của tâm vẫn luôn luôn vô vi, bất động, bất sinh, bất diệt. Tất cả chúng ta đều là diễn viên trong một hí trường lớn; chúng ta đã đóng hàng triệu vai trò khác nhau từ thời gian vô thủy, sinh ra và chết đi trong hàng triệu vở tuồng, và bây giờ là lúc tu theo lời Phật dạy để đạt Niết Bàn – trạng thái của an lạc bất sinh và bất diệt.

Khi bạn liên tục nhìn thấy tự tánh rỗng rang không thực của tâm, bạn sẽ không dính mắc vào bất kỳ những gì bạn nghe hay thấy; như thế, bạn phá vỡ vòng xoay sinh tử.

_________________________________________

13

CROSSING THE OCEAN

All things, originally, are just like emptiness
neither existent nor nonexistent
Those who understand this will recognize that sentient beings are equal to Buddha.
The moon of Lankavatara is tranquil;
the vessel of Prajnaparamita, void.
Realize the emptiness [of all things],  and use this emptiness insight to comprehend existence.
Then you will know how to live in the right contemplation, naturally at all times. 

HUE SINH (? – 1063)

NOTE: Lankavatara and Prajnaparamita are two Mahayana scriptures. Both are studied in most Zen monasteries. The right contemplation mentioned above is a part of the Noble Eightfold Path.

In the Sn 5.15 Sutta (in Parayanavagga — The Chapter on the Way to the Far Shore), Buddha said to Mogharaja that those who constantly and mindfully see the world as empty and non-self will get to the deathless.

 --- ---

QUA BIỂN SINH TỬ   

Pháp gốc như không pháp,  
Chẳng có cũng chẳng không. 
Nếu người biết pháp ấy, 
Chúng sanh cùng Phật đồng. 
Trăng Lăng-già vắng lặng 
Thuyền Bát-nhã rỗng không. 
Biết không, không giác có 
Chánh định mặc thong dong.  

HUỆ SINH (? – 1063) – Bản dịch HT Thanh Từ.

GHI NHẬN: Lăng Già và Bát Nhã Ba La Mật là hai bộ kinh Bắc Tông. Hầu hết thiền viện đều học cả hai kinh này. Chánh định nói ở trên là một phần trong Bát Chánh Đạo.

Trong Kinh Sn 5.15 (trong Phẩm Qua Bờ Kia, Tiểu Bộ Kinh), Đức Phật nói với Mogharaja rằng những ai thường trực tỉnh thức, nhìn thấy thế giới rỗng không và vô-tự-ngã sẽ tới được bờ bất tử.

____________________________________________-

14

EMPTY MIND

The true nature is empty, nowhere to be grasped.
With an empty mind, you will awaken easily
In the burning mountain, the jewel’s color shines bright.
In the kiln firing, the lotus blossoms beautifully.

NGO AN (1019 – 1088)

NOTE: The mountain burning and the kiln firing symbolize this suffering world. The jewel and the lotus symbolize the Buddha Nature or the Buddha within yourself; thus, it is the Nirvana from which you are never far away.

In the EA 24.10 Sutta (in Ekottara Agama), Buddha said his followers should develop the emptiness concentration, the signless concentration, and the undirected concentration to reach Nirvana. Developing the emptiness concentration, you see that all things are empty. Developing the signless concentration, you notice that all the things you see, heard and perceive are featureless. Developing the undirected concentration, you have no wishes whatsoever.

--- ---

TÂM KHÔNG  

Diệu tánh rỗng không chẳng thể vin, 
Rỗng không tâm ngộ việc dễ tin. 
Tươi nhuần sắc ngọc trong núi cháy, 
Lò lửa hoa sen nở thật xinh. 

NGỘ ẤN (1019 – 1088) – Bản dịch HT Thanh Từ.

GHI NHẬN: Ngọn núi bị nung cháy, và lò lửa cháy tượng trưng cho thế giới đau khổ này. Ngọc và hoa sen tượng trưng Phật Tánh, tức vị Phật trong bạn, và là Niết Bàn mà bạn chưa bao giờ lìa xa.

Trong Kinh EA 24.10 Sutta (trong Tăng Nhất A Hàm), Đức Phật dạy rằng hãy tu ba pháp Không tam-muội, Vô tướng tam-muội, Vô nguyện tam-muội để tới Niết Bàn. Tu Không tam-muội, bạn thấy tất cả các pháp đều là rỗng rang, không hư. Tu vô tướng tam-muội, bạn thấy tất cả những gì bạn thấy, nghe và nhận thức đều không có đặc tướng nào. Tu vô nguyện tam-muội, bạn thấy không hề mong cầu gì đối với tất cả các pháp.

