Quyển Chung

1631.- Quét lá vàng.

Mùa thu tới rồi, lá vàng rụng nhiều. Một chú tiểu phụ trách quét sân chùa, mỗi sáng đều phải dậy sớm quét lá. Mỗi sáng chú đều phải quét sân rất lâu mới xong. Chú cho đây là một việc làm khổ sai, nên thường than thở. Một hôm, một vị thượng tọa bảo chú :
-Sao chú không rung cây cho lá rụng, hôm sau khỏi phải quét.
Chú tiểu vui mừng làm y lời, nghĩ bụng sáng mai được nghỉ một bữa khỏi phải dậy sớm để quét lá sân chùa.
Ngày hôm sau trở dậy, chú tiểu lại thấy sân chùa đầy lá vàng. Lúc đó, lão hòa thượng chạy lại bảo :
-Dù hôm nay chú dùng sức lay cây, ngày mai lá vẫn cứ rơi.
Chú tiểu nghe rồi, có chút tỉnh ngộ.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Ở đời có nhiều chuyện không thể tính trước được. Chúng ta hãy sống trong hiện tại.

1632.- Kho báu nhà mình.

Đời Đường, Đại Châu Huệ Hải là một đệ tử nổi danh của Mã Tổ Đạo Nhất. Một hôm có người hỏi ông :
-Phật là thế nào ?
-Hãy nhìn trước mặt, chẳng phải Phật thì là ai ?
Người đó nhìn ra phía trước, chỉ thấy núi xanh chập chùng nào thấy Phật ở đâu ? Đại Châu thấy người ấy không hiểu, bèn kể lại chuyện khi mình đến gập Mã Tổ. Mã Tổ hỏi :
-Ông từ đâu đến ?
-Con từ Việt Châu Đại Vân Tự tới.
-Ông đến đây làm gì ?
-Con đến cầu Phật pháp.
-Nơi đây tôi chả có gì cả, cầu Phật pháp cái gì ? Mình tự có kho báu không biết trân quý còn ra ngoài tìm kiếm gì nữa ?
 -Không biết cái gì là kho báu nhà con ?
-Chính là người đứng trước mặt tôi đang hỏi pháp đó. Đó là kho báu nhà mình, có đủ tất cả không thiếu thứ gì, tự do xử dụng.
Đại Châu ngay đó đại ngộ.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Lãnh ngộ tự tánh rồi thì biết tự thân mình ẩn tàng vô hạn châu báu. (Xem thêm công án 235)

1633.- Ngũ Tổ Hoằng Nhẫn.

Ngũ tổ Hoằng Nhẫn trú ở Hoàng Mai Song Phong Sơn tụ chúng giảng thiền. Đệ tử có hơn 700 người. Nam thiền, bắc thiền đều là môn hạ. Có ông tăng hỏi :
-Người tu học sao không ở thành thị mà lánh cư ở sơn cốc ?
-Các cột trụ chống nhà đại sảnh đều là dùng các cây mọc ở nơi núi sâu rừng thẳm, chứ không mọc ở nơi thị thành. Xa loài người tránh được đao kiếm làm tổn thương, do đó lâu dần mới trở thành đại thụ. Do đấy có thể biết ở nơi núi sâu rừng thẳm, xa lìa trần thế ưu phiền có thể tu thân dưỡng tánh, bồi dưỡng đạo tâm khiến đại thụ khai hoa, thiền lâm kết quả.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Hoằng Nhẫn chỉ ngồi thiền, không viết sách lập thuyết chỉ tùy tiện giảng thiền lý. Chúng ta khi học tập, nên giữ tâm bình thường, từng bước từng bước đạp thật trên đất.

1634.- Sanh và tử.

Có người hỏi một thiền sư về chuyện sanh tử, thiền sư hỏi ngược lại :
-Ông đã chết chưa ?
Người này ngạc nhiên không trả lời được, thiền sư tiếp :
-Muốn biết chuyện sanh tử, chỉ có mình tự thể ngộ.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Kỳ thực chuyện sanh tử cứ để thuận theo tự nhiên, khi nào nó đến thì đến. Chúng ta nên trân quý hiện tại.

1635.- Hương hoa cúc.

Một hôm, một thiền sư đi chơi núi mang về một cây hoa cúc. Ông đem trồng ở sân thiền viện. Ba năm sau, cúc sinh sôi nẩy nở thành vườn. Tới mùa thu, cả thiền viện đều thơm mùi hoa cúc. Dân chúng dưới núi đều ngửi thấy mùi thơm này, do đó lên chùa thưởng ngoạn. Họ không ngừng khen ngợi :
-Thật thơm quá !
Họ năn nỉ thiền sư cho vài cây đem về trồng. Thiền sư vui vẻ đồng ý. Dòng người xin cây liên tục không dứt. Không lâu vườn cúc trống không. Các đệ tử nhìn vườn cúc thê lương than thở :
-Thật đáng tiếc ! Đang hương vị ngạt ngào thiền viện.
Thiền sư nghe được bảo :
-Như vậy càng tốt, 3 năm nữa thì toàn thôn đều ngát mùi hoa cúc.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Việc tốt phải cùng hưởng với người. Nhìn thấy người hạnh phúc là hạnh phúc nhất của mình.

1636.- Tâm không.

Có một vị thiền tăng Ấn Độ tu đắc tha tâm thông. Ông đến thăm thiền sư Tổ Tâm, cầu sư kiểm chứng. Tổ Tâm tưởng đến một cảnh rồi hỏi :
-Tâm lão tăng hiện ở đâu ?
-Núi cao sừng sững. sông nhỏ nước chẩy siết.
Thiền sư gật đầu, lại chuyển tâm niệm vào thiền cảnh vô ngã tướng, vô nhân tướng, vô thế gian tướng, vô động tĩnh tướng rồi hỏi :
-Tâm lão tăng hiện ở đâu ?
Thần tăng cố hết sức nhưng không nhìn ra.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Tổ Tâm vào cảnh giới thiền định rồi, tâm không một vật, do đó không có vết tích gì khiến thần tăng có thể nhìn thấy được. (Xem thêm công án 388).

1637.- Chén nước trà phản chiếu cả càn khôn.

Chương thiền sư, lúc còn là một vân thủy tăng từng đến tham học Đầu Tử, giữ chức Sài Đầu (coi việc củi nước). Một hôm gập Đầu Tử. Đầu Tử đưa cho ông một chén trà để ủy lạo và hỏi :
-Ông thấy chén trà này thế nào ?
-Bao la vạn tượng đều nằm trong đây.
-Nếu hớp một ngụm cạn hết thì sao ?
Chương thiền sư hắt chén trà đi, hỏi :
-Bao la vạn tượng giờ ở đâu ?
-Tiếc thay một chén trà !
-Chỉ là một chén trà sao ?
-Tuy chỉ là một chén trà, nhưng bao la vạn tượng đều nằm trong đó.
Chương thiền sư không đáp được.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Một chén trà tuy nhỏ nhưng có thể phản chiếu cả càn khôn, tâm tuy vô tướng nhưng bao gồm vạn tượng. (Xem thêm công án 324)

1638.- Dõng khí của người ăn mày.

Có một lần, một người ăn mày xin tiền một phú ông, lại còn nói trước là người quen. Phú ông nhìn kỹ thì nhận ra người ấy là Trương Tam Thiếu lúc trước là con nhà giầu có. Ông liền hỏi duyên cớ làm sao lại lâm vào cảnh này ? Người ăn mày cho biết vì một trận hỏa hoạn tất cả nhà cửa, tiền tài đều bị thiêu rụi thành tro. Để có tiền uống rượu ông đành đi ăn xin, hơn nữa uống rượu khiến ông ta có dõng khí mà ăn xin. Phú ông nghe rồi thấy được sự ngu muội của con người. Chúng sanh vì tửu sắc, tài khí mà bận rộn một đời. Ông bèn đi hỏi Huệ Khả. Huệ Khả cười cười bảo ông :
-Mặt trời mọc từ phương Tây chiếu vào cây sẽ không cho bóng.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Đừng lo lắng về tương lai, hãy quý mến hiện tại. Ít đi một chút lo lắng phiền não, nhiều thêm một chút thiện lương và bao dung nhất định cuộc sống sẽ vui vẻ, hạnh phúc.

1639.- Mặc áo, ăn cơm.

Thiền sư Mục Châu lãnh ngộ thiền học rất sâu, nên có nhiều người đến tham học. Một hôm, có một người đến hỏi :
-Mỗi ngày đều phải mặc áo, ăn cơm, cảm thấy phiền quá, không biết thầy có cách gì chỉ cho con thoát khỏi phiền não này không ?
-Mặc áo, ăn cơm.
Người này không hiểu, trầm ngâm suy nghĩ. Mục Châu lại bảo :
-Nếu như ông hãy còn chưa hiểu thì hãy mặc áo, ăn cơm.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Có nhiều người lo chuyện đời, cả ngày bận rộn không có lúc nào rảnh để hưởng thụ những nét đẹp của sinh hoạt trong đời sống. Họ nên quay về bản tâm, đối diện với sinh hoạt thì mặc áo, ăn cơm không còn là phiền não mà là trưởng dưỡng Phật tánh vậy. (Xem thêm công án 1131)

1640.- Phật chính là mình.

Một ông tăng hỏi Huệ Trung :
-Trâu, chó có Phật tánh không ?
-Có.
-Tại sao ?
-Vì là chúng sanh, chúng sanh đều có Phật tánh.
-Phật tánh là cái gì ? Có thể thấy, tưởng đến hoặc cảm giác được không?
-Chỉ có thể ngộ được.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Phật là một loại trí tuệ Thanh Tịnh soi sáng tất cả mọi hành vi, chỉ có ngộ rồi mới biết được bản nguyên, nơi nơi đều không tịch.

1641.- Cháo đã nguội rồi.

Long Nha là một thiền sư đọc nhiều sách vở, giỏi lý luận. Một hôm, một học tăng mới vào thiền viện được 2 ngày, trong bữa ăn sáng đã vội hỏi thiền sư :
-Con có vài câu hỏi xin thầy chỉ giáo : thứ nhất linh hồn của chúng ta có bị hủy diệt không? Thứ hai chúng ta có nhất định bị luân hồi không ? Thứ 3 nếu bị chuyển thế những ký ức của kiếp này có giữ được không? Thứ 4 . . .
Ông tăng còn đang định hỏi nữa thì thiền sư bỗng cắt ngang :
-Cháo của ông đã nguội rồi kìa !
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Ngồi mà luận đạo chẳng thà ngồi thiền. Hãy sống trong hiện tại là việc quan trọng nhất. Có một số người không thực tế, cứ sống như người đi trên mây, tất nhiên không thể có thành tựu gì.

1642.- Tạp dịch.

Bạch Ẩn là một vị thiền sư nổi tiếng một thời. Ông thâu nhận nhiều đồ đệ và tự mình chỉ dạy họ tham ngộ thiền đạo. Về già, một hôm đang thu dọn chăn, mùng, một đệ tử mới nhập môn kinh ngạc hỏi :
-Sao thầy lại làm những tạp dịch này, để chúng con làm cho.
Ý ông tăng là thầy hãy để thời gian mà tu hành, những chuyện vụn vặt này để các đệ tử làm là được rồi. Bạch Ẩn không vui bảo :
-Nếu làm tạp dịch không phải là tu hành, vậy Phật tổ sắc thuốc cho đệ tử gọi là gì ?
Ông tăng ngay đó tỉnh ngộ.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Chỉ cần có lòng, trong sinh hoạt hàng ngày chỗ nào cũng có thể tu.

1643.- Mơ xanh.

Cát Châu Đam Nguyên Sơn Ứng Sơn là thị giả của Nam Dương Huệ Trung, một hôm đem một giỏ vào phòng phương trượng. Huệ Trung hỏi :
-Trong giỏ có gì vậy ?
-Mơ xanh.
-Ông mang mơ xanh đến làm gì ?
-Cúng dường chư Phật, Bồ Tát.
-Mơ xanh còn chua lắm, làm sao cúng dường?
-Nói cúng dường chỉ là để tỏ lòng thành.
-Chư Phật, Bồ Tát không tiếp thu mơ chua đâu, tôi thấy ông chỉ tự cúng dường mình thôi.
-Hiện tại con đã cúng dường : tâm, Phật, chúng sanh không sai biệt hà tất phải so sánh ? Còn quốc sư thì sao ?
-Tôi không cúng dường.
-Vì sao ?
-Tôi không có mơ.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Mơ xanh chỉ tâm chưa thông đạt. Đam Nguyên tâm còn chấp có Phật để cầu, để cúng dường. Tâm không nhiễm trần, cứ tùy theo tự nhiên, không tạo tác đó mới thực sự là cúng dường. (Xem thêm công án 394.)

1644.- Ăn gà trị bệnh.

Lúc trước có một ông lang chẩn bệnh cho một người mang bệnh nặng và cho một phương thuốc trị bệnh rất đơn giản là ăn thịt gà rừng. Bệnh nhân ăn xong một con gà rừng cảm thấy mình khỏe ra, ông ta không ăn nữa, nghĩ mình đã khỏi bệnh rồi. Kết quả là bệnh không khỏi.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Trị bệnh cần phải có thời gian, tu hành cũng cần phải trải qua một quá trình tu học, không phải đùng một cái là xong.

1645.- Vẹt học nói.

Hàn Dũ đến thăm Bảo Thông, hỏi :
-Thầy bao nhiêu tuổi ?
Bảo Thông giơ chuỗi hạt lên hỏi :
-Hiểu không ?
-Dạ ! Không.
-Ngày đêm 108.
Hàn Dũ không hiểu, hôm sau lại đến gập thủ tọa bèn đem chuyện hôm trước ra hỏi. Thủ tọa nghiến răng 3 lần. Khi gập Bảo Thông, Hàn Dũ nhắc lại câu hỏi. Bảo Thông cũng nghiến răng 3 lần. Hàn Dũ bèn nói :
-Nguyên lai Phật pháp không hai.
Bảo Thông hỏi là ý gì ? Hàn Dũ thuật lại chuyện đã hỏi thủ tọa. Bảo Thông vội gọi thủ tọa lại hỏi :
-Có phải ông trả lời như vậy không ?
Thủ tọa cười gật đầu. Bảo Thông liền đuổi thủ tọa ra khỏi viện.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Khi có người hỏi Bảo Thông thường nghiến răng để trả lời. Thủ tọa cũng bắt chước, lại ra vẻ đắc ý. Thiền là sáng tạo, chỉ bắt chước như vẹt là làm mất đi sanh mạng của Thiền.
(Xem thêm công án 1139)

1646.- Ý chí kiên cường.

Một ông tăng hỏi thiền sư Trí Thông :
-Làm sao để thành Phật ?
-Ông vân du khắp nơi đã tìm ra chỗ an thân chưa ? Nếu chưa thì có đi mòn dép cỏ cũng vô ích.
-Làm sao mới thành Phật?
Trí Thông cười ha hả :
-Người có ý chí kiên định, dép cỏ rách thì đi chân không. Tâm còn bị phiền não trói buộc, sao có thể nói chuyện an thân, lập mạng ?
Ông tăng nhìn dép cỏ, hoảng nhiên đại ngộ.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Trong quá trình tu tập, phải có ý chí kiên cường mới có thể đối diện với nghịch cảnh và tìm ra phương thức giải quyết.

1647.- Hoàn tục.

Một ông tăng không chịu được sự cô tịch bèn hoàn tục; nhưng một tháng sau ông lại trở lại vì không chịu được người đời nói nhiều quá. Ít lâu sau ông lại xuống núi, rồi lại trở lại. Cứ thế 3 lần rồi. Một vị lão tăng bảo ông :
-Chẳng phải khoác áo cà sa mới là tin Phật. Ông hãy xuống chân núi mở một quán trà coi sao !
Ông tăng nghe lời xuống núi mở quán trà, sau đó cưới vợ, từ đó cuộc sống được ổn định.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Một người đi nửa đường chỉ làm được chuyện nửa đường. Chúng ta phải xét xem mình đang ở đâu rồi đặt ra mục tiêu để hoàn thành thì đời sống mới có ý nghĩa.

1648.- Phương trượng và ăn mày.

Một hôm có một gã ăn mày cụt một tay đến chùa xin tiền Phương trượng. Phương trượng bảo gã bê khối đá ở trước cửa chùa ra sau vườn thì sẽ cho gã tiền. Gã ăn mày nổi giận :
-Tôi chỉ có một tay làm sao bê đá ?
Phương trượng không nói một lời, chỉ dùng một tay bê tảng đá ra sau vườn. Gã ăn mày thấy vậy chỉ đành dùng một tay bê đá, mất cả tiếng đồng hồ mới làm xong. Phương trượng cấp cho gã một món tiền. Gã nhận tiền khom lưng cảm tạ.
-Đừng cám ơn tôi đó là tiền ông kiếm được.
-Con sẽ ghi nhớ lời này.
Một thời gian sau, lại có một gã ăn mày khác đến xin tiền. Phương trượng lại bảo gã bê tảng đá từ vườn sau ra trước cổng chùa thì sẽ cho gã tiền. Gã ăn mày này mặc dù có đủ 2 tay khỏe mạnh, nhưng gã chẳng làm, bỏ đi không thèm ngoảnh cổ lại. Đại chúng không hiểu ý thiền sư di chuyển đá để làm gì bèn hỏi. Phương trượng bảo :
-Bê đá tới hay lui thì giống nhau, nhưng chịu bê hay không thì khác.
Nhiều năm trôi qua, có một người giầu có đến chùa cúng tiền nhang đèn rất nhiều, khí độ bất phàm nhưng chỉ có một tay. Ông chính là gã ăn mày năm xưa vậy.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Phẩm cách của một con người gồm 2 điểm cơ bản : thứ nhất phải tự mình lao động, thứ nhì phải tự mình suy tưởng. Trong đời sống cạnh tranh ngày nay, con người phải dựa vào não lực và thể lực mới có thể đạt được hạnh phúc.

1649.- Ý nghĩa của mạng sống.

Một vị thượng thơ đến bái kiến Tào Sơn để hỏi về bản tánh. Đối với câu hỏi khó trả lời này, thiền sư im lặng cúi đầu ngẫm nghĩ. Ông chợt nhớ một chuyện ông có gập ở trên đường : một thiếu phụ đang mang thai, quần áo có nhiều mảnh vá, lưng đeo một cái gùi, tay dắt một bé gái. Bà ta tay lấm, chân bùn, đời sống rõ là lam lũ, nhưng mặt bà thì tươi rói. Thì ra bà ta đã hiểu mình muốn gì. Thiền sư hoảng nhiên đại ngộ, bèn cất tiếng gọi :
-Thượng thơ !
-Dạ !
-Điều cốt yếu là chính mình phải giác ngộ.
Thượng thơ nghe rồi có chỗ lãnh ngộ.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Đối với ý nghĩa của đời người không rõ, dùng phương pháp sai lầm mà sinh hoạt thì trong sinh hoạt chỉ làm mọi cho sinh mạng, thật đáng thương !

1650.- Cây nến tắt.

Một đệ tử hỏi Đức Phật :
-Phật chết rồi về đâu ?
Đức Phật giơ một cây nến đang cháy lên, một đệ tử khác sợ nến bị gió thổi tắt bèn lấy tay che.
-Lúc tắt thì tự nhiên sẽ tắt, lấy tay che có ích gì ? Tử vong cũng vậy. Đó là luật tự nhiên.
Một cơn gió thổi qua, cây nến bị thổi tắt ngóm.
-Nến tắt rồi, ánh sáng đi về đâu ? Cả 2 đều là một loại tiêu diệt. Ánh sáng tắt, cây nến còn vì nó là chính thể, Phật cũng vậy.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Sanh rồi tử, tử rồi lại sanh. Đây là một quy luật tự nhiên. Chỉ cần lúc còn sanh có được thành tựu đó là điều trọng yếu.

1651.- Không thấy Long Đàm.

Đức Sơn đến tham Long Đàm, vừa vào cửa đã nói :
-Nghe tiếng Long Đàm đã lâu, nào ngờ khi tới nơi chẳng thấy Long cũng chẳng thấy Đàm ở đâu !
Long Đàm từ sau bình phong bước ra :
-Ông đã tự mình tới Long Đàm.
(Phật Pháp Tu Chứng Tâm Yếu)

Đây chính là lời tiếp dẫn của Long Đàm. Vì sao ? Vì kinh Kim Cương có nói : Nếu thấy các tướng là phi tướng thì thấy Như Lai. Giả như thấy Long, thấy Đàm là chấp tướng. Nếu không thấy Long, không thấy Đàm là lìa tướng mà thấy bản tánh vậy.

1652.- Gia đình Bàng Uẩn luận Đạo.

Một hôm Bàng Uẩn bỗng nói :
-Khó, khó, khó, mười tạ dầu mè trên cây vuốt.
Ý là học Phật, tu đạo rất khó, tương tự như đem dầu mè mà vuốt lên cây cột có được không? Cứ vuốt dầu lại chẩy xuống. Tại sao khó ? Vì người tu trải qua nhiều kiếp có tập quán chấp tướng, gập thuận cảnh thì cười ha hả, gập nghịch cảnh thì ưu sầu, khổ não. Kỳ thật các cảnh đó đều là giả, là không cả. Người đời không biết cho đó là thật, giữ chặt không buông, do đó nói học đạo thật là khó. Thực ra có khó không ? Không khó. Tại sao ? Vì chúng ta vốn là Phật, không phải là biến phàm phu thành Phật. Chỉ cần chúng ta đừng bị mê bởi cái giả của ngoại cảnh, tâm thường giác thì là Phật vậy. Do đó Lục tổ nói :
-Niệm trước mê là phàm phu, niệm sau giác là Phật.
Bàng phu nhân nói :
-Dễ, dễ, dễ, trên đầu trăm cỏ ý tổ sư.
Ý là học Phật tu đạo dễ, trong cả mọi sự việc, lìa mọi sự việc, lúc đó còn có cái gì ? Tâm không là ý tổ sư vậy. Đó cũng là ý của kinh Kim Cương : Nếu thấy mọi tướng là không tướng thì thấy Như Lai. Nếu lìa tất cả mọi tướng thì sự sự, vật vật đều là đại đạo, còn có gì là khó chứ ? Cho nên muốn học Phật, thành Đạo không khó, đừng sợ vì chúng ta vốn là Phật. Chỉ cần buông bỏ tất cả xuống, cái tâm niệm thanh tịnh ấy không phải là Phật thì là cái gì ?
Nhưng Bàng cư sĩ và phu nhân một người nói khó, một người nói dễ là còn chấp, chưa phải là cứu cánh; vì chân trí thì một pháp chẳng lập. Nói khó không đúng, nói dễ cũng không đúng. Do đó con gái của 2 người là Linh Chiếu nói :
-Cũng chẳng dễ, cũng chẳng khó; đói thì ăn, mệt thì ngủ.
Là quét đi vết tích của khó và dễ, quét đi mọi chấp trước đói ăn, mệt ngủ tự do, tự tại; an nhiên thọ dụng. Do đó mới chính là Thiên chân Phật. (Xin xem thêm công án 279)
(Phật Pháp Tu Chứng Tâm Yếu)

1653.- Biết sai thì sửa.

Đời Tấn, hòa thượng Pháp Ngộ là đệ tử của Đạo An, là trụ trì Trường Sa Tự. Trong chùa có một ông tăng vì say rượu, quên thắp hương trên bàn thờ Phật nhưng Pháp Ngộ cũng chỉ phạt nhẹ. Đạo An tuy ở xa nhưng nghe biết chuyện này, lấy một roi gai cho vào ống tre bọc lại, sai người đến đem trao cho Pháp Ngộ. Pháp Ngộ nhận được, mở ra thấy roi gai bèn nói :
-Đây là chuyện ông tăng uống rượu đây ! Do tôi dạy đệ tử không nghiêm mà nên. Thầy tôi gửi roi để cảnh cáo đấy !
Nói rồi sai thị giả đánh mõ chiêu tập đại chúng. Đặt roi gai trên bàn thờ, Pháp Ngộ thắp hương lạy rồi tới trước đại chúng nằm xuống, sai Duy Na đánh mình 3 roi. Sau đó rơi lệ tự trách, rồi đuổi ông tăng say rượu ra khỏi thiền viện.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Chuyện này được loan truyền và được mọi người khen ngợi. Pháp Ngộ là một vị thiền sư biết sai liền sửa.

1654.- Phóng sanh.

Có một bà lão định mang một giỏ ốc đổ xuống ao phóng sanh, một gã hung ác cướp lấy giỏ ốc, hét lên :
-Bà già nghèo khổ kia, bà biết đây là đâu không mà đòi phóng sanh ?
-Ngừng tay !
Mọi người trố mắt nhìn thì thấy một hòa thượng áo rách, tay phe phẩy một cái quạt xông tới. Đó chẳng phải là ai khác, chính là Tế Điên hòa thượng.
-Chúng sanh bình đẳng, phóng sanh là một chuyện lành ngươi sao dám ngăn trở bà lão ?
-Tế Điên ! Đây không phải là chuyện của ngươi, đừng có xía vô nếu không đừng có trách ta.
Gã hung ác vừa hét vừa giơ nắm đấm lên. Tế Điên cười ha hả :
-Trên đường gập chuyện bất bình, ta dĩ nhiên là phải nhúng tay.
Nói rồi Tế Điên đoạt lại giỏ ốc, chạy xuống đổ vào ao phóng sanh.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Phóng sanh là một hành động thực tế và trọng yếu của Phật giáo, lấy lòng từ bi mà giúp đỡ khổ nạn của chúng sanh.

1655.- Người câm nằm mộng chỉ mình biết thôi.

Một người câm nằm mộng, không có cách chi bảo cho người khác biết những gì mình thấy trong mộng. Câu này dùng để ví dụ cho sự thể nghiệm thực cảnh mà không thể dùng lời nói mà diễn tả ra được. Thiền giới cũng dùng các câu : Người câm ăn mướp đắng, nóng lạnh tự mình biết. Trong thơ của Hàn Sơn Tử cũng có câu :

Vui sướng chỉ một mình hay
Chẳng thể chia sẻ chuyện này với ai.
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

1656.- Đừng giương cung người.

Ngũ Tổ Pháp Diễn nói :
Thích Ca, Di Lặc đều là nô tài của người ấy.
Người ấy là ai ?
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Người ấy chỉ tự tánh. Một người chân chánh làm chủ được mình thì không cần ăn trộm trí tuệ và học vấn của người về làm của mình; cũng bất tất phải đi sau người mà phụ họa. Từ tâm cảnh ta người chẳng hai mà xét thì lỗi người tức lỗi mình, cho nên không thể nói xấu người. Nói tóm lại “chuyện người mặc kệ”, ta có đếm tài sản của người cũng là vô dụng chẳng bằng tự giác vô vị chân nhân, thì ở mọi nơi đều làm chủ, rộng bước ngang dọc trong thiên hạ. Đó mới là thiền giả chân chánh.
(Xem thêm công án 207)

1657.- Ném cầu trên nước chẩy nhanh.

Một ông tăng hỏi Triệu Châu :
-Con nít vừa sanh có đủ lục thức không ?
-Giống như ném cầu trên nước chẩy nhanh.
Về sau ông tăng đó lại đến hỏi Đầu Tử :
-Triệu Châu nói ném cầu trên nước chẩy nhanh là có ý gì ?
-Từng niệm, từng niệm trôi chẩy không ngừng.
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Mặt nước yên lặng nhưng bên dưới là dòng nước ngầm chẩy nhanh. Ném quả bóng xuống sẽ bị nước cuốn trôi đi. Đó gọi là động trong tĩnh. Con người ta cũng vậy, người đạt đạo bề ngoài coi như ngu si, là mặt nước yên lặng, nhưng kỳ thực là dòng nước chẩy nhanh. Đó gọi là người giác ngộ giống như chưa ngộ. Câu nói của Đầu Tử có nghĩa là niệm trước là niệm trước, niệm sau là niệm sau. Mọi lúc đều là chánh niệm, là liên tục của phi liên tục. (Xem thêm công án 161)

 1658.- Đây chẳng phải là lửa sao?

Hòa thượng Quy Sơn (771-853) lúc còn trẻ, một tối đứng hầu trong liêu, sư phụ Bách Trượng hỏi :
-Ai?
-Là con, Linh Hựu.
-Ông nhìn xem trong lò còn lửa không ?
-Không còn lửa.
Bách Trượng tự lấy que cời lửa, chọc sâu vào đám tro, tìm thấy một tinh hỏa bèn chỉ cho Quy Sơn coi và bảo :
-Đây chẳng phải là lửa sao ?
Quy Sơn ngay đó tỉnh ngộ, lạy tạ rồi trình kiến giải. Bách Trượng bảo ông :
-Kinh Phật cũng có nói : Muốn biết nghĩa Phật tánh phải quán thời tiết, nhân duyên.
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Thời tiết đến, đang mê biến thành ngộ; như đã quên mà chợt nhớ ra tự tánh mình vốn có sẵn, không phải nhận từ ai khác. Chư tổ chả đã nói rồi sao : “Ngộ rồi như chưa ngộ” Nếu đã vô tâm thì sẽ vô pháp, không còn tâm hư vọng phân biệt phàm thánh thì đó là tâm pháp, mọi người đều có đầy đủ nên gìn giữ cho tốt. (Xin xem thêm công án 1062)

1659.- Một mũi tên.

Hòa thượng Hưng Hóa (830-888) lúc sắp mất bảo đại chúng :
-Tôi có một mũi tên, không biết nên trao cho ai ?
Một ông tăng bước ra thưa :
-Xin trao cho con.
-Thế ông gọi cái gì là mũi tên ?
Ông tăng này học phương pháp của Lâm Tế hét lên một tiếng lớn, Hưng Hóa nện cho ông 5, 6 gậy rồi trở về phòng phương trượng. Sau đó kêu ông tăng đó vào hỏi :
-Chuyện vừa rồi ông có hiểu không ?
-Dạ, không hiểu.
Thiền sư lại nện ông 5, 6 gậy nữa, rồi ném gậy đi.
-Từ giờ trở đi, nếu gập người sáng mắt ông hãy trỏ cho họ mũi tên của tôi.
Bất Cố Am Hòa Sơn (1837-1917) có một công án như sau :
Ai cũng có một mũi tên, lúc thì là tên giết người (phủ định) lúc thì là tên cứu người (khẳng định). Hãy nói coi lão nạp thường dùng mũi tên nào ?
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Chỉ cần thâm hiểu “dùng mũi tên nào” là có thể ngộ được hàm ý trong câu nói sau cùng của Hưng Hóa. (Xem thêm công án 471).

1660.- Tham ngộ sanh tử.

Bàn Khuê, một thiền sư Nhật Bản, thuộc dòng thiền Lâm Tế, là người sáng tạo ra Tâm Bất sinh Thiền. Năm 16 tuổi ông xuất gia, đến năm 26 ông vẫn chưa khai ngộ. Cũng trong năm 26 tuổi vì tọa thiền ông bị bệnh, 7 ngày rồi mà cũng không ăn gì, cảm thấy cái chết đã gần kề. Bất giác ông suy nghĩ : Sống cũng tốt, chết cũng chẳng sao, mình cũng chẳng có gì để lưu luyến, chỉ là chưa có thành tựu gì đã lìa đời.Nghĩ tới nghĩ lui không dứt. Một hôm bỗng chuyển niệm đầu vạn vật trong thế giới này há chẳng thể dùng “bất sinh” để điều tiết sao ? Ta đã bao năm hao phí tâm lực khổ sở tìm tòi chẳng là ở đạo lý này sao ? Ông bỗng nhiên khai ngộ, như người chợt tỉnh ngủ, trong lòng không còn thấy khổ nữa. Ông sống đến 71 tuổi. Đối với thiền học Nhật bản, cống hiến của ông rất lớn.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Tử vong là khảo nghiệm lớn nhất của con người. Bàn Khuê khi đối diện với tử vong mới đạt ngộ. Thiền rất trọng vấn đề sanh tử giải thoát, hy vọng thiền sinh từ sanh tử nhận rõ thật tướng của sinh mạng, trừ bỏ tâm lý sợ hãi khi đối diện với cái chết.

1661.- Là trâu hay là tăng.

Một hôm, Quy Sơn bảo đại chúng :
-Một trăm năm sau, lão tăng xuống núi làm một con trâu đực, tại sườn bên trái có viết 5 chữ “Quy Sơn tăng mỗ giáp”. Lúc đó nếu kêu ta là Quy Sơn Tăng thì ta không phải là con trâu đực, nếu kêu ta là con trâu đực thì ta không phải là Quy Sơn Tăng. Vậy ta hỏi các ngươi phải kêu ta làm sao ?
(Phật Pháp Tu Chứng Tâm yếu)

Nếu tâm ông không được tĩnh, chấp vào trâu hay tăng mà kiến giải thì không có lối ra. Trâu hay tăng nhất thời chỉ là giả danh, giả tướng. Từ chân tánh mà nói thì làm gì có tăng hay trâu. Lúc đó trong pháp hội không có ai đáp được. Về sau có một vị lão túc đáp được rất hay :
-Thầy không có tên khác !
Câu nói không đề cập đến tên mà cũng không lìa tên, đã nói bản lai không tên, lại tùy ý mà gọi tên. Vì không chấp vào tăng hay trâu, cũng không lìa tăng hay trâu, do đó vượt ra ngoài danh tướng. (Xem thêm công án 1005)

1662.- Bảo kiếm.

Có người hỏi thiền sư Huệ Minh :
-Bảo kiếm chưa mài thì sao ?
-Vô dụng.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Bảo kiếm chưa mài dĩ nhiên là không thể xử dụng. Người tu nếu tập khí còn chưa loại trừ thì không thể khởi dụng.

1663.-Rồng kêu trong cây khô.

Sư phụ của Lợi Hưu là Thiệu Âu (1504-1555) để diễn tả tâm cảnh của sá trà (một phương thức của trà đạo) đặc biệt dẫn Định Gia Thi trong Tân Cổ Kim Tập : “Nhìn về quá khứ, hoa không còn, hồng diệp cũng mất tiêu, chỉ còn lại căn nhà nhỏ bên bờ sông,trong buổi chiều thu.”
Đây nói về những đóa hoa đẹp đẽ của mùa xuân và những lá vàng rực rỡ của mùa thu đã không thấy nữa. Những làn gió vi vu nơi hoang vắng có thể hình dung được sự cảm ngộ của trà đạo và tịch tĩnh chăng ?
Nam Phương Lục đưa ra lời bình như sau :
“Nếu không hiểu ý hoa và hồng diệp thì càng sống lâu trong căn nhà nhỏ càng cảm thấy quá vắng lặng.”
Đây là một cái nhìn đặc biệt, nhưng Lợi Hưu lại dẫn Gia Long Thi trong Nhậm Nhân tập :
“Hy vọng chẳng những chỉ chờ xem hoa thôi mà còn có thể xem thấy ở nơi làng nhỏ phủ đầy tuyết những nụ non đã bắt đầu ló dạng.”
Trong cảnh cùng cực đã thấy phát sinh sức sống cũng giống như trong lòng cây khô rỗng gió lùa qua tạo nên tiếng rồng gầm.
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Trong thiền định (tĩnh) chuyển thành trí tuệ (động). Đó là thiền, sanh mạng của trà. (Xem thêm công án 823)

1664.- Trà, Thiền một vị.

Một hôm, Giáp Sơn hòa thượng (805-881) thưởng trà xong bèn rót một chén đưa cho thị giả. Khi thị giả giơ tay ra nhận, hòa thượng rụt tay lại, hỏi :
-Cái này là cái gì ?
Thị giả không trả lời được, lúc đó nếu là ông, ông sẽ trả lời sao ? Từ xưa đến nay, người ta thường nói trà, thiền một vị. Lợi Hưu nói :
-Thưởng trà ở phòng nhỏ, lấy xách nước, kiếm củi, đun nước, pha trà cúng Phật làm Phật pháp đệ nhất để tu hành đắc đạo. Tôi cũng uống trà, bầy hoa, dâng hương, đều học theo hành tích của Phật tổ vậy.
Có một vị hòa thượng nhờ một chú tiểu trao một cành Bạch Sơn Trà cho cháu của Lợi Hưu là Tông Đản (1578-1658). Chẳng ngờ chú tiểu không cẩn thận để hoa trên cành đều rụng cả xuống đất, nhưng chú cũng thật tình kể rõ và xin lỗi Tông Đản. Tông Đản nhờ chú chuyển lời mời hòa thượng đến thưởng trà. Khi hòa thượng tới nơi thì thấy trong bình có cắm một cành khô, còn dưới đất là một đóa hoa trắng do các cánh hoa rụng xếp lại. Hòa thượng thấy cảnh tượng rất tự nhiên, tưởng như hoa còn sinh động trên cành.
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Tông Đản đã học tập hành tích của Phật tổ, đã có thiền tâm vậy.

1665.- Vốn là Phật.

Có một ông tăng hỏi Hi Vận :
-Phật là ai ?
-Tâm ông là Phật. Phật là tâm; tâm, Phật không sai biệt; nếu lìa tâm thì không có Phật.
-Nếu nói tâm mình là Phật, vậy Đạt Ma từ Tây sang truyền gì ?
-Chỉ cho biết tâm là Phật, nếu hiểu được ý này thì vượt qua 3 thừa giáo pháp, mình vốn là Phật, không cần phải tu thành.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Phật và tâm là một thể. Phật là tâm, tâm là Phật, không có sai biệt. Cái tâm này là tự tánh, là tự ngã của mỗi người. Đó cũng là yêu cầu chúng ta coi trọng nội tâm.

1666.- Cư sĩ và cao tăng.

Một vị cư sĩ trẻ đến thăm một vị cao tăng. Hai người nói chuyện tâm đầu ý hợp từ sáng đến trưa. Đến bữa trưa, một chú tiểu bưng lên cơm chay gồm một bát lớn và một bát nhỏ. Vị cao tăng đẩy bát lớn đến trước mặt cư sĩ mời ông ăn. Cư sĩ không từ chối ăn liền. Cao tăng rất bất mãn, tự hỏi sao lại có người không hiểu lễ nghi gì cả, do đó không đụng tới đũa. Cư sĩ ăn xong, ngửng đầu lên thấy cao tăng mặt đầy sắc giận, bèn hỏi :
-Sao thầy không ăn ? 
Cao tăng yên lặng, cư sĩ cười nói :
-Thật không phải, quên cả mời sư phụ. Mời sư phụ dùng bữa.
Đợi cao tăng ăn xong rồi, cư sĩ bảo :
-Ăn cơm là ăn cơm, ai ăn cũng là ăn, hà tất phải mời mọc, ông mời, tôi nhường trừ phi là thầy không thật lòng mời tôi ăn bát lớn.
Cao tăng nghe rồi có chỗ lãnh ngộ.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Làm người quý ở chỗ thành thật, đừng quá câu nệ ở lễ nghi, khách khí.

1667.- Châu ở đâu ?

Một hôm Giác Năng hướng Nguyên Trưng thỉnh giáo Phật pháp :
-Trong quá trình tu tập tâm giác tri và tâm vọng tưởng như 2 rồng tranh châu, không biết con nào được ?
Nguyên Trưng nghe rồi không vui, bảo Giác Năng phải tự mình trừ bỏ vọng tưởng và tập khí tự nhiên sẽ biết con nào được châu. Nhưng Giác Năng cảm thấy mình đã trừ được vọng tâm và tập khí rồi nên càng thấy khó hiểu. Nguyên Trưng biết vậy nên hỏi lại :
-Nếu ông đã trừ được vọng tâm rồi sao lại không biết châu ở đâu ?
Giác Năng không trả lời được.
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Là thiền giả, trong quá trình tu tập phải trừ bỏ vọng tâm và tập khí, gìn giữ cái tâm bình thường thì có thể tu thành chánh quả.
(Xem thêm công án 36)

1668.- Pháp bình đẳng.

Huệ Trung khi còn là đứa trẻ mười mấy tuổi, một hôm xin Lục tổ cho xuất gia :
-Xin thiền sư mở lòng từ bi thâu con làm đệ tử.
-Trong thiền tông con cháu Ngân Luân Vương, Kim Luân Vương mới xứng kế thừa pháp tử. ngươi chỉ là một thằng nhỏ chăn trâu ở nơi thôn dã sao có thể vào tông môn ?
-Thiền sư, vạn vật bình đẳng không có cao thấp, sao thầy có thể dùng lý do này làm trở ngại tâm con hướng thiện? Xin thầy từ bi thâu nhận con.
Huệ Trung tuy chưa quy y lại ở trong hoàn cảnh nghèo khổ nhưng dưỡng dục được đức tánh và có ngộ tánh cao được Lục tổ thâu nhận. về sau ông được các vua Huyền Tông, Trang Tông, Đại Tông tôn làm quốc sư.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Người có Nam Bắc, nhưng Phật tánh phổ chiếu thiên nam, địa bắc. Mọi người đều có Phật tánh, đều có khả năng tham ngộ và có cơ hội thành Phật.

1669.- Còn giận không ?

Có một phụ nữ tính tình cổ quái, hơi một chút là nổi giận. Bà ta cũng biết đây là tánh xấu, nhưng không tự kềm chế được. Do lời khuyên của bạn bè, bà ta tìm đến một vị cao tăng nhờ giúp đỡ. Gập mặt xong bà ta kể cho hòa thượng nghe và mong hòa thượng chỉ thị. Hòa thượng không nói một lời dẫn bà ta vào một thiền phòng rồi khóa lại, bỏ đi. Bà ta bỗng nhiên bị nhốt trong phòng vừa tối, vừa lạnh, hòa thượng cũng không nói cho bà ta một lời gì. Càng nghĩ càng giận, bà ta kêu gọi, mắng chửi, rồi van xin nhưng hòa thượng vẫn mặc kệ. Rất lâu sau đó, hòa thượng đứng ngoài cửa hỏi :
-Còn giận không ?
-Tôi chỉ giận mình tự nhiên nghe lời người ta mà đến đây.
-Chính mình còn không tha thứ cho mình, thì làm sao tha thứ cho người được ?
Hòa thượng bỏ đi, một lát sau trở lại hỏi :
-Còn giận không ?
-Không còn giận nữa.
-Tại sao ?
-Dù tôi có giận hay không cũng bị hòa thượng nhốt ở đây vừa tối, vừa lạnh.
-Thế lại còn tệ hơn vì bà cố nén giận, nên khi phát tác ra nó lại còn mãnh liệt hơn nữa.
Hòa thượng lại bỏ đi. Một lát sau trở lại hỏi :
-Còn giận không ?
-Không giận nữa.
-Tại sao ?
-Vì tôi không để hòa thượng làm tôi nổi giận vì hòa thượng.
-Bà còn chưa thoát ra khỏi cái giận.
Hòa thượng lại bỏ đi. Một lát sau bà ta tự động hỏi hòa thượng :
-Giận thật ra là cái gì ?
Hòa thượng không nói, dường như vô ý để chén trà trong tay rơi xuống đất. Bà ta bỗng nhiên tỉnh ngộ.
(Nhất Nhật Nhất Thiền )

Nếu tâm thông suốt không một vật, giận từ đâu lại ? Tâm có dục vọng giận liền sanh. Con người vì có nhiều dục vọng nên suốt ngày bị phiền não lôi cuốn. Nếu chúng ta có thể lãnh đạm với mọi sự việc thì tâm tự nhiên thanh tịnh.

1670.- Tham thiền là chuyện của bậc đại trượng phu.

Tịch Thất Nguyên Quang (1290-1367) có một bài thơ nói “Tham thiền là chuyện của bậc đại trượng phu, thân và tâm sắt đánh thành một phiến, các ông hãy nhìn mà coi chư Phật, Tổ lúc trước có ai phí thì giờ cho vọng tưởng?”
Trong Bích Nham Lục cũng có câu : 
-Muốn chấn hưng thiền thì phải là bậc hào kiệt.
Tây Điền Thốn Tâm (Cơ Đa Lang) có nói :
-Nếu các ông có dõng khí mổ bụng thì mới nên nghiên cứu thiền.
Một vị thiền sư ứng dụng câu nói này bảo :
-Đối với các nữ thiền sinh tôi hỏi : “Các cô có dám cởi truồng trước mặt tôi không?”
Trong thực tế, ông ta cũng chỉ dám nhìn đến đầu gối của các cô mà thôi !
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

1671.- Sinh hoạt chân thật.

Biện thủ tọa, người đời Tống, trú ở Thê Hiền Tự, Lư Sơn, tánh tục không rõ, tinh thông Phật pháp, sử sự thích nghi nên được suy cử là thủ tọa.
Biện thủ tọa thường mặc áo vá, chân mang dép cỏ rách, chống một gậy trúc. Một lần qua Cửu Giang Đông Lâm Tự gập Hỗn Dung hòa thượng. Hỗn Dung trách :
-Ông làm thủ tọa đáng nhẽ phải làm gương cho đại chúng mới phải. Nay ông ăn mặc như vậy chả là tự khinh thị chính mình sao ? Làm mất cả thể thống !
Biện thủ tọa cười :
-Con người ta chỉ cần hợp ý là vui. Tôi sai ở chỗ nào ?
Bèn lấy bút viết một bài kệ :
勿 謂 棲 賢 窮
Vật vị thê hiền cùng
身 窮 道 不 窮
Thân cùng đạo bất cùng
草 鞋 行 似 虎
Thảo oa hành tự hổ
拄 杖 活 如 龍
Trú trượng hoạt như long
渴 飲 曹 溪 水
Khát ẩm Tào Khê thủy
飢 吞 栗 棘 蓬
Cơ thôn lật cức bồng
銅 頭 鐵 額 漢
Đồng đầu thiết ngạch hán
盡 在 我 山 中
Tận tại ngã sơn trung.

Chớ bảo Thê Hiền cùng
Thân cùng đạo chẳng cùng
Dép cỏ đi như hổ
Chống gậy tựa như rồng
Khát uống nước Tào Khê
Đói cỏ bồng hạt giẻ
Đầu đồng, cổ sắt hề
Đều trong núi này cả.

(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Hỗn Dung đọc xong bài kệ mắc cỡ, cảm thấy trình độ mình còn kém Biện thủ tọa rất xa.

1672.- Dị Kiến Vương và Ba La Đề tôn giả.

Dị Kiến Vương hỏi Ba La Đề tôn giả :
-Phật là thế nào ?
-Kiến tánh là Phật.
-Thầy có kiến tánh không ?
-Bần tăng kiến Phật tánh.
-Tánh ở đâu ?
-Tánh tại tác dụng.
-Tác dụng là thế nào ? Sao trẫm không thấy.
-Tác dụng rành rành, vương tự không thấy.
-Trẫm có thật sao ?
-Nếu vương tác dụng, không gì không phải. Nếu vương không tác dụng thì khó thấy Thể.
-Khi tác dụng Thể hiện ra ở đâu ?
-Nếu xuất hiện thì ở người đó.
-Xin nói rõ hơn.
-Ở thai gọi là thân, ở đời gọi là người. Ở mắt là thấy, ở tai là nghe, ở mũi là ngửi, ở lưỡi là đàm luận, ở tay là nắm giữ, ở chân là đi lại, ở khắp pháp giới, thâu lại thành một hạt vi trần. Người biết gọi là Phật tánh, người không biết gọi là linh hồn.
Vương nghe rồi khai ngộ.
(Phật Pháp Tu Chứng Tâm Yếu)

Tánh không thể dùng mắt thấy, tai nghe, trí để biết, thức để thức, nhưng có thể dùng Tuệ để quán chiếu, có thể lãnh ngộ. Cổ đức nói rằng Thể không hình tướng, nếu không có dụng thì không hiển lộ. Tánh không trạng mạo không tâm thì không minh. Khởi dụng chính là hiển thể, minh tâm thì mới kiến tánh. Đó là nói muốn kiến tánh thì phải bắt tay vào minh tâm. Nếu lìa tâm thì không có tánh nào để kiến vì thể của tánh là vô hình. Tâm là dụng, dụng không tướng thì không hiển lộ. Từ dụng của cái tâm hữu tướng có thể thấy Thể vô tướng của Tánh. Con người ta từ tư tưởng, sáng tạo, phát minh, công tác cho đến văn minh của thế giới ngày nay đều là tác dụng của tâm.

1673.- Vén mành.

Tại Thanh Lương Viện trước buổi thọ trai, Pháp Nhãn chỉ vào bức mành. Lúc đó có hai ông tăng ở đấy, cùng đến vén mành lên. Pháp Nhãn nói :
-Một được, một mất.
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Cùng làm một việc, một người được chấp nhận (tốt), một người lại bị phủ nhận (không tốt). Cùng làm một việc nhưng trước khi ngộ và sau khi ngộ có sai biệt về cảnh giới và đạo lực. Nếu chỉ xét công án này dưới phương diện được mất, thắng bại thì không thể hiểu được kiến giải của thiền giả. Phải chặt đứt mọi giây sắn bìm (những phán đoán thị phi vô ý nghĩa) thì lập tức biến thành người có pháp nhãn. Hãy nhìn tay của thiền sư sẽ thấy quyền xác định hay phủ định đều trong tay ông.
(Xem thêm công án 202)

1674.- Ngồi lâu sanh mệt.

Có ông tăng hỏi Hương Nghiêm :
-Ý tổ sư từ Tây sang là sao ?
-Ngồi lâu sanh mệt.
(Lưỡng Nhẫn Tương Giao)

Đạt Ma tổ sư từ Tây sang là một đại nhân duyên. Do đó các thiền sư thích lấy “Ý tổ sư từ Tây sang” làm cơ phong. Các câu trả lời đặc sắc đã trở thành những công án trứ danh, trong đó câu trả lời của Hương Nghiêm là một. Đạt Ma tổ sư tới núi Thiếu Thất quay mặt vào vách mà ngồi thiền 9 năm, đã được người đương thời gọi là Bích Quán Bà La Môn. Câu trả lời của Hương Nghiêm là phủ định cái “ngồi” của Đạt Ma, ông hỏi Tổ, tôi đã vượt lên Tổ. Nhiều người khi luận về công án này không nhìn thấy khía cạnh này chỉ chú trọng đến chữ ngồi, ngồi lâu sanh mệt là chỉ cho chúng ta ngộ đạo và ngồi thiền là 2 chuyện khác nhau. Loại khế nhập này không thể bảo là sai. Vấn đề là lãnh hội “ngồi lâu sanh mệt” ở 2 chữ ngồi lâu. Nói cách khác là nếu không ngồi thì vô pháp nhập tọa cũng là sau khi ngồi lâu rồi sẽ bỏ được hình thức. Câu này cũng giống như câu nói của Thanh Nguyên Duy Chính “Khi chưa tham thiền thấy núi là núi, sông là sông. Khi có chỗ vào rồi thì thấy núi vẫn chỉ là núi, sông vẫn chỉ là sông.” Nếu không thể hội ngồi lâu sanh mệt thì không thể chân chính bỏ xuống pháp ích. Mọi người đều nói siêu phàm nhập thánh tông môn do đó đề ra siêu thánh nhập phàm.
Vấn đáp trên còn một đoạn nữa như sau :
-Khi quay lại thì sao ?
-Rơi xuống hố sâu.
Ngồi lâu thì sanh mệt, không ngồi thì rơi xuống hố sâu. Thiền sư đối với pháp là như thế, không rơi vào lưỡng biên, cứ trực tâm mà làm. Công phu này cần có thời gian như câu nói :
-Lão tăng 40 năm rồi mới đánh thành một phiến.
(Xem thêm công án 83)

1675.- Thuận theo tự nhiên.

Cỏ ở sân thiền viện héo vàng không còn chút sinh khí, chú tiểu bạch sư phụ, xin gieo hạt cỏ mới.
-Đừng gấp, lúc nào gieo chả được.
Không lâu thiền sư mua hạt cỏ về, sai chú tiểu đi gieo. Khi chú gieo hạt có một cơn gió mạnh thổi qua, một phần hạt cỏ bị thổi bay đi nơi khác. Chú tiểu lấy làm tiếc, sư phụ an ủi chú :
-Không sao ! Hãy còn một nửa mà.
Thế cũng chưa hết, một bầy chim sẻ từ đâu bay tới chăm chỉ mổ những hạt cỏ. Chú tiểu lại vào trình sư phụ.
-Chú đừng lo, chim sẻ ăn được bao nhiêu, thế nào năm tới cũng còn cỏ mọc.
Một đêm, có trận mưa lớn. Chú tiểu sợ nước cuốn trôi đi các hạt cỏ, sáng ngày hôm sau vội chạy ra xem thì thấy không còn hạt cỏ nào trên mặt đất nữa. Chú tiểu buồn muốn khóc, sư phụ an ủi :
-Nước cuốn hạt cỏ đến đâu nó sẽ mọc ở đấy, chú cứ để tùy duyên.
Không lâu, vườn thiền cỏ lại mọc xanh rì, những hạt còn lại đã mọc mầm. Chú tiểu vui mừng lại đi báo cáo sư phụ. Sư phụ chú gật đầu :
-Tất cả đều tùy duyên.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Trong cả câu chuyện, thiền sư lúc nào cũng giữ tâm bình thường. Đối với sự việc, ông thuận theo tự nhiên không cưỡng cầu gì vì ông biết rằng những gì trao ra nhất định sẽ được hồi báo.

1676.- Ý Tổ sư từ Tây sang.

1.-Có ông tăng hỏi Long Nha :
-Ý Tổ sư từ Tây sang là sao ?
-Đợi rùa đá nói, tôi sẽ bảo cho ông.
-Rùa đá nói rồi !
-Nói gì với ông vậy ?
Ông tăng không trả lời được.

2.-Ngưỡng Sơn hỏi Quy Sơn :
-Ý Tổ sư từ Tây sang là sao ?
-Quy Sơn chỉ lồng đèn :
-Lồng đèn lớn tốt.
-Chỉ là cái đó sao ?
-Cái đó là cái gì ?
-Lồng đèn lớn tốt.
-Quả nhiên ông không thấy.

3.-Lại có ông tăng khác hỏi Quy Sơn :
-Ý Tồ sư từ Tây sang là sao ?
Quy Sơn giơ phất tử lên.

4.-Long Nha hỏi Thúy Vi :
-Ý Tổ sư từ Tây sang là sao ?
-Mang thiền bản lại đây.
Nha mang thiền bản tới, Thúy Vi cầm lấy đánh, Nha nói :
-Đánh thì cứ đánh nhưng còn : Ý Tổ từ Tây sang là sao ?
Nha lại đem hỏi Lâm Tế, Lâm Tế bảo :
-Mang bồ đoàn lại đây.
Nha đưa bồ đoàn tới, Lâm Tế cầm lấy đánh, Nha nói :
-Đánh thì cứ đánh, nhưng còn “Ý Tổ sư từ Tây sang là sao ?
Nha lại đến hỏi Động Sơn, Động Sơn bảo :
-Đợi Động Thủy chẩy ngược dòng tôi sẽ bảo cho ông biết.
(Thiền Tông Đại Ý)

Đây là một câu hỏi rất phổ biến trong khoảng 300 năm đời Đường. Cùng một câu hỏi sao có nhiều câu đáp không giống nhau ? Đó là vì căn bản của Thiền là siêu việt tất cả vô sinh pháp, lìa bỏ mọi hình thức, khái niệm cho nên tự tại vô ngại. Có thể nói toàn vũ trụ đều vì ý Tổ sư mà hiện tiền, vì vũ trụ vạn hữu đều tồn tại trong ý Tổ sư. Do đấy lấy một vật nào cũng là ý của Tổ sư, không có một khái niệm cố định nào. Bởi vậy các vị cao tăng, thiền đức tùy hoàn cảnh, cơ hội mà tự tại đưa ra câu đáp.
(Xem thêm công án 812)

1677.- Mũ cao, áo rộng.

Một đệ tử bái biệt sư phụ đi hành cước. Sư phụ quan tâm dặn đệ tử phải thận trọng trong mọi sự giao tiếp.
Đệ tử thưa :
-Dạ ! Con sẽ cẩn thận, con sẽ để họ đội mũ cao họ sẽ không phản cảm, ghét bỏ con.
-Ông thật khéo nghĩ.
-Dạ đúng thế, ai cũng muốn đội mũ cao, chỉ có sư phụ là không thích mà thôi !
-Tôi thật không thích đội mũ cao.
(Phật Pháp Tu Chứng Tâm Yếu)

Vậy đó, sư phụ đã bị đệ tử cho đội mũ cao rồi. Đối với chuyện tốt bất tri bất giác đã bị ô nhiễm. Vì vậy khi công phu chúng ta phải miên mật quán chiếu, không gián đoạn, không để sơ hở.

1678.- Bài kệ của Chân Tĩnh thiền sư.

人 人 有 個 天 真 佛
Nhân nhân hữu cá thiên chân Phật
妙 用 縱 橫 總 不 知
Diệu dụng tung hoành tổng bất tri
今 日 分 明 齊 恉 出
Kim nhật phân minh tề chỉ xuất
斬 蛇 舉 拂 更 由 誰
Trảm xà cử phất cánh do thùy.

Người người đều có thiên chân Phật
Không biết nhưng mà vẫn dùng hoài
Ngày nay phải chỉ ra cho rõ
Dựng gậy, chém rắn lại là ai ?

(Phật Pháp Tu Chứng Tâm Yếu)

Thiền sư là lão bà tâm thiết chỉ cho mọi người khỏi mất công tìm kiếm. Muốn biết khuôn mặt xưa nay không phải là khó. Bởi vì bản tánh chẳng ở nơi đâu khác mà ở ngay trước mắt ta. Tiếc vì người đời không biết, chỉ vì bị khốn quẫn bởi chữ Tánh, đều tưởng phải tìm kiếm ở nơi cao thâm huyền diệu; không biết “cái” có thể nhìn, có thể nghe, có thể nói, có thể làm, cái đó chính là bản lai nhân. Nếu lìa cái này để đi tìm cái khác thì càng tìm càng xa, càng không thể thấy.

1679.- Bài kệ của Bàng Uẩn.

1. Bàng cư sĩ có làm bài kệ như sau :

有 男 不 婚 
Hữu nam bất hôn 
有 女 不 嫁 
Hữu nữ bất giá 
合 家 團 圝 圓
Hợp gia đoàn loan viên
共 說 無 生 話
Cộng thuyết vô sanh thoại

Có trai không cưới vợ
Có gái chẳng gả chồng
Cả nhà cùng xum họp
Cùng nói lời vô sanh.

2. Về sau có một vị hòa thượng đọc bài kệ trên bèn viết một bài kệ như sau :

無 男 可 婚 
Vô nam khả hôn 
無 女 可 嫁 
Vô nữ khả giá 
大 眾 團 圝 圓
Đại chúng đoàn loan viên
說 甚 無 生 話
Thuyết thậm vô sanh thoại

Không trai cưới vợ
Không gái gả chồng
Đại chúng cùng hội họp
Nói gì lời vô sanh.

3. Nguyên Âm lão nhân lại có bài kệ :

有 男 亦 婚 
Hữu nam diệc hôn 
有 女 亦 嫁 
Hữu nữ diệc giá 
子 子 復 孫 孫
Tử tử phục tôn tôn
是 說 無 生 話
Thị thuyết vô sanh thoại

Có trai cưới vợ
Có gái gả chồng
Con con rồi cháu cháu
Là nói lời vô sanh.

Bài kệ 1 của Bàng cư sĩ nói nhà ông có 4 người : 2 vợ chồng, 1 con trai, 1 con gái. Con trai không cưới vợ, con gái không gả chồng, mọi người đều chứng đạo, thật là hiếm thấy.
Bài kệ 2, hòa thượng không có vợ nên không có con trai để cưới vợ, không có con gái để gả chồng, nhưng có đại chúng. Trong chùa không có một mình hòa thượng mà còn chư tăng đều cùng tu, không có lời để nói, còn nói gì là nói lời vô sanh.
Cả 2 bài kệ đều hay một bài nói lời vô sanh, một bài nói lời vô sanh cái gì, mỗi người đều có diệu dụng.
Bài kệ thứ 3 : có con trai có thể cưới vợ, có con gái có thể lấy chồng. Các con có gia đình rồi sanh ra các cháu. Con con cháu cháu sanh sanh bất tuyệt. Đó là vô sanh, là diệu dụng của chân tâm, biểu thị phương pháp viên dung vô ngại.
(Xem thêm công án 279)

1680.- Ngũ Đế Tam Hoàng là vật gì ?

1. Hoa Viên Thiên hoàng vời Đại Đăng quốc sư (1282-1337) tới giảng Phật pháp. Sứ giả bảo thiền sư phải mặc đạo phục và ngồi cách Thiên Hoàng mà thuyết pháp. Nhưng quốc sư cứ yêu cầu mặc áo cà sa và ngồi đối diện. Thiên Hoàng nhất nhất nghe lời. Khi gập mặt Thiên Hoàng nói :
-Phật pháp không thể nghĩ bàn, cùng Vương pháp đối tọa.
Quốc sư đáp ngay :
-Vương pháp không thể nghĩ bàn cùng Phật pháp đối tọa.
Thiên Hoàng rất hài lòng.

2. Tuyết Đàm sau khi rời sư phụ Thường Lâm trú ở Mỹ Nùng Y Thâm Chánh Nhãn Tự, do cách dạy quá nghiêm khắc nên có ngoại hiệu là Lôi Tuyết Đàm. Một hôm nhân Vĩ Trương ở Khuyển Sơn Thoại Thiền Tự mời đến giảng tổ lục, Khuyển Sơn Thành Chủ cũng đến nghe. Do đó dựng một bục cao, lại treo mành phía trước. Tuyết Đàm trông thấy rất tức giận hét lên :
–Gã vô lễ ngồi sau mành, những gì ta giảng không phải là cặn bã mà phải dùng màn lọc.
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Dù là bậc vương giả, thiền sư cũng chẳng coi vào đâu.

1681.- Núi cao, sông sâu.

Cao Kiều Nê Chu (1825-1903), Thắng Hải Chu, Sơn Cương Thiết Chu là 3 danh thủ xử dụng trường thương cuối thời Mạc Phủ, thường được gọi là Tam Chu. Thời trẻ Nê Chu cùng vị trụ trì Dã Xứ Tĩnh Viện nói chuyện. ông không dấu được lòng kiêu ngạo về thương thuật của mình. Trụ trì chỉ im lặng nghe, sau cùng cười bảo :
-Đối với việc xử dụng trường thương tôi cũng có chút tâm đắc, chúng ta hãy tỷ thí một chút. Thế nào ?
Nê Chu nghe rồi bèn bước ra sân, nắm lấy một cây sào phơi áo thủ thế. Hòa thượng chỉ dùng một chiếc đũa. Nê Chu nổi giận, tưởng dùng gậy chọc thủng được ngực hòa thượng. Nhưng hòa thượng thủ thế vững như núi Thái Sơn, không chỗ sơ hở. Nê Chu toát mồ hôi mặt, thủy chung vẫn không dám ra tay. Cuối cùng đành chịu thua. Sau đó hỏi hòa thượng thuộc phái võ nào, hòa thượng trả lời :
-Kỳ thật chẳng có môn phái nào, nếu miễn cưỡng thì có thể nói là phái “núi cao, sông sâu”, “phái mắt ngang mũi dọc” hoặc phái “liễu lục, hoa hồng”. Có gì thì là gì, không gì không thể.
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Từ đó về sau Nê Chu bắt đầu tham cứu Phật pháp, nhưng hòa thượng không chỉ bảo gì cả. Nê Chu vì muốn học cảnh giới cao của thương pháp nên hết sức nghiên cứu thiền lý. Ít năm sau một hôm nhân đọc Long Môn Dạ Thoại, đọc đến công án Khoái Xuyên “diệt hết tâm đầu, lửa tự mát”. Cuối cùng đã thể nhận được cảnh giới bất động của ngộ cảnh.

1682.- Bỏ xuống đi.

Trong công án “Đệ Tử Đến Tay Không” (công án 1), Triệu Châu bảo :
-Bỏ xuống đi !
Nguyên văn chữ Hán là “Phóng hạ trước” (放下著) !
Có một vị nữ đệ tử khi nghe thiền sư kể lại công án này lại ngắt câu thành : “Phóng ! Hạ trước ! ( 放! 下著!) (Có thể hiểu là hãy cởi đồ mặc ở phía dưới xuống !)
Cô liền cởi quần đứng ngay trước mặt sư phụ. Sư phụ liển trỏ vào ngực cô bảo :
-Bỏ xuống đi !
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Câu “bỏ xuống đi !” của thiền sư có 2 nghĩa :
-Cô hãy còn mặc áo, hãy cởi nốt ra đi !
-Cô hãy còn chấp vào nữ tánh. Hãy bỏ xuống mọi chấp trước. Chữ trước ở đây là hư tự, là trợ từ chỉ mệnh lệnh. (tương tự chữ đi trong”bỏ xuống đi” ở Việt ngữ)
1683.- Bài kệ của Trích Thủy hòa thượng.

Hòa thượng Trích Thủy có để lại bài kệ :

曹 源 一 滴
Tào nguyên nhất trích
七 十 余 年
Thất thập dư niên
受 用 不 盡
Thọ dụng bất tận
蓋 天 蓋 地
Cái thiên cái địa
暍 
Hạt 

Tào nguyên một giọt
Bẩy mươi năm rồi
Thọ dụng bất tận
Trùm cả đất trời
Ha !
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Đại ý bài kệ nói : “Chỉ một giọt nước Tào Khê, dùng đã 70 năm rồi, giọt nước này sung mãn khắp vũ trụ, không đâu không có. Tào Nguyên chỉ nơi cư ngụ của Huệ Năng, vị tổ thứ sáu của Thiền tông Trung Hoa.

1684.- Niệm khởi tức giác.

Đệ tử tâm ái của Thế Tôn là tôn giả A Nan, là một người đẹp trai, được một thiếu nữ Chiên Đà La (thuộc giai cấp nô tài) yêu mến. Lúc đó, sự kỳ thị giai cấp rất khắc nghiệt, khiến tôn giả rất phiền não không biết phải xử trí ra sao. Thế Tôn biết chuyện này bèn lấy ra một khăn tay, thắt nhiều nút rồi hỏi A Nan :
-Đây là cái gì ?
-Là nút buộc.
-A Nan ! Nội tâm ông cũng như những nút này, ông vì nàng Chiên Đà La mà phiền não. Chỉ cần ông mở từng nút, từng nút thì sẽ hết phiền não.
Thế Tôn cởi hết nút rồi hỏi :
-A Nan có còn nút không ?
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Ngồi thiền không thể ngủ gục, nếu không đó chỉ là ngủ gục, không phải ngồi thiền. Ngồi thiền cũng không thể suy tư, nếu không thì đó là suy tư chứ không phải là ngồi thiền. Niệm khởi tức giác. Nếu khởi vọng niệm hoặc buồn ngủ, hoặc ngây ra lập tức “Vô” một tiếng quay trở lại công án. Đó là mở nút phiền não, vọng tưởng. Người xưa có nói qua : chẳng sợ niệm khởi chỉ lo giác chậm.

1685.- Đừng vọng tưởng.

Hòa thượng Nhất Ty Văn Thủ (1608-1648) tài cán phi phàm, tham hiểu rất nhiều công án. Năm 19 tuổi từng tự phụ là trong thiên hạ không có ai đủ giỏi để làm thầy mình, nhưng khi nghe Trạch Am hòa thượng ở Nam Tông Tự, thì cũng lại tham bái. Ông kể cho hòa thượng tại các phương trượng ông học được những công án gì, dương dương đắc ý, yêu cầu hòa thượng phê bình .
Trạch Am cười lớn :
-Nơi đây lão nạp không có loại phương pháp này, không treo những sợi sắn bìm mà bán Phật pháp. Phật pháp của lão nạp chỉ là một viên thuốc trị bá bệnh.
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Có ai hỏi gì Câu Chi cũng chỉ giơ một ngón tay lên, Bí Ma (đệ tử đời thứ 3 của Mã Tổ) chỉ dùng một cái néo để néo cổ người hỏi. Đả Địa hòa thượng thì lấy gậy đập xuống đất, Vô Nghiệp chỉ nói “Đừng vọng tưởng”.
Câu đáp của Trạch Am có giống câu “Đừng vọng tưởng “ không? Phải nghe cho kỹ. Về sau Nhất Ty tuy theo Trạch Am tham cứu và được Thiên Hoàng chỉ bày cho nhiều lời nhưng cũng không được Trạch Am ấn khả, chỉ để cho một di hạt (bài kệ lúc sắp mất) là một chữ mộng.

1686.- Hai dao giao tranh không nên tránh.

Sơn Cương Thiết Chu (chánh trị gia kiêm Kiếm Khách 1836-1888), lúc ban đầu theo Khi Ngọc Chi, Trường Đức Tự nguyện ông hòa thượng học thiền, sau lại theo Y Thần Long Trạch Tự Tinh Định hòa thượng tham thiền, về sau lại theo Kinh Đô Thiên Long Tự Trích Thủy Hòa thượng (1812-1899) lấy câu :
Hai dao, giao tranh không nên tránh
Hảo thủ tức đồng sen trong lửa.
Làm công án. Tham trong 3 năm hoát nhiên đại ngộ.
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Có sách viết câu trên thành :
Hai dao giao tranh thì nên tránh
Nếu nói như vậy thì đã làm mất đi tông chỉ của Thiền tông vậy. Bất luận thế nào, chúng ta phải kiên trì không nên tránh. Ở tình trạng tự tha sai biệt tương đối, ẩn tàng tinh thần không dao động thì mới có thể có hoa sen trong nước (không trí – tịch tĩnh bất động của Thiền định) và hoa sen trong lửa (Bát nhã – thực tuệ của trí tuệ, sản sanh trong động của đời sống hàng ngày). Cả 2 đều khai hoa, kết quả.

1687.- Hề Trọng làm xe.

Hòa thượng Nguyệt Am hỏi một ông tăng :
-Hề Trọng làm một cái xe, bánh có 100 nan, bỏ 2 bánh xe và trục đi thì thành cái gì ?
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Có người nói Hề Trọng là người Trung Quốc phát minh ra xe ở thời cổ, có người lại nói ông là người đầu tiên dùng trâu, ngựa để kéo xe. Có thể nói ông là bậc cao thủ chế xe. Ông tạo ra xe có 100 nan. Nếu tháo bánh xe, trục xe, thân xe ra thì nó còn là xe không ? Người do tứ đại (đất, nước, gió lửa), nếu phân ly rồi thì trở về không. Thi tụng Chiết Không Quán của Tiểu thừa nói :
 Am nhỏ rỡ rồi trở lại nguyên dã
Nhưng Thể Không Quán của Đại thừa thì lại nói :
 Am nhỏ chưa rỡ nguyên dã vẫn nguyên
Đó mới chính là chân không diệu hữu.
(Xem thêm công án 192)

1688.- Phật Tổ và thị giả.

Nam Dương Huệ Trung có một thị giả hết lòng phục thị thiền sư đã 30 năm. Do đó thiền sư muốn giúp ông sớm khai ngộ. Một hôm thiền sư gọi :
-Thị giả.
-Dạ !
Thiền sư gọi liền mấy lần, thị giả đều dạ. Một lúc sau thiền sư lại gọi :
-Phật tổ !
-Thầy kêu ai vậy ?
-Tôi kêu ông đó.
-Con không phải là Phật tổ. Con là thị giả của thầy mà.
-Ông thật đã phụ ta !
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Đây là một thoại khác của công án số 198. Có nhiều người không đạt thành công vì khinh thị chính mình, không tin là mình có tiềm lực. Cũng như thị giả trong câu chuyện này chỉ nhận mình là thị giả, không dám nhận mình là Phật. Sự thật Phật và chúng sanh không có sai biệt. Phật sở dĩ có thể thành Phật vì ngài tin rằng ngài có năng lực có thể giải thoát chúng sanh.

1689.- Mục phiêu.

Một hôm, Hoài Hải dẫn các thiền sinh ra đồng cấy mạ. Cấy xong một luống các thiền sinh thấy mạ được sư phụ cấy là một đường thẳng tắp, còn của các thiền sinh thì hoặc lệch bên này hoặc lệch bên kia chứ không được ngay hàng thẳng lối. Họ bèn hỏi nguyên nhân, thiền sư cười bảo :
-Giản dị lắm, chỉ cần các ông lấy một điểm ở xa để làm chuẩn khi cấy thì sẽ được thẳng hàng ngay.
Nghe lời dạy của thầy, các thiền sinh vội thực hành ngay. Cấy xong một hàng họ lại so sánh thì thấy luống cấy cong vòng. Thiền sư bèn hỏi :
-Các ông lấy gì làm chuẩn ?
-Dạ, con trâu đang ăn cỏ ở đàng xa kia.
-Con trâu di động, các ông lấy nó làm chuẩn thì luống cấy không cong sao được !
Các đệ tử nghe rồi tỉnh ngộ, bèn chọn một cây cổ thụ làm chuẩn. Lần này luống mạ cấy được thẳng tắp.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Bất luận làm một việc gì cũng phải có một mục phiêu rõ rệt, rồi từng bước, từng bước đạp thật trên đất, nhất định sẽ thành công.

1690.- Trích Thủy hòa thượng.

Nghi Sơn đối với Thiền học, lãnh ngộ rất sâu, đức cao vọng trọng, thường có nhiều thiền sinh đến xin tham học. Một mùa đông nọ, tuyết xuống rất nhiều, Trích Thủy đến bái kiến thiền sư, nhưng thiền sư không cho ông vào cửa. Trích Thủy bèn quỳ ngay bên ngoài cửa 3 ngày. Các đệ tử đều xin, nhưng thiền sư vẫn không động lòng. Ngày lại ngày, đã nhiều lần ngã xuống, nhưng Trích Thủy lại bò dậy, không chịu rời chỗ. Đến ngày thứ 7 thì ông không gượng được, ngã gục trên đất. Các đệ tử của Nghi Sơn vào báo cáo. Thiền sư hạ lệnh cho đem Trích Thủy vào thiền viện và đồng ý thâu làm đệ tử. Một hôm Trích Thủy không hiểu vô tự và Bát Nhã dị đồng thế nào bèn đem hỏi thiền sư. Nghi Sơn bèn cho ông một tát tai, hét lớn :
-Vấn đề này há để ông hỏi sao ?
Trích Thủy bị thiền sư đánh, mắt hoa đầu váng, hoảng nhiên đại ngộ hữu và vô là ý thức thô thiển của chính mình : ông thấy tôi có, tôi thấy ông không. Do Nghi Sơn nghiêm khắc yêu cầu, Trích Thủy khổ công tham thiền, sau trở thành danh sư một thời.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Phải lao lực tâm chí, trải qua nhiều gian khổ rèn luyện lưng thẳng, đầu ngửng cao mới có thể hưởng thụ niềm vui của sự thành công.

1691.- Bàn thêm về bài kệ của Phó Đại Sĩ.

Trong bài kệ của Phó Đại Sĩ (Xem công án 263), câu thứ 3 : theo cầu qua bến nước có thể hiểu được, còn 3 câu kia toàn là nghịch lý làm sao hiểu đây ? Thực ra sắc thân chúng ta giống một cái phòng mà người trú ở trong là Phật tánh. Chúng sanh vì mê sắc tướng nhận lầm xác thân này là ngã, mà không biết Phật tánh là cái gì, thậm chí còn tạo nghiệp, thọ báo, sanh tử chẳng thôi. Bài kệ này đề tỉnh chúng ta phải nhận biết chủ nhân ông, đừng nhận giả làm thật. Chính là nói cái nhục thân này không biết nói chuyện, nghe chuyện, cử động. Chúng ta có thể vận động, nói, nghe, đều là Dụng của chủ nhân này. Bài kệ này là nói về vị chủ nhân ấy.
Tay không nắm cán mai : Tôi chẳng nắm một vật gì trong tay. Cái mai nắm trong tay là nhục thể do chủ nhân sai bảo.
Đi bộ lưng trâu ngồi : ông có thể đi đường, chạy nhẩy đều là do chủ nhân ông sai bảo. (Dụng) cũng giống như ngồi trên lưng trâu vậy.
Theo cầu qua bến nước : Sắc thân ở đây coi như cây cầu, người là chủ nhân ông. Người ta sống ở trên đời, chẳng qua tạm trú một khoảng thời gian rồi cũng phải đi, cũng giống như đi qua cầu. Cuộc đời này giống như một quán trọ, ở tạm ít lâu rồi phải đi, hà tất phải tranh danh đoạt lợi.
Cầu trôi : Xác thân chúng ta luôn biến đổi, từ sanh ra, lớn lên rồi già chết. Cái cầu này chẳng phải đang biến đổi đó sao ?
Nước chẳng trôi : Đó là Phật tánh thường tại chẳng đến chẳng đi.
Tóm lại, bài kệ này khuyên chúng ta nên minh tâm kiến tánh vậy.
(Phật Pháp Tu Chứng Tâm Yếu)

1692.- Chúng sanh điên đảo, mê chạy theo vật.

Cảnh Thanh hỏi một ông tăng :
-Tiếng gì ở ngoài cửa ?
-Tiếng mưa rơi.
-Chúng sanh điên đảo, mê chạy theo vật.
-Còn thầy thì sao ?
-Thoát Thân còn dễ, thoát Thể khó nói.
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Người ta thường phân biệt mình (chủ thể) và người (khách thể), nhưng đối với thiền giả thì người và cảnh là một, vật ngã đều quên, hòa làm một trong tiếng mưa rơi của đất trời. Lúc đó tuy 2 mà một, chân nhân và chân như liền trình hiện.
(Xem thêm công án 76)

1693.- Con tên Bản Tịch.

Động Sơn hỏi :
-Xà lê tên gì ?
-Con tên Bản Tịch.
-Nói lên trên.
-Không nói.
-Tại sao không nói ?
-Vì nếu nói thì không phải là Bản Tịch nữa.
Ông tăng ở đây là Tào Sơn Bản Tịch rất được Động Sơn coi trọng.
(Công Án Thiền Cơ)

Trong câu hỏi Động Sơn dùng 2 chữ xà lê (có nghĩa là người có đức hạnh) có thể dịch là tôn giả (người đáng kính trọng). Không phải cứ đến tham học là được coi là đệ tử. Người đặt câu hỏi thường là các thiền sinh, chứ các thiền sư ít khi đặt câu hỏi. Ở đây, Động sơn đặt câu hỏi là để dẫn pháp. Câu đáp của Tào Sơn :
-Con tên Bản Tịch.
Thì Bản Tịch là Niết Bàn, là tịch tĩnh, là chẳng hai. Khi trú ở thể không thì chỉ có một hành tướng nhưng khi vào hiện tượng giới thì có thể biến hóa thành sự sự, vật vật. Do đó khi chúng ta nói bản tịch là chỉ Niết Bàn. Khi chúng ta ngồi thiền, không khởi một niệm, lúc đó chúng ta đã tiến vào cảnh giới Niết Bàn. Chúng ta đừng hiểu Niết Bàn là tử vong, thực không phải vậy.
Nói lên trên : tên ông là Bản Tịch, thì nói lên trên có thể nói hay không ?
Không nói : Vì Bản Tịch không có gì để nói.
Tu thiền là trực nhập thể tánh không, lìa ngôn ngữ văn tự. Có nhiều người tới giai đoạn này lại chấp vào không là ngoan không. Nếu có pháp tới mà không hiện thì đó là cảnh phiền não, là vọng tưởng. Nếu không thể lìa các pháp thì không thể như như bất động. Công án này là giảng về không vậy.

1694.- Chuyện tốt chẳng bằng vô sự.

Triệu Châu có lần nói :
-Phật là phiền não, phiền não là Phật.
Chúng đệ tử không hiểu hỏi lại :
-Phật vì sao mà phiền não ?
-Phật vì chúng sanh mà phiền não.
-Làm sao để trừ phiền não ?
-Trừ phiền não để làm gì ?
Ít lâu sau Triệu Châu thấy một đệ tử lễ Phật liền hỏi :
-Ông làm gì đó ?
-Lễ Phật.
-Phật dùng để lễ hay sao ?
-Lễ Phật là chuyện tốt mà.
-Chuyện tốt chẳng bằng vô sự.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Phật vì chúng sanh mà phiền não đó là giác ngộ, vì vậy không trừ phiền não được. Lễ Phật là một chuyện tốt. Đạo ở Tâm, mọi hình thức đều là hư vọng. (Xem thêm công án 1124)

1695.- Thư pháp gia.

Một ông tú tài tự xưng mình thông hiểu phong cách của 24 nhà thư pháp gia. Một lần, ông đến thăm thiền sư Đạo Minh. Ông ba hoa về biệt tài của mình. Đạo Minh giơ gậy đang cầm trong tay lên, điểm vào khoảng không một điểm và hỏi :
-Ông hiểu loại thư pháp này không ?
Tú tài ú ớ không trả lời được.
-Ngay vĩnh tự bát pháp mà chưa nhận ra, còn nói gì là thông hiểu 24 loại ?
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Tú tài tuy hiểu thư pháp nhưng còn chưa rõ cái tâm của thư pháp.

1696.- Triết lý nhân sinh.

Một hôm, các thiền sinh ngồi quây quần chung quanh sư phụ đợi nghe thầy giảng triết lý nhân sinh. Thiền sư chỉ yên lặng ngồi thiền. Một hồi lâu bỗng hỏi các đệ tử :
-Các ông nghĩ phải làm sao để trừ cỏ dại ?
Các đệ tử kinh ngạc, không ngờ thầy nêu ra vấn đề này. Sau một lúc kinh ngạc họ bắt đầu đưa ra ý kiến.
Ông thứ nhất nói :
-Phải dùng cuốc mà cuốc.
Ông thứ hai :
-Phải dùng lửa mà đốt.
Ông thứ ba :
-Phải dùng thuốc trừ cỏ.
Ông thứ tư :
-Nhổ cỏ phải nhổ tận gốc.
Thiền sư cười bảo :
-Các ông cứ theo cách của mình mà làm.
Nói rồi phân lô đất cho mỗi người, hẹn năm sau gập lại.
Một năm sau, mọi người tụ hội lại. Các lô đất đã trở thành các nông trại trồng đủ loại nông sản.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Muốn trừ cỏ dại, phải trồng trên đó các nông phẩm. Muốn điều tâm, phải điều dưỡng mỹ đức.

1697.- Tuyệt chiêu.

Tương truyền thiền sư Giác Vận tu tập ở Thiếu Lâm Tự nhiều năm rồi nhưng vẫn chưa nắm được tâm ý, ông bèn du phương bái sư mong được tiến bộ. Trải qua bao gian khổ, cuối cùng ông gập được một vị sư phụ võ công cao cường. Sư phụ mỗi ngày đều dẫn ông lên núi đốn củi, ngoài ra chẳng dạy dỗ thêm gì. 3 tháng trôi qua, chẳng học thêm được một chiêu thức gì, ông có vẻ buồn. Sư phụ thấy rõ ý ông, một hôm dẫn ông đi tản bộ trong rừng. Đến trước một phiến đá lớn, chỉ thấy sư phụ nín hơi, 2 mắt sáng quắc, giơ 2 ngón tay điểm vào tảng đá. Tảng bỗng bị vỡ làm đôi. Giác Vận trợn mắt kinh ngạc, mồm há ra mà không ngậm lại được. Sư phụ liền bảo :
-Ông xuất thân từ chùa Thiếu Lâm phải biết rõ võ công Thiếu Lâm cứu cánh là giảng Tâm pháp. Tâm pháp là nội công, nội công là giải thoát sanh tử công vậy. Tham quán thiền cơ, giải thoát khỏi sự sợ hãi sanh tử mới có thể tâm định, thần tĩnh, nhãn lực đáo xứ, dũng mãnh như sư tử, sắc bén như ưng trảo thì chưởng thuật mới gọi là đạt thành.
Giác Vận khâm phục lời sư phụ, khắc khổ luyện tập cuối cùng trở thành một vị cao tăng, một võ lâm cao thủ.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Thiền và võ thuật là Thiền chưởng nhất như. Muốn luyện thành võ công thượng thừa chỉ khổ công luyện võ không thôi thì không đủ, còn phải ngộ tánh. Ngộ tánh từ đâu ra ? Do tập Thiền mà có thiền định.

1698.-Tiếng vỗ của một bàn tay.

Hai bàn tay vỗ vào nhau thì tạo ra một tiếng vỗ, còn một bàn tay vỗ thì tạo ra tiếng gì ?
Đây là một công án hữu danh do Bạch Ẩn sáng tạo ra. Dụng ý của Bạch Ẩn dùng loại vô nghĩa này để giúp thiền giả đi vào thế giới vô phân biệt. Bạch Ẩn nói :
-Trong quá khứ tôi cũng như Ngũ tổ Pháp Diễn ( ?-1104) và Đại Huệ (1089-1163) đã trao công án chữ Không của Triệu Châu cho các ông tăng mới. Nhưng chữ Không này khó dẫn đến nghi đoàn (giai đoạn trước khi giác ngộ). Do đó gần đây công án tiếng vỗ một bàn tay khiến hành giả dễ đạt được cảnh giới giác ngộ.
Thượng tướng Bát Đại Lục Lang của Nhật Bản là một nhà nghiên cứu Kinh Pháp Hoa, có một lần đến bái phỏng Tướng Quốc Tự Độc Sơn hòa thượng (1819-1895) khi nói đến Pháp Hoa chân ý. Từ đạo đức quan đến phong cách của thời đại, ông nhận định rằng nếu không theo kinh Pháp Hoa thì không thiết lập được nền đạo đức căn bản. Trải qua 2 giờ đồng hồ lắng nghe, Bát Đại thao thao bất tuyệt, Độc Sơn bảo :
-Ông đã nói xong chưa ? Đối với vấn đề đạo đức ông quá rành, vậy ông có thể nói cho tôi biết đạo đức xử dụng của cây quạt này không ?
Bát Đại không trả lời được và Độc Sơn trao cho ông công án “Tiếng vỗ của một bàn tay”. Trở về nhà, Bát Đại ngồi trên tảng đá ở sau nhà, 2 tay giơ thẳng ra trước, nâng một thanh đao Nhật Bản, trầm ngâm suy nghĩ. Trải qua 2 tuần, hoát nhiên ông đại ngộ. Không những hiểu rõ chân ý của Pháp Hoa, còn hiểu rõ tính cách xử dụng đạo đức của cây quạt và khí độ cũng thâm sâu hơn. (Xem thêm công án 278)
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

1699.- Về đến gia sơn thì mới thôi.

Buổi chiều sau khi Nam Tuyền chém mèo, cao đồ của ông là Triệu Châu từ ngoài trở về. Nam Tuyền bèn đem chuyện buổi sáng kể lại. Triệu Châu nghe rồi bèn tháo dép đội lên đầu, đi ra.
Tuyết Đậu có bài tụng về chuyện này :

公 案 圓 來 問 趙 州 
Công án viên lai vấn Triệu Châu 
長 安 城 裏 任 閑 遊 
Trường An thành lý nhậm nhàn du 
草 鞋 頭 戴 無 人 會 
Thảo hài đầu đới vô nhân hội 
歸 到 家 山 即 便 休 
Quy đáo gia sơn tức tiện hưu. 

Công án tròn rồi hỏi Triệu Châu
Trường An thành ấy mặc nhàn du
Đầu đội giầy cỏ không người hiểu
Về đến gia sơn thì mới thôi.
 (Thích Thanh Từ dịch)
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Nếu chỉ chém mèo thành 2 không thôi thì công án không được trọn vẹn, thành ra Nam Tuyền mới đem ra hỏi Triệu Châu. Tuyết Đậu coi đối đáp của 2 thầy trò như đang đi rong chơi trên đường ở thành Trường An. Nói cách khác, hiểu được chuyện Triệu Châu đội dép trên đầu đi ra có được mấy người. Trường An tuy vui thật nhưng chẳng thể ở lâu, về đến cố hương nằm ruỗi thẳng 2 chân chẳng khoái hơn sao ?

1700.- Gập người đạt đạo.

Một ông tăng hỏi Đức Sơn Tuyên Giám :
-Trên đường gập người đạt đạo, không im lặng, cũng không dùng lời, phải làm sao ?
-Chỉ như vậy đó ?
Ông tăng im lặng hồi lâu, Đức Sơn bảo :
-Ông còn muốn hỏi nữa sao ?
Ông tăng lại hỏi, sư hét đuổi ra.
(Công Án Thiền Cơ)

Một người ngộ đạo : Trên đường gập một người ngộ đạo khác, không im lặng, cũng không dùng lời, mặt đối mặt, tâm không đối tâm. Tâm tôi không động, tâm ông cũng không động, đó là tâm ấn tâm, do đó không dùng im lặng hay lời nói để giao tiếp. Ông tăng này để trừ vọng tưởng đem vấn đề này ra hỏi xem thiền sư trả lời ra sao. Đây cũng giống như một cái gương, có nhân duyên tới liền chiếu, khi không có nhân duyên đến thì không có cái gì để chiếu, nhưng sau đó thì sao ? Có gì để nói ? Nếu có gì để nói thì là chấp cảnh, không có gì để nói thì là người đạt đạo. Có gì để nói là do thức thứ 6 và thức thứ 7 phân biệt tạo nên vọng tưởng, phiền não, không phải là thanh tịnh pháp. Do đó, người đạt đạo không có bệnh này, còn có gì để nói ? Nói cái gì ? Không nói.
Đức sơn nói : Chỉ như vậy đó, thiên địa đồng căn, chúng sanh đồng thể. Thiền sư đứng đó ngậm miệng, không khởi tâm động niệm, chỉ một câu “Như vậy đó” đã giảng xong.
Thiên địa đồng căn : cộng nghiệp của chúng sanh hình thành khí thế giới, do nhân duyên hòa hợp mà sanh, do nhân duyên phân tán mà diệt. Vô tình và hữu tình do cộng nghiệp mà tạo nên khí thế giới, vô tình có trước, hữu tình có sau. Vô tình không có luân hồi còn hữu tình phải luân hồi trong 6 đạo.
Chúng sanh đồng thể : Chúng sanh có cùng thể không, tất cả đều do A lại da thức biến hiện, ngoài thành khí thế giới, trong biến thành thân căn.
Ông tăng thấy thiền sư nói xong đứng im, ông không hiểu định hỏi, thiền sư biết ngay nên nói :
-Ông còn muốn hỏi ?
Đã không hiểu cơ phong của thiền sư lại còn muốn hỏi. Thiền sư mặc kệ, không lý đến ông. Vì sao ? Nếu đã ngộ thì không cần phải nói, nói cái gì ? Đi ra !
2/ Thực ra câu hỏi này là của Hương Nghiêm. Có người phỏng vấn Tây Điền Thốn Tâm (Cơ Đa Lang) ngồi đối tọa 2 giờ thao thao bất tuyệt về thiền lý. Trong thời gian đó Tây Điền tiên sinh không nói một lời. Về sau người đó kể lại :
-Tôi có cảm giác như đứng trước một cây cổ thụ ở chốn rừng sâu, có thể nói đây là Tây Điền Thốn Tâm im lặng hồi lâu (lãng cửu).
Trở lại công án này, cứ đứng lặng ngay trên đường hay là ba hoa chích chòe ? Cả 2 đều không đúng. Thật ra trong công án này chữ “đường” là chữ đáng để mắt tới. Thường, trong công án có nhiều cái bẫy, không thể dùng lý trí mà giải thích, chỉ có thể tọa thiền mà lãnh ngộ. (Long Mân)
(Xem thêm Công án 204)

1701.- Gập tai nạn thì đón tai nạn.

Năm Thiên Bảo thứ 2, vào ngày mùng 6 tháng giêng, với sự hiện diện của em ông là Do Chi và đệ tử là Trinh Tâm Ni, thiền sư Lương Khoan tạ thế ở tuổi 74. Ba năm trước đó, Việt Hậu Tam Điền phát sinh địa chấn ông có viết thơ cho Sơn Điền Đỗ Cao, trong đó có đề cập tới vấn đề sanh tử. Ông nhận định rằng khi cái chết đến hãy tiếp nhận nó, đó là phương pháp thoát ly tai biến hay nhất. Ông viết một bài thi tả rõ tâm cảnh lúc đó :

吾 遺 何 物 
Ngô di hà vật 
春 天 的 花 
Xuân thiên đích hoa 
山 上 的 杜 鵑 鳥
Sơn thượng đích Đỗ Quyên điểu
秋 天 的 紅 葉 
Thu thiên đích hồng diệp. 