_________________________________________

15

THE SPRING

When spring goes, all flowers die.
When spring comes, all flowers smile.
In front of the eyes, all things flow endlessly.
Old age comes already over my head.
Don’t say that with the spring gone, all flowers fall.
Last night, in the front yard, a branch of mai.

MAN GIAC (1052 – 1096)

NOTE: Mai is a kind of flower that blossoms in springtime in Vietnam. Notice the contrast between the first and last line; also, the last line of the poem is a fragment sentence, without a verb, showing the state of unborn, unmoving, undying. While the stream manifests as endless waves rising and falling, the nature of water stays unmoved, uncreated. Now look at your mind, and see thoughts coming and going, arising and vanishing. The mind is just like a mirror that shows you the images of all things reflected. All images come and go, but the reflectivity is still there, unmoving, undying. Now, listen to the sound of two hands clapping, then listen to the sound of one hand clapping. Do you hear the soundless? The sound comes and goes, but the ability to hear is still there even in your sleep, unchanging, unmoving, undying.       

---  ---

MÙA XUÂN  

Xuân đi trăm hoa rụng, 
Xuân đến trăm hoa cười. 
Trước mắt việc đi mãi, 
Trên đầu già đến rồi. 
Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết, 
Đêm qua, sân trước, một cành mai. 

MÃN GIÁC (1052 - 1096) - Bản dịch HT Thanh Từ

GHI NHẬN: Mai là một lọại hoa nở vào mùa xuân ở VN. Hãy ghi nhận sự trái nghịch giữa dòng đầu và cuối bài thơ; thêm nữa, dòng cuối là một câu không đầy đủ, thiếu động từ, cho thấy trạng thái của bất sinh, bất động, bất diệt. Trong khi dòng suối hiển lộ như là các đợt sóng bất tận hết sinh rồi diệt, tánh của nước vẫn bất động, vô tác. Bây giờ hãy nhìn vào tâm của bạn, và thấy niệm đến rồi đi, sinh rồi diệt. Tâm y hệt như một tấm gương cho bạn thấy hình ảnh vạn pháp được phản chiếu. Tất cả các ảnh đến rồi đi, nhưng tánh phản chiếu vẫn ở đó, bất động, bất diệt. Bây giờ, hãy nghe tiếng vỗ của hai bàn tay, rồi hãy nghe tiếng vỗ của một bàn tay. Bạn có nghe tiếng vô thanh? Âm thanh đến rồi đi, nhưng tánh nghe vẫn còn đó ngay cả trong giấc ngủ của bạn, không dời đổi, bất động, bất diệt.
_______________________________________________

16

EMPTINESS

Form is emptiness; emptiness is form.
Emptiness is form; form is emptiness.
Don’t cling to form and emptiness -- 
That’s the true meditation.

Y LAN (1073 - 1117)

NOTE: Just look at your body, your feelings, your thoughts; they were changing swiftly since the day you were born. So you have had millions of bodies, millions of feelings, millions of thoughts -- which one is your true body, true feeling, true thought? Your body, your feelings, your thoughts can manifest as millions of forms because forms are indeed emptiness just like illusions appearing in the mirror. If you cling to anything as form or emptiness, you are chasing the illusions.

In the MN 64 Sutta (Mahāmālukya Sutta), Buddha said that after a practitioner enters and abides in the first jhana, he or she should contemplate body and mind as impermanent, as empty, as not-self. They should then turn their mind away from those states and directs it towards the deathless element to destroy the defilements.

--- ---

KHÔNG

Sắc là không, không tức sắc, 
Không là sắc, sắc tức không. 
Sắc không đều chẳng quản, 
Mới được hợp chân tông. 

Ỷ LAN (1073 - 1117)–Bản dịch HT Thanh Từ.

GHI NHẬN: Hãy nhìn vào thân của bạn, vào cảm thọ của bạn, vào các niệm của bạn; chúng biến đổi rất là mau chóng kể từ ngày bạn chào đời. Do vậy, bạn đã có hàng triệu thân khác nhau, hàng triệu cảm thọ khác nhau, hàng triệu tâm khác nhau – câu hỏi là, thân nào là thân thật của bạn, cảm thọ nào là cảm thọ thật của bạn, và tâm nào là tâm thật của bạn? Thân của bạn, cảm thọ của bạn, tâm của bạn có thể hiển lộ ra thành hàng triệu sắc tứơng khác nhau, bởi vì các sắc tướng đều thực sự là tánh không, y hệt như các ảo ảnh hiện ra trong gương. Nếu bạn chấp vào bất cứ thứ gì như là sắc hay không, bạn lại đang đuổi bắt ảo ảnh thôi.

Trong Kinh Trung Bộ MN 64 Sutta (Mahāmālukya Sutta), Đức Phật dạy rằng sau khi một học nhân vào và an trú trong sơ thiền, người này nên quán tưởng thân và tâm là vô thường, là không hư, là vô ngã... rồi hướng tâm rời các trạng thái đó, hướng về bất tử giới để đoạn tận lậu hoặc.
________________________________________

17

AT HOME

Having neither face nor color,
The Way is born anew every day.
Look at all the worlds outside:
You are at home everywhere.

THUONG CHIEU (? – 1203)

NOTE: Just like a mirror, the mind is shining bright, showing all things, and helping you to see the birds flying and hear them singing. Just like a mirror, your clear mind has neither face nor color. The Way is simple: just as one dusts a mirror, liberate the mind from the three poisons – desire, hatred, and ignorance.   A clean mirror calmly reflects, doesn’t hold anything; a liberated mind calmly reflects, doesn’t cling to anything. So, a liberated mind is always anew. Look around, see the birds flying, and hear them singing. Is your mind manifesting as the images of birds flying, and as the sound of birds singing? Look around: are you at home now?    

How could your mind be clear and anew as a clean mirror? In the Ud 1.10 (Bahiya Sutta), the Buddha said to Bahiya: "Then, Bāhiya, you should train yourself thus: In reference to the seen, there will be only the seen. In reference to the heard, only the heard. In reference to the sensed, only the sensed. In reference to the cognized, only the cognized. That is how you should train yourself. When for you there will be only the seen in reference to the seen, only the heard in reference to the heard, only the sensed in reference to the sensed, only the cognized in reference to the cognized, then, Bāhiya, there is no you in connection with that. When there is no you in connection with that, there is no you there. When there is no you there, you are neither here nor yonder nor between the two. This, just this, is the end of stress." (As translated by Thanissaro Bhikkhu). After learning how to train, Bahiya was completely emancipated right in that morning.

The Zen master Thích Phước Hậu (1866 - 1949) composed the below poem.

The scriptures have 84,000 sutras
I have learned and practiced them all, not less and not more
Now I have forgotten completely all of them
except for the word Suchness on my head.

---  ---

TẠI NHÀ

Đạo vốn không nhan sắc, 
Ngày ngày lại mới tươi, 
Ngoài đại thiên sa giới, 
Chỗ nào chẳng là nhà. 

THƯỜNG CHIẾU (? - 1203) – Bản dịch HT Thanh Từ

GHI NHẬN: Hệt như tấm gương, tâm chiếu sáng, phô bày vạn pháp, và giúp bạn nhìn thấy chim bay và nghe chim hót. Hệt như tấm gương, tâm trong trẻo của bạn không có khuôn diện hay màu sắc nào. Đạo thì đơn giản: cứ hệt như lau gương cho khỏi bụi, hãy đưa tâm ra khỏi tam độc – tham, sân và si. Một tấm gương sạch sẽ lặng lẽ chiếu ảnh, không chấp giữ gì cả; tâm đã giải thoát cũng lặng lẽ chiếu ảnh, không trụ vào bất cứ vật gì. Do vậy, tâm giải thoát thì luôn luôn mới. Hãy nhìn quanh, hãy thấy chim bay, và hãy nghe chim hót. Có phải tâm bạn đang hiển lộng như là hình ảnh chim bay, và tiếng chim hót? Hãy nhìn quanh: có phải bạn đang ở nhà bây giờ?

Làm thế nào tâm của bạn có thể trong trẻo và mới tinh khôi như chiếc gương sạch? Trong Kinh Ud 1.10 (Bahiya Sutta), Đức Phật dạy Bahiya: "Rồi thì, Bahiya, ngươi hãy tự tu tập thế này: trong cái được thấy, sẽ chỉ là cái được thấy. Trong cái được nghe, sẽ chỉ là cái được nghe. Trong cái được cảm thọ, sẽ chỉ là cái được cảm thọ. Trong cái được thức tri, sẽ chỉ là cái được thức tri. Đó là cách ngươi hãy tự tu tập. Khi với ngươi, cái được thấy sẽ chỉ là cái được thấy, cái được nghe chỉ là cái được nghe, cái được cảm thọ chỉ là cái được cảm thọ, cái được thức tri chỉ là cái được thức tri, thì, Bahiya, sẽ không có cai "ngươi" nào liên hệ tới đó. Khi không có cái ngươi nào liên hệ đó, thì sẽ không có cái ngươi nơi đó. Khi không có cái ngươi nơi đó, ngươi sẽ không vướng vào nơi này, nơi kia và giữa hai nơi, xa cả quá, hiện, vị lai. Đó là giải thoát." Sau khi nghe lời dạy, ngài Bahiya giải thoát hoàn toàn ngay buổi sáng hôm đó.