Ta để lại gì nhỉ ?
Mùa Xuân hoa tươi cười
Trên núi Đỗ Quyên hót
Mùa Thu lá vàng rơi !

Bài thi này có thể coi như một di hạt (bài kệ để lại khi chết).
Bài này ít nhiều chịu ảnh hưởng bài thi của Đạo Nguyên :

春 天 的 花 
Xuân thiên đích hoa 
夏 天 的 杜 鵑 鳥 
Hạ thiên đích Đỗ Quyên điểu 
秋 天 的 月 
Thu thiên đích nguyệt 
冬 天 亮 麗 的 雪 
Đông thiên lượng lệ đích tuyết 
都 讓 人 覺 得 清 新
Đô nhượng nhân giác đắc thanh tân.

Mùa Xuân hoa tươi thắm
Mùa Hạ vang tiếng Quyên
Trăng mùa Thu sáng lắm
Tuyết Đông đẹp tự nhiên
Đều để cho người thấy
Cảm giác rất thanh tân.
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

1702.- Không nắm được.

Cận đại, trong dòng thiền Tào Động, Sâm Điền Do là một thiền sư anh kiệt, làm quán thủ Vĩnh Bình Tự 25 năm, đức cao vọng trọng. Bình thường, bất cứ ai hỏi chuyện gì ông cũng đều trả lời :
-Không nắm được !
Chuyện này được loan truyền. Rất nhiều người đã tìm đủ mọi cách để ông đưa ra một câu trả lời khác, nhưng đều thất bại. Có một lần có một vị có công lớn trong cuộc duy tân vận động là Y Đằng Bác Văn được văn học bác sĩ Tỉnh thượng Triết Thứ Lang giới thiệu, 2 người cùng đến tham phỏng thiền sư. Ba người ngồi nói chuyện. Y Đằng kể lại những gian lao lúc trước khi Duy Tân, đã nhiều phen mình bị lâm vào tuyệt cảnh, rồi đổi giọng hỏi :
-Xin hỏi cao tăng thấy tình cảnh đó thế nào ?
Ông nghĩ rằng vị tăng ngồi trên thiền sàng này chỉ toàn nói thiền ngoài miệng, khi gập chuyện chẳng dám đương đầu. Lúc đó thiền sư đang lắng nghe Y Đằng kể chuyện gian khổ một cách say mê, bỗng quắc mắt :
-Một kẻ chỉ thích kể về các kinh nghiệm của mình là một gã đã hết sài rồi.
Y Đằng lúc đó biết rằng không có cách nào để thiền sư nói lời khác, khom lưng vái chào mà lui.
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Đó là diệu dụng của vô tâm, thiền sư lấy “không nắm được” mà biểu hiện.

1703.- Lão nạp đang giới ngữ.

Thiên Hậu triệu thiền sư Nhân Kiệm vào cung giảng pháp. Thiền sư ngẩng nhìn Thiên Hậu rồi hỏi :
-Hiểu không ?
-Không hiểu.
-Lão nạp đang giới ngữ.
Nói rồi bèn lui.
(Công Án Thiền Cơ)

Thiên Hậu mời thiền sư đến giảng Phật pháp. Vì Thiên Hậu ngồi trên cao nên thiền sư phải ngẩng lên nhìn rất lâu rồi hỏi “hiểu không ?” Ý thiền sư là tôi đã giảng xong rồi, Thiên Hậu có hiểu không ? Thiền sư nhìn lâu không nói là diễn ý : tôi nhìn bà không phải là xem bà có đẹp hay không, là chỉ tâm không khởi tâm niệm : đó chính là bản lai diện mục. Bà phải học tập lấy tánh không đối diện với cảnh bà hiểu chưa ? Nếu tâm động niệm là lìa bản thể. Bản thể là Niết Bàn, là vô tướng, là thật tướng, không chấp vào cảnh trước mắt. Đương nhiên Thiên hậu đáp không hiểu. Đây là tâm pháp tối thượng thầy vừa mới giảng làm sao con hiểu ngay được, huống chi thầy lại chưa nói ra. Thiền sư lại nói : lão nạp đang giới ngữ, ám chỉ Thiên hậu nói nhiều chỉ tạo nghiệp mà thôi. Tâm động, khẩu động liền nói ra, tạo nên khẩu nghiệp vậy.

1704.- Gà gáy canh năm sáng.

Tuyết Đàm bái Mỹ Nùng, Từ Ân Tự Thường Lâm hòa thượng làm thầy nhưng mãi vẫn chưa ngộ. Sư huynh Tá Môn bảo ông :
-Muốn ngộ đạo, phải lấy chầy gỗ gõ vào đầu sư phụ mới được.
Tuyết Đàm vì thiết tha cầu đạo nên làm theo lời. Thường Lâm tưởng ông ta khùng bèn vớ lấy pháp trượng ở bên cạnh, giơ lên định đánh. Lúc đó Tá Môn chạy lại xin :
-Gã này chỉ muốn giác ngộ, nhưng thực không có khả năng. Xin sư phụ giao gã cho con, cho gã sống 7 ngày.
Rồi quay lại bảo Tuyết Đàm :
-Sinh mạng của ông chỉ còn 7 ngày, bất luận thế nào ông cũng phải ngộ đạo, bằng không thì tôi chẳng còn mặt mũi nào nhìn sư phụ.
Do đó, Tuyết Đàm quyết tâm ngồi thiền, suốt đêm không ngủ. Đêm 1, 2 rồi đến đêm 7 mà vẫn chưa ngộ. Ông nhìn trời sáng, định ra lan can nhẩy xuống cho xong đời. Ngay chính lúc đó con gà trống gáy sáng, Tuyết Đàm hốt nhiên khai ngộ.
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

1705.- Ơn sâu Phật Tổ khó báo đáp.

Đằng Nguyên Đằng Phòng (1296-1380) là trung thần của Nam Triều, mới đầu là môn hạ của Đại Đăng quốc sư, 39 tuổi xuất gia, về sau lại theo Vô Tướng đại sư tham cứu công án “Bản hữu viên thành Phật”, một hôm hốt nhiên đại ngộ. Liền trình đại sư bài kệ :

此 心 未 嘗 失 
Thử tâm vị thường thất 
利 益 人 天 盡 未 來
Lợi ích nhân thiên tận vị lai
佛 祖 深 恩 難 報 謝
Phật Tổ thâm ân nan báo tạ
何 能 馬 腹 驢 胎 居
Hà năng mã phúc lư thai cư.

Tâm giác ngộ này chưa từng mất
Lợi ích trời người đến vị lai
Ơn sâu Phật, Tổ khó báo đáp
Vào bụng ngựa đâu để đầu thai.

Đại sư hỏi :
-Làm sao lợi trời người ?
-Đến tận bờ nước ngồi nhìn mây nổi.
-Làm sao báo ân sâu Phật,Tổ ?
-Đầu đội trời, chân đạp đất.
-Vì sao không vào bụng ngựa, lừa ?
Đặng Phòng im lặng, lạy 3 lạy.
Đại sư cười nói :
-Thượng nhân nay đã triệt ngộ rồi.
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Theo lời truyền Đằng Phòng chính là vị trụ trì thứ 2 của Diệu Tâm Tự : Thọ Ông Tông Bật.

1706.- Ngăn vọng niệm.

Tuyết Phong hỏi Đức Sơn Tuyên Giám :
-Ý cổ nhân khi chém mèo là gì ?
Đức Sơn giơ gậy đánh, sau đó hỏi :
-Ông hiểu không ?
-Không hiểu.
-Tôi đối với ông như lão bà tâm thiết mà sao ông vẫn không hiểu ?
(Công Án Thiền Cơ)

Tuyết Phong khi mới nhập đạo, còn chưa ngộ, theo Đức Sơn học pháp. Một hôm Tuyết Phong đọc công án cũ không hiểu ý Nam Tuyền tại sao lại chém mèo (Xem công án 1053), là tu sĩ thì phải giới sát chứ ? nên ông đã đem ra hỏi Đức Sơn. Việc chém mèo của Nam Tuyền có 2 ý :
-Một là để dạy đại chúng không được chấp vào một cái gì. Đối với người mới tu trước hết phải chặt đứt ngoại duyên chứng nhập ngoại không, nghĩa là đối với trần cảnh (sắc, thanh, hương, vị, xúc), tâm có thể như như bất động đạt vô ngã, vô ngã sở. Sau đó hành giả phải chứng nội không, nghĩa là vô ngã (không có tâm vương), vô ngã sở (không phân biệt thiện ác), tức là sáu căn chỉ thức nhưng không khởi phân biệt.
-Hai là Nam Tuyền đã chứng nội, ngoại không nên chém mèo mà như không chém mèo. Tại sao ? Vì ông chém mèo là giải thoát cái thân nghiệp báo của nó. Ông đã dùng cái tâm thanh tịnh mà độ con mèo. Nó nhân họa mà được phước vậy.
 Đức Sơn đánh Tuyết Phong vì bất cứ cái gì không dính líu đến sự tu tập của Tuyết Phong đều được coi là vọng tưởng, là lý luận. Nếu như người tu còn chấp vào một pháp nào thì cũng không thể giải thoát được. Đối với ngoại cảnh chỉ nên nhận biết, không được có một niệm thứ 2, thứ 3, v . v . Nói tóm lại là đối với ngoại cảnh không mảy may dính mắc. Đức Sơn đánh, sau đó hỏi “Hiểu không ?” là hỏi ông có hiểu vì sao tôi đánh không ? Có hiểu thiền cơ tôi chỉ ông không ? Tuyết Phong trả lời không vì lúc đó ông mới tu. Đức Sơn thấy căn cơ của Tuyết Phong rất tốt, nên mới đánh để xúc tiến việc khai ngộ, mong cho ổng chóng thành tựu.

1707.- Người không cùng vạn pháp làm bạn là ai ?

Trong công án 988, câu hỏi này được Bàng Uẩn đem đi hỏi Thạch Đầu và Mã Tổ, và giác ngộ ngay sau câu đáp của Mã Tổ. Về sau cũng có người đem câu này ra hỏi Triệu Châu và được Triệu Châu trả lời :
-Hắn không phải là người !
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Người hỏi chạy trốn khỏi mọi độc thoát vô y (độc lập, không nương cậy vào gì). Triệu Châu phủ định loại người này. Người chân chánh độc thoát vô y phải tương y, tương quan với vạn pháp thì mới có chỗ đứng có ý nghĩa. Vị vô vị chân nhân này phải làm bạn với vạn pháp mà thực hành Bồ tát đạo chứ không phải dừng lại ở Phật cảnh Niết bàn.

1708.- Tâm mình không tĩnh khó tìm tĩnh.

Khuất Đa là một thiền sư Ấn Độ vân du tứ xứ. Một hôm ông tới Thái Nguyên gập một đệ tử của Thần Tú ngồi thiền trong một thảo am. Ông liền đến hỏi :
-Ông đang làm gì ?
-Tôi đang tìm sự thanh tĩnh.
-Thanh tĩnh là cái gì ? Sao không tìm bản tâm, rồi để tâm tự thanh tĩnh ?
Ông tăng đó không trả lời được. Khuất Đa bèn dạy ông đến tham Lục tổ Huệ Năng. Ông ta y lời đến gặp Lục tổ và thuật lại sự việc. Lục tổ im lặng hồi lâu rồi bảo :
-Trước tiên ông nên tìm tự tâm, chỉ có mình mới có thể làm tâm mình thanh tĩnh.
Ông tăng này nghe rồi có chỗ lãnh ngộ.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Thanh tĩnh chân chính là tâm tĩnh chứ không phải là không có âm thanh mới là tĩnh.

1709.- Bí quyết thành công.

Chúng đệ tử muốn biết bí quyết thành công là gì, bèn đi hỏi sư phụ. Thiền sư không trực tiếp trả lời, chỉ vung 2 tay ra trước rồi vẫy về sau và nói :
-Từ hôm nay trở đi, mỗi ngày các ông đều làm động tác này 300 lần.
Một tháng sau thiền sư hỏi :
-Ai làm theo lời tôi dặn.
Hầu hết các thiền sinh đều giơ tay. Thiền sư gật đầu. Lại một tháng sau nữa thiền sư lại hỏi, chỉ có một nửa số thiền sinh giơ tay. Một năm sau thiền sư lại hỏi thì chỉ có một thiền sinh giơ tay.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Sự thực, việc dễ làm nhất lại là việc khó làm nhất. Và việc khó làm nhất lại có thể biến thành dễ làm, quan trọng ở chỗ chúng ta có chịu kiên trì làm hay không.

1710.- Biết đủ.

Thiền sư Bàn Khuê sống ở thời đại Giang Hộ, một hôm có người hỏi ông :
-Con có đầy đủ trí tuệ, nhưng không biết cách vận dụng, xin thầy chỉ dẫn cho con.
-Ông lại gần đây.
Người đó bước 2, 3 bước về phía trước.
-Đó không phải là vận dụng tốt hay sao ?
(Danh Thiền Bách Giảng)

Con người ta thường đem mình ra so sánh với người, dễ dàng tạo ra bất bình đẳng hoặc tự kiêu hoặc tự ty, không phát huy được tài năng của mình. Trong kinh Bát Đại Nhân Giác có đề cập đến tri túc. Tri túc là biết đủ. Nếu không biết đủ thì dục vọng sẽ nẩy sinh khiến ta bị phiền não.

1711.- Không biết.

Lương Võ Đế hỏi Đạt Ma :
-Người đứng trước mặt trẫm là ai ?
-Không biết.
(Danh Thiền Bách Giảng)

Phật pháp chủ trương tất cả đều bình đẳng, sự vật không phân cao thấp. Câu trả lời “Không biết” của Đạt Ma là phá những cái chấp nhị nguyên cao thấp, phàm thánh, có không của tâm phân biệt, so sánh của Lương Võ Đế. Lão tử cũng có nói :
-Người biết không nói, người nói không biết.
Không biết là vượt lên tri và bất tri. Cái mà người phàm gọi là “tri” không phải là “thực tri” chỉ có tự tâm lãnh ngộ được cảnh giới “không biết” thì mới nắm được thâm nghĩa của Đạo.

1712.- Đừng vọng tưởng.

1/Vào đời Đường, thiền sư Vô Nghiệp ai hỏi gì cũng đáp :
-Đừng vọng tưởng.
2/Ở Nhật Bản vào thời Minh Trị, đại văn hào Sâm Âu Ngoại Bản xuất thân là một quân y sĩ. Lúc tốt nghiệp, trong khi các bạn bè đều được bổ nhiệm đến những chỗ tốt thì ông lại bị phái đi đến một nơi xa xôi hẻo lánh. Lúc đó ông rất tức giận, bất mãn, thậm chí còn định nộp đơn từ chức. Nhưng vài ngày sau ông đổi ý. Ông quyết định lợi dụng thời gian ở đây để học tập tiếng Đức và chuyên chú vào việc dịch thuật. Vài năm sau ông cống hiến nhiều dịch phẩm và tác phẩm. Sau lại được thăng tới chức lục quân tổng đốc. Trong văn học sử Nhật Bản ông là một người có địa vị cao. Sâm Âu Ngoại Bản trong nghịch cảnh đã không để phát sinh ra vọng tưởng. Vọng tưởng là mê hoặc, là tà niệm, phiền não. Con người ta thường bị tham, sân, si là 3 phiền não lớn làm cho đau khổ. Vì tham lam nên con người mưu lợi mình hại người, sân vì khi gập nghịch cảnh không nhịn được sinh oán hận. Si là không phân biệt được phải trái. Trong 3 độc trên, si là căn bản của phiền não, vì si cho nên vọng sinh tham. Khi không chiếm đoạt được thì nổi giận làm ra những chuyện thông thiên hại lý. Quy kết lại chỉ là 2 chữ vọng tưởng.

1713.- Như vầy.

Khi Đức Phật sắp nhập diệt, thị giả của Ngài là ông A Nan hỏi :
-Sau khi Thế Tôn nhập Niết Bàn, những giảng dạy của Phật nói làm sao để cho người ta tin tưởng ?
-Ông hãy bắt đầu bằng câu : “Tôi nghe như vầy”.
(Danh Thiền Bách Giảng)

Như vầy (như thị) tức bản lai diện mục, thật tướng. Trong kinh Phật có câu “Chim bay như chim, cá lội như cá”. Chim bay trên không, cá lội trong nước đều là bản lai diện mục. Nếu nói cá bay trên không, chim lội trong nước thì là hư vọng, không thể có được. Tất cả mọi sự việc, bao gồm loài người đều do 10 thứ như vầy tác động : tướng, tánh, thể, lực, tác, nhân, duyên, quả, báo, bản mạt cứu cánh.
-Tướng : là hình tướng bên ngoài.
-Tánh : là bản chất bên trong.
-Thể : là tánh và tướng hợp nhất.
-Lực : Năng lực tiềm ẩn.
-Tác : tác dụng của lực hiển lộ.
-Nhân : nguyên nhân trực tiếp sinh ra sự vật.
-Duyên : nguyên nhân gián tiếp.
-Quả : kết quả của nhân và duyên.
-Báo : Kết quả bên ngoài.
-Bản mạt cứu cánh : từ tướng đến báo là một quan hệ liên tục, nhất quán.

1714.- Sanh tử.

Võ tướng Nam Mộc Chính Thành, một ngày trước khi giao tranh với Túc Lợi Tôn, đến tham kiến thiền sư Sở Tuấn, khai sơn Quảng Nham Tự. Ông tự biết cuộc giao chiến này khó thắng và tánh mạng cũng khó mà giữ được nên mang vấn đề sanh tử ra hỏi thiền sư :
-Việc sanh tử thường vương vấn lòng con, làm sao xử trí đây ? Xin thầy chỉ cho.
-Chặt đứt 2 niệm, 1 kiếm dựa trời lạnh.
Nam Mộc Chính Thành được lời này, quên hết chuyện sanh tử, khẳng khái chiến tử sa trường.
(Danh Thiền Bách Giảng)

Thiền siêu thoát sanh tử, giầu nghèo, phàm thánh, có không. Con người ta thường đem vạn tượng trong vũ trụ này phân hai. Người có giầu nghèo, vật có quý tiện, chạy theo những gì coi là tốt, vất đi những gì coi là xấu, do đó sản sanh vui, khổ. Vì chấp vào thủ, xả (nắm giữ, buông bỏ) nên do dự không quyết định được sanh ra đau khổ. Chỉ cần phá được mọi đối đãi, chấp trước thì sự xung đột mâu thuẫn sẽ như sương tan, mây tán.

1715.- Que cứt khô.

Một ông tăng hỏi Vân Môn :
-Phật là gì ?
-Que cứt khô.
(Danh Thiền Bách Giảng)

Que cứt khô là những que gỗ dùng như giấy vệ sinh ngày nay. Đối với ông tăng Phật là bậc thanh tịnh tối cao vô thượng, que cứt khô là vật ô uế, cách nhau một trời một vực, làm sao có thể coi là một ? Ông không biết rằng Phật không có tồn tại cố định. Tất cả vạn tượng trong trời đất đều có Phật tánh, cho nên mới nói Phật pháp tại thế gian không lìa thế gian giác. Nếu như lìa các sự vật ở thế gian để tìm Phật thì cái tìm được không phải là Phật thật. Vân Môn phá chấp cho ông tăng : Phật không phải là Phật thật, que cứt khô cũng không phải là Phật, chỉ cần bỏ cái tâm chấp trước đi thì chân Phật ở giữa Phật và que cứt khô.
(Xem thêm công án 199).

1716.- Mắt ngang mũi dọc.

Đạo Nguyên (một vị thiền sư Nhật Bản) vì muốn thỉnh ích danh sư không ngại ngàn trùng xa xôi sang Trung Quốc tham học. Ở Thiên Đồng Sơn, ông gặp được thiền sư Như Tĩnh. Như Tĩnh dạy ông tham thiền phải thoát lạc thân tâm và bí quyết của tham thiền là “Chỉ quán đả tọa” (chỉ chăm chú ngồi thiền). Cuối cùng Đạo Nguyên ngộ ra chân lý mắt ngang mũi dọc. Mắt ngang mũi dọc là thuận theo tự nhiên, giả như mắt thẳng mũi ngang thì là hư vọng vậy.
(Danh Thiền Bách Giảng)

Thuận theo tự nhiên không những là khởi điểm của Thiền mà còn là cảnh giới tham ngộ tối cao của Thiền nữa.

1717.- Nhìn dưới chân.

1/Một đêm, thiền sư Pháp Diễn và chúng đệ tử đang đi trên đường bỗng một cơn gió mạnh thổi qua làm đèn bị tắt ngóm. Pháp Diễn bảo :
-Đèn tắt rồi, làm sao đi ?
Phật Quả Viên Ngộ thưa :
-Nhìn dưới chân.
Pháp Diễn gật đầu.
2/Một hôm, một ông tăng hỏi Giác Minh :
-Chân tủy của Thiền là gì ?
-Nhìn dưới chân.
(Danh Thiền Bách Giảng)

Không có đèn để soi đường đi, nhìn dưới chân là việc thực tế nhất phải làm. Không nương tựa vào đâu, chỉ nhờ vào chính mình. (Xem thêm công án 319).

1718.- Nóng lạnh tự mình hay.

Thiền sư Đắc Thắng sống vào thời Nam Bắc Triều (Nhật Bản) Đất nước loạn ly, chia năm xẻ bẩy rất hỗn loạn. Một hôm đệ tử của thiền sư Sở Tuấn là Đức Quỳnh gặp Đắc Thắng ở trong núi, ăn mặc như người tục thì rất ngạc nhiên hỏi :
-Thầy vì sao không mặc tăng phục ?
-Tôi không vì thích mặc tăng phục mà xuất gia, chính là muốn thoát ly sanh tử.
-Dĩ nhiên là thế, thầy có đọc các công án của cổ nhân không ?
-Không. Bây giờ ngay chính tâm mình còn chưa nắm được thì hơi đâu quan tâm đến lời người khác ?
-Vậy thầy tu hành làm sao ?
-Tôi căn cứ lãnh ngộ của Phật tổ mà tu hành. Tuy nhiên cho đến nay vẫn chưa lãnh ngộ. Tôi nguyện cứu độ chúng sanh, dù có sa địa ngục cũng cam nguyện vì chúng sanh thọ khổ.
Đức Quỳnh nghe rồi chắp tay lạy :
-Lành thay ! Lời nguyện của thầy là nguyện vọng của chư Phật, tinh tủy của Thiền là ở đó.
Đắc Thắng tuy có đại nguyện nhưng vô pháp lãnh ngộ. Do đó ẩn cư ở núi sâu rừng thẳm, ngày đêm tọa thiền. Một hôm ngồi đối diện khê cốc tĩnh tọa, bỗng nhiên cảm thấy mình đạt tới cảnh giới vô tâm. Bèn giở sách xem lại công án “Niêm hoa vi tiếu” nhưng vẫn không lãnh ngộ. Do đó lại ngồi thiền tiếp cho đến sáng hôm sau, nghe tiếng nước chẩy róc rách hoát nhiên đại ngộ.
(Danh Thiền Bách Giảng)

Người học thiền phải nhờ vào chính tâm mình mà lãnh ngộ. Người khác chỉ nêu ra trường hợp chuyển cơ của người ấy không thể chỉ dạy phương pháp ngộ đạo cho ta vì tâm cảnh ngộ đạo mỗi người mỗi khác, cũng như uống nước sự cảm nhận nóng lạnh mỗi người mỗi khác.

1719.- Nó chẳng còn ở đây là gì ?

Mã Tổ chỉ vịt trời bảo Bách Trượng :
-Bay đi đâu vậy ?
-Bay đi rồi.
Mã Tổ bóp mũi Bách trượng. Bách Trượng hét lên :
-Đau quá !
-Ông nói bay đi rồi, nhưng nó chẳng còn ở đây là gì ?
(Danh Thiền Bách Giảng)

Nó ở đây là chỉ tâm Bách Trượng không phải là chỉ vịt trời. Bách Trượng tâm hướng ngoại, đi theo vịt trời. Mã Tổ bóp mũi khiến Bách Trượng bị đau kêu toáng lên là tâm đã quay lại với chính mình. (Xem chi tiết các công án 1041 và 1572).

1720.- Đói ăn, mệt ngủ.

Đời Đường, Nguyên luật sư đến tham phỏng Đại Châu. Nguyên luật sư đã lâu nghe danh Đại Châu đạo lực cao thâm, gặp mặt liền hỏi :
-Thiền pháp của thầy có đặc điểm gì không ?
-Đương nhiên là có.
-Cứu cánh là công phu gì ?
-Đói ăn, mệt ngủ.
Nguyên luật sư không hiểu hỏi lại :
-Mọi người đều thế cả, có khác gì đâu ?
-Có khác chứ !
-Khác chỗ nào ?
-Người đời lúc ăn không chỉ ăn còn nghĩ Đông, nghĩ Tây, lúc mệt cũng không ngủ ngay, trằn trọc hết chuyện này tới chuyện khác. Tôi khi đói thì chỉ ăn, mệt thì duỗi chân ngủ, đương nhiên là khác rồi !
(Danh Thiền Bách Giảng)

Đói ăn, mệt ngủ là chỉ cho chúng ta cứ thuận theo tự nhiên mà hành động.

1721.- Lục bất thâu.

Có ông tăng hỏi Vân Môn :
-Pháp thân là gì ?
-Lục bất thâu.
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Lục ở đây là ý gì ? Là lục hợp hay lục thức, hay pháp thân siêu việt vũ trụ, kiến văn chẳng thâu giác tri ? Nếu như thiền nhân chỉ giải thích trên bề mặt của chữ như vậy thì sẽ sa vào địa ngục nhanh như tên bắn. Thiền sư hét lên 3 tiếng : lục, bất, thâu để diệt tự ngã. Tự ngã diệt rồi tức đạt tới cảnh giới “không” hay “vô ngã”. Khi đã triệt để tử vong rồi thì tự ngã sẽ sống lại thành “hoạt pháp thân”. Lúc đó mới cảm nhận được lục bất thâu của Vân Môn đã có pháp lực mở ra pháp nhãn.
(Xem thêm công án 130)

1722.- Chẳng có công đức gì cả.

Lương Võ Đế là một vị quốc vương yêu thích thiền học, hết sức đề cao Phật pháp. Khi lên ngôi rồi, xây nhiều chùa chiền, sửa sang đường xá, cầu cống, tạo phúc cho bá tánh. Khi gập mặt, Lương Võ Đế hỏi Đạt Ma :
-Trẫm hành thiện như thế đó, có công đức gì không ?
-Chẳng có công đức gì cả.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Làm việc thiện phải xuất phát từ nội tâm, trong lòng không mong hồi báo. Dù có làm nhiều việc thiện đi chăng nữa cũng chỉ khiến ta ngụp lặn trong sinh hoạt thế tục, không thể giúp mình thoát ra được, chỉ có làm sao cho người ta liễu giải tự tánh thì đó mới là công đức tối cao vậy. (Xem thêm công án 1025)

1723.- Đợi trời sáng hãy đi.

Có một lần Triệu Châu hỏi Đầu Tử :
-Khi nói chết đi sống lại là có ý gì ?
-Đêm tối không đi, đợi trời sáng hãy đi.
(Danh Thiền Bách Giảng)

Chết đi ở đây không phải là chỉ chết đi nhục thể mà là trừ đi mọi nhị nguyên đối đãi. Trừ bỏ đi mọi chấp trước thì mới sản sanh tâm hoạt lực. (Xem thêm công án 54).

1724.- Tâm.

1/Thiền sư Vinh Tây có nói :
-Tâm bao hàm sâm la vạn tượng của trời đất, tâm là bản thể thực tướng của vũ trụ.
2/Có một lần thiền sư Triệu Châu bảo đại chúng :
-Tôi có thể lấy một cọng cỏ làm gậy Hoàng kim một trượng sáu, lấy gậy Hoàng kim một trượng sáu làm một cọng cỏ. Đó là nói Phật là phiền não, phiền não là Bồ đề. (Xem thêm công án 723)
3/Bạch Ẩn lúc nhỏ rất sợ địa ngục, có thể nói ông xuất gia vì muốn thoát khỏi địa ngục. Đến cuối đời ông ngộ ra rằng địa ngục chính ở trong tâm. Ông phá được cái chấp ấy mà giác ngộ.
(Danh Thiền Bách Giảng)

Tâm giống như nước, nước chứa ở đâu thì có hình dạng ấy. Tâm bao hàm Phật tánh, trí tánh, cảm tình đồng thời cũng phân biệt thiện ác, sạch bẩn, phiền não bồ đề, sâm la vạn tượng. Thật tướng, hư tướng ra ra, vào vào tâm ta. Khi ta chấp trước tâm liền hướng vào vật sở chấp ấy mà sinh cảm tình, dục vọng. Khi cảm tình dứt thì tâm mới được giải phóng, trở lại bản lai diện mục.
Tâm chúng ta thời thời, khắc khắc chấp trước, hồi phục, chấp trước hồi phục. Trong kinh Phật con người có 18 phiền não căn bản : tham, sân, si, mạn, nghi. . . và 20 loại Tùy phiền não : phẫn, hận, não, hại . . .
Người tuy có nhiều phiền não nhưng nếu ta phản tỉnh triệt để thì sẽ phát sinh trí tuệ.
Tâm là thật tướng của vũ trụ vạn năng, tâm bao hàm địa ngục, cực lạc, phiền não và bồ đề. Chỉ cần chúng ta từ tâm bị trói buộc thoát ra biến phiền não thành bồ đề, siêu việt địa ngục, cực lạc là Ta đã nắm được Phật tánh của mình.
 (Xem thêm công án 261)

1725.- Đại nhân không cãi lộn.

Có người hỏi hòa thượng Bạch Ẩn :
-Chúng ta quen nhau đã lâu, con chưa hề thấy thầy nổi giận, chẳng lẽ thầy không biết tức giận sao ?
Bạch Ẩn cười :
-Tôi không phải là Địa Tạng Vương do đá đẽo thành, làm sao lại không biết tức giận ? Chỉ là khi nổi giận không để lộ ra bên ngoài thôi.
(Danh Thiền Bách Giảng)

Trong mỗi người chúng ta đều ẩn tàng một con sư tử lông vàng. Vô sự thì không sao, nhưng khi có chuyện thì con sư tử này sẽ xông ra. Con sư tử này là Phật lực có thể giết người, đả thương người hay hòa mình cùng người sinh sống. Có thể điều phục được con sư tử này hay không là do công phu tu dưỡng có thành tựu hay không.

1726.- Cứ đi thẳng.

 Dưới chân Ngũ Đài Sơn có một bà lão mở quán bán trà. Có một ông tăng đến đó hỏi thăm đường đi. Bà lão không chỉ phương hướng chỉ nói một câu :
-Cứ đi thẳng.
Ông tăng y lời đi. Đi được vài bước thì nghe tiếng bà lão cười nói :
-Tưởng là một ông tăng có đạo hạnh, nào ngờ lại nghe lời của một bà lão.
Ông tăng này không hiểu ý bà lão, khi tới chùa bèn kể lại cho Triệu Châu nghe. Triệu Châu đã nghe vài ông tăng khác thuật lại cái kinh nghiệm đã trải qua như vậy, bèn quyết định tự mình đi coi xem sao.
Ngày hôm sau, Triệu Châu cũng giả đi hỏi đường và bà lão cũng nói :
-Cứ đi thẳng.
Triệu Châu đi vài bước lại nghe tiếng bà lão cười và nhắc lại câu nói cũ. Triệu Châu không tức giận, không mắc cỡ, cũng không ngoảnh cổ lại, cứ đi thẳng về chùa. Về tới chùa rồi, Triệu Châu bảo đại chúng :
-Tôi đã vì các ông khám phá hàm ý của bà lão rồi !
Ngoài ra không nói gì thêm.
(Danh Thiền Bách Giảng)

Bà lão nói “Cứ đi thẳng” là khuyên các ông tăng chuyên tâm nhất ý cầu Phật đạo, đừng để ngoại cảnh sai xử, nếu bị người cười chê, chọc giận, cũng không bị sân hận làm lay chuyển lòng cầu Đạo. Con người là một động vật có cảm tính. Cảm tính dễ làm mất lý tính. Do đó, chúng ta nên nhớ kỹ lời bà lão :”Cứ đi thẳng”. Để cầu chân lý chúng ta phải vứt bỏ mọi sân hận đối với đối phương, hiểu biết đối phương, yêu thích ưu điểm của đối phương. Lấy ưu điểm của đối phương bổ túc cho khuyết điểm của mình. Nếu được vậy con người sẽ gần gũi nhau hơn, xã hội cũng không có đối lập tranh chấp. Đó mới là vượt qua đối phương và chính mình. (Xem thêm công án 111).

1727.- Bạch Ẩn.

Bạch Ẩn mới đầu theo học thiền sư Tánh Triệt, trụ trì chùa Anh Nham Tự. Một hôm đang ngồi thiền bỗng nghe tiếng chuông chùa từ xa vẳng lại hoát nhiên đốn ngộ. Ông đem cảnh giới này trình cho thiền sư Tánh Triệt, nhưng không được thiền sư chấp nhận. Ông bèn rời bỏ Anh Nham Tự, trong lòng đầy kiêu ngạo. Một hôm ông gập Chánh Thọ Lão Nhân, lúc đó ông mới 24 tuổi, mạnh miệng bảo Chánh Thọ :
-Thiền truyền sang Nhật Bản đã 300 năm rồi mà chẳng có ai ngộ đạo như tôi cả.
-Ngộ cái gì ? Nếu ông đã ngộ thì chữ “Vô” của Triệu Châu ông giải thích thế nào ?
-Vô là vô, vô pháp nắm được.
Bạch Ẩn nghĩ rằng câu đáp của mình hay ho lắm, chẳng ngờ bị Chánh Thọ bóp mũi :
-Ông còn chưa đáp đúng.
Bạch Ẩn bị đau, lùi lại vài bước. Chánh Thọ hãy còn giận mắng :
-Ông là đồ tăng chết dẫm trong động !
(Danh Thiền Bách Giảng)

Đối với một kẻ kiêu ngạo từ nhỏ như Bạch Ẩn đây là lần đầu tiên bị lăng nhục, giống như bị đá từ đỉnh núi lăn xuống đáy vực sâu, lúc đó Bạch Ẩn bỗng tỉnh ra, quyết định theo Chánh Thọ học tập, và cuối cùng đã giác ngộ.

1728.- Ông không biết leo núi.

Ngưỡng Sơn hỏi một ông tăng mới đến :
-Vừa từ đâu tới ?
-Lư Sơn.
-Có leo núi Ngũ Lão Phong không ?
-Không.
-Ông không biết leo núi.
(Danh Thiền Bách Giảng)

Ông tăng coi việc tu hành và du hí là 2 chuyện khác nhau không thể hòa làm một. Ngưỡng Sơn lại chủ trương tu hành tức du hí. Người đời cứ coi công tác là nghĩa vụ nên không thấy được ý nghĩa và lạc thú của công việc.
Sơn Điền Vô Văn lão sư cũng từng nói :
-Làm việc là du hí, khổ, vui, bi, hỷ là du hí, ngay cả đời người cũng là du hí.
Chỉ cần chúng ta gìn giữ tinh thần “tu hành là du hí” của Ngưỡng Sơn vì công tác mà công tác, từ trong công tác khai quật ra tiềm năng của mình thì mới hưởng được lạc thú của công tác. (Xem thêm công án 166).

1729.- Mộc Đường.

Thiền sư Mộc Đường trên đường hóa duyên bỗng nghe tiếng một kỹ nữ gọi :
-Mộc Đường hòa thượng, vào chơi rồi hãy đi.
Ông ngạc nhiên không biết ai lại biết tên mình bèn hỏi lại :
-Cô là ai ? Sao biết tôi ?
Thì ra cô gái đó là con một thí chủ. Cô nói trên đường toàn là khách uống trà không có phiêu khách nên không kiếm được tiền. Cô khẩn khoản mời hòa thượng bồi bạn với cô qua đêm. Mộc Đường nhận định rằng vì có duyên nên mới gặp gỡ bèn đồng ý vào kỹ viện. Nhưng ông không ngủ trên giường với kỹ nữ mà ngồi thiền trên sàn nhà. Đến nửa đêm, kỹ nữ không nhẫn nại được nữa, thỏ thẻ :
-Sao thầy không lên giường ngủ với em ?
-Công việc của cô là ngủ với người, công việc của tôi là ngồi thiền. Đừng để ý đến tôi, hãy ngủ cho ngon giấc.
Hai người qua đêm như vậy.
(Danh Thiền Bách Giảng)

Người học thiền phải biết quý cái tâm tự nhiên của mình, không bị sắc giới, sanh tử, thiền cảnh trói buộc, tự do tự tại.

1730.- Tuyết đầy chén bạc.

Một ông tăng hỏi thiền sư Ba Lăng :
-Đề Bà Tông là thế nào ?
-Tuyết đầy chén bạc.
(Danh Thiền Bách Giảng)

Tuyết ở đây chỉ thiền, chén bạc chỉ Phật pháp. Dùng thiền để vào Phật pháp như đem tuyết đổ đầy chén bạc. Tuyết trắng che lấp chén bạc là phủ định chén bạc, phủ định Phật pháp. Trong quá trình phủ định cái sanh ra là chân lý của thiền. Mỗi người trong tâm đều có một vật đựng. Trước yêu mình rồi ái tâm sẽ thăng hoa mà yêu người. Đó là chân ái, đem lòng chí thành, chí chân mà quan tâm đến người. Phật pháp và thiền không có sai biệt, nếu có thì là đối lập, chỉ có hợp nhất mới là Phật pháp và Thiền. (Xem thêm công án 117).

1731.- Chính vấn chính đáp.

Có ông tăng hỏi Động Sơn :
-Thế nào là chính vấn, chính đáp ?
-Không mở miệng.
-Nếu có người hỏi, thầy có đáp không ?
-Chưa có ai hỏi.
(Công Án Thiền Cơ)

Ở đây ông tăng hỏi là hỏi về thể tánh không. Thể tánh không khi có nhân duyên tới thì cảm ứng, khi tâm không khởi động niệm thì nhân duyên không tới. Dùng thể tánh không để hỏi, làm sao hỏi ? Hỏi chân chính là không hỏi, chỉ có thể cảm tri. Làm sao dùng thể không để cảm tri ? Cái cảnh giới đó như thế nào ? Đó là lời dư thừa bởi vì hỏi không ra. Vì sao ? Vì nói ra thì cảnh giới đó không còn là cảnh giới đó nữa. Cho nên không thể nói, vì vậy Động Sơn mới bảo :
-Không mở miệng.
Ông tăng không hiểu, lại đưa ra câu hỏi :
-Nếu có người hỏi thì sao ?
Chính vấn thì không hỏi vì không thể hỏi. Đương nhiên nếu không hỏi thì không đáp. Tâm một khi khởi động niệm liền lìa bản thể. Đối với câu ông tăng hỏi vì chưa có người chính vấn đặt câu hỏi nên thiền sư đáp :
-Chưa có ai hỏi .
Người kiến tánh không hỏi, vì hỏi là lìa bản thể không, không phải là chính vấn nữa.

1732.- Đầu gậy trăm trượng bước thêm bước nữa.

Tông Phong là tổ sư khai sơn Đại Đức Tự. Mới đầu cắt tóc xuất gia ở Vạn Thọ Tự, chăm chỉ học tập Phật pháp, sau khi ngộ rồi lại theo thiền sư Thiệu Minh khắc khổ ma luyện. Thường các vị thiền sư giác ngộ rồi thì ở lại chùa giáo hóa đồ đệ, nhưng Tông Phong thì lại lìa Vạn Phật Tự. Ông ẩn cư ở Vân Cư Am cùng sinh hoạt với bọn ăn mày ở Ngũ Đại Kiều và giảng Phật pháp cho bọn họ. Trải 20 năm như vậy, một hôm ông được Thiên Hoàng triệu kiến. Khi gập mặt, Thiên Hoàng bảo ông :
-Phật pháp vô biên không thể nghĩ bàn, một gã ăn mày đối tọa với Thiên Hoàng.
Ông trả lời ngay :
-Vương pháp không thể nghĩ bàn, Thiên Hoàng đối diện với Phật pháp.
Thiên Hoàng thấy Tông Phong đối với uy nghi của Hoàng Đế mà vẫn thản nhiên không hề khiếp phục thì rất kính phục.
(Danh Thiền Bách Giảng)

Đối với câu nói của Thạch Sương :
-Đầu gậy trăm trượng làm sao bước thêm bước nữa ?
Trường Sa trả lời :
-Đầu gậy trăm trượng, bước bước nữa
Đại thiên thế giới hiện toàn thân.
Đã leo tới đầu gậy là đã đạt ngộ. Ngộ đạo rồi nên tiến lên cảnh giới cao hơn là lìa đầu gậy bước vào thế giới hiện thực, một là để đào luyện đạo lực của mình, hai là để cứu độ chúng sanh. Sinh hoạt của thiền sư Tông Phong chính là như vậy. (Xem thêm công án 275).

1733.- Không màng danh lợi.

Khai sơn tổ sư của tông Tào Động Nhật Bản là Đạo Nguyên. Cả đời ông không hề chạy theo danh lợi. Khi Đạo Nguyên du học ở Trung Quốc, ngộ đạo rồi, từ biệt Như Tĩnh về nước. Như Tĩnh bảo :
-Phen này ông về Nhật Bản, tuyên dương Phật pháp, khai hóa dân tâm, đừng sống ở nơi thành thị, đừng thân cận các vị quan lớn, cứ sống ở nơi rừng sâu, núi thẳm mà dạy dỗ học trò.
Đạo Nguyên y lời dạy, trở về nước mới đầu cư ngụ ở kinh đô. Về sau danh tiếng càng cao bèn rời về làng Vũ Trị dạy học và hoàn thành tác phẩm Chánh Pháp Nhãn Tạng. Ông từng nói :
-Học tập Phật đạo là học tập chính mình. Học tập chính mình là quên đi chính mình, quên đi chính mình là chứng minh vạn pháp, chứng minh vạn pháp là thoát ly chính mình.
Danh càng cao thì càng nhiều phiền nhiễu, ông bỏ Vũ Trị di chuyển đến nơi xa xôi hơn, lập nên Vĩnh Bình Tự. Chính quyền Mạc Phủ vời ông đến Liêm Thương, ông vâng lời. Nửa năm sau ông lại trở lại Vĩnh Bình Tự. Trong khi ông vắng mặt đệ tử Huyền Minh nhận 2000 thạch do Mạc Phủ hiến tặng. Đạo Nguyên biết chuyện này rất tức giận, mắng đệ tử :
-Ông là đồ thối tha mới nhận tiền của người, tôi bình sinh chưa hề thuyết pháp vì danh hay lợi. Ông nghe theo lời của người quyền thế vọng cầu danh lợi là giặc của Phật.
Nói rồi đuổi Huyền Minh ra khỏi chùa, đoạn tuyệt quan hệ.
(Danh Thiền Bách Giảng)

1734.- Một bài Thiền thi của Hoa Đình Thuyền Tử.

天 尺 絲 綸 直 下 垂
Thiên xích ty luân trực hạ thùy
一 波 才 動 萬 波 隋
Nhất ba tài động vạn ba tùy
夜 靜 水 寒 魚 不 食
Dạ tĩnh thủy hàn ngư bất thực
滿 船 空 載 月 明 歸
Mãn thuyền không tải nguyệt minh quy.

Buông xuống dây câu dài ngàn thước
Một sóng vừa động, vạn sóng theo
Đêm tĩnh nước lạnh cá không đớp
Thuyền không chỉ chở ánh trăng gieo.
(Thiền Môn Khai Ngộ Thi)

1735.- Linh hồn.

Thiền sư Bạch Ẩn lúc nhỏ có lần bị một loại thiền bệnh là do tinh thần suy nhược mà ra. Lúc đó sư phụ ông bị bệnh liệt giường, ông phải túc trực hầu hạ bên mình. Ban ngày hầu hạ sư phụ, ban đêm tọa thiền niệm Phật. Trải mấy tháng trời như vậy, một hôm trong khi ngồi thiền ông thấy xuất hiện một đầu mèo to bằng bánh xe bò. Ông hoảng sợ, nhưng định tâm lại không thèm để ý đến nữa. Một lúc thì đầu mèo biến mất. Lại một hôm khác, đang ngồi thiền, ông bỗng thấy mình nhẹ bỗng, thấy mình bay khỏi Điền Vũ Thành, bay qua Năng dã sơn rồi dọc theo ven biển Ký Châu. Bạch Ẩn kinh hoàng hét lớn :
-Không thể thế được !
Tiếng hét này làm tâm ông trở lại bản thể. Bạch Ẩn liền hiểu rằng linh hồn là do ý niệm sinh ra.
(Danh Thiền Bách Giảng)

Khẳng định có linh hồn là thường kiến, phủ định có linh hồn là đoạn kiến. Thiền là vượt lên thường kiến và đoạn kiến, chỉ coi trọng hiện tại.

1736.- Bài kệ của Đông Sơn Huệ Không.

梁 魏 山 河 本 太 平
Lương ngụy sơn hà bản thái bình
無 端 容 此 老 狐 精
Vô đoan dung thử lão hồ tinh
九 年 皮 髓 分 張 盡
Cửu niên bì tủy phân trương tận
隻 履 空 棺 更 誑 人
Chích lý không quan cánh cuống nhân.

Đất nước Lương Ngụy vốn thái bình
Vô cớ lại chứa lão Hồ tinh
Chín năm chia hết da và tủy
Bỏ dép trong hòm dối chúng sanh.
(Thiền Môn Khai Ngộ Thi)

Đây nhắc lại tích Đạt Ma quẩy một chiếc dép về Tây, khi đi ngang qua ngọn Thông Lãnh thì gặp Tống Vân đi sứ trở về. Vân hỏi :
-Thầy đi đâu ?
-Tôi về Tây Phương.
Khi gặp vua, Vân kể lại câu chuyện trên, vua sai quật mả Tổ lên thì chỉ thấy một chiếc dép. (Xem thêm công án 442)

1737.- Bài kệ của ni sư Vô Trước.

殺 活 并 行
Sát hoạt tịnh hành
醍 醐 毒 藥
Đề hồ độc dược
是 賞 是 罰
Thị thưởng thị phạt
一 任 卜 度
Nhất nhậm bốc độ

Thi hành cứu, giết
Thuốc độc, đề hồ
Là thưởng hay phạt
Do ông tự lo
(Thiền Môn Khai Ngộ Thi)

Đây là phê bình câu nói của Đức Sơn :
Nói được hay không cũng đánh ông 30 gậy.
Dù đáp được hay không, Đức Sơn đều đánh. Vì sao ? Đây không phải là thưởng hay phạt mà là xem trình độ hư thực của ông tăng thế nào .

1738.- Nhận giả làm chân.

Một ông tăng hỏi Đầu Tử Đại Đồng :
-Mặt trời, mặt trăng chưa sáng, Phật và chúng sanh ở đâu ?
-Thấy lão tăng giận nói giận, Thấy lão tăng vui nói vui.
(Công Án Thiền Cơ)

Lời giải thích ở đây bổ túc cho lời giải thích ở công án 69. Chúng ta sống trong thế giới này thường nhận giả làm chân, cứ nhận rằng những gì mình nhìn thấy, nghe thấy là thật. Người chưa giác ngộ, Phật tánh bị vọng tưởng tập khí che lấp.
Thường trong thiền học người ta lấy mặt trời, mặt trăng, tinh tú để chỉ các thức 8, 7, 6 .
Khi mặt trời (8) sáng chỉ ánh sáng của trí tuệ hiển hiện, chiếu phá tất cả phiền não, tình kiến. Khi trăng (7) sáng thì tâm không vọng chấp, những chủng tử của A Lại Da Thức là thật mà lạc vào ảo cảnh. Khi tinh tú (6) sáng thì tâm không còn phân biệt ngoại cảnh nữa. Ba thức này tạo nên nghiệp lực của chúng ta. Vì vậy cần mặt trời, mặt trăng sáng để khống chế hành vi của thức thứ 6, vĩnh viễn thoát khỏi phiền não, chứng đắc vô thượng Bồ đề.
Giận là cái gì ? Chỉ là tướng bên ngoài. Nội tâm thiền sư có giận không ? Phật tánh như như bất động có giận không? Phật tánh không nổi giận, nổi giận là tập khí. Chúng ta thấy cổ tăng đại đức thường nổi giận để độ chúng sanh, kỳ thật nội tâm họ như như bất động. Cũng như trong công án này thấy lão tăng giận nói giận, vui nói vui, đó chỉ là nhìn quả không nhìn thấy nhân. Thể tánh của chúng ta là cái gì ? Là vô lậu công đức, có vô lậu công đức tướng làm sao có thể nổi giận ? Phiền não, tham, sân, si ? Không thể được ! Nhân vì si là không nhận thức được nhân quả. Thể tánh sao lại không nhận thức được nhân quả chứ.

1739.- Bài kệ của Phật Huệ.

出 門 便 是 太 忙 然
Xuất môn tiện thị thái mang nhiên
萬 里 無 來 未 得 圓
Vạn lý vô lai vị đắc viên
欲 識 山 家 門 去 路
Dục thức sơn gia môn khứ lộ
暮 煙 輕 鎖 綠 綿 綿
Mộ yên khinh tỏa lục miên miên

Cứ ra khỏi cửa là mịt mùng
Vạn dậm không đi, chuyện chẳng cùng
Muốn biết con đường ra khỏi cửa
Khói lam chiều nhẹ nhẹ vờn không.
(Thiền MônKhai Ngộ Thi)

Phật Huệ nhắc đến công án “ra cửa liền là cỏ.” (Xem công án 668)

1740.- Bốn bà vợ.

Một hôm, Đức Phật kể cho đại chúng nghe một câu chuyện cổ :
-Ngày xưa, có một vị phú thương có 4 bà vợ.
Bà thứ 1 : lanh lợi, đáng yêu, luôn ở bên cạnh.
Bà thứ 2 : do ông chiếm đoạt về, rất xinh đẹp.
Bà thứ 3 : giúp đỡ ông trong sinh hoạt.
Bà thứ 4 : vì suốt ngày đêm đôn đáo việc này việc nọ, ông ta hầu như quên hẳn sự tồn tại của bà này.
Một lần phú thương định đi xa, hành trình rất gian khổ. Ông định đem theo một bà vợ đi cho có bạn. Ông ngỏ ý với các bà.
Bà thứ 1 :
-Ông cứ đi đi, tôi không theo đâu !
Bà thứ 2 :
-Tôi bị ông chiếm đoạt về, không phải là tự nguyện, tôi không đi.
Bà thứ 3 :
-Tôi không chịu được gian khổ, cùng lắm đưa ông ra tới cổng thành thôi.
Bà thứ 4 :
-Dù ông đi đâu tôi cũng theo, vì tôi là vợ ông.
Do đó, ông đem bà thứ 4 theo.
Kỳ thật, phú thương là chúng ta. Bà thứ 1 là thân xác ta, khi chết ta không mang theo được. Bà thứ 2 là tiền bạc do ta kiếm về, sanh không mang đến, chết chẳng thể đem theo được. Bà thứ 3 là bạn bè. Bà thứ 4 là tự tánh.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Tự tánh vĩnh viễn đi theo ta. Chúng ta phải gìn giữ tâm điền để cho sự sinh hoạt trở về thuần phác.

1741.- Bài kệ của Thảo Đường :

不 是 心 兮 不 是 佛
Bất thị tâm hề bất thị Phật
黃 檗 喚 出 是 何 物
Hoàng Bá hoán xuất thị hà vật
裴 公 從 此 認 虛 名
Bùi công tòng thử nhận hư danh
天 下 納 僧 跳 不 出
Thiên hạ nạp tăng khiêu bất xuất.

Chẳng phải tâm hề, chẳng phải Phật
Hoàng Bá gọi là vật gì à ?
Bùi công từ đó nhận tên ấy
Nạp tăng thiên hạ đố nhẩy ra.

Thảo Đường nhắc đến công án đặt tên tượng Phật của Bùi Hưu.
(Xem công án 607)

1742.- Sanh tử.

Một ông tăng hỏi Mật thiền sư :
-Xin hỏi thầy ý nghĩa sanh tử ở chỗ nào ?
-Ông sanh lúc nào, chết lúc nào ?
-Con không hiểu ý thầy.
-Nếu không hiểu thì chết đi coi thử !
(Danh Thiền Bách Giảng)

Nghe nói Bạch Ẩn có nói :
-Chúng sanh nếu không muốn chết, hiện tại hãy chết thử coi, đã chết một lần rồi thì sẽ không chết nữa.
Chúng ta thường phân sanh tử ra làm 2, coi mỗi thứ là một trạng thái, kỳ thật đó chỉ là bề ngoài. Thiền pháp khuyên chúng ta phải chú ý xem trong sanh có tử để vượt lên cảnh giới sanh tử.

1743.- Ý Tổ sư từ Tây sang.

Một ông tăng hỏi Khánh Chư :
-Thế nào là ý Tổ sư từ Tây sang ?
-Một phiến đá trong không ?
Ông tăng lạy, sư hỏi :
-Ông hiểu không ?
-Dạ không !
-May mà ông không hiểu, nếu không tôi đã đánh vỡ đầu ông rồi !
(Công Án Thiền Cơ)

Công án “Ý Tổ sư từ Tây sang” là một công án mà các ông tăng mới học, không ai là không tham. Bởi vì mới học nên không biết 3 nghiệp : thân, khẩu, ý làm sao tu, làm sao dứt. Thiền sư thấy ông tăng không đặt một câu hỏi thiết thực liền tùy tiện đưa ra một câu trả lời để bịt miệng ông , tâm ông, khiến ông không vọng tưởng nữa. Giả như thiền sư nói : Tổ sư từ Tây sang là vì thấy Trung thổ có dấu vết Đại Thừa hiện khởi, nên đem giáo pháp chỉ thẳng tâm người, thấy tánh thành Phật mà truyền v. v. Giảng như thế chỉ khiến người học đã mê càng mê thêm, không giải thoát được. Tổ sư từ Tây sang để làm gì ? Đây là một sự kiện thực về hiện tượng giới. Khánh Chư trả lời :
-Một phiến đá trong không.
Nếu muốn giải thích thì có thể nói không trung là hư không, không một vật; ông tự nhiên ảo tưởng thành một phiến đá. Đó là từ thể tánh thanh tịnh vô sự lại đi tìm sự, lấy câu “Ý Tổ sư “ mà vọng tưởng. Đó chính là trăng trong nước, hoa đốm trong không, không phải là thật, vì vọng tưởng của ông mà từ không thành có. Ý Tây sang chẳng liên quan gì đến ông cả. Ông không đề cập đến những cảnh giới của quá trình tu hành mà động niệm vọng tưởng, trình ra những lời vô ý nghĩa. Tôi tùy tiện đáp là bịt miệng ông, không cho ông loạn tưởng.
Ông tăng nghe không hiểu bèn lạy. Lạy là ngụ ý cám ơn, là đã ngộ rồi, nên thiền sư mới hỏi :
-Ông hiểu không ?
-Dạ không !
Con suy nghĩ, phân tích mãi mà vẫn không hiểu “một phiến đá trong không” là ý gì ?
-May mà ông không hiểu, nếu không tôi đã đánh vỡ đầu ông rồi !
Câu hỏi này là câu hỏi của người sơ cơ, nếu ông là người sơ cơ thì mới hỏi câu này, còn như người đã tham lâu rồi thì không bị tôi đánh vỡ đầu mới là lạ !
Đối với mọi cảnh giới, chúng ta đều bỏ xuống, không dùng tập khí mà ứng duyên, đó là lấy bất biến ứng vạn biến vậy.

1744.- Chém vô minh.

Một ông tăng hỏi Toàn Hoát :
-Kiếm sắc chém thiên hạ, ai là kẻ rơi đầu ?
-Ám.
Ông tăng lại hỏi, sư nói :
-Gã độn căn này, đi ra !
(Thiền Cơ)

Kiếm sắc trong câu hỏi của ông tăng là loại xuy mao kiếm, là loại kiếm sắc bén không những chặt đứt vật dắn (tập khí thô), mà những vật mềm (tập khí tế) cũng chặt đứt luôn, như để sợi lông trên mũi kiếm, thổi phù một cái là sợi lông đứt làm 2 đoạn.
Kiếm sắc ở đây là dụ cho trí huệ Bát Nhã, chặt đứt hết nghiệp duyên phiền não của chúng ta. Đầu ai bị rơi ? (Người bị chém là ai, Là vật gì ?) Toàn Hoát trả lời Ám, là chỉ vô minh. Tại sao thánh nhân có thể dùng kiếm sắc chặt đứt vô minh, còn chúng ta thì không ? Đó là bởi vì khi chúng ta gập chuyện thì tâm hoảng, ý loạn, chủ yếu là vì tâm ta chấp trước. Tỷ như có tâm tham lợi, có tham thì có kỳ vọng. Có kỳ vọng là có tâm được mất, gập chuyện dĩ nhiên là không bỏ xuống được. Ông tăng lại hỏi vì không hiểu thiền cơ. Thiền sư đuổi ông ra vì ông ta chưa có tuệ nhãn, cần tham thiền nhiều hơn nữa để nhờ giới định mà sinh huệ. (Xem thêm công án 1493)

1745.- Rùa đá nói rồi.

Một ông tăng hỏi Cơ Độn Chứng Không :
-Thế nào là Ý Tổ sư từ Tây sang ?
-Đợi rùa đá nói, tôi sẽ bảo ông.
-Rùa đá nói rồi.
-Nói gì với ông vậy ?
(Công Án Thiền Cơ)

Tổ sư Đạt Ma tới Trung Thổ có mục đích gì ? Chẳng phải là đem giáo pháp chỉ thẳng tâm người, kiến tánh thành Phật, giới thiệu cho người Trung Hoa sao ? Trung Hoa lúc đó đã có thiền, nhưng là thế gian thiền. Đạt Ma vì thấy Trung Hoa có khí tượng Đại Thừa mới ứng duyên đến truyền pháp. Ông tăng còn vọng tưởng nên mới hỏi. Người có minh nhãn không hỏi vì chân lý không thể diễn tả bằng lời, dùng lời gì để nói ? Vì vậy thiền sư mới bảo :
-Đợi rùa đá nói, tôi sẽ bảo ông .
Ông tăng cố nài thiền sư, nói :
-Rùa đá nói rồi !
Nếu thiền sư bảo cho ông tăng câu trả lời thì có ích gì cho ông ta không ? Chi bằng để cho ông ta tự đối diện với vấn đề thì mới thực sự có ý nghĩa. Ông tăng tâm còn phù động, công phu chưa đủ, thiền sư khuyên ông nên giới ngữ thì có thể nhập đạo, vì vậy nên mới hỏi lại :
-Nói gì với ông vậy ?
(Xem thêm công án 68)

1746.- Đừng vin vào duyên.

Đỉnh Châu Đức Sơn sai thị giả gọi Tuyết Phong Nghĩa Tồn. Tuyết Phong tới, thiền sư bảo :
-Tôi kêu Nghĩa Tồn ông tới làm gì ?
Tuyết Phong không trả lời được.
(Công Án Thiền Cơ)

Đức Sơn sai thị giả đi gọi Tuyết Phong. Thị giả bảo :
-Tuyết Phong sư phụ gọi ông.
Sư phụ gọi, đương nhiên ông phải tới. Công án này kể một câu chuyện nhỏ : Đức Sơn sai thị giả gọi Tuyết Phong tới, không phải là có chuyện gì mà là chỉ cho ông đừng ứng duyên. Tôi sai người gọi ông đến, ông lại đến thật. Ông đến làm gì ? Có quan hệ gì đến ông ? Nếu là người chân tu thì ông cứ mặc sư phụ gọi, đó là biểu thị tâm ông không bị động, lúc đó sư phụ sẽ khen :
-Được lắm ! Tâm ông có thể như như không động.
Nhưng nếu sư phụ không phải là thiền sư thì sẽ nói :
-Tôi kêu ông tới, sao ông dám không tới ? Trong mắt ông tôi còn là sư phụ chăng ?
Do đó, thiền tông yêu cầu thiền sinh phải đào luyện tâm như tường đồng, vách sắt không theo duyên mà ứng, không bị chướng ngại làm cho phiền não. Cứ chạy theo cảnh mà sinh tâm thì làm sao mà nhập đạo ? Vì vậy người mới tu nên xả thức dụng căn, không động niệm vin lấy duyên. Cho nên khi niệm Phật hay khi ngồi thiền, một niệm khởi lên không kể là thật hay giả chỉ thoáng biết qua rồi thôi, không chạy theo nó.

1747.- Đi rửa bát đi

Một ông tăng hỏi Triệu Châu ;
-Thế nào là tự kỷ của con ?
-Ông đã ăn cháo chưa ?
-Dạ ! Đã .
-Đi rửa bát đi !
(Công Án Thiền Cơ)

Công án này đề cập đến ngộ (ăn cháo) và tu tập (rửa bát) để chứng ngộ. Từ ngộ đến chứng ngộ là một con đường rất xa. Lục tổ sau khi ngộ, ẩn cư ở nơi rừng sâu, núi thẳm, sống lẫn lộn cùng đám thợ săn 15 năm để tu tâm dưỡng tánh rồi mới ra hoằng dương Phật pháp. Một ông tăng đã ngộ, hỏi Triệu Châu :
-Cái nào là tự kỷ của con ? Con đang ở đâu ?
Tự kỷ ở đây không phải là chỉ nhục thể, cái sắc thân quả báo cũng không phải là tâm mà là cái thể chân chánh. Thầy nói minh tâm là có thể kiến tánh, vậy tại sao con không nhận thức được tự tánh ?
Triệu Châu hỏi :
-Ông đã ăn cháo chưa ?
Muốn nhận biết bản lai diện mục, hãy tự hỏi mình đã thực sự ngộ chưa ? Ăn cháo là chỉ khai ngộ.
-Dạ, đã !
Con đã ngộ rồi nhưng chưa thấy tự kỷ.
Người khai ngộ bồ đề tự tánh và thiên nghiệp lưu thức (遷 業流 識) cùng hiện, do đó không thấy được tự tánh, không biết tự tánh là cái gì ? Ăn cháo xong thì phải rửa bát vì đồ dơ chính là nghiệp thức đã được huân tập, nghiệp thức sạch rồi thì tự tánh tự nhiên hiển lộ. (Xem thêm công án 1029)

1748.- Nghe mà chẳng biết.

Có ông tăng hỏi Trí Thường :
-Thầy có phương tiện nào chỉ cho con đường vào không ?
-Quán âm diệu trí lực, có thể cứu khổ thế gian.
-Thế nào là quán âm diệu trí lực ?
Thiền sư gõ vào đỉnh 3 lần, hỏi :
-Ông nghe không ?
-Dạ, nghe.
-Sao tôi lại không nghe ?
Ông tăng không trả lời được, sư đánh đuổi ra.
(Công Án Thiền Cơ)

Phật giáo có tám vạn bốn ngàn pháp môn, biết cửa nào là khế cơ có thể vào ? Ông tăng xin Trí Thường chỉ cho ông đường vào Đạo. Thiền sư chỉ cho ông pháp “Nhĩ căn viên thông” của Bồ tát Quán Thế Âm. Thiền sư gõ vào đỉnh : đinh, đinh, đinh, hỏi : “Ông có nghe không?” và “Sao tôi lại không nghe?” là chỉ cho ông tăng phải xả thức dụng căn, đừng phan duyên vào tiếng mà khởi tâm phân biệt. Thiền sư nói : sao tôi lại không nghe, là nói về thể tánh. Khi thanh âm tới tai thì thức thứ 6 liền khởi phân biệt, tiếng nhỏ, tiếng to, tiếng trầm, tiếng bổng, tiếng du dương đáng yêu, tiếng chát chúa đáng ghét v . v . thức thứ 8 cũng nghe nhưng không khởi phân biệt.

1749.- Dùng roi chăn trâu.

Trường Khánh Đại An đến tham phỏng Bách Trượng, lạy rồi thưa :
-Con muốn thành Phật, Phật là thế nào ?
-Giống như cưỡi trâu mà tìm trâu .
-Thấy rồi thì sao ?
-Như cưỡi trâu đã về tới nhà.
-Làm sao để bảo nhiệm ?
-Như người chăn dùng roi không cho trâu ăn lúa ruộng người.
(Công Án Thiền Cơ)

Đại An khai ngộ nhưng không biết làm sao bảo nhiệm để thành tựu Phật đạo. Bách Trượng bảo ông :
-Giống như cưỡi trâu mà tìm trâu.
Ông đã thấy vết chân trâu (ngộ) muốn tìm ra trâu (chứng ngộ), nếu ông dùng sắc tướng mà tìm Phật thì tìm không ra đâu !
-Vậy phải làm sao ?
-Như cưỡi trâu đã về tới nhà.
Sau khi đã thuần phục được dã tánh của trâu rồi thì có thể cưỡi nó về nhà.
-Nhưng làm sao bảo nhiệm ?
-Như người chăn dùng roi đừng để trâu ăn lúa ruộng người.
Khi khởi tâm động niệm liền tạo ra nghiệp, cho nên thời thời khắc khắc đều phải tu. Tâm địa chúng ta là đại đạo trường. Ngày hôm nay có chuyện gì ? người đó nói câu gì ? chúng ta phản ứng ra sao ? Tâm chúng ta phải thanh tịnh nếu chúng ta phản ứng thì chúng ta phải điều chỉnh. Đó mới là chân chánh tu hành.

1750.- Thấy núi xanh đi.

Đạo Nguyên thượng đường nói :
-Khi thấy núi xanh thường đi, ai biết trong đêm đá trắng sanh con.
Nói rồi xuống tòa giảng.
(Đạo Nguyên Ngữ Lục)

Nguyên câu nói này là của Phù Dung Đạo Giai trong Phổ Đăng Lục : Núi Xanh thường đi, ban đêm thạch nữ sanh con. Trong tắc này Đạo Nguyên đổi thành đá trắng. Trong thế giới tuyệt đối , núi xanh và chúng ta là một, siêu việt hết tất cả tư lượng.

1751.- Ca Diếp đạp bùn.

Sư thượng đường kể :
-Xưa, khi ngài Ca Diếp đạp bùn để xây tường, một sa di hỏi :
-Tôn giả, sao lại làm việc này ?
-Nếu tôi không làm thì ai làm cho tôi ?
Đạo Nguyên thêm :
-Tâm như cái quạt trong tháng 12, thân như đám mây trong hang lạnh. Nếu hiểu được ý “tôi làm” trong câu nói của tôn giả thì không có nhị kiến ta người. Hành vi của tôn giả như bức tường sắt, sừng sững khiến người khó thấy.
(Đạo Nguyên Ngữ Lục)

Do công án này có thể thấy Thiền tông rất đề cao lao động. Bách Trượng cũng có nói : “Một ngày không làm, một ngày không ăn”.

1752.- Phật tánh.

Sư thượng đường nói :
-Tôi nhớ có một ông tăng hỏi Triệu Châu như sau :
-Thế giới chưa có, tánh này đã có. Thế giới diệt rồi, tánh này không diệt. Tánh bất hoại này là gì ?
Triệu Châu đáp :
-Tứ đại, ngũ uẩn.
-Vẫn bị hoại, cái gì không hoại ?
-Tứ đại, ngũ uẩn.
Đạo Nguyên nói :
-Triệu Châu cổ Phật chỉ biết nghiêm khắc, nhưng chẳng khoan dung, còn Vĩnh Bình tôi sẽ nói : “Nước sâu thuyền cao, bùn nhiều Phật lớn”.
(Đạo Nguyên Ngữ Lục)

Tuy hình thể vô thường, theo thời gian mà tiêu diệt, nhưng Phật tánh trong chúng ta thì bất diệt.

1753.- Ngày giỗ Như Tĩnh.

Ngày giỗ Như Tĩnh, Đạo Nguyên thượng đường nói :
-Tôi đến Trung Quốc vào đời Tống, theo Như Tĩnh học Phật pháp như người tới Hàm Đan học đi đứng, chỉ học được mắt ngang, mũi dọc. Chớ nói Như Tĩnh dấu người học mà là Vĩnh Bình tôi lừa Như Tĩnh.
(Đạo Nguyên Ngữ Lục)

Ở đây Đạo Nguyên đề cập đến chuyện trong Thu Thủy Thiên (một thiên trong Nam Hoa Kinh của Trang Tử) kể rằng người ở Hàm Đan (kinh đô nước Triệu đời chiến quốc, nay thuộc tỉnh Hà Bắc) đi đứng rất tao nhã, lịch sự. Người ở các nơi đến học tập, kết quả là chưa học được cách đi đứng mới mà đã quên cả cách đi đứng cũ, phải bò mà về xứ. Đạo Nguyên đưa ra tỷ dụ này để chỉ rằng ông theo Như Tĩnh, Phật pháp chưa học được tốt mà những gì tu học lúc trước đều đã quên cả.

1754.- Rửa bát quét nhà.

Một ông tăng mới vào thiền viện hỏi Triệu Châu :
-Con mới vào thiền viện, xin thầy đặc biệt chỉ thị.
-Ông đã ăn sáng chưa ?
-Dạ ! Đã ăn rồi .
-Vậy sao ? Hãy đi rửa bát đi.
-Đã rửa sạch sẽ rồi.
-Vậy đi quét nhà đi.
Ông tăng lộ vẻ bất mãn :
-Chẳng lẽ ngoài rửa bát quét nhà ra thầy không còn thiền pháp nào sao ?
-Ngoài rửa bát quét nhà ra, tôi chẳng còn biết thiền pháp nào nữa.
(Tinh Vân Thiền Thoại)

Thiền không lìa sinh hoạt. Mặc áo, ăn cơm là thiền, bổ củi, xách nước là thiền. Một người không lo sinh hoạt cho tốt : bát không rửa, nhà không quét thì làm sao giải quyết được vấn đề sanh tử giải thoát ? (Xem thêm công án 1073)

1755.- Cá nhỏ nuốt cá lớn.

Đạo Nguyên thượng đường nêu công án một ông tăng hỏi Nham Đầu :
-Buồm cũ chưa treo thì thế nào ?
-Cá nhỏ nuốt cá lớn.
Nếu các ông muốn biết ý nghĩa của công án này thì hãy nghe bài kệ của Vĩnh Bình tôi :
小 魚 吞 大 魚
Tiểu ngư thôn đại ngư
和 尚 讀 儒 書
Hòa thượng độc nho thư
透 出 佛 魔 網
Thấu xuất Phật ma cương
法 塵 也 掃 除
Pháp trần dã tảo trừ.

Cá nhỏ nuốt cá lớn
Hòa thượng đọc sách Nho
Ra khỏi lưới ma, Phật
Là sạch hết bụi nhơ.
(Đạo Nguyên Ngữ Lục)

Đạo Nguyên nêu công án này để thuyết minh chân lý vượt lên, Nho, Phật, ngay cả Phật cũng không chấp.

1756.- Chưa đủ.

Đạo Nguyên thượng đường nói :
-Ngày nay trong chư vân thủy huynh đệ có ai ngộ không ?
-Có ông tăng bước ra lạy.
-Có loại người này nhưng vẫn chưa đủ.
-Chưa đủ ở chỗ nào ?
-Ông không biết sao ? Là không tin đạo. Một người chân chính ngộ đạo, tâm không phụ người, mặt không sắc thẹn.
(Đạo Nguyên Ngữ Lục)

Tin đạo và thấy đạo đồng nghĩa. Không tin đạo thì không thấy được đạo lý.

1757.- Đông Ấn quốc vương.

Đạo Nguyên thượng đường nói :
-Đông Ấn quốc vương mời tôn giả Bát Nhã Đa La thọ trai. Vương hỏi :
-Mọi người đều tụng kinh, thầy vì sao không tụng ?
-Bần đạo thở ra không theo chúng duyên, hít vào không ở ấm giới, thường chuyển trăm ngàn vạn ức quyển kinh.
Ai có thể nói ra đạo lý ảo diệu của tôn giả ?
(Đạo Nguyên Ngữ Lục)

Đạo Nguyên nêu công án này để thuyết minh tụng kinh chân chính là lãnh hội đạo lý tự nhiên của trời đất.

1758.- Phật Pháp.

Đạo Nguyên thượng đường nói :
-Bỗng nghe 2 tiếng Phật pháp làm bẩn cả tai tôi, các ông chưa tới Pháp đường đã bị ăn 30 gậy rồi. Tuy là vậy, sư núi này, hôm nay cũng vì các ông mà tận tâm nói pháp.
Nói rồi Đạo nguyên hét lên một tiếng, xuống tòa giảng.
(Đạo Nguyên Ngữ Lục)

Phật pháp là chân lý tối thượng, nếu lấy đó làm đối tượng chấp trước thì chân lý không còn là chân lý nữa.

1759.- Không từ ngoài tới.

Đạo Nguyên thượng đường nói :
-Không từ ngoài tới, không từ trong ra, đối mặt chỉ vẫy tay một cái mọi việc đều được giải quyết, đâu cần nhọc công truy vấn. Đó chính là trí tuệ Bát Nhã vậy.
(Đạo Nguyên Ngữ Lục)

Đây là Đạo Nguyên giảng về Phật tánh.

1760.- 500 vị A La Hán.

500 vị A La Hán cùng tu với Đức Phật. Các vị này đều chứng ngũ thông, chỉ còn Lậu Tận Thông là chưa chứng thôi. Các vị này dùng trí thần thông mà quán sát chính mình thì thấy trong quá khứ hoặc giết cha, giết mẹ, giết A La Hán, phá hòa hợp tăng v . v . toàn là những đại tội. Dùng Túc Mạng thông, họ thấy kiếp này phạm tội gì, kiếp kia phạm tội gì, tội nghiệp vô lượng, vô biên. Lòng đầy mặc cảm tội lỗi, họ rất sợ hãi, cùng rủ nhau đến bạch Phật :
-Thế Tôn ! Ngài giảng rất nhiều pháp, nhưng chúng con vẫn chưa đạt được cứu cánh. Tại sao chúng con tự mình quán sát những nhân duyên trong quá khứ, nội tâm không siêu việt được mà còn phát sinh ra những cảm giác tội lỗi, sợ hãi ?
Lúc đó Văn Thù Sư Lợi đang ngồi bên Phật bèn đứng dậy, dùng kiếm trí tuệ đến bên Phật uy hiếp. Thế Tôn nói :
-Được rồi ! hãy ngưng lại. Diễn đến đây là được rồi ! Các ông vừa thấy Văn Thù định giết ta, cũng như các ông trong quá khứ đã giết cha, hại mẹ. tất cả đều đã là quá khứ rồi. Dù là trăm ngàn năm hay vài giây thôi, quá khứ vẫn là quá khứ. Khi tâm niệm khởi, tâm này có thật không ? Có thể nắm giữ không ? Không. Tâm này là hư ảo, không thật, không nắm được, có gì mà phải sợ ?
(Công Án Thiền Cơ)

Những ai tu đến Đệ tứ thiền đều có Ngũ thần thông, nhưng muốn đạt tới Lậu Tận thông thì phải tu được Ngã không và Pháp không. Lúc đó tất cả mọi phiền não do nội tâm, ngoại cảnh đều không làm lay động được tâm như như bất động này. Tuy những gì ta tưởng, ta thấy đều là hư ảo nhưng những tập khí khiến chúng ta vẫn cứ phiền não, cứ theo nghiệp duyên mà lưu chuyển. cho nên lý giải là một chuyện, tu chứng lại là một chuyện khác.

1761.- Bài kệ của Vân Cái Trí Bản :

一 年 春 盡 一 年 春
Nhất niên xuân tận nhất niên xuân
野 草 山 花 幾 度 新
Dã thảo sơn hoa cơ độ tân
天 曉 不 因 鐘 鼓 動
Thiên hiểu bất nhân chung cổ động
月 明 非 爲 夜 行 人
Nguyệt minh phi vi dạ hành nhân.

Một năm xuân hết một năm xuân
Cỏ hoang, hoa núi nở mấy lần
Trời sáng chẳng do chuông, trống đánh
Trăng tỏ đâu vì dạ hành nhân.
(Thiền Thị Kiếm Nhẫn Đích Sự)

Trời sáng là trời sáng không do chuông, trống đánh mà tối sớm hay muộn, trăng soi vằng vặc chẳng liên quan gì đến người đi đêm. Nhưng vì chúng sanh điên đảo, nhận rằng thời gian và không gian vì mình mà chuyển động, cứ lo thủ, xả cả đời. Đó chính là căn nguyên của phiền não.

1762.- Bài kệ của Tuyết Đậu Trùng Hiển :

牛 頭 峰 頂 鎖 重 雲
Ngưu đầu phong đỉnh tỏa trùng vân
獨 坐 寥 寥 寄 此 身
Độc tọa liêu liêu ký thử thân
百 鳥 不 來 春 又 去
Bách điểu bất lai xuân hựu khứ
不 知 誰 是 到 庵 人
Bất tri thùy thị đáo am nhân

Mây phủ Ngưu Đầu đỉnh
Vắng ngắt một mình ngồi
Chim bay rồi, xuân tận
Người nào tới am chơi ?
(Thiền Môn Khai Ngộ Thi)

Tuyết Đậu nhắc tới công án Tứ tổ tới thăm Pháp Dung. 
(Xem công án 1082)

1763.- Bài kệ của Phật Tâm Bổn Tài :

草 鞋 頭 戴 與 誰 論
Thảo hài đầu đới dữ thùy luận
四 海 無 風 浪 自 平
Tứ hải vô phong lãng tự bình
解 道 曲 終 人 不 知
Giải đạo khúc chung nhân bất tri
江 頭 贏 得 數 峰 青
Giang đầu doanh đắc sổ phong thanh.

Dép cỏ đội đầu cùng ai luận ?
Bốn biển không gió sóng bình an.
Hết câu, hiểu đạo người chẳng biết.
Đầu sông xem thấy vài non xanh.
(Thiền Môn Khai Ngộ Thi)

Phật Tâm Bổn Tài nhắc đến công án Nam Tuyền chém mèo. (Xem công án 563)

1764.- Bài kệ của Hoàng Long Huệ Nam :

盧 陵 米 价 逐 年 新
Lô Lăng mễ giá trục niên tân
道 聽 虛 傳 未 必 真
Đạo thính hư truyền vị tất chân
大 意 不 須 歧 路 問
Đại ý bất tu kỳ lộ vấn
高 低 宜 見 本 來 人
Cao đê nghi kiến bản lai nhân.

Giá gạo Lô lăng mỗi năm thay.
Lý đạo được nghe chửa chắc ngay
Đại ý chẳng nên cặn kẽ hỏi
Thấp cao căn cứ mặt xưa nay.
(Thiền Môn Khai Ngộ Thi)

Hoàng Long nhắc lại công án “Giá gạo ở Lô Lăng.”
(Xem công án 772)

1765.- Vô minh và Phật tánh.

Hòa thượng Thần Hội nói :
-Vô minh và Phật tánh đều là tự nhiên mà sanh. Vô minh dựa vào Phật tánh; Phật tánh dựa vào Vô minh; cả 2 dựa vào nhau, có thì cùng có. Giác rồi là Phật tánh, không giác là vô minh.
(Thiền Ngộ Dữ Thực Hiện)

Lý tánh và dục vọng, chúng ta gọi chung là Phật tánh và phiền não. Nếu chúng ta không tỉnh giác thì không thể tự do tự tại làm chủ được chính mình. Chúng ta sẽ trở thành con ngựa lỏng cương, túng dục vô độ bị vô minh trói buộc, không thể tự chế.

1766.- Phàm phu và đạo nhân.

Thiền sư Hoàng Bá nói :
-Phàm phu giữ cảnh, đạo nhân giữ tâm.
(Thiền Ngộ Dữ Thực Hiện)

Nếu con người không tự chủ được chính mình thỉ dễ bị hoàn cảnh chi phối.

1767.- Tâm bình thường.

Đời Đường, một đệ tử hỏi Cảnh Sầm :
-Tâm bình thường là sao ?
-Muốn ngủ thì ngủ, muốn ngồi thì ngồi.
-Con không hiểu.
-Nóng tìm chỗ mát, lạnh thì gần lửa.
(Thiền Ngộ Dữ Thực Hiện)

Cảnh Sầm đã giảng rất rõ đói ăn mệt ngủ, nhưng người thường ăn chẳng lo ăn, mệt chẳng lo ngủ, chỉ nghĩ chuyện đâu đâu.

1768.- Phật Đại Thông Trí Thắng.

Một ông tăng hỏi Sùng Huệ :
-Phật Đại Thông Trí Thắng là sao ?
-Từ vô lượng kiếp không bị ngưng trệ, chẳng phải là Phật Đại Thông Trí Thắng thì là ai ?
(Thiền Ngộ Dữ Thực Hiện)

Phật Đại Thông Trí Thắng là người giác ngộ, có thể khế hợp với tất cả, nhưng không nắm giữ gì cả.
(Xem công án 193)

1769.- Tiếc thay một chén trà.

Một ông tăng sau khi xem công án đạp đổ tịnh bình (Xem công án 210) khi bưng trà cho sư phụ không biết cố ý hay lỡ tay làm rơi vỡ chén trà. Sư phụ bảo :
-Tiếc thay một chén trà ! (Xem công án 324)
(Nhất Chuyển Ngữ Thiền)

Ý của thiền sư là ông vừa đánh vỡ một chén trà, thật là đáng tiếc. Nếu ông là người có năng lực thì như trong tay áo có nắm một cái chùy, không cần phải lộ cái chùy ra ngoài cho người khác thấy. Làm việc chỉ cần tận lực mà làm, cũng là vô tâm mà làm không cần đả động đến tâm người khác. Hơn nữa, thiền trọng sự sáng tạo chứ không thích mô phỏng.

1770.- Nghe lời chỉ trích nên hoan hỉ.

Có một ông tăng bảo thiền sư Linh Mặc :
-Trong đám đệ tử của thầy có một ông tăng thường nói xấu thầy và loan truyền những lời không tốt, thầy nên khai trừ hắn.
-Dù ông ta có phao ngôn khắp nơi về tôi thì sao chứ ? Huống hồ ông ta là đệ tử của tôi. Cứ để ông ta nói chán thì thôi. Ông ta chỉ trích chỉ là muốn tôi thành một vị thầy tốt.
(Nhất Chuyển Ngữ Thiền)

1771.- Thương Na Hòa Tu.

Thương Na Hòa Tu là tổ thứ 3 của Thiền tông Ấn Độ. Ông hỏi A Nan :
-Tự tánh là cái gì mà có thể sanh ra vạn pháp ?
A Nan chỉ vào cà sa của ông. Ông không hiểu, lập lại câu hỏi. A Nan nắm lấy chéo áo của ông giật mạnh một cái. Thương Na Hòa Tu hoát nhiên đại ngộ.
(Zen Light)

Thương Na Hòa Tu hỏi A Nan về tự tánh, cái bất sinh bất diệt, cái tuyệt đối –mặt trăng. Ông muốn A Nan chỉ cho ông cái bí mật của vũ trụ, cái chất keo dính mọi vật lại. Ông thử thách A Nan xem A Nan có thể chỉ cho ông cái không thể chỉ ? hoặc thực tình ông mong mỏi cái mà mọi người mọi lứa tuổi, mọi thời đại muốn biết, những câu nói cuối của kịch bản Ghost của Henrik Ibsen :
-Mẹ ơi ! Hãy cho con mặt trời. 
Sau khi nói xong lời này đứa con trở nên điên luôn, không thể chữa được nữa. Cũng như con thiêu thân bay vòng quanh ngọn lửa, chỉ có một cách được nó là mất nó vĩnh viễn.
Thi nhân Lý Bạch đời Đường chết đuối vì cố ôm bóng trăng được phản chiếu trên mặt hồ. Hãy cho tôi ngọn lửa, cho tôi sự bí mật của vô sanh, cho tôi mặt trời, cho tôi mặt trăng.
A Nan không điên. Ông biết dục vọng của con thiêu thân sẽ khiến nó lao vào lửa và chết. Ông biết muốn với tới mặt trăng chỉ đưa tới rồ dại. Do đó ông dùng ngón tay trỏ mặt trăng. Ngón tay là ngón tay, mặt trăng là mặt trăng, đừng lầm ngón tay với mặt trăng. Hạt bụi nhỏ trên áo cà sa Thương Na Hòa Tu là mặt trăng, là tự tánh. Thương Na Hòa Tu phải tự mình thấy. Ông không thấy do đó A Nan kéo áo ông để nhắc nhở. Cuối cùng thì Thương Na Hòa Tu đã ngộ.

1772.- Cưu Ma Đa La.

Cưu Ma Đa La là tổ thứ 19 của Thiền tông Ấn Độ. Có một lần Già Gia Xá Đa (tổ thứ 18) bảo ông :
-Lúc trước Thế Tôn có phó chúc rằng : “Sau khi tôi diệt độ một ngàn năm, một đại sĩ xuất hiện ở nước Nguyệt Thị sẽ đảm đương chánh giáo mà quảng độ quần sanh.’ Nay ông gặp tôi thật là may mắn.
Nghe lời này Cưu Ma Đa La liền đắc túc mạng minh (rõ được các kiếp trước).
Keizan có bài kệ :
Trong quá khứ ông ta đã bỏ hết xác này đến xác khác
Giờ đây, ông ta lại gập lại người bạn cũ.
(Zen Light)

Công án này đề cập đến ánh sáng. Người bạn cũ trong bài kệ của Keizan là ánh sáng. Cái ánh sáng này chiếu khắp mọi vật, mọi thời. Sau này Bàn Khuê gọi nó là Tâm bất sinh. Phật trong tiếng Phạn có nghĩa là người tỉnh thức, là người giác ngộ. Phật là người sống trong ánh sáng nội tâm ấy. Tỉnh thức là hiện diện trong ánh sáng nội tâm, không để những khái niệm, tư tưởng, hình ảnh, hoặc sự chồng chất các sự kiện làm mờ đi cái ánh sáng ấy.

1773.- Leo núi.

Thiền sư Động Sơn trách Vân Cư :
-Ông không ở thiền đường mà dụng công, lại chạy đi đâu ?
-Con đi leo núi.
-Leo núi nào ?
-Chẳng có ngọn nào để con leo.
-Ý ông là đã leo hết mọi núi rồi ?
-Cũng không phải như vậy.
-Vậy là ông đã tìm được đường ra.
-Không có đường ra.
-Nếu không có đường ra sao ông có thể gập tôi ở đây ?
-Nếu có đường ra vậy thầy và con đã cách nhau một ngọn núi !
Không lâu, Động Sơn lại hỏi ;
-Ông đi đâu ?
-Con đi leo núi.
-Có leo tới đỉnh không ?
-Có.
-Trên đỉnh có người không ?
-Không có.
-Có thể thấy ông vốn không leo tới đỉnh.
-Nếu không leo tới đỉnh sao con biết đỉnh núi không có người ?
-Vì sao ông không ở lại ?
-Không phải là con không muốn ở, nhưng người ở đó không cho.
Động Sơn cười ha hả :
-Tôi đã sớm biết ông leo qua núi đó rồi.
(Thiền Vị)

Tu đạo giống như leo núi, quá trình gian khổ chỉ tự mình biết. Người đã leo tới đỉnh cảm nhận cảnh trí ở đó như thế nào, chỉ người ấy biết thôi.

1774.- Cháo và trà.

Thiền sư Triệu Châu rất chú trọng đến sinh hoạt, ông biểu lộ thiền phong trong mọi sinh hoạt.
Có ông tăng đến hỏi :
-Con mới vào nghiệp lâm, xin thầy khai thị.
-Ông ăn cháo chưa ?
-Dạ ! đã ăn rồi.
-Vậy đi rửa bát đi.
Ông tăng này do đó khai ngộ.
Một ông tăng khác hỏi :
-Con mới vào nghiệp lâm, xin thầy khai thị.
-Ông đến đây lâu chưa ?
-Dạ ! vừa mới đến sáng nay.
-Đã uống trà chưa ?
-Dạ, đã uống rồi.
-Ông hãy đến khách đường báo danh.
(Thiền Vị)

Cái gọi là Phật pháp, thiền tâm đều không lìa sinh hoạt. Ăn cho hợp vị là thiền, ngủ cho no giấc là thiền. Nếu lìa sinh hoạt, Phật pháp còn có ích lợi gì ?

1775.- Phất trần nói pháp.

 Động Sơn Lương Giới khi còn tham học với Quy Sơn Linh Hựu, có lần hỏi Quy Sơn :
-Lão sư ! Con không hiểu công án “Vô tình thuyết pháp” của Nam Dương Huệ Trung. Hữu tình thuyết pháp có thể hiểu được, còn vô tình làm sao thuyết pháp, chẳng hạn cái bàn, cái ghế thuyết pháp làm sao ? Xin thầy phương tiện chỉ thị.
Quy Sơn giơ phất trần lên, hỏi :
-Cái này, ông hiểu không?
-Dạ, không hiểu. Xin thầy từ bi chỉ thị.
-Miệng cha mẹ tôi sanh ra không phải để bảo cái bí mật này cho ông.
Động Sơn không cho là phải :
-Phật pháp cũng có bí mật sao ?
Quy Sơn lại giơ phất trần lên :
-Cái này là bí mật.
-Nếu thầy không muốn bảo cho con biết cái bí mật ấy, con có thể hỏi bạn đồng tham của thầy không ?
-Ở Lễ Lăng (huyện Du) có một động đá trong đó có một vị Vân Nham đạo nhân, nếu ông tìm gập được thì nhất định ông ta sẽ bảo cho ông biết.
-Không biết ông ta là người thế nào ?
-Ông ta từng tham với tôi.
-Ông ta học được gì ở thầy ?
-Ông ta hỏi tôi làm sao để chặt đứt phiền não ?
-Thầy trả lời sao ?
-Tôi bảo ông cứ làm theo ý tôi là được.
-Ông ta có làm theo ý thầy không ?
-Ông ta rất theo ý tôi.Ông ta hiểu vô tình làm sao thuyết pháp. Ông coi. Phất trần đang thuyết pháp đấy thôi.
Động sơn cuối cùng đại ngộ.
(Thiền Vị)

Chỉ cần lắng nghe, Phật pháp ở khắp mọi nơi, không đâu không có.

1776.- Buông đao đồ tể.

Mộng ước của Ương Quật Ma La là trở thành quốc vương. Một tà sư ngoại đạo bảo ông chỉ cần có một ngàn ngón tay cái đủ để làm một sâu chuỗi thì ước muốn sẽ thành sự thật. Do đó ông đi khắp nơi để thu thập, cuối cùng đã được 999 ngón. Ông định giết luôn cả mẹ để hoàn thành ước nguyện. Đức Phật đang ở núi Linh sơn quán chiếu thấy vậy, muốn độ ông. Ngài bèn hóa thành một vị sa di xuất hiện trước mặt Ương Quật Ma La. Ma La vội đuổi theo để giết. Vị tỳ kheo cứ chậm chậm mà đi nhưng Ma La cố hết sức đuổi theo mà vẫn không kịp. Ông hét lên :
-Ngừng lại !
Phật tổ bảo ông :
-Tôi ngừng đã từ lâu rồi, sao ông còn chưa chịu ngừng ?
Ương Quật Ma La đột nhiên giác ngộ, vội bỏ đao xuống, xin quy y Phật.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Làm sao để tâm phiền não ngừng lại ? Chúng ta phải có thời gian tư khảo, tham ngộ để tâm được an định.

1777.- Đối người thân thiết, đối mình nghiêm khắc.