Thiền sư Thích Phước Hậu (1866 - 1949) đã làm bài thơ như sau.

Kinh điển lưu truyền tám vạn tư
Học hành không thiếu cũng không dư
Đến nay tính lại đà quên hết
Chỉ nhớ trên đầu một chữ Như.
_____________________________________________________

18

WEIRD THING

I have a weird thing –
not blue, not yellow, not black, not red, not white.
Both monks and laypersons who like birth and dislike death are all the outlawed.

They don’t know that birth and death 
though different paths, are simply gain and loss.
If you say birth and death are different trails, 
you cheat both Sakyamuni and Maitreya.

If you know birth and death, death and birth, 
then you understand where I dwell.
You all, Zen practitioners and future learners, 
should not accept patterns and guidelines.

GIOI KHONG (circa 12th century)

NOTE: Patterns and guidelines are the finger pointing toward the moon, not the moon one wishes to see. If you don’t have guidelines, you don’t know how to practice Zen. However, if you treat the guidelines as truth, you will never understand the mind teachings. This is the gateless gate, and also the pathless path.

How can we get into the gateless gate? If you think that you have to follow a method or a technique, you already get in a wrong way of meditation. All the methods and techniques are products of the past. When you mindfully live the reality of the present, your mind has to throw away all products of the past, wish nothing for the future, and cling to nothing in the present. Live mindfully and urgently the reality like that in every moment of your life. Just think that the next coming moment is death, and you have no time to waste. Every moment in your life will become the moment of the unknown and unbounded.        

--- ---

VIỆC KỲ ĐẶC   

Ta có một việc kỳ đặc,  
Chẳng xanh vàng đen đỏ trắng. 
Cả người tại gia, xuất gia, 
Thích sanh, chán tử là giặc. 

Chẳng rõ sanh tử khác đường, 
Sanh tử chỉ là được mất. 
Nếu cho sanh tử khác đường, 
Lừa cả Thích-ca, Di-lặc. 

Ví biết sanh tử, sanh tử, 
Mới hiểu lão tăng chỗ náu,
Môn nhân, hậu học, các người, 
Chớ nhận khuôn mẫu pháp tắc. 

GIỚI KHÔNG (khoảng thế kỷ 12) – Bản dịch HT Thanh Từ.

GHI NHẬN: Tất cả khuôn mẫu pháp tắc là ngón tay để chỉ, không phải mặt trăng mà bạn muốn thấy. Nếu bạn không có các hướng dẫn đó, bạn không biết làm sao tập Thiền. Nhưng khi bạn bám chấp vào nó như chân lý, bạn sẽ không bao giờ hiểu được pháp môn tâm tông này. Đây là cửa không cửa, và cũng là đường đi không có đường đi.

Cách nào để vào được cửa không cửa? Nếu bạn nghĩ rằng bạn phải tập theo một phương pháp hay kỹ thuật, bạn đã đi sai đường thiền rồi. Tất cả phương pháp và kỹ thuật đều là sản phẩm của quá khứ. Khi bạn tỉnh thức sống cái thực tại ở đây và bây giờ, tâm bạn phải quăng bỏ hết các sản phẩm quá khứ, không mơ mộng gì cho tương lai, và không dính mắc gì trong hiện tại. Hãy sống tỉnh thức và khẩn cấp cái hiện tiền như thế trong từng khoảnh khắc trong đời bạn. Hãy nghĩ rằng khoảnh khắc kế tiếp chính là cái chết, và bạn không còn thời gian để bỏ phí nữa. Từng khoảnh khắc trong đời bạn sẽ trở thành khoảng khắc của những cái chưa từng biết và không hề có giới hạn.

__________________________________________________

19

THE SUN

Earth, water, fire, wind, consciousness – these are originally emptiness.
The clouds form and dissolve, but the Bodhi sun shines endlessly.

This worldly body and the sublime nature can be said neither forming nor dissolving.
If you need to distinguish, just see the flower in the firing kiln.

DAO HUE (? – 1172)

NOTE: All things are made from the five elements: Earth, water, fire, wind, consciousness. They are all emptiness originally. They are empty, so they can change and transform.