Câu này thường gập trong các bộ ngữ lục, có ý là đối với người mình phải đem hết lòng dâng hiến còn đối với mình phải thật nghiêm khắc, nỗ lực bài trừ ngã chấp. Sơn Bản Huyền Phong, năm 19 tuổi mắt bị bệnh cơ hồ gần mù. Ông lưu lạc tứ xứ. Một hôm vừa bệnh, vừa đói ngã gục trước Tuyết Hề Tự, được trụ trì là Sơn Bản Thái Huyền cứu sống. trụ trì hỏi ông :
-Sau này ông định làm gì ?
-Con muốn làm hòa thượng.
-Thật vậy sao ?
-Dạ ! Nhưng con là một gã mù dở, không đọc kinh được, có thể làm hòa thượng được không ?
-Tuy ông không thành một ông tăng phổ thông, nhưng nếu quyết tâm có thể thành một hòa thượng chân chính.
(Nhất Chuyển Ngữ Thiền)

Quả nhiên về sau Huyền Phong trở thành một vị thiền sư trứ danh cận đại.

1778.- Bước bước là đạo trường.

Hòa thượng Từ Hải ở Kim Các Tự, trên đường gập một vị giáo sư. Hai người nói chuyện rất hợp ý. Khi chia tay hòa thượng mời giáo sư có rảnh thì đến vãn cảnh chùa. Giáo sư rất vui, nghĩ bụng hòa thượng đã mời chắc phải có gì đặc biệt cho mình coi. Được một ngày nghỉ, giáo sư bèn đến chùa. Tới nơi không lâu thì đến bữa ngọ. Giáo sư nghĩ chắc phải có bữa cơm chay đặc biệt, nào ngờ khi đem ra cũng chỉ có đậu phụ và tương. Sau bữa cơm, giáo sư ngỏ ý muốn bàn luận về thiền. Hòa thượng bảo :
-Ông muốn tôi nói về thiền sự là không được. Tôi chỉ là người được chùa giao cho việc quét dọn. Quét dọn là việc tôi rành nhất. Được để tôi kể ông nghe.
Nói rồi, hòa thượng dẫn giáo sư đi khắp nơi từ nhà kho, nhà bếp, nhà tắm, nhà vệ sinh, sân chùa, v . v . Tới mỗi nơi đều cắt nghĩa phải làm gì, dùng chổi như thế nào. Giáo sư rất kinh ngạc :
-Cám ơn thầy đã tận tình tiếp đãi.
Nói rồi chuồn mất.
(Nhất Chuyển Ngữ Thiền)

Quét nhà chỉ là một việc, còn nhiều việc khác nữa chúng ta cho là vô ý nghĩa. Nếu chúng ta nhất tâm, nhất ý làm thì đó là một cách ma luyện chính mình, khảo nghiệm thực lực của mình. Nếu bị sai làm một việc mà ta cảm thấy phiền não thì ta phải lấy câu “Bước bước là đạo trường” mà cảnh giác.

1779.- Giữ giới.-

Trào Minh, thiền sư Phổ Minh có làm Mục Ngưu Đề Tụng (Tụng Tranh chăn trâu) trong đó bài Vị mục (Chưa chăn) như sau :

生 獰 頭 角 趑 咆 哮
Sanh nanh đầu giác tư bào hao
奔 走 溪 山 路 轉 遙
Bôn tẩu khê sơn lộ chuyển dao
一 片 黑 雲 橫 谷 口
Nhất phiến hắc vân hoành cốc khẩu
誰 知 步 步 犯 佳 苗
Thùy tri bộ bộ phạm giai miêu.

Vênh váo đầu sừng miệng hậm hự
Chạy theo khe núi mỗi lúc xa
Một dải mây đen ngang cửa động
Ai hay từng bước dẫm mạ a !

Dã tánh và trí tuệ cùng tồn tại, cũng giống như vàng lẫn trong khoáng chất. Dã tánh là phiền não, trí tuệ là Phật tánh. Muốn lấy vàng thì phải dùng lửa để tinh luyện. Chất khoáng sẽ bị đốt thành than và vàng sẽ được tinh luyện. Phiền não là tối ám dùng sáng để phá tối chứ không thể dùng tối để phá sáng. Muốn dùng sáng để phá tối thì theo Phổ Minh đầu tiên là phải dùng giới luật nên ông làm bài Sơ Điều (Mới chăn) như sau :

我 有 芒 繩 驀 鼻 穿
Ngã hữu mang thằng mạch tỵ xuyên
一 迴 奔 競 痛 加 鞭
Nhất hồi bôn cạnh thống gia tiên
從 來 劣 性 難 調 制
Tòng lai liệt tánh nan điều chế
猶 得 山 童 盡 力 牽
Do đắc sơn đồng tận lực khiên.

Ta có giây thừng xỏ mũi ngươi
Kéo về chẳng được liền dùng roi
Từ đây nếu vẫn còn khó dậy
Mục đồng đành phải tận sức lôi.
(Thiền Ngộ Dữ Thực Hiện)

Dây thừng và roi là chỉ giới luật. Không giữ giới thì không thể chế ngự được phiền não của nội tại, dễ dàng đánh mất chính mình.

1780.- Đột phá giới luật.

Thời Nam, Bắc triều, Trúc đạo Sinh là một vị cao tăng mẫn tiệp. Một lần tống Văn Đế thiết trai cúng dường chư tăng, nhưng vì sửa soạn quá lâu khi dọn bữa ra thì đã quá ngọ. Chư tăng không dám đụng đũa. Tống văn đế bảo ;
-Chẳng quan hệ, bây giờ mới là chính ngọ.
Chư tăng vẫn không dám dùng bữa. Lúc đó Trúc Đạo Sinh đứng dậy lớn tiếng nói :
-Thanh thiên bạch nhật, thiên tử nói chính ngọ thì là chính ngọ, còn ngờ gì nữa ?
Nói rồi cầm bình bát lên ăn, chúng tăng cũng làm theo.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Giới luật nhất định phải theo. Nhưng giới luật không phải là cố định mà tùy theo hoàn cảnh, thời gian mà thay đổi, như vậy mới bắt kịp sự tiến triển của xã hội.

1781.- Không tại nơi khác.

Một hôm Động Sơn Lương Giới hỏi Vân Nham :
-Lão sư ! nếu như thầy trăm năm rồi, có người hỏi con phong tư diện mạo thầy, con phải trả lời sao ?
-Tôi không ở chỗ khác.
Động Sơn trầm ngâm, Vân Nham bảo :
-Giới thượng tọa ! Đối với sự tình này ông phải để ý, xử lý thận trọng.
Động Sơn lòng đầy hoài nghi chẳng lẽ hỏi vấn đề này là phạm úy kỵ gì ? Về sau Động Sơn qua cầu, nhìn thấy bóng mình dưới sông đột nhiên tỉnh ngộ, bèn làm bài kệ (Xem công án 1083) Động Sơn về gập Vân Nham vui vẻ thưa :
-Lão sư ! Bất kể lúc nào dù trải qua ngàn vạn kiếp, phong tư diện mạo của thầy con đã biết rồi.
Vân Nham nghiêm trang bảo :
-Lúc đó tôi không ở đó.
Động Sơn lập tức lãnh ngộ, vội nói :
-Không tại lúc đó, không tại chỗ khác.
(Thiền Vị)
Tín ngưỡng chân chính được xây dựng trên nền đá tảng, không bị những lớp sóng thời gian lay chuyển.

1782.- Không thể bắt chước.

Thiền sư Lâm Tế sắp viên tịch, chiêu tập đệ tử lại bảo :
-Tôi nhập diệt rồi, các ông không thể để chánh pháp nhãn tạng của tôi bị tiêu diệt.
Đại đệ tử Tam Thánh lập tức biểu lộ quyết tâm :
-Đệ tử chúng con đâu dám để chánh pháp nhãn tạng của thầy bị hủy diệt.
Lâm Tế gật gù :
-Vậy sao ? Giả như về sau có người hỏi Phật pháp của tôi thế nào, các ông trả lời làm sao ?
Tam Thánh bắt chước Lâm Tế hét lớn. Lâm Tế lắc đầu :
-Ai ngờ đâu chánh pháp nhãn tạng của tôi bị hủy diệt bởi con lừa mù này. Thật là đau lòng !
Nói rồi, Lâm Tế đoan tọa tại pháp đường mà tịch.
Thấy Lâm Tế lìa đời, Tam Thánh rất thương tâm, bảo đại chúng :
-Bình thường lão sư đối với người đến tham học đều hét lên một tiếng, tại sao chúng ta cũng hét mà lại không được ?
Đột nhiên Lâm Tế mở mắt ra nói :
-Tôi ăn các ông không thể no, tôi chết các ông cũng không thế được.
 Chúng đệ tử đều quỳ lạy, Tam Thánh thưa :
-Xin lão sư tha thứ chúng con đã không hiểu rõ giáo huấn của thầy. Xin thầy đừng vội đi, xin hãy chỉ điểm thêm cho chúng con.
Lâm Tế hét lên một tiếng lớn rồi bảo :
-Tôi không để cho các ông bắt chước.
Nói rồi, lần này đi luôn.
(Thiền Vị)

Trí tuệ chân chánh không thể mô phỏng được.

1783.- Đơn Hà đốt Phật.

Một hôm Đơn Hà Thiên Nhiên quải đơn ở một ngôi chùa nhỏ. Lúc đó trời rất lạnh, tuyết rơi bời bời. Đơn Hà lấy pho tượng Phật bằng gỗ đem đốt để sưởi ấm. Củ sát sư của chùa trông thấy, tức giận hét lớn :
-Thật đáng chết ! Sao ông dám đem tượng Phật ra đốt ?
-Tôi đốt để tìm xá lợi.
-Nói bậy không à ! Phật gỗ làm sao có xá lợi ?
-Đúng rồi ! Phật gỗ đương nhiên không có xá lợi, vậy chắc ông không ngại cho tôi xin một pho nữa đốt để sưởi ấm chứ ?
(Thiền Vị)

Tượng Phật là Phật giả, nội tâm mới là Phật thật.

1784.- Ý nghĩa bài kệ Vô Môn. 

Trong công án “Tâm bình thường là đạo”, thiền sư Vô Môn có làm bài tụng sau : (bản chữ Hán xin xem công án 982)
Xuân có trăm hoa, Thu có nguyệt
Hạ có gió mát, Đông tuyết rơi
Nếu không chuyện gì làm bận óc
Thì chính nhân gian buổi đẹp trời.
(Thiền Ngộ Dữ Thực Hiện)

Mọi người dĩ nhiên hiểu và thưởng thức được cái đẹp của hoa Xuân và trăng Thu, nhưng cũng không quên những luồng gió mát của mùa Hè và cảnh đẹp của mùa Đông bao phủ dưới làn tuyết trắng. Nếu chúng ta quá coi trọng thắng bại, được mất thì sẽ đánh mất đi cái lạc thú của đời sống. Nếu chúng ta có thể dùng tâm bình thường mà sinh hoạt thì cuộc sống sẽ tự do tự tại và đầy vui vẻ. Thiền dạy chúng ta khẳng định sinh hoạt, tâm trí sẽ tĩnh lặng và tỉnh giác. Khẳng định sinh hoạt tức là dùng tâm bình thường vậy.

1785.- Có oán thù gì ?

Có một vị thiền tăng tình nguyện chung thân giữ mộ tổ sư Đạt Ma. Đời Đường Đại Tông, tháp này được gọi là Viên Giác Đại Sư Không Quán tháp. Người ta gọi vị thiền tăng đó là tháp chủ. Tương truyền các thiền sinh, trong đời nhất định phải có một lần đến thăm tháp này. Một hôm, thiền sư Lâm Tế cùng mọi người đến thăm tháp. Vì Lâm Tế là truyền nhân đời thứ 11, tháp chủ trông thấy bèn hỏi :
-Xin hỏi trưởng lão lễ Phật trước hay bái tổ trước ?
-Tôi tới đây không phải để lễ Phật hay bái Tổ.
Tháp chủ bất mãn hỏi :
-Phật và Tổ có oán thù gì với trưởng lão ?
-Vậy Phật và Tổ có ân tình gì với ông ?
Tháp chủ không trả lời được, một lát sau hỏi :
-Vậy phải làm sao ?
-Diệt hết oán thù và ân tình, thể hội Phật pháp bình đẳng thì có thể thấy khuôn mặt xưa nay của Tồ sư.
-Thế nào là Phật pháp bình đẳng ?
Lâm Tế trả lời bằng câu của Tam Tổ Tăng Xán :
-Đạo lớn không khó, chỉ vì chọn lựa thôi.
(Thiền Vị)

Trong tự tánh không có phân biệt.

1786.- Hãy bỏ tâm sân đi đã.

Có một vị tướng quân từng lăn lộn nhiều năm ngoài chiến trường. Một hôm ông đến thăm thiền sư Đại Huệ và yêu cầu xuất gia.
-Thiền sư, con nay đã chán hồng trần, xin thầy từ bi xuống tóc cho con, nhận con làm đệ tử.
Đại Huệ từ chối :
-Ông có gia đình, có nhiều tập khí xã hội, chưa thể xuất gia ngay được, hãy từ từ.
Tướng quân vội đáp :
-Thiền sư, hiện giờ cái gì con cũng bỏ xuống được, vợ con, gia đình đều không thành vấn đề. Xin thầy cho con xuất gia.
Đại Huệ lập lại :
-Hãy từ từ.
Tướng quân chưa chịu thôi, một hôm đến chùa thật sớm. Đại Huệ hỏi :
-Sao mới sáng sớm mà ông đã tới lễ Phật vậy ?
Tướng quân bèn ngâm hai câu thơ :
Để dập tắt ngọn lửa
Dậy sớm lễ tôn sư.
Đại Huệ cười :
Sao ông dậy sớm thế ?
Chẳng sợ vợ bỏ ư ?
Tướng quân nổi giận :
-Lão quái này sao dám mạ lỵ người.
Đại Huệ cười ha hả, đọc cho một bài kệ :

輕 輕 一 撥 扇
Khinh khinh nhất bát phiến
性 火 又 燃 燒
Tánh hỏa hựu nhiên thiêu
如 此 暴 躁 氣
Như thử bạo táo khí
怎 算 放 得 下
Chẩm toán phóng đắc hạ.

Nhè nhẹ quạt một cái
Ngọn lửa lại cháy bùng
Tánh tình thô bạo thế
Bỏ xuống được hay chăng ?
(Thiền Vị)

1787.- Phật Đà Nan Đề.

Phật Đà Nan Đề là tổ thứ 8 của Thiền tông Ấn Độ. Khi ông gập tổ thứ 7 là Di Dá Ca, ông nói :
-Tôi đến luận nghĩa với sư.
-Này hiền giả, nếu luận thì chẳng phải là chân lý, chân lý chẳng cần phải luận.
Nghe rồi Phật Đà Nan Đề liễu ngộ cái lý vô sanh.
(Zen Light)

Có một câu chuyện nổi tiếng về một người đến hỏi Phật :
-Bạch Thế Tôn, có linh hồn không ? Linh hồn có vĩnh viễn không ? Khi chết rồi linh hồn sẽ ra sao ? v . v .
Trong một thoại bản Đức Phật im lặng không trả lời.Trong một thoại bản khác Đức Phật kể một câu chuyện : Có một người bị tên độc bắn. Chúng ta nên rút mũi tên ra và lo chữa trị cho người đó hay là hỏi ai bắn ? Vì lý do gì mà bị bắn v . v . Trả lời những câu hỏi này cần nhiều thì giờ, nhưng chúng ta không có thì giờ. Chúng ta đang sống trong tình trạng cấp cứu vì chúng ta đang bị bắn bởi những mũi tên buồn khổ, bệnh tật, chết chóc. Chúng ta phải hành động để giải quyết những vấn đề này ở đây và ngay bây giờ. Những giải thích siêu hình thì lý thú thật nhưng xa vời với thực tại chúng ta đang sống. Thiền là ở đây, ngay bây giờ, ở trong việc rửa bát, quét nhà, cãi lộn giữa vợ chồng, con cái, bạn bè.

1788.- Xà Dạ Đa.

Xà Dạ Đa là tổ thứ 20 của Thiền tông Ấn Độ. Một lần tổ thứ 19 là Cưu Ma Đa La bảo ông :
-Mặc dầu ông tin vào ba nghiệp, nhưng ông chưa rõ nghiệp ấy là do vọng mà sanh, vọng lại do thức mà có. Thức lại do bất giác sanh, mà bất giác lại ở nơi tâm. Tâm vốn thanh tịnh, không sanh diệt, không tạo tác, không báo ứng, không hơn kém, êm đềm sáng suốt. Nếu ông tin nhận pháp môn này thì ông cũng giống như chư Phật không khác. Tốt, xấu, hữu vi, vô vi, đều là chiêm bao, mộng ảo.
Nghe được lời này Xà Dạ Đa hiểu được thâm ý và nẩy sanh trí huệ ông đã có từ muôn kiếp.
(Zen Light)

Công án này nêu lên vấn đề nghiệp và công lý. Tại sao có những người hiền lành làm nhiều việc tốt mà vẫn chịu khổ sở, trong khi những kẻ xấu xa, tội lỗi lại được hưởng đời sống vinh hoa, phú quý ? Thực ra nghiệp rất phức tạp. Có những nhân gieo trong đời này có kết quả ngay, nhưng cũng có khi đến các đời sau quả mới hiện thành. Tâm có thể phân làm phàm tâm và chân tâm. Cưu Ma Đa La chỉ cho chúng ta biết chân tâm vắng lặng không có tốt xấu, hữu vi, vô vi, tất cả là mộng ảo. Nghiệp không tồn tại trong chân tâm. Trái lại, phàm tâm có phân biệt tốt xấu, hơn kém, chủ thể, đối tượng. Phàm tâm thấy kẻ xấu sống sung sướng trong khi người tốt lại chịu nhiều đau khổ. Chính cái phàm tâm này tạo nên nghiệp báo ba đời. Phải bỏ xuống hết. Đạo Nguyên nghe Như Tĩnh bảo phải thoát lạc thân tâm liền giác ngộ. Chúng ta phải bỏ xuống mọi khát khao, thực hiện công lý, cũng bỏ xuống sự chán ghét mọi bất công. Bỏ của cải, bỏ tư tưởng, bỏ chấp trước. Bỏ xuống những gì ta nghĩ ta không cần. Những gì ta nghĩ ta cần là vọng, những gì ta nghĩ ta không cần cũng là vọng nốt.

1789.- Ưu Ba Cúc Đa.

Ưu Ba Cúc Đa là tổ thứ 4 của Thiền tông Ấn Độ. Ông theo học Thương Na Hòa Tu ba năm rồi xin xuống tóc. Một lần Thương Na Hòa Tu hỏi ông :
-Ông xuất gia là thân ông xuất gia hay tâm ông xuất gia ?
-Là thân con xuất gia.
-Diệu pháp của chư Phật có liên quan gì đến thân hay tâm ?
Nghe lời này Ưu Ba Cúc Đa hoát nhiên đại ngộ.
(Zen Light)

Thế đạo luôn phân biệt, chia cách, đa thù và vọng tưởng. Chúng ta đang sống trong thế giới ảo vọng.
Phật đạo từ vạn pháp trở về một, là con đường chữa lành vết thương của thân và tâm. Phật đạo chỉ rằng thân và tâm không phải chỉ là thân hoặc tâm mà là thân tâm. Khi chúng ta giác ngộ (trở về với cái một) và thực hành hạnh bố thí thì tặng phẩm của chúng ta cho người khác là tặng phẩm của cái một. Đó là lý do tại sao Đức Phật nói : “Khi bố thí chân chính thì không có người cho, kẻ nhận chỉ có sự bố thí.”

1790.- Một hạt chủng tử.

Quế Khâm đến tham phỏng Huyền Sa. Huyền sa biết ông nghiên cứu Duy Thức rất thâm, cố ý trỏ một cái ghế, hỏi :
-Ba giới duy tâm, vạn pháp duy thức, cái này ông lý giải ra sao ?
-Nếu nói đến duy thức, duy tâm thì dùng cái nhìn của duy thức, duy tâm mà lý giải là được rồi.
Huyền Sa không cho là phải :
-Đứng trên lập trường đạo lý mà nói thì như vậy nhưng cũng có lúc không có cách chi nhận thức được vũ trụ vạn hữu.
Quế Khâm chỉ một cái bàn hỏi :
-Xin hỏi thầy gọi cái này là cái gì ?
-Cái bàn.
Quế Khâm lắc đầu :
-Thầy không hiểu ba giới duy tâm, vạn pháp duy thức, cái này không chỉ cái bàn. Cái bàn là giả danh, giả tướng.
-Không sai, “cái này” không phải là cái bàn, chân tướng của cái này là gỗ. Gỗ đóng thành bàn gọi là cái bàn, đóng thành ghế gọi là cái ghế. Khuôn mặt xưa nay của cái bàn, cái ghế là gỗ.
Quế Khâm gật đầu. Nhưng Huyền Sa chỉ cái bàn :
-Cái này không phải là cái bàn, không phải là gỗ, là cây lớn trong rừng.
Huyền sa thấy Quế Khâm định mở miệng liền ngăn lại, nói tiếp :
-Cái này cũng không phải là một cây lớn mà là một chủng tử quy tụ các duyên ánh sáng, đất, nước, không khí mà thành cây, thành gỗ, thành bàn, thành ghế. Nói tóm lại là vũ trụ, vạn hữu do nhân duyên tạo thành.
-Vũ trụ vạn hữu là duy thức, duy tâm.
-Ông đã tới đây tham học sao không nói vũ trụ vạn hữu là thiền tâm.
(Thiền Vị)

Trong tâm mỗi người đều có chủng tử thiền tâm, sao không để nó lớn lên và trở thành cây lớn.

1791.- Bất Như Mật Đa.

Bất Như Mật Đa là tổ thứ 26 của Thiền tông Ấn Độ. Khi còn là thái tử, tổ 25 hỏi ông :
-Khi ông xuất gia, ông định làm gì ?
-Khi con xuất gia con chẳng làm gì đặc biệt.
-Ông không làm những việc gì ?
-Con không làm những việc thế tục.
-Vậy ông tính làm gì ?
-Con làm việc Phật.
-Thái tử thiệt là thiên tư mẫn tuệ, ông phải là một vị thánh ứng thế.
Nói rồi cho phép ông xuất gia.
(Zen Light)

Có thể làm sáng bản tâm là làm việc Phật. Bản tâm chứa trong mọi vật. Mọi vật đều có bản tâm. Do đó, không có sự khác biệt giữa tu sĩ, cư sĩ, đàn ông đàn bà, cảnh sát, kẻ tù tội , v . v . Bất cứ ta sống duới dạng thức nào cũng là Đạo. Chúng ta có thể tu ở bất cứ đâu. Bất cứ cái gì chúng ta làm cũng là biểu hiện của Đạo. Không cần phải đi đâu, tìm học một cuốn kinh sách gì, chúng ta đang ở trong Đạo, điều phải làm là thực hành.

1792.- Không thấy mình.

Có một học tăng đến tham học với Trí Thường. Lúc gập Trí Thường đang cuốc đất, một con rắn trong đám cỏ bỗng bò ra. Trí Thường giơ cuốc bổ xuống.
Học tăng kinh ngạc :
-Từ lâu vẫn mộ danh nơi đây đạo phong từ bi, tới nơi chỉ thấy một gã tục nhân thô lỗ.
-Như ông nói thì ông thô hay tôi thô ?
Học nhân không vui hỏi :
-Thế nào là thô ?
Trí Thường ném cuốc xuống ;
-Thế nào là tế ?
Trí Thường giơ cuốc lên làm bộ chém rắn.
Học tăng không hiểu ý Trí Thường hỏi :
-Thiền sư nói thô tế khiến người ta chẳng hiểu gì cả.
Trí Thường hỏi ngược lại :
-Không nói thô, tế nữa; xin hỏi ông thấy tôi chém rắn ở đâu ?
Học tăng không khách khí đáp :
-Ngay đây.
Trí Thường giáo huấn ông :
-Ngay đây ông không thấy mình, lo xem người khác chén rắn làm gì ?
Học tăng do đó tỉnh ngộ.
(Thiền Vị)

Người ta thường chỉ chăm phê bình người khác mà không lo xét mình.

1793.- Hạc Lặc Na.

Hạc Lặc Na là tổ thứ 23 của Thiền tông Ấn Độ. Một lần kia tổ 22 là Ma Na La bảo ông :
-Tôi có pháp bảo quý báu ông phải lắng nghe, tiếp nhận rồi tương lai sẽ giáo hóa cho chúng sanh.
Nghe lời này Hạc Lặc Na tỉnh ngộ.
(Zen Light)

Công án này là nói về pháp bảo. Đức Phật nói:
-Tôi giáo hóa 49 năm mà chưa hề mở mồm nói một điều gì.
Thế là thế nào? Phật đã chẳng dạy Tứ diệu đế, 12 nhân duyên và Bát chánh đạo đó sao ?
Trong cuộc trò truyện với học trò, Socrates bảo họ mọi thứ đều là tiến trình nhớ lại những gì họ đã có trong họ.
Đức Phật nói :
-Hãy nội quán và các ông sẽ thấy các ông là Phật.
Trong một lần đi thuyết pháp, Đức Phật qua một làng nọ, người làng thưa :
-Có nhiều vị thầy đến làng chúng tôi. Một vị nói thế này, thế này là chân lý. Một vị khác nói ngược lại vị trên, như vậy, như vậy mới là chân lý. Một vị khác nữa nói khác hẳn hai vị kia và quả quyết chân lý phải như thế này cơ. Lời giảng của vị nào là đúng và làm sao nhận ra thế nào là pháp bảo ?
Và Phật trả lời :
-Hãy nhìn vào trong ông. Ông thấy điều nào tốt cho mình và không hại cho người thì làm. Điều nào không tốt cho mình và cho người thì không làm. Đừng trông vào ai, chỉ nương tựa vào chính mình.

1794.- Bát Nhã Đa La.

Bát Nhã Đa La là tổ thứ 27 của Thiền tông Ấn Độ. Một lần tổ 26 là Bất Như Mật Đa hỏi ông :
-Ông còn nhớ chuyện quá khứ không ?
-Con nhớ nhiều kiếp trước đã ở chung với thầy. Thầy có giảng kinh Ma ha Bát Nhã, còn con thì giảng kinh Thậm Thâm Tu Đa La. Việc gặp gỡ ngày nay là do túc duyên lúc trước.
(Zen Light)

Công án này đề cập đến thời gian. Keizan có nói :
-Hôm nay thấy là thấy từ vĩnh cửu, nếu ông nhìn lại vĩnh cửu thì thấy hôm nay. Khi chúng ta đạt đến cảnh giới này thì không có quá khứ, hiện tại, tương lai. Pháp vượt thời gian. Hiện tại chứa cả 3 thời.

1795.- Chân, giả.

Có lần Đạo Quang hỏi Đại Châu Huệ Hải :
-Thiền sư bình thường dụng công là dùng tâm nào để tu ?
-Lão tăng không có tâm nào để dùng, đạo nào để tu.
-Vậy sao hàng ngày thiền sư tụ chúng, khuyên người tham thiền tu đạo ?
-Lão tăng trên không có mái ngói, dưới không có tấc đất cắm dùi làm gì có chỗ để tụ chúng ?
-Sự thực thì thiền sư mỗi ngày đều tụ chúng luận đạo, chẳng lẽ không phải là thuyết pháp độ chúng ?
-Ông đừng đổ oan cho tôi, ngay lời nói tôi cũng không biết nói, làm sao luận đạo, một người tôi cũng không gặp làm sao độ chúng ?
-Thiền sư đã vọng ngữ rồi !
-Lão tăng ngay lưỡi cũng không có, làm sao vọng ngữ ?
-Chẳng lẽ khí thế gian, hữu tình thế gian, sự tồn tại của thiền sư và con, còn có tham thiền thuyết pháp đều là giả sao ?
-Đều là thật.
-Nếu là thật sao thiền sư lại phủ định ?
-Giả cũng phủ định, thật cũng phủ định.
Đại Quang cuối cùng đại ngộ.
(Thiền Vị)

Không tâm để dùng, không đạo để tu, đó chính là cảnh giới đắc đạo.

1796.- Nghe không hiểu.

Vương cư sĩ là một tín đồ rất cung kính Phật pháp. Hễ có thời gian rảnh rỗi là ông chạy tới chùa hoặc giúp viên đầu trồng rau, tưới nước, hoặc giúp điển tọa bổ củi, nấu cơm, nói tóm lại là luôn luôn bận rộn. Nếu gặp thiền sư Vô Danh thuyết pháp cho đại chúng thì cũng hết sức lắng nghe. Có một lần Vương cư sĩ ở ngoài thiền đường nhìn các học tăng mắt nhìn mũi, mũi quán tâm, không nén được thở dài, gập lúc thiền sư Vô Danh đi qua nghe được.Thiền sư bèn hỏi :
-Vương cư sĩ, sao ông lại thở dài ?
Vương cư sĩ lại thở một hơi dài nữa. Vô Danh không hiểu lại hỏi :
-Bình thường ông rất cung kính Phật pháp, lại hết lòng giúp đỡ làm các việc trong chùa, gập buổi thuyết pháp thì chăm chú lắng nghe. Có thể nói thân, khẩu, ý đều phiếm du trong bể pháp. Vì sao lại thở dài ?
-Thiền sư, phiền não của con là nghe Phật pháp mà không hiểu. Thiền sư giảng cho các học tăng nào là “Ý của tổ sư từ Tây sang”, “Con chó có Phật tánh không”, “Tức tâm, tức Phật”, “Thế nào là bản lai diện mục” v . v . Con đều nghe mà chẳng hiểu gì cả, giống như xem hoa trong sương mù. Vì sao con hết lòng nghe mà chẳng hiểu ?
-Lúc trước, khi một học tăng đến nhập môn, Đức Sơn liền đánh, Lâm Tế thì hét, Tuyết Phong thì hỏi là cái gì ? Lịch đại tổ sư, đại đức cả đời chỉ tham một công án mà cũng chưa khai ngộ, cho thấy học thiền phải dụng công mà tham, không chỉ nghe không mà được.
Vương cư sĩ vẫn không hiểu hỏi :
-Làm sao để tham ?
-Trước hết ông hãy tham “Nghe mà chẳng hiểu”.
(Thiền Vị)

Chẳng kể hiểu hoặc không hiểu, nên lắng nghe tiếng nói của nội tâm.

1797.- Thấy và không thấy.

Khi Hà Dịch Thần Hội mới đến tham học lục tổ Huệ Năng, tổ hỏi :
-Ông từ xa tới đây, đường xá diệu vợi gian khổ, có đem tự tánh thiền tâm theo không ? Có thể thấy bản thể của pháp tánh là cái gì không ?
-Bẩm sư phụ, “ngã” có đến đi, còn “tự tánh” không có đến đi, bản thể pháp tánh ở khắp pháp giới làm sao nói thấy hoặc không thấy ?
-Ông thật mẫn tiệp.
Nói rồi dùng gậy đánh, Thần Hội không tránh hỏi ngược lại :
-Lúc sư phụ tọa thiền là thấy hay không thấy ?
Lục tổ không đáp ngay, dùng gậy đánh Thần Hội 3 gậy, hỏi :
-Tôi đánh ông đau hay không đau ?
-Cũng đau, cũng không đau.
Tổ cũng theo ngữ khí của Thần Hội mà đáp :
-Tôi tọa thiền cũng thấy, cũng chẳng thấy.
Thần Hội không bỏ lỡ cơ hội, hỏi tiếp :
-Vì sao sư phụ cũng thấy, cũng chẳng thấy ?
-Tôi thấy là thường thấy những lỗi lầm của mình, không thấy là không thấy thị phi, thiện ác của người khác. Cho nên nói cũng thấy, cũng chẳng thấy. Còn như ông nói không đau thì ông giống như sỏi đá, không có tri giác, còn nói đau thì giống như tục nhân có tâm oán hận. Tôi bảo cho ông biết thấy và không thấy là chấp vào lưỡng biên, đau và không đau là hiện tượng sanh diệt. Ông ngay tự tánh chưa rõ, còn nói không tới, không đi ?
Về sau khi Huệ Năng sắp viên tịch, chúng đệ tử đều buông tiếng khóc lớn, chỉ có Thần Hội là yên lặng không khóc. Tổ bảo :
-Tại sao các ông lại khóc ? Tôi đã biết rõ sẽ đi về đâu. Nếu tôi không biết làm sao có thể nói trước cho các ông biết ? Chỉ có Thần Hội vượt qua được quan niệm thiện ác đạt tới cảnh giới hoại không động, buồn vui không sanh. Đại chúng nên ghi nhớ pháp tánh vốn không sanh diệt, đến đi.
(Thiền Vị)

Con mắt thường đánh lừa chúng ta.

1798.- Bà Xá Tư Đa.

Bà Xá Tư Đa là tổ thứ 25 của Thiền tông Ấn Độ. Tổ 24 là Sư Tử Tôn Giả bảo ông :
-Nay tôi truyền chánh pháp nhãn tạng của Như Lai cho ông, ông phải hết lòng hộ trì và quảng thí cho tất cả quần sanh trong tương lai.
Bà Xá Tư Đa nghe rồi rõ được nguyên nhân của nghiệp báo và được truyền tâm ấn.
(Zen Light)

Công án này nói về cái một. Chúng ta theo một cách nào đó đều liên quan đến cái một. Lòng từ bi là một chứng cớ. Chúng ta có thể cảm nhận nỗi đau đớn hay nỗi hân hoan của người khác mặc dù thân thể ta không đau đớn hoặc đó không phải là chuyện vui của ta. Công án này chỉ cho chúng ta thấy cái một vượt lên trên sanh tử, những gì đã có trong quá khứ thì sẽ có trong tương lai. Cái một vượt lên trên không gian và thời gian.

1799.- Ba Tu Bàn Đầu.

Ba Tu Bàn Đầu là tổ thứ 21 của Thiền tông Ấn Độ. Có lần tổ 20 là Xà Dạ Đa nói :
-Tôi không cầu đạo, cũng không điên đảo; tôi không lễ Phật cũng không khinh dể Phật, tôi không ngồi lâu cũng không lười biếng. Tôi không độ ngọ cũng chẳng ăn tạp. Tôi không biết đủ cũng không tham lam. Tâm không cần gì. Đó gọi là Đạo.
Ba Tu Bàn Đầu nghe lời này bỗng phát sinh trí vô lậu.
(Zen Light)

Công án này đề cập đến sự cố gắng tu tập. Đạo Nguyên nói :
-Ngồi thiền, tự nó là con đường giác ngộ.
Chúng ta thường ngồi thiền với mục đích đạt được một cái gì, chẳng hạn chúng ta muốn trở thành thiền sinh, thiền sư, hay được tâm an bình. Công án này bảo cho chúng ta thấy có một mục đích để đạt thì không phải là Đạo, có mục đích là chúng ta đã đánh mất Đạo. Tại sao không có gì để đạt tới ? Vì chúng ta đã có nó rồi. Ở đâu ? Ngay trong chúng ta. Chúng ta ngồi là ngồi, không phải để trở thành Phật, để được giác ngộ, để giải một công án. Vậy thì học công án thế nào ? Chúng ta hãy để cho công án thấm qua các lỗ chân lông và trở thành một với công án.
 
 

1800.- Thiền là thế đó.

Có một vị y sĩ, y thuật rất giỏi, mỗi ngày đều nhìn thấy nhiều bệnh nhân qua đời, do đó ông bị ám ảnh bởi cái chết, sinh ra lo sợ. Ông nghe nói học thiền thì có thể khắc phục trạng thái tâm lý này. Ông đến gập thiền sư Nam Ẩn xin được khai thị. Nam Ẩn bảo ông :
-Học thiền không khó, ông vốn là một y sĩ ông hãy đối đãi tử tế với bệnh nhân của ông. Đó là Thiền.
Y sĩ dường như hiểu, dường như không. Ông trở lại vài lần, lần nào thiền sư cũng bảo :
-Là một y sĩ ông đừng phí thời gian ở chùa, hãy về săn sóc bệnh nhân.
Y sĩ không hiểu loại khai thị này làm sao trừ được nỗi sợ chết chóc ? Do đó lần tham phỏng thứ tư, ông trách :
-Có một vị vân thủy tăng bảo cho con biết, học Thiền thì sẽ không còn sợ chết nữa, nhưng mỗi lần con đến thầy đều bảo con lo săn sóc bệnh nhân. Điều này thì con đã rõ, nhưng đó gọi là Thiền thì về sau con không dám đến làm phiền thầy nữa.
Nam Ẩn mỉm cười :
-Tôi quá nghiêm khắc với ông, hãy thử cho ông một công án xem sao.
Nói rồi bảo y sĩ về tham thoại đầu chữ “Vô” của Triệu Châu.
Y sĩ khổ công tham thoại đầu này nhiều năm, cuối cùng tự giác tâm mình trong sáng tĩnh lặng, Vô đã trở thành chân lý. Y sĩ chăm sóc tốt cho các bệnh nhân của mình, nhưng không coi đó là thiện hạnh. Ông đã thoát được sự lo lắng về cái chết. Khi y sĩ đến trình sự tu tập của mình cho Nam Ẩn. Thiền sư mỉm cười bảo ông :
-Từ vong ngã đến vô ngã, đó là sự biểu hiện của thiền tâm.
(Thiền Vị)

Vong ngã là để hết tâm chí vào một việc gì, vô ngã là trí huệ thấy mọi pháp đều là không.

1801.- Phú Na Dạ Xa.

Phú Na Dạ Xa là tổ thứ 11 của Thiền tông Ấn Độ. Ông đứng chấp tay trước mặt tổ thứ 10. Tổ thứ 10 là Hiếp Tôn Giả, hỏi ông :
-Ông từ đâu đến ?
-Tâm con không đến, không đi.
-Ông trụ ở đâu ?
-Tâm con không chuyển, không trụ.
-Vậy ông chẳng nhất định sao ?
-Chư Phật cũng vậy.
-Ông không phải là chư Phật và chư Phật cũng chẳng phải.
Nghe lời này Phú Na Dạ Xa nhập định 21 ngày đắc vô sanh pháp nhẫn và đưa ra câu trả lời :
-Chư Phật chẳng phải và chư Phật cũng chẳng phải là thầy.
Hiếp Tôn Giả gật đầu và truyền tâm ấn cho ông.
(Zen Light)

Công án này nói về trụ xứ. Chúng ta trụ ở đâu ? Ở Nữu Ước ? Ở nhà ? Ở rừng ? Ở thân ? Ở tâm ? Ở Phật ? Không ! Không ở những chỗ này. Vậy thì ở đâu ? (Vô sanh pháp nhẫn : cảnh giới không làm các hành vi tạo nên nghiệp)

1802.- Sư Tử Tôn Giả.

Sư Tử Tôn Giả là tổ thứ 24 của Thiền tông Ấn Độ. Ông hỏi tổ 23 là Hạc Lặc Na :
-Con muốn cầu Đạo, vậy phải dụng tâm thế nào ?
-Muốn cầu đạo thì không phải dụng tâm.
-Nếu không dụng tâm thì ai làm việc Phật ?
-Nếu ông dụng tâm thì không có công đức. Nếu ông không làm gì cả thì đó là làm việc Phật. Kinh nói : Công đức tôi làm không phải là của tôi.
Nghe lời này Sư Tử Tôn Giả phát sanh Phật huệ.
(Zen Light)

Công án này chỉ rằng Phật đạo không phải là con đường ta có thể tạo nên để đi trên đó. Sư Tử Tôn Giả hỏi :
-Con phải làm gì để đi trên đường Đạo ?
-Không làm gì cả hãy ra khỏi đường là ở trên đường.
Cố gắng đạt Đạo giống như muốn tạo thêm một cái đầu mới. Chúng ta đã có một cái đầu đầy đủ tai, mắt, mũi, miệng và chúng ta có thể nghe, nhìn, ngửi, nếm. Chúng ta đâu cần có thêm một cái đầu nữa để làm gì ?

1803.- Lý Vạn Quyển.

Trong kinh Duy Ma Cật phẩm Bất Khả Tư Nghị trong đó có các câu : “Hạt cải đựng núi Tu Di” và “Nước của bốn biển chứa trong một lỗ chân lông”.
Đời Đường, Lý Bột là một người nổi tiếng xem nhiều sách. Vì số sách ông đọc nhiều hơn vạn cuốn nên người ta gọi ông là Lý Vạn Quyển. Một hôm, Lý Bột đến thăm Trí Thường, ông hỏi :
-Trong kinh điển nhà Phật có câu “Hạt cải đựng núi Tu Di”, làm sao giải thích đây ?
-Người ta gọi ông là Lý Vạn Quyển, không biết vạn quyển đó làm sao chứa trong đầu ông hả ?
Lý Bột hoát nhiên đại ngộ.
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Tất cả mọi pháp, có khi từ sự mà nói, có khi từ lý mà giải. Nên biết vũ trụ thế gian trong sự có lý, trong lý có sự. Tu Di đựng hạt cải là sự, hạt cải đựng Tu Di là lý. Nếu rõ lý sự vô ngại thì chư pháp sẽ viên dung vậy. (Tinh Vân)
(Xem thêm công án 985)

1804.- Đứng trên đỉnh núi cao, đi dưới đáy bể sâu.

Đời Đường, Lý Cao khi nhậm chức Đỉnh Châu Châu Mục, ông đến bái phỏng hòa thượng Dược Sơn (751-834), hỏi :
-Xin hỏi thầy : thế nào là Giới, Định, Tuệ ? (giữ giới, thiền định và trí tuệ, thường được gọi là tam học, là cơ bản tu học trong Phật giáo)
-Ở đây bần đạo không có chuyện bá láp này. (nói cách khác là ở đây tôi không có loại công cụ vô dụng này)
-Thật là lời huyền chỉ khó lường. (Lời thầy khó hiểu quá, con chẳng hiểu gì cả)
-Thí chủ à ! Loại chuyện này (Phật pháp đại sự), nếu muốn gánh vác trên vai thì ông phải đứng trên ngọn núi cao và đi dưới đáy bể sâu. Nếu ông bỏ xuống được những chuyện trong khuê phòng thì tất cả phiền não sẽ được giải trừ.
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Trong bài dân dao (ca dao) đầy ý vị thiền Sơn Mụ (bà già trong núi) có câu : Đỉnh cao của pháp tánh lộ rõ lòng mong cầu bồ đề, vô minh của hang sâu chỉ ra sự giáo hóa chúng sanh.
Câu nói này chúng ta phải suy ngẫm cho kỹ.

1805.- Một người đứng trên đỉnh núi cao không có đường ra, Một người đứng ở ngã tư đường không biết xoay lưng vào hướng nào ?
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Đây là câu nói của hòa thượng Lâm Tế. Nói cách khác, khi đạt tới tâm cảnh tuyệt đối bình đẳng nhưng thân vẫn ở trong trần cảnh bất bình đẳng, cũng là nói muốn viên dung bình đẳng và bất bình đẳng của pháp giới sự sự vô ngại (tư tưởng tối cao của kinh Hoa Nghiêm. Sự giao tham vô ngại giữa hai cá thể của cảnh giới tự tha bất nhị.)
Còn nữa, một người đứng ở ngã tư đường là sống ở thế giới tương đối, bất bình đẳng nhưng chẳng cầu tiến, lui. Tuy ở thế giới bất bình đẳng nhưng không bị trói buộc bởi bất bình đẳng mà sống trong cảnh giới bình đẳng. Trên đỉnh núi cao là cầu Bồ Đề, ngã tư đường là giáo hóa chúng sanh.

1806.- Phật mặt trời, Phật mặt trăng.

Mã Tổ ngã bệnh, nằm trên giường, tình trạng nguy kịch chỉ trong sớm tối. Viện chủ tới thăm bệnh, hỏi :
-Lão sư, gần đây thân thể thế nào ?
-Phật mặt trời, Phật mặt trăng.
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Phật mặt trời,Phật mặt trăng dẫn xuất từ kinh Tam Thiên Phật Danh. Phật mặt trời thọ mạng là 1800 năm; Phật mặt trăng thọ mạng chỉ có 1 ngày 1 đêm. Mã Tổ đại sư định nói gì ? Quản Nguyên Thời Bảo lão sư nhận rằng nói Phật mặt trời, Phật mặt trăng là nói không muốn chết ! Không muốn chết ! Nghe nói Ẩn lão sư khi bị giải phẫu kêu lớn :
-Đau quá, đau quá đi ! Ai nói không đau là nói bậy !
Khi cảm thấy trời đất là một phiến đau, nỗi đau mới chân chánh tồn tại. Đau đớn tột cùng đó là tâm cảnh nơi đây Huệ Huyền không có sanh tử. Cổ nhân còn nói thêm như vạn tên xuyên ngực. (Xem thêm công án 986)

1807.- Bách Trượng ngồi một mình trên núi Đại Hùng.

Có ông tăng hỏi Bách Trượng :
-Thế nào là sự kỳ đặc ?
-Bách Trượng ngồi một mình trên núi Đại Hùng.
Ông tăng này hướng Bách Trượng lạy, Bách Trượng bèn đánh ông.
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Đối với một thiền giả chuyện kỳ đặc là chuyện ngộ đạo. Đó là tự giác thánh trí của kinh Lăng Nghiêm. Thánh trí là trí tuệ Bát Nhã là loại trí tuệ mà chủ quan và khách quan hợp nhất. Do đó, nếu có người nào hỏi tôi thế nào là ngộ ? tôi chỉ có thể bảo tôi đang ngồi đây, hoặc tôi đang dùng bút viết văn. Đây chỉ là cảnh giới của bút giả. Bách Trượng ngồi một mình trên núi Đại Hùng là nói tôi đang ngồi trên núi Bách Trượng đây. Ông tăng hiểu ý này nên lạy. Bách Trượng nhận rằng “Gã tiểu tử này có thể nói chuyện được đây nên thưởng cho ông một gậy. (Xem thêm công án 119)

1808.- Giã gạo quên nhấc chân.

Hòa thượng Thiện Đạo (lai lịch không rõ) nhân sự kiện Hội Xương đời Đường Võ Tông (bức hại Phật giáo) bị bắt hoàn tục. Về sau khi pháp nạn chấm dứt ông không quay trở lại, sống cuộc đời nửa tăng nửa tục. Người đương thời đều gọi ông là Thạch Thất hành giả. Có một lần đang giã gạo ông tụ tinh, hội thần tiến vào cảnh giới vô tâm, vô ngã. Ông giơ chân lên mà quên không bỏ chân xuống, đầu óc là một phiến hư vô. Có người đem chuyện này hỏi Lâm Tế. Lâm Tế bảo :
-Ông ta đã chìm sâu trong suối nước.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Vô tâm cố nhiên là tốt, nhưng nếu là một loại thiền người chết thì không có cách gì lý giải chân lý. Cái gọi là chân thiền thì phải có định tuệ (định tuệ bình đẳng), phải trong không sản sanh ra tự giác, tức là phải từ tác dụng của tam muội. Khi tọa thiền nhìn những người qua lại Ngũ điều kiều (tên cây cầu ở kinh đô) như những cây cối trong rừng sâu. Nhưng như vậy vẫn chưa đúng. Khi tọa thiền phải nhìn những người qua lại ở Ngũ điều kiều như chính họ, thì mới được.

1809.- Chẳng có công đức gì cả.

Lương Võ Đế hỏi tổ Đạt Ma :
-Từ khi trẫm quy y Phật, xây nhiều chùa chiền, chép nhiều kinh Phật, cung dưỡng tăng chúng. Những chuyện này thuộc loại công đức nào ?
-Chẳng có công đức gì cả.
(Xem thêm công án 1025) 

(Danh Thiền Bách Giảng)

Lương Võ Đế xây chùa, chép nhiều kinh, lại tự đăng đàn giảng kinh, cho là mình có công đức vô lượng. Đối với xã hội có nhiều cống hiến, ông sinh lòng vui vẻ chứ không phải là do người khác tán dương. Đạt Ma nói không có công đức gì cả là để giáo huấn ông chớ có kiêu ngạo, tự mãn và khuyên ông phải vượt lên công đức có không, vì dân chúng tạo nhiều phúc lợi.

1810.- Phật là thế nào ?

1.- Có một phụ nữ hỏi Bàn Khuê :
-Nghe nói người nữ tội nghiệp thâm trọng, không thể thành Phật có thật không ?
-Người nam có Phật của người nam, người nữ có Phật của người nữ. Tuy nam và nữ khác nhau, nhưng đều có thể thành Phật.
2.- Một bà cụ hỏi Triệu Châu :
-Con mang thân ngũ chướng, làm sao để trừ ngũ chướng ?
-Nguyện chúng sanh đều sanh cực lạc, nguyện lão bà sanh địa ngục.
(Danh Thiền Bách Giảng)

Đứng trên lập trường Phật giáo. Phật không có phân biệt nam nữ, ai cũng có thể thành Phật.

1811.- Ngộ và không ngộ.

Một ông tăng cung kính hỏi Huệ Lâm Từ Ái :
-Một người ngộ đạo có thể nói ra sự cảm thọ và ngộ cảnh không ?
-Nếu đã ngộ, không thể nói ra.
-Khi không nói ra được thì cảnh tượng thế nào ?
-Giống như người câm ăn mật.
-Một người chưa ngộ nhưng có biện tài, những gì ông ta nói có thể coi là thiền ngộ không ?
-Nếu chưa ngộ, những gì nói ra sao có thể coi là thiền ngộ được ?
-Không ngộ coi là ngộ thì giống gì ?
-Giống như vẹt học nói tiếng người.
-Người câm ăn mật là biết và vẹt học nói tiếng người là không biết, như trẻ con học nói nhưng không hiểu nghĩa.
-Người chưa ngộ làm sao thuyết pháp độ sinh ?
-Mình biết nói cho người khác biết, mình không biết không nói cho người khác biết.
-Hiện lão sư biết hay không biết ?
-Tôi như người câm ăn hoàng liên bị đắng nói không ra. Cũng như vẹt học nói rất giống. Ông nói tôi biết hay không biết ?
Ông tăng ngay đó giác ngộ.
(Xem thêm công án 1002)
(Tinh Vân Thiền Thoại)

Cảnh giới giác ngộ của thiền như thế nào ? Điều này không thể nói ra. Lịch đại tồ sư dùng đánh, hét nhưng không nói ra. Đức Phật cũng nói : “Những gì tôi nói không phải là Phật pháp.”
Đây không phải là chuyện cười bởi vì không dùng lời nói để thuyết Phật pháp, đó chính là Phật pháp. Thiền tâm là cảnh giới tự chứng, từ bình đẳng tính trí vô phân biệt mà biết. Đó không phải là hoàng liên (thằng cuội trong hạt sen, vị đắng) mà là mật ngọt. Không phải là vẹt mà là Bồ Tát.

1812.- Nghèo.

Một hôm Hương Nghiêm ( ? - 898) khi giẫy cỏ, cuốc làm văng một hòn đá chạm vào thân trúc phát ra một tiếng. Ông hoát nhiên đại ngộ. Sau ông trở về bái phỏng ân sư là Quy Sơn cầu ấn chứng. Quy Sơn rất cao hứng bảo Ngưỡng Sơn đứng hầu bên cạnh :
-Hương Nghiêm đã triệt ngộ rồi.
Nhưng Ngưỡng Sơn còn trẻ người non dạ khó lòng ngay đó chấp nhận sư đệ Hương Nghiêm đã ngộ do đó hỏi khó :
-Nếu ông đã thực ngộ hãy thử nói chuyện khác coi sao ?
Do đó Hương Nghiêm lại hướng Quy Sơn trình bài kệ mà 2 câu cuối như sau :
Năm ngoái nghèo còn có dùi cắm đất
Năm nay nghèo ngay cả dùi cắm đất cũng không.
(Xem thêm công án 1023 và 1048)
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Trong quá khứ nghèo không phải là chân chính không, hiện tại nghèo mới là không chân chính. Năm ngoái nghèo hãy còn có dùi cắm đất. Hiện tại ngay dùi cũng không có. Ý là không chân chính (không một vật) là ngay ý tưởng về không cũng không tồn tại.

1813.- Thấy bằng thầy thì cái đức của thầy bị giảm đi một nửa.

Một hôm hòa thượng Bách Trượng bảo đại chúng :
-Phật pháp không phải là chuyện nhỏ. Lúc trước, tôi bị Mã đại sư hét một tiếng, tai tôi bị ù mất ba ngày.
Đệ tử Hoàng Bá nghe rồi bèn thè lưỡi ra.
Bách Trượng hỏi Hoàng Bá :
-Từ hôm nay trở đi ông sẽ kế thừa pháp thống của Mã Tổ.
-Không, không thể được. Hôm nay nghe lời thầy nói con mới biết được sự vĩ đại của Mã Tổ. Con chưa từng gập Mã đại sư, nếu dám xưng là pháp tử của đại sư thì tương lai sẽ mất sạch pháp tử, pháp tôn.
-Ông nói đúng lắm ! Nếu kiến địa của đệ tử giống sư phụ thì sẽ làm giảm cái Đức của sư phụ đi một nửa. Nếu kiến địa hơn sư phụ thì mới được gọi là chân chính truyền thọ. Trí tuệ ông hiện đã hơn tôi rồi.
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

1814.- Lâm Tế hét, Đức Sơn đánh.

Chúng ta thường thấy một bộ ba bức tranh thiền treo ở thiền viện. Bức vẽ tổ sư Đạt Ma treo ở giữa, một bên treo Lâm Tế mở miệng hét, một bên là Đức Sơn cầm gậy. Bộ tranh này được gọi là Ma Đức Lâm. Cây gậy và tiếng hét đã được coi như tiêu biểu cơ dụng của Thiền Môn. Hai người đó được coi như những bực anh hùng. Nhưng thiền cơ không chỉ nhờ vào hét, đánh, như Triệu Châu dùng ba tấc lưỡi cũng đã làm mọi người tin phục.
Có một ông tăng hỏi Thủ Sơn :
-Lâm Tế hét, Đức Sơn đánh cứu cánh là ý nghĩa gì ?
-Ông thử nói coi.
Ông tăng hét lên một tiếng.
-Đồ mù.
Ông tăng lại hét lên một tiếng nữa.
-Đồ mù hỗn, chỉ hét bậy, còn ra thể thống gì !
Ông tăng vái lậy lui ra. Thiền sư lại nện cho ông một gậy.
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Chúng ta có thể thấy hét cũng tốt, đánh cũng tốt, nhưng chỉ những thiền sư chân chính mới có thể dùng làm thiền cơ linh hoạt.

1815.- Siêu Phật, vượt tổ.

Một ông tăng hỏi Vân Môn :
-Thế nào là siêu Phật, vượt tổ ?
Nghe khẩu khí này của ông tăng thì ngay cả Phật ông cũng không coi vào đâu, nhưng nói như vậy mà thực sự ông vẫn bị Phật trói buộc, do đó Vân Môn đáp :
-Bánh Hồ.
Bích Nham Lục chép như vậy, nhưng trong Vân Môn Lục thì lại chép câu đáp là :
-Ma Hoàng Bồ Châu, Phụ Tử Ích Châu. (tên hai vị thuốc Bắc).
Hòa thượng Viên Ngộ cũng nói :
-Nếu là tôi thì tôi sẽ nói :”Nước đái con lừa, cứt con ngựa”. 
Đó là nói vất bỏ mọi Phật kiến và pháp kiến đạt tới cảnh giới tối cao, thoát khỏi mọi hình thức.
Hòa thượng Thiên Quế (1648-1735) trong kỳ Thiền Thất cũng nêu lên công án siêu độ u linh. Một ông tăng lập tức làm bộ trừ u linh. Thiên Quế cười bảo :
-Ông cứ làm thế đi.
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Nếu cứ làm như thế thì cả ngay siêu độ u linh cũng không làm được nói gì đến siêu độ cho chính mình. (Xem thêm công án 43)

1816.- Ngồi lâu sanh mệt.

Một ông tăng hỏi Hương Lâm :
-Ý tổ sư từ Tây sang là sao ?
-Ngồi lâu sanh mệt.
 (Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Tinh hoa của Thiền sao lại là ngồi lâu sanh mệt ? Đừng đề cập đến chuyện Bồ Đề Đạt Ma quay mặt vào vách tọa thiền 9 năm ở Thiếu Lâm Tự, cũng đừng đề cập đến chuyện các sử gia khảo chứng rằng Bồ Đề Đạt Ma chưa từng đến chùa Thiếu Lâm. Đạt Ma Thiền chỉ đến đời thứ 7 mới truyền đến chùa Thiếu Lâm. Cho nên ngồi lâu sanh mệt là chỉ liên tục tu hành đạt tới cảnh giới tối cao của thiền giả. Hòa thượng Triệu Châu cũng nói :
-Đã năm năm rồi, tôi cũng không nói được gì.
Cũng nên đem câu này ra mà tham khảo. Đó là phương thức không mô phỏng, không đóng kịch mà cần chân chính ngồi lâu sanh mệt, lúc đó có thể nhẩy nhót trước mặt tổ sư. (Xem thêm công án 83) 

1817.- Gà lạnh lên cây, vịt lạnh xuống nước.

Thiền là Phật pháp chánh truyền. Nói như thế Như Lai thiền và Tổ sư thiền là hoàn toàn tương đồng. Nhưng thiền không phải là một sản phẩm của Ấn Độ mà là của Trung Hoa. Theo quan điểm này thì Tổ sư thiền và Như Lai thiền là hoàn toàn bất đồng.
Có ông tăng nọ hỏi Ba Lăng :
-Tổ ý và giáo ý là đồng hay dị ?
-Gà lạnh lên cây, vịt lạnh xuống nước.
Lại có ông tăng khác hỏi :
-Con đối với tam thừa, 12 phần giáo không có chút nghi ngờ gì, nhưng còn việc trong tông môn (tổ ý) thì sao ?
-Đây không phải là chuyện của nạp tăng.
-Thầy nói vậy là sao ?
-Tham nhìn sóng bạc, mất chèo trong tay.
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Gà vịt dùng phương cách khác nhau, nhưng cùng có một mục đích để trốn lạnh. Nếu như chỉ tìm chi tiết trên ngôn ngữ văn tự để tìm giải đáp thì sẽ đánh mất đi trọng điểm của Phật ý.
(Xem lại công án 73)

1818.- Trấn hải minh châu.

Lãng Châu Đông Ấp Hoài Chính hòa thượng (đời thứ 3 dòng Mã Tổ) Khi Ngưỡng Sơn đến tham học, thiền sư hỏi :
-Ông là người ở đâu ?
-Con người Quảng Nam.
-Tôi nghe nói Quảng Nam có viên Trấn hải minh châu không biết có thật không?
-Dạ thật !
-Hình dáng nó thế nào ?
-Khi trăng sáng nó sẽ hiển hiện.
-Ông có mang theo không ?
-Dạ có mang theo.
-Sao ông không mang ra cho lão tăng coi ?
-Khi trước con tham lão sư Quy Sơn, lão sư cũng bảo con mang ra. Con không trả lời, cũng chẳng tìm thấy có pháp lý nào có thể trình ra.
-Ông thật là sư tử con, tiếng hét rất lớn.
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Trong công án nếu các ông bị hỏi :
-Sao không đưa ra cho lão tăng coi ?
Các ông trả lời ra sao ? Nếu có vấn đề có thể tham khảo câu trả lời của Đầu Tử trong công án “ Đem quạt tê ngưu ra đây”.

1819.- Trấn Châu sản xuất củ cải to.

Có ông tăng hỏi hòa thượng Triệu Châu :
-Nghe nói mới đầu thiền sư theo hầu sau đó kế thừa y bát của Nam Tuyền. Chuyện này có thật không ?
Triệu Châu là pháp tử của Nam Tuyền, chuyện này là sự thật thiên hạ đều hay sao ông tăng này lại đem ra hỏi ? Nếu là Lâm Tế thì thảm rồi ! Ông tăng này sẽ như Định thượng tọa bị Lâm Tế tóm ngực, tát cho một cái và đuổi ra khỏi cửa. Nhưng thiền phong của Triệu Châu thì không như vậy, miệng ông như phóng quang. Ông nói :
-Trấn Châu sản xuất củ cải to.
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Trấn Châu là tỉnh Hà Bắc ngày nay. Triệu Châu sống ở thành Triệu Châu cũng thuộc Trấn Châu. Ý muốn nói lão tăng sống ở nơi đây chính là môn hạ của đại nhân vật Nam Tuyền, chính là lão Triệu Châu đã mài nhẵn “Nhàn cổ chùy” đạt tới cảnh giới viên mãn vô ngại. (Xem thêm công án 126)

1820.- Coi chừng chó .

Tử Hồ hòa thượng (800-880) có dựng một bảng ở trước cửa phòng đề :
-Tử Hồ có một con chó, trên có thể cắn đầu, giữa cắn bụng, dưới cắn chân. Có muốn hỏi chuyện gì, thân mạng khó giữ được.
Mỗi khi có ông tăng mới đến, thiền sư đều hét :
-Coi chừng chó !
Ông tăng ngoảnh đầu lại nhìn, thiền sư bèn trở về phòng phương trượng.
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Là một thiền giả cũng nên bị con chó ở Tử Hồ cắn một miếng mất mạng rồi sẽ tái sanh. Lúc trước Bách Trượng bị Hoàng Bá đánh cho một chưởng rồi bảo đại chúng :
-Dưới núi Đại Hùng có một con hổ, các ông phải cẩn thận, lão tăng hôm nay đã bị nó cắn một miếng đấy.

1821.- Ca Tỳ Ma La.

Ca Tỳ Ma La là tổ thứ 13 của Thiền tông Ấn Độ. Một lần tổ 12 là Mã Minh nói về biển tánh :
-Núi sông, đại địa đều nương vào biển tánh mà kiến lập. Các pháp tam muội, lục thông đều do biển tánh mà phát hiện.
Ông nghe rồi đại ngộ.
(Zen Light)

Công án này nói về tự tánh. Bàn Khuê gọi là tâm bất sinh. Còn nhiều tên khác như : vô sanh, chân tâm, bản lai diện mục, Đạo, nội quang v . v . Tất cả đều lầm. Những gì chúng ta có thể nói về nó đều không phải là nó. Nói ra là sai rồi. Nó là nó, không hơn, không kém. Trong chuyện Ương Quật Ma La dù cố gắng cách nào, chạy nhanh thế nào cũng không bắt kịp Phật. Dù chúng ta cố gắng và khéo léo thế nào, chúng ta cũng không thể mô tả được Phật tánh.

1822.- Bài kệ của Giám Chân Sư Nãi.

清 風 樓 上 赴 官 齋
Thanh phong lâu thượng phó quan trai
此 日 平 生 眼 豁 開
Thử nhật bình sinh nhãn hoát khai
方 信 普 通 年 事 遠
Phương tín phổ thông niên sự viễn
不 從 蔥 岭 帶 將 來
Bất tòng thông lĩnh đới tương lai

(Thiền Môn Khai Ngộ Thi)

Lên lầu Thanh Phong dùng bữa ngọ
Mắt huệ bỗng nhiên mở bừng ra
Mới hay chuyện cũ Phổ Thông ấy
Chẳng từ đường Thông Lĩnh đem qua.

Sư được Mân Vương mời lên lầu Thanh Phong độ ngọ. Sư ngồi đợi bị ánh nắng làm chói mắt, hốt nhiên ngộ bèn làm bài kệ trên.
Phổ Thông nguyên niên là năm Bồ Đề Đạt Ma tới Trung Hoa ngang qua ngọn Thông Lĩnh.

1823.- Tiếc thay một chén trà.

Trung Quốc thời ngũ đại, Khể Sơn Chương thiền sư khi còn tham học với Đầu Tử, giữ chức Sài Đầu (lo việc củi nước). Một hôm, sau khi làm việc Đầu Tử ủy lạo ông một chén trà :
-Sâm la vạn tượng đều ở trong đây. Nói vậy thì chén trà này không phải là tầm thường, nếu cứ tùy tiện uống, ai biết hậu quả nghiêm trọng thế nào ?
Chương thiền sư cậy mình không thiếu tu dưỡng, không đợi thiền sư nói hết, cầm lấy chén trà hắt đi :
-Sâm la vạn tượng giờ ở đâu ?
Ông tỏ rằng mình có thiền cơ linh mẫn. Đầu Tử bình tĩnh bảo :
-Tiếc thay một chén trà !
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Ý nói thật là phí một chén trà, tỏ rằng Chương thiền sư chưa lãnh ngộ thiền ý chân chính “trong đây”.
Một chén trà có thể nói nội dung không đơn giản. Trước hết phải trồng trà, tưới bón, ánh sáng v . v . Có thể nói cây trà là tập hợp lực lượng của vũ trụ vạn hữu mới mọc thành. Đó không phải sâm la vạn tượng đều trong chén trà sao ? Chương thiền sư tuy có kiến giải nhưng không khẳng định, chỉ có Đầu Tử là biết trọn vũ trụ là một chén trà, một chén trà là tâm vũ trụ.
(Tinh Vân)
(Xem thêm các công án 324, 1769)

1824.- Đến rồi hóa vẫn không gì khác
Khói ngút non Lô, sóng Chiết Giang.
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Đây là hai câu kết trong một bài thơ của Tô Đông Pha mà hai câu trước là :
Khói ngút non Lô, sóng Chiết Giang
Khi chưa đến đó luống mơ màng.
Ý là nếu không thấy được cảnh kỳ quan của Lô Sơn thì không thể nào trừ được nỗi ân hận. Cũng như thế, đem hết tâm tư hết sức cố gắng để triệt ngộ, nhưng khi ngộ rồi thì thấy sự việc vẫn y như cũ chẳng có gì sai biệt.
Đến rồi hóa vẫn không gì khác
Khói ngút non Lô, sóng Chiết Giang.
Trong Luận Hàn của Vương Sung cũng nói tương tự :
-Thái Bình Thụy Ứng (bực vương giả thi hành chính sách nhân đạo làm trời đất cảm động, giáng xuống nhiều điềm tốt). Mười ngày có một cơn gió, năm ngày một trận mưa, gió không mạnh, mưa không bạo. Đó là cảnh tượng vô sự, là quý nhân. Trong đám đệ tử của Bạch Ẩn có một ông tăng đã khai ngộ, nhưng tiếc rằng cái ngộ của ông chưa tới chỗ, là ngộ lầm. Ông không lễ Phật, không dâng hương, thậm chí còn xé Đại Bát Nhã kinh làm giấy đi cầu. Ông nói :
-Tôi đã là Phật, kinh văn chỉ là ghi lại những gì Phật nói. Đã có Phật ở đây thì mớ giấy lộn này còn có công dụng gì, dùng làm giấy vệ sinh chẳng là tốt ư ?
Bạch Ẩn bảo ông :
-Nghe nói ông đã thành Phật. Chuyện này thật đáng vui, đáng chúc mừng, nhưng mà đít Phật cũng đáng tôn quý, ông nên dùng giấy trắng thì hơn.
Lời nói của Bạch Ẩn ôn hòa, êm nhẹ như không nhưng bên trong ngầm chứa kiếm sắc đã đâm trúng tâm gã thiền cuồng. Ông ta sám hối với Bạch Ẩn và chân thành tham cứu cuối cùng đã chứng nghiệm thế nào là bản lai diện mục.

1825.- Mưa xuống rêu xanh tươi.

Thi sĩ Ba Tiêu từ lâu nay vẫn theo tham học với hòa thượng Phật Đảnh trụ trì Lộc Đảo Căn Bản Tự. Sau một cơn mưa, hòa thượng đến thăm Ba Tiêu ở Ba Tiêu Am, ở Thâm Xuyên, Giang Hộ. Ba Tiêu mừng rỡ ra cửa đón vào. Khi hai người trò chuyện, hòa thượng cảm thấy Ba Tiêu hình như trừ bỏ được một cái gì, bèn hỏi :
-Gần đây có chuyện gì vậy ?
-Mưa xuống rêu xanh tươi.
Khi tâm nhãn mở ra thì có thể thấy chân như tướng (những gì mắt nhìn thấy đều là thật). Nói cách khác, mưa xuống rêu xanh tươi, cái cảm giác mới mẻ này là của con mắt đã giác ngộ. Hòa thượng không bỏ qua, truy vấn :
-Thế nào là Phật pháp lúc rêu chưa xanh ? (thế giới hỗn độn khi chưa có sinh vật).
Đây cũng là ý của câu “Ngọn Côn Lôn đen ngòm đi trong đêm” là đồng công, dị khúc. Nhưng Ba Tiêu không bị rơi vào hang tối (vô sai biệt của cảnh giới ác bình đẳng) nên ngâm bài cú trứ danh sau để trả lời :
Hồ cũ lặng yên
Một con ếch nhẩy vào
Bõm.
Trong khoảnh khắc tâm nhãn của Ba Tiêu đã mở ra. Thi phong của ông đã tiến vào cảnh xuất thần nhập hóa.

1826.- Bị đá đè măng mọc nghiêng
 Bên bờ vách hoa nở ngược.
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Câu này ý nói là đợi đối phương hành động ra sao, chúng ta sẽ tìm phương cách thích hợp nhất để đối phó. Đó là tâm của thiền giả. Khi hòa thượng Già Sơn (1825-1895) ở Bát Phan Viên Phúc Tự nhậm chức Quản trưởng ở Từ Dã Đại Đức Tự (quản lý một tông phái), ông dùng thuyền từ Giang Châu Ngạn Cách tới Đại Tân đi qua hồ Tỳ Bà. Đi cùng thuyền còn có một người về sau là trụ trì Nga Sơn Thiên Long Tự, lúc đó còn tu ở Mỹ Nùng Chánh Pháp Tự. Ông phụng mệnh sư phụ đến tiệm may pháp y ở kinh đô. Nga Sơn đối với vị lão tăng mặc áo rách, đầu đội nón giống như một nông phu, chỉ nhìn bằng nửa con mắt. Với vóc dáng khôi ngô, ông có vẻ như một vị tổ sư, ông vào ngồi giữa thuyền. Không lâu, ông thấy vị tăng già bắt đầu tụng kinh, ông nghĩ thầm :
-Ông già này đã đi nửa đường rồi mà bây giờ mới học tụng kinh.
Do đó ông thuyết pháp cho Già Sơn nghe thiền học khó khăn như thế nào, phải ra sức làm sao v . v . Già Sơn chỉ im lặng. Đến bờ rồi hai người cùng đi trên đường Đại Tân, gần tối mới tới tiệm may pháp y. Lúc đó Nga Sơn mới biết ông già là Già Sơn Quản Trưởng thì rất kinh sợ. Về sau Nga Sơn trở thành đệ tử của Già Sơn.

1827.- Tôi ở nơi Đam Nguyên được thể, ở nơi Quy Sơn được dụng.

Ngưỡng Sơn mới đầu theo Thạch Sương Tánh Không. Có một lần một ông tăng hỏi Thạch Sương :
-Thế nào là ý tổ sư từ Tây sang ?
-Nếu như có một người rơi xuống giếng sâu ngàn thước, ông có thể cứu người ấy ra mà không dùng một tấc giây thừng nào thì tôi sẽ bảo cho ông biết.
Ngưỡng Sơn đứng một bên nghe được đoạn đối thoại này bèn lấy đó làm công án, tham cứu nhiều năm mà vẫn không ngộ. Về sau Ngưỡng Sơn theo học Đam Nguyên, bèn đem chuyện này ra hỏi :
-Làm sao cứu được người ở trong giếng ra ?
Đam Nguyên mắng :
-Con trùng hồ đồ này! Ai ở trong giếng hả ?
Ngưỡng Sơn kinh ngạc, có chỗ sở ngộ. Về sau khi đến tham học Quy Sơn lại đem vấn đề trên ra hỏi . Quy Sơn lên tiếng gọi :
-Huệ Tịch !
-Dạ !
-Đã ra rồi !
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Động tác trả lời là Dụng. Ai lên tiếng dạ ? chả là đã ra khỏi giếng rồi sao ? Ngay từ đầu vốn chẳng có ai ở trong giếng. Đến vãn niên Ngưỡng Sơn có nói qua :
-Tôi ở Đam Nguyên được Thể, ở Quy Sơn được Dụng.
Thiền vốn siêu việt thường thức. Nếu chỉ căn cứ trên sự tướng mà giải thích thế này, thế kia thì chỉ là dùng tri kiến của vọng tâm, không phải là sự thể ngộ của thiền tâm. (Tinh Vân)
(Xem thêm công án 1014)

1828.- Bài kệ của Hoa Đình Nhị Ẩn Mật Thiền Sư.

Năm Khang Hi Giáp Thân, sư biết thế duyên đã tận hỏi thị giả :
-Tới ngọ chưa ?
-Thưa đã quá ngọ.
Hôm sau sư lại hỏi :
-Tới ngọ chưa ?
-Dạ, đúng ngọ.
Sư bèn đọc bài kệ từ biệt :

昨 日 歸 家 時 未 至
Tạc nhật quy gia thời vị chí
今 日 歸 家 正 午 時
Kim nhật quy gia chính ngọ thời
夢 幻 空 花 留 不 住
Mộng ảo không hoa lưu bất trú
此 心 能 有 幾 人 知
Thử tâm năng hữu cơ nhân tri.
(Thiền Lâm Châu Cơ)

Hôm qua về nhà chưa tới lúc
Hôm nay về nhà tới lúc rồi
Mộng ảo không hoa đâu giữ được
Tâm này biết có mấy người hay ?

1829.- Bồ Đề Đạt Ma.

Bồ Đề Đạt Ma là tổ thứ 28 của Thiền tông Ấn Độ. Tổ 27 là Bồ Đề Đa La hỏi :
-Ông có biết trong mọi vật, vật nào là vô tướng ?
-Ở trong mọi vật, không khởi một niệm là vô tướng.
-Ở trong mọi vật, vật nào là lớn nhất ?
-Ở trong mọi vật, pháp tánh là lớn nhất.
(Zen Light)

Tâm điểm của công án này là thực tại. Bát Nhã Đa La trắc nghiệm sự hiểu biết của Bồ Đề Đạt Ma bằng hai câu hỏi về thực tại, và Bồ Đề Đạt Ma trả lời là không khởi niệm và pháp tánh. Kết hợp hai ý này là có thực tại. Kinh Hoa Nghiêm cho chúng ta biết cả vũ trụ nằm trên đầu một sợi lông. Thực tại là bây giờ, là làn gió, là lá bay, là tiếng chim hót, là dòng suối chẩy. Chúng ta biết thực tại trong xương tủy chúng ta.

1830.- Phục Đà Mật Đa.

Phục Đà Mật Đa là tổ thứ 9 của Thiền tông Ấn Độ. Ông nghe tổ thứ 8 là Phật Đà Nan Đề nói bài kệ :
Lời ông là một với tâm ông
Ngay cha mẹ ông cũng không gần hơn
Hành động của ông cùng đạo là một
Cái tâm ấy là Phật.
Nếu ông tìm bên ngoài một vị Phật có hình tướng
Thì vị Phật ấy chẳng giống ông.
Nếu ông muốn biết bản tâm ông
Thì tâm ấy chẳng lìa chẳng hợp.
Nghe được bài kệ này ông liền giác ngộ.
(Zen Light)

Có hai chuyện có thể giải thích công án này.
Chuyện thứ nhất.- Một ông tăng hỏi Lâm Tế :
-Nếu gập Phật ở trên đường thì phải làm sao ?
-Giết liền !
Chuyện thứ hai.- Ương Quật Ma La cố đuổi theo Phật để giết nhưng dù cố gắng cách nào cũng không đuổi kịp.
Trong câu chuyện thứ hai, Đức Phật có hiện hữu không ? hay Ngài là ma ? Ngài ở đâu ?
Phật Đà Mật Đa biết điều này, ông nói :
-Cha mẹ chẳng gần tôi
Ai là người thân nhất với tôi ?
Phật chẳng phải là đường của tôi 
Con đường nào thân nhất với tôi ?

1831.- Bãi cứt trâu.

Tô Đông Pha cùng ngồi thiền với Phật Ấn, ông cảm thấy thân tâm thông sướng, bèn hỏi Phật Ấn :
-Thầy thấy tôi ngồi thiền như thế nào ?
-Rất trang nghiêm, giống như một vị Phật.
-Còn học sĩ thấy tôi ngồi thiền như thế nào ?
-Giống một bãi cứt trâu.
Phật Ấn nghe rồi rất cao hứng. Tô Đông Pha nghĩ mình chiếm được thượng phong, lấy làm khoái chí đi khoe cùng khắp. Chuyện tới tai người em gái là Tô tiểu muội, cô bảo anh :
-Ca ca sai rồi ! Trong óc thiền sư như Phật nên thấy anh là Phật. Trong óc anh như cứt trâu nên thấy thiền sư là bãi cứt trâu.
Đông Pha á khẩu, mới biết thiền công của mình còn kém Phật Ấn xa.
(Tinh Vân Thiền Thoại)

Thiền không phải là tri thức mà là ngộ tánh. Thiền không phải là ăn nói cho giỏi mà là linh tuệ. Thiền sư cơ phong linh lợi, sắc bén, không nói nhưng pháp âm có thể làm điếc cả tai.

1832.- Trộm trăng.

Một lần thiền sư Lương Khoan đi vắng, một tên trộm lẻn vào am cỏ của ông nhưng chẳng tìm thấy món đồ nào có giá trị để lấy. Đúng lúc đó Lương Khoan trở về. Ông không nỡ để tên trộm về tay không bèn cởi áo ra cho. Tên trộm vội vơ lấy áo mang đi. Lương Khoan mình trần nhìn trăng sáng cảm khái :
-Tiếc thay tôi không thể cho hắn vầng trăng sáng này.
(Thiền Vị)

Vầng trăng tượng trưng cho tự tánh của chúng ta. Tự tánh trong chúng ta có vô hạn bảo tàng, nếu có thể nhận biết bảo tàng của mình thì đâu cần đi ăn trộm của người.
(Xem công án 351)

1833.- Đông Tây đều là giặc.

Thiền sư Tự Tân từng theo học với Đạo Ưng, về sau quy ẩn ở Chung Lăng Quảng Đức Sơn. Văn Mục Vương dẫn quân đi chinh phục Chung Lăng, khi quân tới chùa, đại chúng đều chạy trốn cả, chỉ có một mình Tự Tân ngồi thiền như bình thường. Văn Mục Vương ngạc nhiên hỏi :
-Mọi người đều chạy trốn, sao thầy không chạy ?
-Đông Tây đều là giặc, lão tăng chạy đi đâu ?
Văn Mục Vương nghe lời chỉ trích ngay thẳng, cảm phục, hạ lệnh rút quân.
Về sau Vương xây Đoan Ứng Viện cho thiền sư và tặng hiệu Quảng Hiện đại sư.
(Thiền Vị)

Thất bại có thể dẫn đến thắng lợi, tử vong có thể dẫn tới vĩnh sanh.

1834.- Đồ chồn hoang này.

Nhân chuyện Kim Ngưu hòa thượng (Xem công án 156) Trường Khánh phê bình :
-Có gì đâu, giống như tụng kinh trước khi thọ trai vậy.
Một ông tăng không hiểu hỏi Đại Quang câu này có ý nghĩa gì. Đại Quang bèn nhẩy múa để trả lời. Ông tăng lạy. Đại Quang hỏi :
-Ông thấy gì mà lạy ?
Ông tăng bèn nhẩy múa. Đại Quang mắng :
-Đồ chồn hoang này !
(Nhất Nhật Nhất Thiền Ngữ)

Tuy nói thiền là không dính mắc gì, nhưng không thể không phân rõ ràng mà ha hả cười lớn hoặc nhẩy múa, thậm chí còn nhẩy múa trần truồng trước mặt người nữ. Đó là giả thiền của bọn chồn hoang. Nghe nói Tuyết Đậu cũng thích câu nói này nên chép vào Bích Nham Lục.

1835.- Hiếp Tôn Giả.

Hiếp Tôn Giả là tổ thứ 10 của Thiền tông Ấn Độ. Ông theo tổ thứ 9 là Phục Đà Mật Đa, ba năm liên tục không nằm xuống ngủ. Một hôm, Phục Đà Mật Đa đọc một cuốn kinh và giảng lý vô sanh của tự tánh. Nghe lời này ông đại ngộ.
(Zen Light)

Ngày xưa kinh được chép trên những tấm lụa, cuốn vào một trục. Khi đọc kinh người ta mở tấm lụa ra, phần nào đã đọc xong người ta cuốn vào một trục khác. Vì tấm lụa chép kinh được mở ra bởi một trục và cuốn lại bởi một trục khác nên người ta còn gọi đọc kinh là chuyển kinh (chuyển pháp luân). Ở Tây Tạng thì người ta khắc kinh trên những cối đá xoay có tay cầm để xoay. Hãy khiến những lời kinh trở thành lời của chính các ông. Hãy chuyển, chuyển cho tới khi sự chuyển kinh trở thành các ông.

1836.- Mã Minh.

Mã Minh là tổ thứ 12 của Thiền tông Ấn Độ. Ông hỏi tổ thứ 11 là Phú Na Dạ Xa :
-Con muốn biết Phật, Phật là thế nào ?
-Ông muốn biết Phật, thì chỗ không biết ấy là Phật.
-Đã chẳng biết Phật, sao biết đó là Phật.
-Ông đã không biết Phật, sao biết đó không phải là Phật.
-Giống như là cưa.
-Giống như là gỗ. Tôi hỏi ông cưa nghĩa là sao ?
-Con và thầy bình phân như răng cưa trên lưỡi cưa, còn gỗ nghĩa là gì ?
-Ông cưa tôi ra.
Nghe rồi Mã Minh đại ngộ.
(Zen Light)

Không biết ở đây không có nghĩa là ngu si chẳng biết gì cả, mà là không có một quan điểm đặc biệt nào, là cởi mở với bất cứ cái gì xẩy ra, không có ước lượng, không đánh giá, chỉ nhìn sự vật như chính nó không thêm thắt gì. Chúng ta thường có khuynh hướng thêm thắt. Hãy làm một thử nghiệm. Chúng ta hãy kể một chuyện gì đó cho một nhóm 5 người, rồi sau đó bảo họ kể lại. Chắc chắn là năm chuyện kể lại không giống như những gì ta kể cho họ. mỗi người trong nhóm đều có thêm thắt một cái gì. Nghe không đơn giản chỉ là nghe. Nó là một tiến trình gồm kinh nghiệm, ý kiến, tiên kiến, những cái chúng ta yêu ghét, tín ngưỡng v .v . Vì vậy khi kể lại những yếu tố này đã ảnh hưởng đến câu chuyện. Khi Phú Na Dạ Xa trả lời Mã Minh :
-Chỗ không biết ấy là Phật.
Không phải ông bảo “không biết” là Phật mà là chính Mã Minh ông “Không biết” đã là Phật rồi.

1837.- Cưỡi trâu tìm trâu.

Có ông tăng hỏi Bách Trượng :
-Con muốn thành Phật, xin thầy từ bi chỉ thị phải làm sao cho tốt ?
-Giống như cưỡi trâu tìm trâu.
-Nếu tìm được trâu rồi thì sao ?
-Cưỡi trâu về nhà.
-Làm sao giữ cho trâu khỏi chạy rông ?
-Phải coi cho kỹ đừng để cho nó ăn lúa ruộng người.
(Thiền Vị)

Tự tánh ai cũng có.
(Xem thêm công án 448)

1838.- Thiếu gì ?

Trần Tôn Túc hỏi một lão thiền sư :
-Nếu có một đồng hành huynh đệ đến, thiền sư sẽ nói gì ?
-Đợi họ đến sẽ nói.
-Sao bây giờ không nói ?
-Ông có thiếu gì ?
-Tốt ! Tốt ! Đừng nói những lời vô bổ .
(Tứ Lý Thiền)

Đây là đối thoại của 2 vị cao thủ. Trần Tôn Túc trước công sau thủ, lão thiền sư trước thủ sau công. Hai người ngang tay.

1839.- Một câu nói hết.

Một ông tăng hỏi Trần Tôn Túc :
-Làm sao là một câu nói hết ?
-Câu nói của ông vốn có khuyết điểm, không thể đứng vững.
(Tứ Lý Thiền)

Câu hỏi của ông tăng vốn đã có mâu thuẫn. Nếu đã là một câu nói hết thì tại sao lại còn thêm làm sao ?

1840.- Buổi tham chiều của Mục Châu.

Mục Châu Trần Tôn Túc là học trò của Hoàng Bá Hi Vận, là sư huynh của Lâm Tế Nghĩa Huyền. Một hôm nhân buổi tham vấn bảo :
-Các ông đã thấy đường vào cửa thiền chưa ? Nếu chưa thì hãy cố gắng tìm. Khi tìm được rồi đừng hạnh phụ lão tăng.
Lúc đó một ông tăng đứng ra thưa :
-Về sau con không dám hạnh phụ hòa thượng.
-Ông nói vậy là đã hạnh phụ lão tăng rồi, còn nói gì về sau nữa ?
(Tứ Lý Thiền)

Cảnh giới thiền là không linh, không vết tích. Ông tăng này đem “Không dám hạnh phụ” ném vào tâm, tuy có lòng thành nhưng cũng đã lìa xa thiền một vạn tám ngàn dậm rồi.

1841.- Tăng Già Nan Đề.

Tăng Già Nan Đề là tổ thứ 17 của Thiền tông Ấn Độ. Một lần tổ thứ 16 đọc cho ông nghe một bài kệ :
Tôi vốn không ngã
Ông nên thấy ngã
Vì ông nhận tôi là thầy
Ông sẽ hiểu tôi không phải là ngã.
Ông nghe bài kệ này, tâm huệ mở ra, cầu tổ độ thoát.
(Zen Light)

Một trong những giáo lý của Như Lai là vô thường. Điểm này không có gì là khó hiểu. Chúng ta thấy với chính mắt chúng ta mọi vật luôn thay đổi. Ngã không cố định, nó luôn biến đổi. Chúng ta không thể chỉ vào nó và nói đây là ngã. Cái mà ta chỉ không phải là nó nữa rồi, nó đã đổi khác. Từ đó chúng ta sẽ cảm nhận về giáo lý của tánh không. Chúng ta có thể nói ngã là không. Thân ta, con chó, con mèo, sông, núi, hoa lá v . v . chúng đều có một điểm chung : chúng đang chuyển động, thay đổi, không bao giờ cố định. Lời nói là sai lầm. Chúng ta cố dùng lời để xác định một sự vật, nhưng chúng ta quên rằng mọi vật luôn thay đổi. Khi chúng ta gập một người sau nhiều năm thì người đó không phải là người mà chúng ta quen lúc trước nữa. Vấn đề là ở chỗ chúng ta cứ bám víu vào một cái gì đó mà chúng ta tin là ngã. Khảo sát tế bào bằng những kính hiển vi điện tử chúng ta thấy rằng những khoảng trống giữa các tế bào rất lớn. Càng nhìn gần chúng ta thấy khoảng cách càng lớn. Ngã là không. Trong tánh không chúng ta hoàn toàn cởi mở với người khác.

1842.- Chỉ là cái đó.

Thiền sư Ngũ Tiết Linh Mặc mới đầu tham học nơi Mã Tổ, sau lại đến bái phỏng Thạch Đầu Hi Vận. Khi gặp mặt Thạch Đầu, ông hỏi :
-Nếu thầy nói một câu khế hợp con sẽ ở lại theo thầy, nếu nói không khế hợp con sẽ đi nơi khác.
Thạch Đầu ngồi im trên thiền sàng, không thèm để ý đến ông. Linh Mặc quay đầu đi ra. Thạch Đầu bỗng gọi :
-Xà lê !
Linh Mặc bất giác quay đầu lại. Thạch Đầu bảo :
-Ông hãy chú ý ! Một người từ sanh đến tử đều y cứ vào cái đó, đầu ông quay đi, quay lại suy nghĩ lung tung có ích gì ?
Thạch Đầu vừa nói xong, Linh Mặc liền triệt ngộ, bẻ gậy ở lại bái Thạch Đầu làm thầy.
(Tứ Lý Thiền)

Công án này rất tinh xảo. Descartes có nói : “Tôi suy nghĩ, vậy tôi hiện hữu.” Nhưng cái tôi này là gì ? Trăm năm, ba vạn sáu ngàn ngày, cái tôi này ngày ngày theo ta như thế nào, e rằng ít người biết rõ. Không biết có gương báu nào có thể soi thấy cái tôi bản lai diện mục này ? Người nào có hứng thú có thể dùng tiếng gọi của Thạch Đầu quay đầu lại tự phản tỉnh chính mình.

1843.- Đống củi.

Thạch Đầu hỏi một ông tăng mới tới :
-Ông từ đâu đến ?
-Con từ Giang Tây lại.
-Ông có đến tham vấn Mã đại sư không ?
-Dạ có !
Thạch Đầu chỉ đống củi ở sân thiền viện :
-Ông thấy Mã đại sư có giống đống củi này không ?
Ông tăng không trả lời được, trở về Giang Tây thuật lại cho Mã Tổ nghe. Mã Tổ hỏi :
-Ông thấy đống củi ấy nặng hay nhẹ ?
-Con không cân nên không biết.
-Ông thật có sức mạnh, vác một đống củi từ Hồ Nam về đến Giang Tây.
(Tứ Lý Thiền)

Thiền luôn luôn chỉ đến chỗ tận cùng của chân lý (tự tánh). Các thiền sư khảo nghiệm, ấn chứng là xem các thiền sinh thể nghiệm tự tánh này như thế nào. Cái tự tánh này ở trong vạn vật nhưng lại độc lập, người thường dùng lý luận chia chẻ nên không nhận ra. Ông tăng trong công án này không biết cái gì là Mã Tổ, cái gì là đống củi. (Xem thêm công án 888)

1844.- Phật, pháp đều là bụi.

Thiền sư Hương Nghiêm Nghĩa Đoan là học trò Nam Tuyền Phổ Nguyện có lần bảo đại chúng :
-Huynh đệ, các ông trong khi tu hành nên biết Phật là bụi, pháp cũng là bụi, đều là đối tượng của tư duy, không phải là Phật thật, pháp thật. Do đó các ông cả ngày đi tìm chỉ là tốn công, phí sức làm sao có thể chân chánh an tĩnh thành Phật, chân chánh hiểu pháp ? Tôi bảo cho các ông biết phương pháp khi làm bất cứ một sự việc gì không giữ thiện cũng không bỏ ác. Các ông chớ nên bị hiện tượng này làm mê muội. Đó là chỗ các ông phải tu.
(Tứ Lý Thiền)

Công án này chỉ rõ phương pháp của Thiền tông, chỉ rằng đừng mê tín Phật, pháp, điều quan trọng là làm sao tự mình đạt tới cảnh giới Phật. Nhưng con người ta vì chấp vào chuyện giữ thiện, bỏ ác quá nặng nên khó thoát khỏi cái vòng tư duy tương đối này.

1845.- Núi xanh chẳng động.

Có ông tăng hỏi Linh Vân Chí Cần :
-Tu hành làm sao để đạt tới cảnh giới không bị thọ khổ bởi những hiện tượng vô thường : sinh, lão, bệnh, tử ?
-Ông có thấy ngọn núi xanh sừng sững trước mặt không ? Nó đứng đây từ ngàn vạn năm không hề chuyển động mặc mây sớm mưa chiều, mưa móc tới rồi đi.
(Tứ Lý Thiền)

Sinh lão bệnh tử là bốn sự việc vô thường tối thống khổ. Cái ngã chịu sự chi phối bởi sinh lão bệnh tử khác với chân ngã bất động như ngọn núi xanh không hề hấn gì bởi mây sớm mưa chiều. Hiểu rõ cái chân ngã ấy rồi thì ta sẽ hưởng dụng được thường, lạc, ngã, tịnh.

1846.- Ông chính là Phật.