How could lust grow in your mind? A beautiful form, a soothing voice, a delicious meal, a gentle touching or a nice memory could grow lust via consciousness. Just constantly let go of all things, feel the river of impermanence flow through your body and mind; thus, you will see there is no support for the establishing of consciousness, and then lust will vanish. When there is no clinging to the craving, suffering ends.

In other words, only the seen are revealed in front of your eyes, and there is nobody who is seeing; similarly, only the heard are picked up by the ear, and there is nobody who is listening. And so on.

--- ---

MẶT TRỜI   

Đất nước lửa gió thức, 
Nguyên lai thảy đều không. 
Như mây lại tan hợp, 
Phật nhật chiếu không cùng. 

Sắc thân cùng diệu thể, 
Chẳng hợp chẳng chia lìa. 
Nếu người cần phân biệt, 
Trong lò một cành hoa. 

ĐẠO HUỆ (? – 1172) – Bản dịch HT Thanh Từ.

GHI NHẬN: Vạn pháp hình thành từ ngũ đại: Đất, nước, lửa, gió, thức. Chúng đều tận gốc là Không. Vì chúng rỗng rang, nên chúng có thể biến đổi và chuyển hóa.

Vì sao tham dục khởi dậy trong tâm? Một hình thể đẹp, một giọng nói ngọt ngào, một bữa ăn ngon, một vuốt ve dịu dàng, hay một kỷ niệm dễ thương có thể khởi tham dục trong thức. Hãy liên tục buông bỏ hết mọi thứ, hãy cảm nhận dòng sông vô thường đang trôi chảy qua thân tâm bạn; với cách như thế, bạn sẽ thấy không có chỗ cho thức an trụ, và rồi tham dục sẽ biến mất. Khi không còn dính mắc vào tham ái, khổ sẽ đoạn tận.

Nói cách khác, chỉ có cái được thấy hiển lộ trước mắt bạn, và không có ai đang thấy; tương tự, chỉ có cái được nghe hiển lộ qua tai, và không có ai đang lắng nghe. Và vân vân.
________________________________________________

20

WISDOM

To learn the way of Buddha, you must have zeal; 
to become a Buddha, you need wisdom.
To shoot a target with an arrow from more than a hundred steps away, you must be strong; 
to hit the mark, you need more than strength.

BAO GIAM (?-1173)

NOTE: Wisdom, insight, right view... Just follow the Buddha’s teachings, meditate for many years, and you will understand the Way. Wisdom is different from knowledge. Knowledge is gathered from the past; wisdom is beyond time. Knowledge is obtained from experience, reserved for future use; wisdom is just like a clear and empty mirror that mindfully reflects the objects and grasps nothing. It is via wisdom that you see the truth of all things as emptiness, non-self, and impermanence. It is via wisdom that you see nothing as "the I" or "the mine" in your whole body and mind. It is via wisdom that you see yourself as a group of flesh, bone, skin, blood, legs, arms, hands, head and hair that is walking, sitting, speaking, smiling, and doing many other things. At the first time you see the emptiness nature of the wisdom mirror, you will understand many Zen sayings.

--- ---

TUỆ 

Muốn tiến đến tông thừa của Phật là phải siêng năng,
song thành Phật chánh giác phải nhờ trí tuệ.
Ví như nhắm bắn cái đích ngoài trăm bứơc, 
mũi tên đến được là nhờ sức mạnh, 
song trúng được đích không phải do sức.

BẢO GIÁM (?-1173) –Bản dịch HT Thanh Từ.

GHI NHẬN: Trí tuệ, tuệ tri, chánh kiến… Hãy theo lời Phật dạy, thiền tập trong nhiều năm, và bạn sẽ hiểu Đạo. Trí tuệ khác với kiến thức. Trong khi kiến thức gom góp từ quá khứ, trí tuệ nằm ngoài thời gian. Kiến thức là kinh nghiệm bạn học và sử dụng nhiều lần; trí tuệ lại y hệt một gương sáng rỗng rang, tỉnh thức phản chiếu sự vật và không nắm giữ gì. Nhìn qua trí tuệ, bạn thấy sự thật của vạn pháp là tánh không, là vô ngã và là vô thường. Nhìn qua trí tuệ, bạn thấy không có gì là "tôi" hay "của tôi" trong toàn thân và tâm của bạn. Nhìn qua trí tuệ, bạn mới thấy bạn là một nhúm thịt, xương, da, máu, chân, cánh tay, bàn tay, đầu và tóc đang đi bộ, ngồi, nói, cười, và làm nhiều chuyện khác. Lần đầu bạn thấy bản tánh không của gương sáng trí tuệ, bạn sẽ hiểu nhiều câu Thiền ngữ.




.