Thiền sư Phù Dung Linh Huấn tham học với Quy Tông Trí Thường, ông hỏi :
-Làm sao mới thành Phật ?
-Nếu tôi nói rõ cho ông, ông có tin không ?
-Lão thiền sư thành tâm, thành ý bảo sao con dám không theo ?
-Ông chính là Phật.
Linh Huấn tâm lãnh, thần hội, lại hỏi :
-Làm sao bảo nhậm ?
-Một hạt bụi rơi vào mắt, không hoa rơi loạn.
(Tứ Lý Thiền)
Một hạt bụi trong mắt, không hoa rơi loạn, một mạch không thông, toàn thân chẳng an, một lỗ kiến nhỏ di hại vạn dậm đê. Cẩn thận.

1847.- Con chó không có Phật tánh.

Một ông tăng hỏi Triệu Châu :
-Con chó có Phật tánh không ?
-Không !
(Tứ Lý Thiền)

Phật tánh không thể dùng lý luận mà biết được, mà phải thực chứng.
(Xem thêm công án 1020) 

1848.- Con chó có Phật tánh.

Một ông tăng khác lại hỏi Triệu Châu :
-Con chó có Phật tánh không ?
-Có !
-Tại sao phải làm thú ?
-Biết mà cứ làm.
(Tứ Lý Thiền)

Ông tăng đã biết Phật tánh là bình đẳng, sao còn phân biệt người với chó ?

1849.- Huệ Năng nghe kinh.

Lục tổ Huệ Năng lúc còn nhỏ, bố mất sớm, sống với mẹ. Về sau mẹ rời về Nam Hải Quần ( nay là Quảng Châu). Ngày ngày ông phải đi đốn củi, rồi gánh ra chợ bán để sống. Một hôm ở chợ, ông nghe một người khách đọc kinh. Huệ Năng nghe rồi tâm liền khai ngộ.
(Tứ Lý Thiền)

Trong thế giới này mọi người đều bình đẳng, bình đẳng trong sinh hoạt, bình đẳng trong chân lý; chẳng vì giàu nghèo mà có sai biệt. Vấn đề là tâm để ở đâu thôi.

1850.- Vua làm ruộng.

Một ông tăng hỏi Trường Sa Cảnh Sầm :
-Bản lai nhân (tự tánh) có cần thành Phật không ?
-Ông có thấy Hoàng đế Đại Đường xuống ruộng cầy, cấy không ?
(Tứ Lý Thiền)

Nhìn là công việc của mắt, nghe là công việc của tai, tiêu hóa là công việc của dạ dày và ruột. Những việc này đều do đại não cai quản, nhưng đại não không làm những việc này. Thiền tông nhận định rằng thành Phật là một quá trình tu hành, và quá trình này chỉ là sự trở về của Phật tánh. Tôi bỏ nhà ra đi, nay trở về nhà tôi vẫn có.

1851.- Tâm bình thường.

Một ông tăng hỏi Trường Sa Cảnh Sầm :
-Thiền tông nói tâm bình thường là đạo, xin hỏi tâm bình thường là cái gì ?
-Muốn ngủ thì ngủ, muốn ngồi thiền thì ngồi. Đó là tâm bình thường.
-Con vẫn chưa hiểu.
-Nóng thì tìm bóng mát, lạnh thì lại gần đống lửa. Đó là tâm bình thường.
(Tứ Lý Thiền)

Tâm bình thường là tâm chúng ta dùng hàng ngày có thể sản xuất thiện ác, xấu đẹp, có thể phát minh, sáng tạo. Nó bình thường không có đặc điểm gì. Nếu có đặc điểm gì thì là do nó tạo ra không phải là bản thân nó.

1852.- Dạy ông suy nghĩ.

Một ông tăng hỏi Trường Sa Cảnh Sầm :
-Sư phụ của thầy là Nam Tuyền chết rồi đi đâu ?
-Hòa thượng Thạch Đầu lúc còn trẻ là sa di có đến tham phỏng Lục tổ.
-Con không hỏi chuyện hòa thượng Thạch Đầu đến tham Lục tổ, con hỏi là hỏi Nam Tuyền chết rồi đi đâu ?
-Tôi dạy ông suy nghĩ .
(Tứ Lý Thiền)

Một người chết rồi đi đâu ? Có thật là có linh hồn không ? Thiền tông phản đối chuyện này. Cứ theo Thiền tông thì sau khi chết con người có tồn tại hay không, không cần biết, điều ta cần biết là ngay lúc này ta tồn tại hay không tồn tại ?

1853.- Ông lão 80.

Bạch Cư Dị thỉnh giáo điểu sào thiền sư :
-Đại ý Phật pháp là gì ?
-Không làm mọi điều ác, làm tất cả mọi điều lành.
-Trẻ ranh 3 tuổi cũng biết điều này.
-Trẻ 3 tuổi biết, nhưng lão 80 chưa chắc đã làm được !
(Tứ Lý Thiền)

Biết là một chuyện, làm được hay không lại là một chuyện khác. Ai cũng muốn được Chân, Thiện, Mỹ nhưng đạt được thì có mấy người ?
(Xem thêm công án 75)

1854.- Hư không rơi xuống đất.

Một ông tăng hỏi Triệu Châu :
-Cây bách khi nào thành Phật ?
-Khi hư không rơi xuống đất.
-Khi nào hư không rơi xuống đất.
-Khi cây bách thành Phật.
(Tứ Lý Thiền)

Câu trả lời của Triệu Châu không có khởi điểm, cũng không có kết cục. Ở đây thời, không không phải là cốt yếu mà là hiện tại. Ông việc gì phải phí tâm lực lo lúc nào cây bách thành Phật, mà không nghĩ lúc nào mình thành Phật ?

1855.- Tâm động.

Lục tổ sau khi giác ngộ, ẩn cư 15 năm trong dân gian, sau đó tới Pháp Tánh Tự. Lúc đó gió thổi, cờ bay. Có 2 ông tăng tranh luận. Một ông nói gió động, một ông nói cờ động. Lục tổ bảo :
-Không phải gió động, không phải cờ động mà là tâm các ông động.
(Xem công án 95)
(Tứ Lý Thiền)

Đây là một chuyện triết lý thú vị. 3 đáp án, câu nào trúng ? Dĩ nhiên là câu của Lục tổ, và như vậy Lục tổ đã đội mũ duy tâm chủ nghĩa. Nhưng Thiền không phải là triết học mà là sự tu dưỡng của tâm và thân. Trong kinh Phật có câu đếm của báu của người dù có đếm bao nhiêu cũng vô dụng. Trong Thiền học chúng ta phải bắt tay vào chính của báu của mình là thân và tâm chứ ngưng lại ở nhận thức do đọc sách hay nghe giảng thì có lợi ích gì ?

1856.- Quán Âm vào cửa.

Có một lần Bách Trượng dẫn chúng tăng làm ruộng trên núi. Đúng ngọ, tiếng trống chùa vang lên báo giờ cơm đã đến. Vì Bách Trượng chưa ra lệnh nghỉ nên chư tăng vẫn làm việc. Có một ông tăng nghe tiếng trống bèn vác cuốc lên vai, cười ha hả đi về chùa. Bách Trượng trông thấy, khen ngợi :
-Hay quá ! đúng là Quán Âm vào cửa.
Khi về tới chùa Bách Trượng kêu ông tăng đó lại hỏi :
-Hôm nay ông thấy đạo lý gì mà có cử chỉ ấy ?
-Chẳng có đạo lý gì cả. Buổi sáng nay con chưa ăn cơm, cảm thấy đói bụng, nghe tiếng trống báo giờ ăn nên chạy về chùa ăn.
Bách Trượng nghe xong ha hả cười lớn.
(Tứ Lý Thiền)

Đừng coi chân lý là những lý lẽ huyền diệu của bờ bên kia. Trong sinh hoạt hàng ngày đi, đứng, nằm, ngồi đều thấm nhuần chân lý. Đừng đem chân lý ném vào đầu não, mà để đầu não trở về với sinh hoạt hiện thực, như thế không phải đi tìm, chân lý luôn theo bên ông.

1857.- Bài kệ của Thảo Đường.

七 百 僧 中 選 一 个
Thất bách tăng trung tuyển nhất cá
本 來 無 物 便 相 親
Bản lai vô vật tiện tương thân
夜 傳 衣 缽 曹 溪 去
Dạ truyền y bát Tào Khê khứ
銕 樹 開 花 二 月 春
Thiết thụ khai hoa nhị nguyệt xuân.

(Thiền Môn Khai Ngộ Thi)

Trong bẩy trăm tăng chọn lấy một
Vốn không một vật lại là thân
Lục tổ đêm ấy nhận y bát
Dường như cây sắt nở hoa xuân

Thảo Đường nhắc lại chuyện ngũ tổ truyền y bát cho Lục tổ Huệ Năng.

1858.- Thể của Bát Nhã.

Đời Mạt Đường, Triệu Châu Tòng Thẩm khi du phương có đến Hàn Châu Đại Từ Sơn. Triệu Châu hỏi Đại Từ Hoàn Trung :
-Bát Nhã lấy gì làm thể ?
Đại Từ lập lại :
-Bát Nhã lấy gì làm thể ?
Triệu Châu cười lớn đi ra, ông đã gập được tri âm. Ngày hôm sau, Triệu Châu đang quét sân, Đại Từ đến bên hỏi :
-Bát Nhã lấy gì làm thể ?
Triệu Châu bỏ chổi xuống, vỗ tay cười lớn. Đại Từ không hỏi nữa, trở về phòng phương trượng. Ông biết ông đã cắn phải hột hồ tiêu rất cay.
(Tứ Lý Thiền)

Bát Nhã là trí tuệ đáo bỉ ngạn, ở khắp nơi. Nếu nói đến nó là giới hạn nó. Do đó các thiền sư khi gập phải vấn đề này, nếu không chỉ Đông nói Tây thì tránh né không nói, về sau thì dùng tiếng hét hay dùng gậy đánh.

1859.- Không một vật.

Nghiêm Dương đến tham học với Triệu Châu, ông hỏi :
-Khi tu hành đạt tới cảnh giới không một vật, trừ hết tạp niệm, mọi tư duy thì sao ?
-Ông hãy bỏ niệm đầu không một vật xuống đi.
-Nếu đã không một vật thì còn gì để bỏ xuống nữa ?
-Nếu không bỏ xuống được, thì ông hãy mang nó đi.
Nghiêm Dương cuối cùng đã ngộ.
(Tứ Lý Thiền)

Thiền nhấn mạnh đến không nhưng nhiều người lại chấp vào không coi đó như một giáo điều thành ra “không” không còn là không nữa.

1860.- Nô bộc của thời gian.

Một ông tăng hỏi Triệu Châu :
-Trong 12 thời làm sao dụng tâm ?
-Ông bị 12 thời chuyển, còn lão tăng chuyển 12 thời.
(Tứ Lý Thiền)

Nên làm chủ thời gian hay làm nô lệ cho nó ? Làm sao để từ nô lệ biến thành chủ nhân ông ?

1861.- Kiếp hỏa.

Một ông tăng hỏi Đại Tùy :
-Khi kiếp hỏa đến, đại thiên thế giới đều bị hủy diệt, không biết cái đó (tự tánh) có bị hủy không ?
-Bị hủy.
-Nói như vậy là không thể tránh khỏi bị hủy diệt ?
-Đương nhiên là như vậy.
Ông tăng này không cho câu đáp của Đại Tùy là đúng, đem hỏi Đầu Tử, Đầu tử bảo :
-Tứ Xuyên có Phật ra đời.
(Tứ Lý Thiền)

Biến và bất biến không thể tách rời ra được, không thể ở trong biến mà đẩy bất biến về bờ bên kia được.

1862.- Ý chỉ Hoàng Mai.

Có ông tăng hỏi Lục tổ :
-Ngũ tổ Hoàng Mai truyền Đạt Ma đốn giáo tông chỉ, người nào nhận được ?
-Dĩ nhiên là người hiểu Phật pháp nhận được.
-Hòa thượng có nhận được không ?
-Tôi không nhận được vì tôi không hiểu Phật pháp.
(Tứ Lý Thiền)

Có nhiều chuyện người hiểu lại chẳng hiểu gì cả, còn người không hiểu lại hiểu.

1863.- Thế nào là Đạo ?

Trần Tôn Túc hỏi một lão tú tài :
-Tiền bối đọc kinh gì vậy ?
-Lão chuyên nghiên cứu kinh Dịch.
-Trong kinh Dịch có câu “Lão bá tánh dùng hàng ngày mà không biết”, xin hỏi tiền bối : Lão bá tánh không biết cái gì ?
-Lão bá tánh không biết sự vận hành của Đạo.
-Vậy Đạo là gì ?
Lão tú tài không trả lời được.
(Tứ Lý Thiền)
Sinh hoạt hàng ngày vốn là Đạo, bỏ sinh hoạt hàng ngày để đi tìm Đạo thì không thể nào tìm được.

1864.- Tôi ngộ rồi.

Ngũ Đài Sơn Trí Thông mới đầu đến tham học với Quy Tông Trí Thường. Một đêm bỗng ở tăng đường hét lớn :
-Tôi ngộ rồi !
Làm tăng chúng đang ngủ hoảng sợ tưởng ông phát khùng. Ngày hôm sau Quy Tông bảo :
-Hôm qua ông tăng nào kêu đại ngộ hãy đứng ra coi.
Trí Thông bước ra, Quy Tông hỏi :
-Hôm qua ông ngộ được đạo lý gì hãy nói tôi nghe thử.
-Nguyên lai ni cô là người nữ.
Quy Tông kinh dị câu đáp của Trí Thông thật chẳng giống ai.
(Tứ Lý Thiền)

Thiền tông không có gì là thần bí, cũng không có gì là cao thâm, chỉ bình thường nhưng người thường không thấy được ý thú này vì tự tánh đã bị che mờ.

1865.- Vì ông nói pháp.

Phù Dung Linh Huấn theo học nhiều năm với Quy Tông Trí Thường, một hôm hướng Quy Tông cáo biệt. Quy Tông bảo :
-Ông ở đây đã nhiều năm, thu xếp hành trang xong hãy đến đây, tôi sẽ vì ông giảng pháp.
Linh Huấn nghe lời thu xếp hành trang xong thành tâm, thành ý đến trước mặt Quy Tông. Quy Tông bảo ông :
-Bây giờ trời đang lạnh, ông đi đường phải cẩn thận.
Linh Huấn nghe rồi bỏ xuống sở học, những nhận thức về cảnh giới giác ngộ v . v . bỏ tất cả xuống, tất cả chỉ là không.
(Tứ Lý Thiền)

Người ta tưởng Quy Tông sẽ nói Phật pháp gì hóa ra chỉ là những lời thông thường. Không nên để tri thức là cái bao, cũng không nên để cảnh giới thiền là cái bao để bọc mình. Đó mới là chân chính thiền.

1866.- Nuôi ngỗng trong bình.

Lục Hằng hỏi Nam Tuyền :
-Người xưa nuôi ngỗng trong bình. Ngỗng dần dần lớn lên không ra khỏi bình được. Xin hỏi trưởng lão phải làm sao để mang ngỗng ra mà không phá bình, cũng không làm ngỗng bị thương ?
Nam Tuyền cười cười gọi :
-Thích sử đại nhân !
-Dạ !
-Con ngỗng đó đã chẳng ra rồi sao ?
Lục Hằng do đó lãnh ngộ diệu thú của thiền.
(Tứ Lý Thiền)

Thường thường tư duy dễ dàng lọt bẫy của chính tư duy. Trong sinh hoạt hàng ngày nếu chúng ta có thể vượt lên được chủ quan thì chúng ta sẽ không bị công việc làm cho phiền não. Tư duy là một chìa khóa vạn năng có thể mở bất cứ cửa mê nào, nhưng chúng ta đừng để nó lại ở bất cứ ổ khóa nào.
(Xem thêm công án 993)

1867.- Vô minh.

Một thiền sư nói :
-Thiền có thể trừ bỏ vô minh, phiền não của con người.
Lúc đó có một người bước ra thưa :
-Con thật không biết cái gì là phiền não của con. Xin hỏi thiền sư : Vô minh là gì ? Từ đâu mà ra ?
-Chuyện đơn giản, ngu xuẩn thế mà ông cũng hỏi được !
Người đó tức giận hỏi lại :
-Thiền sư không trả lời cũng được, nhưng tại sao lại khinh người như thế ?
Thiền sư cười :
-Đó là vô minh, vô minh được sanh ra như thế.
(Thiền Tư)
Vô minh được sanh ra từ ngu muội.

1868.- Mật truyền tâm.

Có một người đọc kinh gập đoạn không hiểu chạy hỏi thiền sư Huyền Ngộ :
-Thế nào là mật truyền tâm ?
Huyền Ngô im lặng bất động. Người đó không biết thiền cơ, tức giận hỏi thiền sư :
-Thầy làm gì vậy ? Con đang vểnh tai chờ nghe thầy chỉ thị đây !
Huyền Ngộ mặc kệ ông, bảo thị giả :
-Đi đun nước đi !
(Thiền Tư)

Mật truyền tâm là lấy chân tâm truyền chân tâm, im lặng mà truyền tâm, không rơi vào hình tích. Thiền sư im lặng không nói hồi lâu là chỉ cho người đó thế nào là mật truyền tâm. Nói pháp cho người không có tuệ căn giống như đàn cầm mà gẩy tai trâu vậy.

1869.- Sợ ông rơi vào phàm, thánh.

Mạt Đường, Thúy Nham là một vị thiền sư có tu chứng. Một hôm, một ông tăng đến thiền đường thi lễ rồi hỏi :
-Một hạt hoàn đơn điểm sắt thành vàng, một lời chí lý chuyển phàm thành thánh. Học nhân nay không cầu gì khác, chỉ xin thầy điểm.
-Tôi không điểm.
-Tại sao thầy không điểm ?
-Tôi sợ ông rơi vào phàm, thánh.
Ông tăng vẫn năn nỉ :
-Xin thầy cho con một lời chí lý.
Thiền sư lớn tiếng gọi :
-Thị giả ! Mang trà ra.
(Thiền Tư)

Phật tâm chỉ bình thường, nếu có tâm phân biệt phàm thánh thì đã lìa xa Phật pháp rồi.

1870.- Kiến tánh thành Phật.

Nam Tháp Quang Dõng đến bái kiến Ngưỡng Sơn Huệ Tịch. Ngưỡng Sơn hỏi :
-Ông đến làm gì ?
-Đến bái kiến thiền sư.
-Có thấy lão tăng không ?
-Có thấy.
-Thấy lão tăng có giống con lừa không ?
-Con thấy thầy cũng không giống Phật.
-Nếu không giống Phật thì giống gì ?
-Nếu nói giống gì thì có khác gì là giống lừa ?
Ngưỡng Sơn khen :
-Tôi dùng câu hỏi này 20 năm nay chưa có người nào triệt ngộ. Nay câu trả lời của ông phàm thánh đều quên, tình tận, thể lộ. Khó có người ưu tú như ông. Ông hãy bảo trọng.
(Nhất Thiền Nhất Thế Giới)

Kinh Kim Cương có nói : Phàm có tướng đều là hư vọng, nếu thấy không tướng là thấy Như Lai. Ngưỡng Sơn và Quang Dõng nghị luận Ngưỡng Sơn không giống lừa, không giống Phật, vậy cứu cánh là giống gì ? Giống chính mình. Chỉ có thấy tự tánh của mình mới có thể phàm thánh đều quên, thể dụng là một. Đó mới là thấy chân đế vô tướng. Chỉ khi nào ông quên chính mình thì đó mới thật là thiền. (Xem thêm công án 33)

1871.- Tâm nhẫn nhục.

Thiền sư Đạo Nguyên người Nhật Bản khi du học ở Trung Quốc về, có người hỏi ông tu đến cảnh giới nào ? Ông trả lời :
-Cũng chẳng có gì lạ, chỉ được một tâm nhẫn nhục.
(Thiền Tư)

Tâm chúng ta có một tính cách rất cương ngạnh, đó là ngã mạn (tự cao, tự đại). Khi tiếp xúc với ngoại giới nhất định bạo phát tựa hồ như nó là vĩ đại lắm. Trong thiền học không tu tâm nhẫn nhục thì không đạt được chính đạo.

1872.- Bản Tịch.

Sáng lập ra tông Tào Động là Động Sơn Lương Giới và Tào Sơn Bản Tịch. Khi Tào Sơn đã tham học với Động Sơn được ít lâu, Động Sơn thấy thời cơ đã chín mùi bèn lấy tên của Tào Sơn là Bản Tịch để khảo nghiệm.
Động Sơn hỏi Tào Sơn :
-Ông có vẻ là người có đức hạnh, ông tên gì ?
-Con tên Bản Tịch.
-Bản Tịch hả ? Tên Bản Tịch có thể nói thêm gì nữa không ?
-Không gì để nói.
-Tại sao ?
-Nếu có gì để nói thì không phải là Bản Tịch nữa !
Động Sơn do đó coi trọng Tào Sơn. Tào Sơn về sau trở thành một vị đại tông sư một thời.
(Thiền Tư)

Thiền giả nhận rằng bản tính con người là không hư, tịch tĩnh, không rơi vào ngôn ngữ, văn tự cho nên gọi là Bản Tịch. Bản Tịch tự nhiên là không thể dùng lời nói.
(Xem thêm công án 1693)

1873.- Người cởi chính là người buộc.

Lúc trước có một người luôn đau khổ, phiền não. Ông ta nghe bạn bè nói Phật có thể giải trừ mọi phiền não, bèn đi tìm Phật hỏi. Đức Phật bảo ông :
-Người có thể giải thoát phiền não của ông là chính ông .
-Nhưng chính con trong tâm bị phiền não đau khổ mà ?
-Ông thử nghĩ coi phiền não, đau khổ trong tâm ông là do ai đem vào ?
Ông ta im lặng suy nghĩ. Phật từ bi khai thị :
-Người nào đem vào thì người đó đem ra !
Người đau khổ sau cùng đã hiểu.
(Thiền Tư)

Khổ não chỉ là một loại chấp trước, muốn giải thoát chỉ nhờ vào chính mình.

1874.- Tâm giao.

Một ông tăng hỏi Đức Sơn :
-Người đạt đạo gặp một người đạt đạo khác trên đường nếu không dùng ngôn ngữ văn tự, họ dùng cách nào để giao lưu ?
-Giống như tôi vậy.
Đức Sơn nói rồi đứng im lặng hồi lâu. Ông tăng đợi lâu không thấy Đức Sơn nói, liền ho lên một tiếng. Đức Sơn hỏi :
-Ông còn muốn hỏi gì ?
Ông tăng quả nhiên mở miệng định hỏi, Đức Sơn không khách khí đuổi ông ra khỏi phòng.
(Thiền Tư)
Đã đạt đạo thì cần gì nói, chỉ im lặng lấy tâm ấn tâm.

1875.- Con cóc và quả cà.

Đời Tống, thiền sư Thanh Viễn Pháp Nhãn có kể cho đại chúng nghe câu chuyện sau :
Có một ông tăng tu giới. Ông giữ giới rất nghiêm, chưa từng phạm giới. Một đêm có việc phải ra ngoài. Đêm đó trời rất tối, ông ta đi vội, đột nhiên ông cảm thấy mình đạp phải một vật gì dưới chân, hình như một con vật gì phát ra tiếng kêu khổ não. Ông tăng tự nhủ :
-Hỏng rồi ! Là con cóc chăng ? Đúng là con cóc rồi ! Trời ơi tôi đã sát sanh rồi ! Nhỡ nó là cóc mẹ, trong bụng còn nhiều con nữa . . .
Ông tăng đó vừa sợ vừa hối. Đêm đó trằn trọc mãi không ngủ được. Sau một lúc mệt quá ngủ thiếp đi thấy cả trăm con cóc đến đòi mạng, ông sợ quá hét lên, giật mình tỉnh dậy thì ra chỉ là một cơn ác mộng. Ngày hôm sau ông vội chạy tới hiện trường, chẳng thấy xác con cóc đâu cả, chỉ thấy một quả cà dập nát nằm ở giữa đường. Ông tăng thở phào nhẹ nhõm.
Kể xong chuyện này Thanh Viễn tiếp :
-Người tu hành phải lìa tình niệm, nếu không sẽ khổ. Giờ tôi hỏi các ông : Ông tăng đó đạp trúng con cóc hay quả cà ? Nếu là con cóc thì khi trời sáng sao lại nhìn ra là quả cà ? Nếu là quả cà thì sao trong mộng lại có cóc đến đòi mạng ? Ai có thể giải thích ?
(Thiền Tư)
Người nghi ngờ quá nhiều thân không thể an.

1876.- Có và không.

Đại Điên khi chưa khai ngộ đến tham Thạch Đầu, hỏi :
-Người xưa bảo : nói có nói không đều là bài báng Phật pháp, xin thầy giải thích.
-Có và không là một thể hai mặt, có là không, không là có, có gì để giải thích ? Không cần giải thích.
(Thiền Tư)
Trong khoảng có, không chứa nhiều huyền cơ.

1877.- Nghe không hiểu.

Có một ông tăng, tham thiền không lâu hỏi Quy Tông Trí Thường :
-Thầy có phương pháp nào để chúng con vào cửa Thiền nhanh chóng ?
-Có, pháp Quán Âm diệu trí lực có thể cứu khổ thế gian.
Ông tăng vội hỏi :
-Thế nào là Quán Âm diệu trí lực ? làm sao mới tu thành ?
Trí Thường thuận tay gõ vào đỉnh ba cái : đinh, đinh, đinh và hỏi :
-Ông có nghe không ?
-Có nghe.
-Sao tôi lại không nghe ?
Ông tăng mê hoặc, nghĩ cả nửa ngày không ra, rõ ràng là có tiếng sao sư phụ lại không nghe được ?
(Thiền Tư)

Người tu hành chân chánh nhìn không thấy, nghe chẳng được. Tâm không tìm kiếm gì khác mới có thể chuyên tâm trì trí.

1878.- Muối đắt, gạo rẻ.

Có ông tăng hỏi Triệu Châu :
-Hòa thượng năm nay bao nhiêu tuổi ?
-Một chuỗi hạt, đếm vô tận.
-Hòa thượng kế thừa ai ?
-Thiền sư Tòng Thẩm.
-Nếu có người hỏi Triệu Châu nói pháp gì, không biết hòa thượng trả lời sao ?
-Muối đắt, gạo rẻ.
(Thiền Tư)

Những bậc tu hành lớn đều không lìa chi tiết sinh hoạt hàng ngày.

1879.- Không thể sờ vào kiếm.

Một ông tăng hỏi Tứ Xuyên Bố Thủy :
-Bảo kiếm mới đúc xong còn chưa mài thì thế nào ?
-Vô dụng.
-Chưa mài thì vô dụng, còn mài rồi thì thế nào ?
-Không sờ vào được.
(Thiền Tư)

Mỗi người đều có tự tánh thanh tịnh nhưng vì tập khí chưa trừ được thì không khởi tác dụng gì, giống như bảo kiếm chưa mài không thể dùng. Bảo kiếm mài rồi sẽ sắc bén, đụng vào sẽ đứt tay. Người tu hành đắc Pháp thân rồi sẽ có thần thông diệu dụng, hành động phải thận trọng nếu không sẽ làm thương tổn đến người khác và tự hại chính mình. Chưa ngộ đạo thì phải cố gắng, ngộ rồi thì phải cố giữ gìn.

1880.- Hòa thượng và công sai.

Có vị hòa thượng phạm tội, bị công sai đến bắt đưa vào ngục. Trên đường đi, lúc nghỉ ngơi, hòa thượng mời công sai uống rượu, uống đến say mèm. Hòa thượng bèn cạo đầu công sai trọc lóc, sau đó trốn đi. Khi công sai tỉnh rượu, đi tìm hòa thượng khắp nơi mà không thấy đâu, vô ý thức gãi đầu thấy đầu trọc lóc, bèn tự hỏi :
-A ! Thì ra hòa thượng ở đây, còn ta ở đâu ?
(Thiền Tư)

Đã có mấy người tìm ra ”ngã”.

1881.- Lớn và nhỏ.

Một ông tăng hỏi Đại Châu :
-Thế nào mới được coi là lớn ?
-Lớn.
-Lớn chừng nào ?
-Không giới hạn.
-Thế nào mới được coi là nhỏ ?
-Nhỏ.
-Nhỏ thế nào ?
-Nhìn không thấy.
-Lớn vô biên, nhỏ không thấy, chúng ở nơi nào vậy ?
-Ông nói coi nơi nào không có lớn, nhỏ ?
(Thiền Tư)

Có lớn nhỏ vì có so sánh, không so sánh thì không có lớn nhỏ.

1882.- Khác với người.

Một ông tăng hỏi một thiền sư :
-Vân Môn, Triệu Châu đều không nói thế, thiền sư vì sao nói thế ?
Thiền sư không coi đó là ngỗ nghịch, bình tĩnh bảo :
-Mỗi nhà đều có bật lửa riêng.
(Thiền Tư)

Mỗi người đều có đường riêng, tại sao phải mô phỏng người khác ? Mô phỏng người khác sẽ đánh mất chính mình.

1883.- Quét hết bụi trần.

Có ông tăng hỏi thiền sư Lạc Phổ Sơn Nguyên An :
-Người tu hành làm sao để về nhà ? Về nhà rồi thì sao ?
-Nhà bị phá rồi, ông còn muốn về đâu ?
Ông tăng kinh ngạc, tỉnh ngộ :
-Nếu đã không có chỗ về, vậy không về nữa ?
-Tuyết đọng ngoài sân sẽ bị mặt trời làm tan, nhưng bụi trong phòng ai quét ?
(Thiền Tư)

Người ngộ đạo trước mắt sẽ là cảnh giới mới, không còn là cảnh cũ nữa.

1884.- Thuận theo tự nhiên.

Phúc Châu La Sơn Đạo Nhàn tham bái Thạch Sương hỏi :
-Linh giác của tâm đã hiện, nhưng bị một khối niệm đầu bao bọc, trong lúc đó con phải dụng công thế nào ?
-Tốt nhất là đối diện với nó, vất bỏ tất cả mọi niệm đầu.
Ông tăng không vừa ý với câu trả lời này lại đi hỏi Toàn Hoát. Toàn Hoát nói :
-Tâm cuồng vọng nên ngừng thì ngừng, cứ thuận theo tự nhiên, để ý đến nó làm gì ?
(Thiền Tư)

Tâm người phức tạp, khởi phục bất định, cứ để mặc tự nhiên.

1885.- Trên đường gập hổ.

Một ông tăng hỏi Vân Cư Sơn Thiệu Hóa :
-Trên đường bỗng gặp một con hổ dữ thì phải làm sao ?
-Biết bao người khác không gặp hổ dữ, đủ biết tâm ông không thanh tịnh.
(Thiền Tư)

Một người tâm hay thay đổi, làm sao làm việc được thành công?

1886.- Đạo.

Triệu Châu hỏi Nam Tuyền :
-Đạo không ở ngoài vật, ở ngoài vật không là Đạo, có Đạo ở ngoài vật không ?
Nam Tuyền bèn giơ gậy đánh. Triệu Châu nắm lấy gậy :
-Về sau thầy đừng đánh lầm người.
-Rồng rắn dễ phân, nạp tăng khó dối.
(Tứ Lý Thiền)

Người không ăn sẽ chết. Có người nào không ăn mà không chết không ? Đạo lý này thật rõ ràng nhưng điều tối kỵ là vẽ rắn thêm chân. Tây triết có câu chân lý nếu bước thêm một bước nữa sẽ thành sai lầm. Nhưng con người thích bước xa hơn chân lý. Đối với hạng người này lại không đáng đánh hay sao ?

1887.- Một trở về đâu ?

Một ông tăng hỏi Triệu Châu :
-Vạn pháp trở về một, còn một trở về đâu ?
-Tôi ở Thanh Châu may một cái áo bông nặng 7 cân.
(Tứ Lý Thiền)

Triệu Châu dùng lời khôi hài để diễn tả chân lý : vạn pháp đều sanh từ “ngã” lại trở về “ngã”. Tôi may một cái áo bông rồi lại tự mặc trên người đó, thấy không ? (Xem thêm công án 1040)

1888.- Tâm mình là Phật.

Đường Huyền Tông Khai Nguyên nguyên niên, Lục tổ Huệ Năng ở Quảng Đông Tân Châu, Quốc Ân Tự dùng xong bữa ngọ, đột nhiên hướng đại chúng tuyên bố :
-Các ông hãy ngồi yên, tôi sẽ cùng các ông vĩnh biệt.
Chúng đệ tử kinh sợ, có người bật khóc. Lúc đó đệ tử Pháp Hải bước ra chắp tay lạy, nén bi thương thưa :
-Sư phụ lưu lại di huấn gì để chúng sanh đời sau có thể tu thành Phật quả ?

-Các ông hãy nghe cho kỹ ! Nếu liễu ngộ tự tánh thì tất cả chúng sanh đều là Phật, nếu Phật tánh mê chấp thì Phật là chúng sanh. Nếu bản tâm không thiện hoặc bất chánh thì là Phật ở trong chúng sanh. Một niệm chân giác, bình đẳng vô sai biệt thì chúng sanh là Phật. Tâm các ông vốn là Phật, tự tâm Phật mới chính là Phật. Nếu các ông không có Phật tâm thì đi đâu mà tìm Phật thật ? Tâm các ông là Phật, đừng ngờ gì cả. Tôi đi đây !
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Từ xưa đến nay những người biết trước tử kỳ đều ung dung tự tại đối với cái chết. Chúng ta những người còn đang sống hãy trân trọng mạng sống, hãy trân trọng mỗi ngày.

1889.- Thưởng trăng. 

Khi Nam Tuyền và chúng đệ tử đang thưởng trăng, có một ông tăng cảm khái thưa :
-Không biết đến lúc nào con mới tu đến trình độ tâm sáng như trăng ?
-Vương lão sư 20 năm trước đã tới cảnh giới này.
-Vậy nay thầy đã đạt tới cảnh giới nào nữa?
Nam Tuyền không đáp tự trở về phòng phương trượng.
(Tứ Lý Thiền)

Người ở cảnh giới thấp cầu cảnh giới cao. Người ở cảnh giới cao lại cầu vô cảnh giới. Người đạt tới vô cảnh giới lại trở về trong sự sinh hoạt bình thường.

1890.- Ra cửa liền là cỏ.

Có ông tăng từ Động Sơn đến thăm Khánh Chư. Khánh Chư hỏi :
-Ông từ đâu tới ?
-Con từ Động Sơn tới.
-Động Sơn có lời gì dạy các ông ?
-Động Sơn nói : Đầu Thu cuối Hạ, các ông có người đi Đông, có người đi Tây, nên đi về nơi vạn dậm không tấc cỏ.
Một lúc sau lại hỏi :
-Vạn dậm không tấc cỏ ở đâu ?
Khánh Chư hỏi :
-Có người nào trả lời được không ?
-Không.
-Tại sao không đáp : Ra cửa liền là cỏ.
Ông tăng trở về báo cáo với Động Sơn, Động Sơn bảo :
-Đây là vị thầy của 1500 chúng.
(Nhất Nhật Nhất Thiền)

Cỏ chỉ phiền não. Ra cửa liền là cỏ : Trong đời sống thế tục đâu đâu cũng có phiền não. Nếu muốn đến một nơi không một tấc cỏ thì phải nhổ cỏ ngay trước mắt. Trong sinh hoạt tâm thường chạy theo cảnh, chỉ có đạt được tâm tịnh thì mới tìm được tĩnh thổ không cỏ. (Xem thêm công án 668)

1891.- Một sinh vạn pháp, vạn pháp trở về một.

Long Đàm Sùng Tín vốn người Hồ Nam. Khi chưa xuất gia, bán bánh bên cạnh chùa, nghèo khổ đến chỗ ở cũng không có. Đạo ngộ thương tình cho ông ở nhờ ở một gian phòng nhỏ. Để trả ơn, Sùng Tín mỗi ngày đều mang biếu Đạo Ngộ 10 cái bánh. Mỗi lần Đạo Ngộ đều sai thị giả trả lại một cái. Một hôm Sùng Tín phản đối :
-Con mang bánh tặng thầy, tại sao mỗi lần thầy đều trả lại một cái ?
-Ông mỗi ngày đều tặng tôi 10 cái bánh, tại sao tôi lại không thể trả lại một cái ?
-Thầy trả lại một cái là có ý gì ?
Đạo Ngộ cười ha hả :
-Trả lại một cái không đủ sao ? 10 cái ông không cho là nhiều, một cái lại cho là ít sao ?
Sùng Tín nghe rồi có chỗ sở ngộ, xin được xuất gia. Đạo Ngộ ưng thuận. Đạo Ngộ lại nói :
-Một sinh 10, 10 sinh 100, trăm sinh ngàn vạn, chư pháp đều do một sinh ra.
Sùng Tín đáp lại :
-Một sinh vạn pháp, vạn pháp đều là một.
(Nhất Thiền Nhất Thế Giới)

Đạo Ngộ cho Sùng Tín ở nhờ là của ta là của người, trả lại một cái bánh là của người là của ta. Đạo Ngộ đã làm cho Sùng Tín khởi nghi tình mà giác ngộ tự tha là một, tâm vật chẳng hai. Nguyên lai, vũ trụ vạn vật thiên sai vạn biệt chỉ là một tâm. Một tâm chứa vạn vật, vạn vật quay về một tâm, nếu thấy thế thì một và vạn vật còn sai biệt gì ? (Xem thêm công án 997)

1892.- Làm sao ra khỏi ba giới ?

Có ông tăng hỏi Hàng Châu Thiên Long (đệ tử của Đại Mai Trí Thường) :
-Làm sao để ra khỏi dục giới, sắc giới và vô sắc giới ?
-Hiện nay ông ở đâu ?
(Tứ Lý Thiền)

Thiền tông nhận định rằng : ba giới đều ở trong “Ngã”, giống như các cảnh biến ảo trong kính vạn hoa.

1893.- Thế nào là huyền chỉ ?

Có ông tăng hỏi Quy Tông Trí Thường :
-Thế nào là huyền chỉ ?
-Không ai hiểu được.
-Con nỗ lực nghiên cứu, truy tầm có được không ?
-Ông nghiên cứu, truy tầm là đã sai rồi.
-Nếu không nghiên cứu, truy tầm thì sao ?
-Nhưng ai là người nghiên cứu, truy tầm ?
Lại thêm :
-Ông nên biết huyền chỉ của Phật không cần nghiên cứu, truy tầm.
(Tứ Lý Thiền)

Trong đời người cưỡi lừa đi tìm lừa rất nhiều, họ đều đi tìm một cái gì bên ngoài, không biết hướng vào trong.

1894.- Rắn gỗ.

Đời Đường, Tuyết Phong nhân thấy tiều phu mang củi về có một khúc rễ trông giống như một con rắn bèn khắc vào mấy chữ : “Vốn tự nhiên không khắc thêm gì”, rồi đem tặng cho Đại An. Đại An xem rồi nói :
-Bản sắc người ở núi là không dùng đao búa.
(Tứ Lý Thiền)

Tuyết Phong khéo quá hóa vụng, vẽ rắn thêm chân. Đại An mặt sắt vô tư, câu nói của ông có nghĩa là :”Nếu Tuyết Phong là người tu hành chân chánh thì không cần phải khắc gì thêm vào cái tâm vốn thanh tĩnh.

1895.- Mây ở trời xanh, nước ở bình.

Đời Đường, Lý Cao, Hàn Dũ, Liễu Tông Nguyên v. v. lấy văn kết bạn. Lý Cao trước tác Phục Tánh Thư do Thiền vào Nho, về phương diện này kiến giải của ông so với Hàn Dũ thì cao thâm hơn nhiều, ông còn được coi là tiên phong của nhóm lý học gia sau này.
Lý Cao rất ngưỡng mộ đức hạnh của thiền sư Dược Sơn Duy Nghiễm. Khi ông nhậm chức Lương Châu Thích Sử đã nhiều lần mời thiền sư hạ sơn luận đạo, nhưng đều bị cự tuyệt. Lý Cao đành tự đến bái kiến, gập lúc thiền sư đọc kinh dưới gốc tùng. Tuy Thái thú thân đến bái phỏng, nhưng thiền sư không có ý nghênh tiếp. Thị giả nhắc :
-Thái thú đợi thầy đã lâu.
Thiền sư dường như không nghe, nhắm mắt dưỡng thần. Lý Cao là người nóng tánh, thấy thái độ thiền sư như vậy, tức giận nói to :
-Thật đúng là gặp mặt chẳng bằng nghe danh.
Nói rồi phất tay áo định đi. Dược Sơn lúc đó từ từ mở mắt ra hỏi :
-Sao Thái thú lại trọng tai khinh mắt như vậy ?
Lý Cao tạ tội và hỏi :
-Xin hỏi thế nào là giới, định, tuệ ?
Giới, định, tuệ là phương thức tiệm tu do Bắc phương Thần Tú đề xướng : trước tiên giữ Giới sau tiến tới Định, từ định sanh Tuệ. Nhưng Dược Sơn thuộc Nam tông của Huệ Năng chỉ giảng đốn ngộ. Do đó Dược Sơn nói :
-Nơi đây, tôi không có những chuyện vô dụng này. 
Lý Cao không hiểu xoay qua chuyện khác :
-Quý tánh của thầy là gì ?
-Chính lúc này.
Lý Cao càng không hiểu quay qua hỏi sư tổng quản. Tổng quản bảo :
-Thiền sư tánh Hàn. Nay là mùa Đông, trời chẳng đang lạnh (hàn) đó sao ?
Dược Sơn phì cười :
-Nói bậy không à, chẳng lẽ Thái thú đến vào mùa Hạ, tôi lại có tánh Nhiệt (nóng) hay sao ?
Lý Cao cũng không nhịn được cười, lại hỏi :
-Thế nào là Đạo ?
Thiền sư lấy tay chỉ lên trời rồi lại chỉ xuống đất, sau đó hỏi :
-Ông hiểu không ?
Lý Cao lắc đầu :
-Dạ, không.
-Mây ở trời xanh, nước ở bình.
Câu nói này có hai ý :
1.-Mây ở trời xanh, nước ở bình, cũng như mắt ngang, mũi dọc là bản lai diện mục của sự vật, chẳng có chỗ nào đặc biệt. Chỉ cần ông hiểu biết được bản chất của sự vật, ngộ kiến bản lai diện mục của chính mình thì sẽ hiểu Đạo là gì.
2.-Là nước trong bình cũng như tâm người chỉ cần giữ cho thanh tịnh, không bị ô nhiễm thì tâm liền trong trẻo. Dù đổ nước vào bình tròn hay vuông, nước cũng thích ứng được. Tâm cũng có thể cứng, có thể mềm, có thể lớn, có thể nhỏ giống như mây ở trời xanh tự do, tự tại.
Lý Cao hốt nhiên tỉnh ngộ, bèn đọc bài kệ :
Luyện được thân hình như vóc hạc
Dưới gốc ngàn tùng hai hòm kinh
Đáp câu hỏi Đạo không thừa thãi
Mây ở trời xanh, nước ở bình.
(Nguyên văn chữ Hán xem công án 1021)
(Nhất Thiền Nhất Thế Giới)

Dược Sơn Duy Nghiễm mới đầu cố ý không để mắt tới Lý Cao để bẻ gẫy ngạo khí và nộ khí của ông. Sau đó thấy ông đã tâm bình khí hòa rồi mới chỉ cho ông lý Đạo. (Xem thêm công án 1021)

1896.- Không.

Đường triều sơ niên, một hôm Tứ tổ Đạo Tín đi tới huyện Hoàng Mai (nay là Hồ Bắc), trên đường gặp một đứa trẻ nhỏ cốt cách, tướng mạo thập phần kỳ tú, không giống như mọi trẻ bình thường khác. Đạo Tín hỏi :
-Ngươi tánh gì ?
-Con dĩ nhiên là có tánh, nhưng tánh không giống như mọi người có.
-Vậy là tánh gì ?
-Phật tánh.
-Nói vậy là ngươi không có tánh sao ?
-Vạn sự, vạn vật bản tánh đều là “Không”, biến hóa vô thường, con tánh “không” cho nên nói không có tánh.
Đạo Tín thấy đứa nhỏ này là một pháp khí có thể truyền thừa Phật pháp, ông thầm chấp nhận, sau lại thâu làm đệ tử và truyền cho y bát. Đứa nhỏ đó là Ngũ tổ Hoằng Nhẫn.
(Tứ Lý Thiền)

Tánh danh là tự ngã, tự ngã là ai ? Tự ngã là cơ sở để ta cảm thọ, nhận thức, nếu không có ngã thì không có cảm thọ nhận thức. Nhưng cái ngã này là thực tại bất biến hay như Phật giáo chủ trương là “Không” ? Bụng nếu chẳng “Không” thì không ăn được. Não nếu chẳng không thì cũng không suy nghĩ được. Thế giới này có cái gì là không biến đổi đâu, cái “không” này biến hay không biến ? (Xem thêm công án 662)

1897.- Người ăn mày mua bánh.

Có một trưởng lão một chùa nọ tinh thông kỹ xảo làm bánh tiêu. Bánh tiêu của chùa làm vừa thơm, vừa ngon khiến các khách đến viếng cảnh đều vui vẻ mua để thưởng thức. Chùa càng ngày càng hưng thịnh. Một hôm có một gã ăn mày từ xa lại muốn thưởng thức bánh tiêu. Các chú tiểu thấy gã quần áo rách rưới hôi hám, ngăn không cho gã vào phòng bếp. Hai bên tranh cãi náo loạn. Lúc đó trưởng lão đi ra bảo đồ đệ :
-Kẻ xuất gia phải có lòng từ bi, các chú sao lại làm thế ?
Nói rồi thân lựa một cái bánh tiêu to cung kính đưa cho gã. Gã ăn mày rất cảm động, ăn xong mang 3 xu ra trả:
-Đây là tiền con xin được, xin trưởng lão nhận cho.
Trưởng lão thâu tiền, chắp tay nói :
-Đa tạ ! Thí chủ lên đường mạnh giỏi.
 Gã ăn mày đi rồi, chúng đệ tử phiền muộn hỏi :
-Trưởng lão đã bố thí sao còn nhận tiền ?
-Ông ta không ngại từ ngàn dậm tới chỉ để thưởng thức bánh tiêu, nên tôi tặng không cho ông ta. Nhưng không ngờ ông ta là người hiểu chuyện cho nên tôi lại nhận 3 xu của ông ta là để trân trọng và khích lệ, tương lai sự thành tựu của ông ta chắc là vô lượng.
Chúng đệ tử không cho là phải, nghĩ sư phụ là lão hồ đồ, chỉ nói chuyện trong mộng. Vào khoảng 10 năm sau, một vị phú thương đến lễ Phật, dâng cúng tiền nhang đèn rất nhiều. Chư tăng trông thấy đều kinh ngạc : Ông chính là gã ăn mày năm cũ.
(Nhất Thiến Nhất Thế Giới)

Bố thí bánh khiến gã ăn mày khỏi khổ vì đói, lại thâu tiền để thỏa mãn lòng tự tôn của gã. Ăn no chỉ giải quyết nhu cầu một thời, nhưng tôn trọng nhân cách một người sẽ khích lệ cả đời người ấy.

1898.- Sớm đã không hợp Đạo.

Một ông tăng hỏi Mã Tổ Đạo Nhất :
-Làm sao để hợp Đạo ?
-Tôi sớm đã không hợp Đạo.
-Ý tổ sư từ Tây sang là sao ?
-Nếu tôi không đánh ông thì chư hòa thượng, đại đức mọi nơi sẽ cười tôi.
(Tứ Lý Thiền)

Đạo nói được thì không phải là Đạo thường. Nói thì dễ nhưng muốn thân, tâm, tánh, mạng tại mọi nơi cùng vũ trụ dung hợp làm một thì không thể dùng lời mà tả ra được.

1899.- Phật là thế nào ?

Có ông tăng hỏi Bá Trượng :
-Phật là thế nào ?
-Ông lại là ai ?
-Con là mỗ.
-Ông biết rõ mỗ không ?
-Biết rõ ràng.
Bá Trượng giơ phất tử lên :
-Ông còn thấy không ?
-Thấy.
Bá Trượng lặng im.
(Tứ Lý Thiền)

Đối với Thiền tông mà nói thì người người đều là Phật, điều quan trọng là ông có nhận thức được chính mình không. Ngã là gì ? Có phải là hình trên tấm ảnh chụp ? Cái ngã này ngàn người, ngàn mặt, cứu cánh ngã là gì ? Thiền chỉ cho chúng ta phương hướng để tìm cái ngã này.

1900.- Bá Trượng hạ đường.

Một lần Bá Trượng thuyết pháp xong, thấy đại chúng đang giải tán, bèn lớn tiếng hô :
-Đại chúng !
Đại chúng ngoảnh đầu lại tưởng Bá Trượng còn dặn dò gì, nào ngờ Bá Trượng hỏi :
-Là cái gì ?
(Tứ Lý Thiền)

Một người đang nằm mộng được một người khác gọi liền tỉnh mộng. Lúc đó người ấy thấy hiện cảnh và mộng cảnh hoàn toàn khác nhau. Nay chúng ta đang sinh hoạt, bỗng có người gọi ngã thì cái ngã trong ngã có tỉnh không ? Không phải ai cũng có kinh nghiệm này, nhưng khi cái ngã đó giác tỉnh thì sẽ thấy non xanh, nước biếc nhân gian đẹp làm sao !

1901.- Đánh là không đánh.

Đại Đạo vô hình, cái vô hình này thường khiến gây ra nhiều chuyện cười. Có một thư sanh đến chùa lễ Phật. Một ông tăng trẻ coi việc tiếp khách thấy thư sanh quần áo lôi thôi, tầm thường không thèm để ý tới. Thư sanh rất giận gã tiểu hòa thượng này chỉ trọng bề ngoài thật đáng ghét. Một lúc sau một vị tài chủ quần áo sang trọng đến lễ Phật, tiểu hòa thượng lăng xăng chạy Đông chạy Tây, bưng trà ân cần tiếp đãi, dạ vâng liên hồi. Thư sanh bèn chất vấn :
-Cùng đốt hương lễ Phật, sao thầy lại đối đãi khác biệt ?
-Ông là người đọc sách hiểu lý chẳng lẽ không nghe nói qua chiêu đãi là không chiêu đãi, không chiêu đãi lại là chiêu đãi sao ?
Thư sanh nghe rồi cho tiểu hòa thượng một bạt tai :
-Ông vì sao lại đánh người ?
-Thầy không nghe nói sao ? không đánh là đánh, đánh lại là không đánh.
(Nhất Thiền Nhất Thế Giới)

1902.- Đơn Hà đùa ni cô.

Đơn Hà lúc trẻ lầu thông Tứ thư, Ngũ kinh, lên kinh đô để dự thi, được một thiền sư điểm hóa :
-Làm quan chẳng bằng làm Phật.
Đơn Hà bèn quyết tâm tu học, thành đại sư một thời.
Một lần có một ni cô đến hỏi :
-Thế nào là chân đế của Đạo ?
Đơn Hà không nói một lời, giơ tay vỗ vào mông cô.
Ni cô đỏ mặt, vừa ngạc nhiên, vừa tức giận :
-Không ngờ thầy còn cái đó !
-Không phải là tôi mà là cô. Đạo không xa người, người tự xa Đạo.
Một ông tăng trẻ chứng kiến chuyện này kể lại cho mọi người nghe, rồi kết luận :
-Nguyên lai sư phụ là kẻ hiếu sắc, trước mặt đại chúng mà dám dỡn ni cô.
Khóa lễ chiều có người đem chuyện này báo cáo cho Đơn Hà hay. Đơn Hà bèn cúi đầu lạy ông tăng trẻ :
-Ngã Phật từ bi ! Ngã Phật từ bi !
-Chà , chà con không phải là Phật, thầy nhận lầm người rồi.
-Tôi không nhận lầm người. Tôi lạy là lạy Phật mắt thịt, thai phàm không những nhận lầm người mà còn nhận lầm chính mình.
Ông tăng trẻ hốt nhiên tỉnh ngộ.
(Nhất Thiền Nhất Thế Giới)

Mắt thịt nhìn không nhất định là thật. Chân lý phải dùng tâm nhãn mới thấy.

1903.- Hạ sơn.

Chư tăng muốn xuống núi phải được thiền sư cho phép. Có một ông tăng ở Lạc Phổ Sơn theo học với Nguyên An đã nhiều năm, tri giác hỏa hầu đã đạt, muốn xuống núi vân du tứ hải. Ông bèn hướng Nguyên An từ biệt. Nguyên An cười bảo :
-Ngoài núi còn có núi, bốn phía đều là núi, ông muốn xuống núi nào ?
Ý Nguyên An là ông xuống núi rồi sẽ gập nhiều khó khăn, ông có tín tâm và dũng khí để vượt qua không .
Đáng tiếc ông tăng này không hiểu huyền cơ, tưởng sư phụ không cho phép xoay người đi ra, trong lòng buồn phiền, trông thật khó coi. Sư đệ trông thấy bèn hỏi chuyện. Ông ta bèn thuật lại lời sư phụ. Sư đệ nghe rồi cười ha hả :
-Sư huynh, sư phụ khảo nghiệm huynh đó, sao huynh không đáp “Trúc dậm không ngăn nước chảy, Núi cao chẳng cản mây bay “.
Ý câu này là một người nếu có quyết tâm thì không có gì cản được. Ông tăng nghe lời bèn đến gập Nguyên An lập lại câu nói trên. Thiền sư nghe rồi kinh ngạc, lại gạn hỏi cặn kẽ biết rõ đầu đuôi, tức giận mắng :
-Sư đệ ông cao thâm hơn ông mà còn chưa dám xin xuống núi. Ông hãy ở đây học thêm ít nữa.
Ông tăng mắc cỡ, từ đó chuyên tâm tu học, không dám đề cập đến chuyện xuống núi.
(Nhất Thiền Nhất Thế Giới)

Nửa bình nước có tiếng vang.

1904.- Gương Cũ.

Thiền sư Hữu Đạo trên đường hành cước ghé vào một quán trà. Chủ quán cũng là một cao thủ trong chốn Thiền môn, thấy thiền sư bèn mời vào quán :
-Tôi có một vấn đề muốn thỉnh giáo thầy. Nếu thầy đáp được tôi xin cung dưỡng.
Hữu Đạo đồng ý.Chủ quán hỏi :
-Khi gương cũ chưa lau thì thế nào ?
-Tối như sơn.
-Khi lau rồi thì sao ?
-Chiếu trời, chiếu đất.
-Thật xin lỗi ! Tôi không cung dưỡng !
(Thiền Vị)

Gương cũ dụ cho tự tánh. Tự tánh vốn thanh tĩnh, không sanh không diệt, tự chiếu sáng làm sao có thể phân ra lúc chưa lau và lau rồi ?

1905.- Tôi là thiền sư.

Có một xí nghiệp gia rất thành công, ông thường cùng các vị thiền sư giao vãng, học hỏi. Có một lần ông kể chuyện với thuộc hạ :
-Tôi lần đầu gập Tĩnh Hải đại sư, lúc đó còn trẻ người non dạ, lòng đầy kiêu ngạo nên hỏi khó thiền sư :
-Thiền sư, Thiền tông nhận rằng vạn sự, vạn vật có sanh thì có diệt, vậy tương lai Thiền tông sẽ ra sao ?
-Sẽ bị tiêu diệt.
-Đã biết vậy sao thiền sư còn đối người đời tích cực, giảng thiền lý này ?
-Là thiền sư tôi có trách nhiệm đem ấn chứng của mình nói cho mọi người biết.
Sau một lát thiền sư hỏi lại tôi :
-Con người cuối cùng có chết không ?
-Đương nhiên là chết.
-Đúng rồi ! Làm việc gì cũng phải tận sức, dù biết là không làm được cũng phải gắng sức làm. Nếu như ngày mai có bị hủy, ngày hôm nay tôi vẫn nói cho ông biết thiền lý này.
Sợ tôi chưa hiểu rõ, thiền sư lại giảng thêm ;
-Trí tuệ Thiền giống như ánh sáng của ngọn nến, Thiền tông là ngọn nến. Nến cháy hết rồi, nhưng ánh sáng của nến vẫn tiếp tục từ đời nọ qua đời kia. Nói như thế thì Thiền tông bị tiêu diệt hay không nào có quan hệ gì ?
(Nhất Thiền Nhất Thế Giới)

Thật là một lời nói làm tỉnh người trong mộng.

1906.- Ngón tay của tiểu đồng. 

Thiền sư Câu Chi có một chú tiểu đồng thấy ai hỏi về Phật pháp sư phụ đều giơ một ngón tay lên, chú cũng bắt chước sư phụ.
Có người đem chuyện này mách Câu Chi. Câu Chi gọi tiểu đồng lại hỏi :
-Nghe nói chú cũng hiểu Phật pháp có phải không ?
Tiểu đồng cười gật đầu :
-Dạ phải !
-Phật là gì ?
Tiểu đồng giơ một ngón tay lên. Câu Chi rút con dao dấu trong tay áo ra, chặt đứt ngón tay của tiểu đồng. Tiểu đồng đau quá khóc ròng, xoay mình bỏ chạy. Câu Chi lớn tiếng gọi, tiểu đồng xoay đầu lại. Câu Chi giơ ngón tay lên. Tiểu đồng hoát nhiên đại ngộ.
(Danh Thiền Bách Giảng)

Câu Chi giơ một ngón tay lên là biểu thị chứng ngộ cảnh giới không của mình. Tiểu đồng bắt chước cũng giơ một ngón tay lên, nhưng chẳng biểu thị được gì. Khi bị chặt đứt ngón tay tiểu đồng bị sự đau đớn trói buộc, may được Câu Chi lớn tiếng gọi liền tỉnh ra. Khi Câu Chi giơ ngón tay lên thì tiểu đồng liền ngộ ra rằng phải từ bỏ bắt chước, tự mình tự tu thì mới có thể tự chứng được tự tánh. (Xem thêm công án 1078)

1907.- Khát nước.

Có một lần Thế Tôn và một vị tỳ kheo cùng đi. Hôm đó trời rất nóng, hai người đi được một lúc thì thấy khát nước. Đức Phật liền bảo vị tỳ kheo :
-Ông hãy mang bình bát ra bờ sông đằng kia lấy nước.
Vị tỳ kheo này vâng lời, một lát sau trở lại thưa :
-Bạch Thế Tôn có một đoàn thương nhân lùa dê và ngựa của họ xuống tắm nên nước sông đục ngầu không uống được. Chúng ta nên đi thêm một quãng nữa rồi hãy lấy nước.
-Trâu bò không ăn cỏ ngay bên cạnh mà lại đi thêm mấy dậm nữa để kiếm cỏ non hơn sao ? Trên đời làm gì có chuyện ấy ! Chúng ta đang khát nước muốn chết còn phải đi mấy dậm nữa để kiếm nước trong ư ? Ông mau trở lại lấy nước sông ấy.
Vị tỳ kheo không vui nhưng vẫn tuân lệnh, tới nơi không thấy đoàn thương buôn đâu cả, dòng sông lại trong trẻo.
(Nhất Thiền Nhất Thế Giới)

Chẳng có dòng sông nào vĩnh viễn đục; đừng bỏ gần tìm xa, hãy chờ lúc thuận tiện cơ hội sẽ đến. Đó là trí tuệ của Đức Phật.

1908.- Đợi chờ.

Có một chàng thanh niên chờ người yêu dưới một gốc cây cổ thụ. Chàng ta không có tánh nhẫn nại, cứ xoay qua xoay lại ngóng cổ mà trông. Lúc đó có một lão thiền sư đầu tóc trắng xóa cũng đến ngồi dưới gốc cây. Lão thiền sư đưa cho chàng một cúc áo và bảo :
-Này chàng thanh niên ! Nếu chàng muốn thời gian qua mau thì hãy xoay cái cúc áo này.
Chàng thanh niên cầm lấy cúc áo xoay thì thấy người yêu đôi mắt huyền long lanh đến gập chàng ngay. Chàng lại xoay cúc áo thì thấy hai người làm đám cưới, lại xoay nữa thấy sinh con cháu đầy nhà, nhà cửa sang trọng giầu có, lại xoay thì thấy có vài đứa con bất hiếu bán hết gia sản để cờ bạc, hai vợ chồng già nua bệnh hoạn chết thảm thiết.
Chàng bỗng nghe lão thiền sư hỏi :
-Chàng còn muốn thời gian qua nhanh nữa không ?
-Con đã chết rồi còn nhanh làm gì nữa ?
Ngay lúc đó, lão thiền sư thâu lại cúc áo, chàng thanh niên bừng tỉnh : trời vẫn xanh, chim vẫn hót, bướm bay vòng vòng. Chàng cảm thấy thời gian chờ đợi người yêu tới thật là sung sướng.
(Nhất Thiền Nhất Thế Giới)

Những người chỉ cần kết quả, coi nhẹ quá trình làm sao hưởng được hạnh phúc ?

1909.- Truyền gì ?

Đạt Ma sau khi rời bỏ Lương Vũ Đế, vượt sông tới Tung Sơn Thiếu Lâm Tự, ngồi quay mặt vào vách 9 năm.
(Tứ Lý Thiền)

Đạt Ma ngồi lâu không nói như vậy là có ý gì ? Đó là giáo pháp của ông ? Là sứ mạng của ông ? Hay ông chờ đợi ai hay một cái gì ? Có ai hiểu không ?

1910.- Mèo ăn hồ tiêu.

Một thiền sư hỏi đồ đệ :
-Làm cách nào để mèo ăn hồ tiêu ?
Đệ tử 1 :
-Bóp mũi nó rồi nhét hồ tiêu vào miệng.
-Dã man quá !
Đệ tử 2 :
-Bắt nó nhịn đói 3 ngày rồi trộn hồ tiêu với cá vào cơm, nó sẽ ăn.
-Vẫn không hay.
-Vậy phải làm sao ?
-Đem nước hồ tiêu bôi lên người nó. Thân bị cay nó sẽ liếm để khỏi bị cay. Dùng cách này không những nó tự nguyện ăn hồ tiêu lại còn khoái chí nữa.
(Nhất Thiền Nhất Thế Giới)

Nhiều khi chỉ suy nghĩ đơn giản không được, con đường vòng có khi lại là đường chánh.

1911.- Bồ Tát sát sanh.

Một chú tiểu hỏi lão sư phụ :
-Bạch sư phụ, Bồ Tát còn sát sanh không ?
-Có chứ, Bồ Tát thường sát sanh không ngừng nghỉ. 
-Cái gì ? Bồ Tát sao lại sát sanh, lại còn thường làm nữa ?
-Vì cứu độ chúng sanh, trừ yêu diệt ma.
-Vậy là Bồ Tát cũng phạm giới sao ?
-Phạm giới lại là không phạm giới.
-Nghĩa là sao ?
-Phạm giới vì có tướng sát sanh, không phạm giới vì trong tâm không có sát niệm.
-Khi sát sanh thì Bồ Tát có tâm niệm gì ?
-Giúp người bị hại không bị chìm trong nước, cháy trong lửa, giúp người làm hại thoát khỏi vạn kiếp trầm luân.
-Bồ Tát sát sanh có sa địa ngục không ?
-Thường sa địa ngục.
-Đã biết phải sa địa ngục sao còn sát sanh ?
-Đó là tinh thần của Bồ Tát.
(Nhất Thiền Nhất Thế Giới)

Tôi không vào địa ngục thì ai vào ? Đó là trách nhiệm của Bồ Tát đối với chúng sanh.

1912.- Mộng Giác thiền sư.

Thời vãn Đường có một vị thiền sư lập chí khổ hạnh tu thân, vân du tứ hải tìm học các vị tôn túc, trải nhiều năm vẫn chưa khai ngộ. Một hôm trên đường hành cước ông vào một tòa miếu đổ nát, nằm ngủ tạm bên đống gạch vụn. Bỗng ông nghe một tiếng sấm nổ vang trời, ông vội lồm cồm bò dậy thấy Phật tổ ngồi đoan tọa trong đám mây ngũ sắc. Ông liên thanh niệm :
-A Di Đà Phật ! A Di Đà Phật ! Cúi xin Phật tổ điểm hóa cho con.
Trong lúc lạy bỗng ông thấy đầu Phật biến thành đầu chuột chí chóe :
-Thật đáng nực cười cho loài người, đầu gối mềm sèo bảo quỳ là quỳ !
Thiền sư nổi giận đang nghĩ cách trừng trị con chuột hỗn láo này thì một con mèo xuất hiện vồ lấy con chuột định ăn. Con chuột kêu lên :
-Không được ăn ta ! Hãy quỳ lạy mau, ta là đại diện cho Phật.
Con mèo không nói năng gì cắn đứt đôi con chuột ra, lại chia cho thiền sư một nửa :
-Hòa thượng, ông cũng ăn đi.
Thiền sư sợ quá giật mình tỉnh giấc, hoảng nhiên đại ngộ :
-Ta thật ngu xuẩn, đúng là cưỡi lừa tìm lừa. Ta chính là một vị Phật sống việc gì phải đi khắp nơi tìm lạy Phật giả ?
Thiền sư cả cười, từ đó lấy hiệu là Mộng Giác.
(Nhất Thiền Nhất Thế Giới)

Mọi người đều là Phật thật, việc gì phải đi tìm Phật ở đâu .

1913.- Tứ tổ kháng chỉ.

Tổ thứ 4 của Thiền tông là Đạo Tín đại sư trú ở Hoàng Mai 30 năm. Niên hiệu Trinh Quán, Đường Thái Tông ngưỡng mộ tiên phong đạo cốt của Đạo Tín phái sứ giả đến mời vào kinh gập mặt. Sứ giả truyền ý chỉ của Hoàng Đế, Đạo Tín nghe xong chỉ nói :
-Xin ông thay tôi cảm tạ thạnh ý của Hoàng thượng. Tôi đã già rồi, quá quen thuộc với cảnh núi rừng, chẳng muốn vào sống cảnh phồn hoa nơi đô thị.
Sứ giả thuật lại cho Thái Tông nghe, Thái Tông lại sai sứ giả lại mời nữa. Đạo Tín lại từ chối :
-Xin trình Hoàng thượng tôi già nua bệnh hoạn không thể tiến kinh.
Đạo Tín cương quyết từ chối, sứ giả không có cách nào chỉ đành về bẩm lại. Đường Thái Tông bị cự tuyệt trong lòng không vui, sai người khênh kiệu đến mời. Đạo Tín vẫn từ chối. Thái Tông nổi giận sai sứ giả mang dao đến uy hiếp, nếu không tiến kinh thì sẽ chặt đầu. Đạo Tín không sợ sệt, vươn cổ chờ chém. Sứ giả kinh sợ trở về tâu lại. Thái Tông đành phải kính trọng chí hướng của Đạo Tín không dám mời thỉnh nữa.
(Nhất Thiền Nhất Thế Giới)

Cổ thánh hiền trong tâm có đại chí nên coi tiền bạc như đất bùn, công danh như mây nổi. Người có chí mọi việc đều có thể làm được.

1914.- Tin và không tin.

Đời Đường một ông tăng thuộc Tịnh Độ tông hỏi Huệ Trung :
-Kinh Thư có nói :
Xanh xanh tạp trúc đều là pháp thân
Xum xuê hoa vàng chẳng phải là không Bát Nhã.
Là nói mọi sự, mọi vật đều có Phật tánh, không biết ý đại sư thế nào ?
-Phật tâm tràn đầy pháp giới, phổ hiện ở tất cả quần sanh, tạp trúc không ra ngoài pháp giới sao chẳng phải là pháp thân. Kinh Bát Nhã nói sắc vô biên, cho nên Bát Nhã cũng vô biên. Hoa vàng không ra ngoài sắc giới, há chẳng phải là Bát Nhã ?
Ông tăng thấy thiền sư dẫn kinh điển hóa giải được câu hỏi khó của mình, lại hỏi :
-Người tin câu nói đúng hay người không tin câu nói đó đúng ?
-Người tin là tục đế, người không tin là chân đế.
-Người không tin là tà kiến, sao thiền sư nói là chân đế ?
-Người không tin tự mình không tin, chân đế là chân đế. Phật tổ cho sanh là khổ, chúng sanh coi sanh là vui, nguyên nhân ở đâu? Mỗi người có cảnh giới riêng, ông tin Phật tổ hay tin chúng sanh?
(Nhất Thiền Nhất Thế Giới)

Chuyện đời tốt hay xấu, tin hay không tin không quan trọng, quan trọng là nhận rõ bản chất sự tình.

1915.- Phật, Tổ truyền pháp.

Đạo Nguyên thượng đường nói :
-Phật thân truyền cho Phật, tổ sư cùng truyền từ đời này sang đời khác, cứu cánh họ truyền cái gì ? Nếu các ông muốn biết thì hãy coi tam thế chư Phật, lục đại Tổ sư như đi giép rách, dùng môi (đồ dùng để múc cháo) cũ. Nếu các ông hãy còn nghi, hãy nhìn dưới chân, Vĩnh Bình tôi chính ở dưới đó.
(Đạo Nguyên Ngữ Lục)

Phật, Tổ truyền là truyền đạo lý phải do công phu của chính mình mà lãnh ngộ, chứ không phải là tiếp nhận cái gì do người khác truyền.

1916.- Thân tâm thoát lạc.

Đạo Nguyên thượng đường nói :
-Khi thân tâm thoát lạc rồi thì sẽ không chấp trước ngoại cảnh. Lúc đó, nếu không triệt ngộ thì cũng không còn bị mê hoặc nữa. Thử hỏi trong đây có vị khách nào từ Giang Nam tới, nghe được ngoài tiếng chim Chá Cô còn có tiếng đàn ?
(Đạo Nguyên Ngữ Lục)

Người đã giác ngộ, khi nghe tôi thuyết pháp có thể nghe được thanh âm của chân lý – là tiếng chim Chá Cô – mà nhớ về Giang Nam (cố hương).

1917.- Vốn không một vật.

Đạo Nguyên thượng đường nói :
-Người biết vốn không một vật thì vạn sự, vạn vật đều hiển hiện, không dấu diếm gì.
(Đạo Nguyên Ngữ Lục)

Đạo Nguyên dẫn lời của Lục Tổ (vốn không một vật) và của Khánh Chư (tất cả đều hiển hiện)

1918.- Lâu không nói pháp.

Đạo Nguyên thượng đường nói :
-Đã lâu Hưng Thánh không nói pháp cho đại chúng nhưng Phật điện, Phật đường, tiếng suối, bóng cây đều vì các ông nói pháp, các ông có nghe không ? Nếu nghe thì chúng nói gì ? Nếu không nghe được thì là mình tự phụ mình, uổng phí diệu pháp.
(Đạo Nguyên Ngữ Lục)

Nếu các ông không hiểu thì các ông đã hạnh phụ tự nhiên vô thượng diệu pháp.

1919.- Bà Tu Mật.

Bà Tu Mật là tổ thứ 7 của Thiền tông Ấn Độ. Ông đặt một chung rượu trước mặt tổ thứ 6 là Di Dá Ca, vái lạy rồi đứng hầu một bên. Tổ Di Dá Ca hỏi :
-Đây là chung của tôi hay của ông ?
Bà Tu Mật còn đang ngẫm nghĩ, tổ Di Dá Ca lại nói :
-Nếu ông nghĩ là của tôi thì đó là bản chất nội tại của ông, nếu ông nghĩ đó là của ông, thì tôi sẽ truyền pháp cho ông .
Nghe lời này Bà Tu Mật giác ngộ được tự tánh.
(Zen Light)

Các thiền sư đều cho rằng cách học tốt nhất là hãy tự làm trống rỗng cái chung của mình. Nếu chúng ta đem đến thiền sư một cái chung đầy những ý tưởng, lý thuyết, kiến thức v. v . thì còn chỗ đâu để học những cái mới nữa ? Công án này còn đi xa hơn một bước nữa là quẳng cả cái chung đi. Chẳng có cái chung nào cả.

1920.- Đề Ca Đa.

Đề Ca Đa là tổ thứ 5 của Thiền tông Ấn Độ. Ông nói :
-Xuất gia để trở thành một vị tỳ kheo là vô ngã, là không sở hữu một cái gì. Bản tâm không sanh, không diệt nên là thường đạo. Chư Phật đều là chân thường. Tâm không hình tướng nên bản thể cũng vậy.
Tổ thứ tư là Ưu Ba Cúc Đa xác nhận :
-Ông đã giác ngộ tự tâm ông.
(Zen Light)

Đạo không phải là lý thuyết, giáo điều, cũng không phải là triết lý, thần học. Chúng ta nghĩ chúng ta có thể hiểu Đạo. Chúng ta nghĩ chúng ta biết khi nói về Thiền. Nhưng nói về thiền là chúng ta đã đánh mất nó. Chúng ta đập đầu vào tảng đá của công án. Chúng ta nghĩ chúng ta đã đạt được và chúng ta hiểu nó. Nhưng có đúng thế không ? Có thể biết một cái gì sao ? Biết là ở một vị thế. Chúng ta bất tri, bất giác và tự động gạt bỏ những gì khác vị thế với chúng ta. Chúng ta có thể nắm một vật bất động trong tay và nói đây là nó không ? Không vì mọi vật luôn thay đổi. Không biết lại trở thành thực tiễn khi đối diện với một vấn đề. Không biết lại là phương thức tốt nhất để biết vì không biết là trạng thái cởi mở, tiếp nhận bất cứ cái gì xẩy ra. Động Sơn có câu :
Khi người gỗ hát
Thạch nữ đứng dậy múa.
Làm sao người gỗ có thể hát, thạch nữ có thể múa ? Trong vị thế không biết mọi sự đều có thể xẩy ra.

1921.- La Hầu Đa La.

La Hầu Đa La là tổ thứ 16 của Thiền tông Ấn Độ. Ông theo học với tổ thứ 15 là Ca Na Đề Bà, khi ông được nghe nhân duyên của nghiệp ông liền giác ngộ.
(Zen Light)

Công án này nói về nghiệp. Cha của La Hầu Đa La có một khu vườn, trong đó có một cây đại thọ sanh ra một thứ nấm lạ, mỗi khi hái xong, nấm lại mọc ra liền. Ca Na Đề Bà đến thăm hai cha con La Hầu Đa La. Họ hỏi ông về cây nấm và Ca Na Đề Bà giải thích rằng lúc trước gia đình La Hầu Đa La có cung dưỡng một vị tỳ kheo, tuy nhiên vị này chưa mở đạo nhãn. Do đó những bố thí này đều vô ích. Khi vị tỳ kheo này chết, ông biến thành nấm để trả nợ cũ. Các nghiệp do thân khẩu ý chắc chắn sẽ hiện ra quả. Sống thiền là sống vô chấp : không chấp vào vật chất ta có, hay tinh thần ta đạt được. Bất cứ làm gì chúng ta cũng làm hết sức với lòng từ bi, chúng ta sẽ không trở thành cây nấm để trả nợ.

1922.- Sự kỳ đặc.

Đạo Nguyên thượng đường kể lại công án có một ông tăng hỏi Bách Trượng :
-Thế nào là chuyện kỳ đặc ?
-Bách Trượng ngồi một mình trên đỉnh núi Đại Hùng. Nay nếu có người hỏi Vĩnh Bình tôi câu hỏi này tôi sẽ đáp :
-Đánh trống tụ chúng lại nói pháp.
(Đạo Nguyên Ngữ Lục)

Bách Trượng là Bách Trượng, Vĩnh Bình là Vĩnh Bình, hai người đều có sinh hoạt riêng. Sự kỳ đặc là sự sinh hoạt bình thường hàng ngày.

1923.- Thế nào là tâm Phật ?

Đường Tuyên Tông hỏi thiền sư Hoằng Biện :
-Thế nào là tâm Phật ?
-Phật nghĩa là giác, là người có trí tuệ giác chiếu làm Phật Tâm. Tâm là tên khác của Phật. Tâm dạng nào cũng có, nhưng bản chất thì đồng, không có hình trạng, nhan sắc, nam nữ sai biệt. Phật Tâm tại trời không phải là trời, tại người không phải là người nên có thể hiện làm trời, làm người, làm nam, làm nữ, không có bắt đầu cũng không có kết cuộc, không sanh, không diệt nên gọi là tánh linh giác.
(Thiền Tư)

Mỗi người có vị trí, nhiệm vụ và tác dụng riêng, có thể tận tâm tận lực làm hết bổn phận mình, đó là Tâm Phật.

1924.- Không dấu vết.

Một ông tăng hỏi Ba Tiêu Sơn Viên :
-Các vị Bồ tát không có thần thông thì có hình, có tướng, tại sao không tìm ra tông tích của họ ?
-Tu hành có nhiều tầng lớp, chỉ có những người có cùng cảnh giới mới nhận biết rõ ràng những hiện tượng của cảnh giới ấy, còn không thì có nói ra ông cũng không hiểu.
-Cùng cảnh giới thì mới biết, còn thầy có biết không ?
-Tôi không biết.
-Vì sao thầy không biết ?
-Chẳng phải là thi sĩ thì không bàn về thơ, ông vốn không hiểu lời tôi nói.
(Thiền Tư)

Người không cùng cảnh giới thì không giao lưu được.

1925.- Kiếm không lưỡi.

Một ông tăng hỏi Tào Sơn Bản Tịch :
-Thế nào là kiếm không lưỡi, nó có dạng thức nào ?
-Không do gang thép luyện thành .
-Khi dùng thì sao ?
-Người nào gập phải đều mất mạng.
-Gập phải thì mất mạng, còn không gập thì sao ?
-Cũng bị rơi đầu.
-Thật là uy lực rất lớn, nhưng con vẫn không hiểu : người gập mất mạng đã đành, nhưng còn người không gập vì sao cũng bị rơi đầu ?
-Đặc điểm của kiếm không lưỡi là “không, vô” đương nhiên có thể kết thúc mọi sự việc.
-Cùng tận mọi sự rồi sao ?
-Người tu chặt đứt hết mọi dính mắc chân chính đạt tới cảnh giới vô tướng, vô vật sẽ biết rõ uy lực của kiếm không lưỡi.
(Thiền Tư)

Ý của thiền sư là phải bỏ tất cả mọi chấp trước.

1926.- Châu ở đâu ?

Một hôm Phật Nhật đến bái phỏng Vân Cư Đạo Ưng, thi lễ xong rồi Phật Nhật bèn hỏi :
-Trong khi tu hành giác tri và vọng tưởng như hai con rồng tranh châu, không biết con nào được châu ?
-Vọng tưởng thì tôi cũng đã bỏ được nhiều rồi.
-Nếu đã vậy thì ông thấy châu ở đâu ?
Phật Nhật á khẩu không trả lời được.
(Thiền Tư)

Châu mà tâm vọng tưởng đi tìm không phải là bảo châu chân chính. (Xem thêm công án 1667).

1927.- Không vì cảnh mà động tâm.

Có ông tăng hỏi Bảo Thọ Thiệu thiền sư :
-Sau khi khai ngộ rồi, nội tâm thâm xứ bị tình cảnh nhiễu loạn thì phải làm sao ?
-Mặc kệ nó.
Ông tăng như vừa tỉnh mộng lạy tạ. Thiền sư nghĩ thầm mình vừa bảo đừng động tâm, sao lại động nữa rồi ? Bèn lớn tiếng mắng :
-Đừng động tâm nữa nếu không tôi sẽ đánh cho ông một trận.
(Thiền Tư)

Người tu dù ở trong cảnh huống nào cũng không được khởi tâm tương ứng, tâm phải như tường đồng vách sắt.

1928.- Đừng chấp danh tướng.

 Một ông tăng hỏi Chân Giác Linh Chiếu :
-Dưới gốc bồ đề độ chúng sanh, hình dáng cây bồ đề như thế nào ?
-Giống cây khổ luyện.
-Vì sao giống cây khổ luyện ?
-Hình dáng cây bồ đề đối với sự tu hành của ông có quan hệ gì ? ông chỉ chấp vào danh tướng. Ngựa tốt chỉ thấy bóng roi đã chạy, ông không phải là ngựa tốt, thấy roi mà cũng không nhúc nhích.
(Thiền Tư)

Chấp vào danh tướng thì không hiểu được “Không” của Phật pháp.

1929.- Người tỉnh táo.

Có ông tăng hỏi Đoan Châu Đạo Hư :
-Người khai ngộ và người không khai ngộ cùng đến thỉnh giáo thầy, xin hỏi thầy giáo huấn họ thế nào ?
-Ông có thấy ngọn núi kia còn thiếu mấy tấc đất bùn nữa chăng ? Mỗi người đều tự có trí lực.
-Dĩ nhiên là vậy, nhưng sao còn có người đi năm non bẩy núi để tìm kiếm ?
-Những người này bị tục niệm, vọng tưởng làm cho mất bản tánh, cần thiền sư chỉ cho chỗ mê.
-Còn có người không bị cuồng vọng không ?
-Có.
-Là người nào ?
-Thông qua trí tuệ có thể hiểu biết các hiện tượng, không bị ngoại cảnh làm bận tâm, những người này vĩnh viễn không sa vào cảnh cuồng vọng.
(Thiền Tư)

Ngoại cảnh dễ làm người mê, làm người tỉnh táo rất khó.

1930.- Thô bạo quá.

Đường Tuyên Tông khi chưa lên ngôi đã từng là sa di, tham học với thiền sư Hương Nghiêm. Một hôm hai thầy trò đi chơi núi. Hương Nghiêm ngâm :
Xuyên mây chẳng thấy nhọc
Xa đất mới thấy cao.
Tiểu sa di đọc tiếp :
Khe suối không giữ được
Lòng biển lớn ba đào.
Thiền sư mỉm cười :
-Chú tiểu nhỏ này tương lai sẽ làm hoàng đế đây !
Về sau tiểu sa di lại đến học với thiền sư Tế An, lúc đó Hoàng Bá đang làm thủ tọa ở đó. Tiểu sa di thấy Hoàng Bá lễ Phật liền hỏi :
-Chẳng cầu Phật, chẳng cầu Pháp, chẳng cầu Tăng, trưởng lão quỳ lạy là cầu cái gì ?
-Tôi chẳng cầu Phật, chẳng cầu Pháp, chẳng cầu Tăng, chỉ quỳ lạy thế thôi.
-Vì sao quỳ lạy ?
Hoàng Bá thấy tiểu sa di cố chấp bèn cho một tát tai. Sa di không khai ngộ, tâm sân nổi lên oán trách :
-Thật thô bạo quá !
-Đây là đâu mà chú nói thô với tế ?
Nói rồi lại cho thêm hai tát tai nữa.
Về sau, sa di quả nhiên làm hoàng đế, nhưng vẫn không quên cái thù bị đánh. Hoàng Bá qua đời Tuyên Tông ban hiệu là Thô Hạnh Thiền Sư. Tể tướng Bùi Hưu là đệ tử nhập thất của Hoàng Bá biết rõ chuyện này, bèn dâng sớ tâu hoàng đế :
-Thiền sư đã vì hoàng đế chặt đứt tam tế đó ! (Tam tế là một thuật ngữ Phật giáo chỉ thời quá khứ, hiện tại, vị lai, có khi cũng chỉ trong, ngoài, giữa).
Tuyên Tông là một Phật tử biết phân phải quấy, do đó sửa hiệu lại thành Đoạn Tế Thiền Sư.
(Thiền Tư)

Người nghiêm khắc với ta, thật ra là người quan tâm đến ta.

1931.- Không có mắt.

Đơn Hà là một đại thiền sư đời Đường. Một hôm có một ông tăng đến tham vấn. Đơn Hà thấy mặt liền hỏi :
-Ông từ đâu tới ?
-Con từ dưới núi lên.
Đơn Hà thấy ông tăng không chịu nói xuất xứ, giống như người có tu nên muốn thử xem ông ta có phải là người sáng mắt không, lại hỏi :
-Đức Phật nói cho 100 người ác ăn chẳng bằng cho một người thiện ăn. Cúng dường tam thế chư Phật chẳng bằng cho một người vô niệm, vô trú, vô tu, vô chứng ăn.
Nói tới đây Đơn Hà lại hỏi :
-Ông đã ăn chưa ?
-Dạ ! đã ăn rồi.
-Người nào cho ông ăn là kẻ không có mắt.
Ông tăng không đáp được. Đơn Hà thở dài :
-Quả là một gã vô tri !
(Thiền Tư)

Thiền giả không phải là người chỉ trình ra những lời thiền ngoài miệng.

1932.- Không thể nói dài, ngắn.

Có một ông tăng muốn khảo nghiệm Mã Tổ, liền vẽ một vạch dài, 3 vạch ngắn rồi hỏi Mã Tổ :
-Không thể nói một dài, 3 ngắn, xin mời thầy nói .
Nói rồi đứng sang một bên chờ Mã Tổ trả lời.
Mã Tổ vạch trên mặt đất một vạch :
-Không thể nói dài, ngắn.
Ông tăng trợn mắt, há mồm, có chút tỉnh ngộ.
(Thiền Tư)

Thiền giả là người không chú trọng vào hình thức.

1933.- Chúc tết.

Có một năm vào ngày nguyên đán đang lúc mọi người đang vui mừng đón xuân thì Nhất Hưu đến nghĩa địa, kiếm một cái đầu lâu. Ông lấy gậy trúc xỏ vào đầu lâu mang đến trước mọi nhà hô lớn :
-Mọi người cẩn thận ! Mọi người phải cẩn thận !
Mọi người đều cho là ông khùng, hễ ông đi tới nhà nào thì nhà ấy đóng sầm cửa lại. Có người hỏi ông tại sao lại làm như vậy, ông trả lời :
-Nếu không có đầu lâu này thì đó chẳng phải là việc đáng chúc mừng sao ?
(Danh Thiền Bách Giảng)

Nhất Hưu cảnh cáo mọi người chỉ chú trọng đến sanh mà lơ là đến tử.

1934.- Chờ thời.

Vinh Tây là vị thiền sư Nhật Bản đến Trung Quốc du học 12 năm. Ông học với thiền sư Hư Am 5 năm được kế thừa Lâm Tế tông rồi mới về nước. Về nước ông truyền bá Phật pháp ở vùng Cửu Châu. Ông muốn đến kinh đô để truyền pháp nhưng các tông phái cựu Phật giáo ở đó rất bất mãn Vinh Tây đem về một tông phái mới, nên vận động triều đình cấm ông không được truyền pháp ở kinh thành. Ông chỉ đành quay lại Cửu Châu. Đến thời Mạc Phủ ông được tín nhiệm và ủng hộ nên ông trở thành khai sơn tổ sư Kiến Nhân Tự. Từ đó Lâm Tế tông mới được truyền bá ở kinh đô. Chờ thời đối với Vinh Tây là chờ cơ hội.
(Danh Thiền Bách Giảng)

Vinh Tây cả đời gập nhiều trở ngại, nhưng ông chủ trương chờ thời, kiên quyết nhẫn nại đợi cơ hội thực hành lý tưởng.

1935.- Chết thì chết.

Có một ông lão hỏi thiền sư Bàn Khuê :
-Lão sắp chết rồi, xin thiền sư chỉ cho con đường giác ngộ để lão được an tâm.
-Cụ không cần phải giác ngộ.
-Xin hỏi tại sao ?
-Khi chết đến thì chết.
(Danh Thiền Bách Giảng)

Đó cũng là ý của thiền sư Lương Khoan ; gập tai nạn thì thản nhiên tiếp thụ, cái chết đến cũng thản nhiên đối diện, đó là diệu pháp.

1936.- Khổng ất dĩ.

Có ông tăng hỏi Trần Tôn Túc :
-Thế Tôn nói pháp 49 năm, cộng 300 pháp hội, cứu cánh là nói gì ?
-Ông có thấy từ nhỏ học : “Thượng đại nhân, khổng ất dĩ” * không ?
(Tứ Lý Thiền)

Nhiều ngưới học nhiều Phật pháp nhưng chẳng biết tu như thế nào, nhiều tri thức nhưng không biết sinh hoạt. Chẳng cứ là học Phật, học thiền hay bất cứ một môn học thế gian nào phải trong sinh hoạt mình cảm thấy tốt đẹp, hạnh phúc. Nếu học đến si khờ thì há chẳng nên bắt đầu lại từ đầu sao ?

* Chú Thích:
Nguyên văn câu này như sau :
上 大 人 孔 乙 已 化 三 千
Thượng đại nhân Khổng ất dĩ hóa tam thiên
七 十 士. 爾 小 生 八 九 子
thất thập sĩ. Nhĩ tiểu sinh bát cửu tử
佳 作 仁 可 知 禮 也 
giai tác nhân khả tri lễ dã. 

Ý nói : Vị thánh nhân ngày trước (Khổng Tử) dạy ba ngàn học trò được hơn 70 người tài giỏi. Lũ chúng bay, bây giờ còn nhỏ lên tám, lên chín tuổi mà làm điều nhân như thế khá là biết lễ vậy. (Chu Thiên dịch)

1937.- Chẳng chịu đảm đương.

Chiêu Đề Huệ Lương tham học với Thạch Đầu Hi Thiên hỏi :
-Phật là gì ?
-Cái ông này ! Ông không có Phật tánh.
-Con không có Phật tánh, còn bọn xuẩn động hàm linh thì sao ?
-Bọn chúng có Phật tánh.
-Vậy vì sao con lại không có Phật tánh ?
-Vì ông không chịu đảm đương.
(Tứ Lý Thiền)

Trong sinh hoạt có nhiều đạo lý rất rõ ràng mọi người đều biết nhưng vì sao nhiều người vẫn đi lầm đường ?

1938.- Không làm gì cả.

Một lần, thiền sư Dược Sơn Duy Nghiễm ngồi thiền trên một tảng đá. Thạch Đầu Hi Thiên trông thấy hỏi :
-Ông làm gì ở đây ?
-Con chẳng làm gì cả.
-Vậy sao ? Ông chả đang ngồi không là gì ?
-Nói ngồi không là nói có làm rồi.
(Tứ Lý Thiền)

Vũ trụ là gì ? Có phải là vô lượng, vô biên thế giới không ? Đối với bản thân vũ trụ, chúng ta chỉ nhận biết cục bộ, giới hạn mà thôi. Sinh hoạt của các thiền sư cũng là sinh hoạt của con người nhưng cảnh giới của họ thì hoà cùng một nhịp với vũ trụ.

1939.- Động Đình hồ đã đầy chưa ?

Dược Sơn Duy Nghiễm hỏi một ông tăng mới đến :
-Ông từ đâu tới ?
-Con từ Hồ Nam lại.
-Nước hồ Động Đình đã đầy chưa ?
-Dạ ! Còn chưa đầy.
-Từ xưa đến giờ có nhiều trận mưa lắm mà sao hồ vẫn chưa đầy ?
Ông tăng đó không trả lời được.
(Tứ Lý Thiền)

Đọc sách cả vạn quyển chửa chắc tâm đã đầy. Đêm đến trăng sao vằng vặc nhưng mắt vẫn chưa đầy . . . chỉ cần tâm chúng ta trú ở “không, vô” thì có gì không dung nạp được ? Cái gì mà không sáng tạo được ? (Xem thêm công án 300)

1940.- Trâu đực sanh con.

Dược Sơn Duy Nghiễm trong một pháp hội bảo đại chúng :
-Đối với Thiền tôi có một câu nói có thể giúp các ông hiểu rõ, nhưng phải đợi tới khi nào trâu đực sanh con thì tôi mới nói.
Có một ông tăng bước ra thưa :
-Chỉ sợ trâu đực sanh con rồi, lão sư cũng không nói ra được.
(Tứ Lý Thiền)

Không thể dùng lời nói để thuyết minh về Thiền, cũng như trâu đực không thể sanh con. Giả như vấn đề trâu đực có thể sanh con có thể giải quyết được (Khoa học ngày nay có thể tạo sanh từ một tế bào) thì ngôn ngữ cũng không thể giải thích Thiền rõ ràng được. Hơn ngàn năm nay biết bao vị thiền sư và có biết bao sách vở về Thiền, nhưng đã có ai đưa ra được một định nghĩa nào chính xác về Thiền chưa ? (Xem thêm công án 141)

1941.- Đạt Ma chưa tới.

Có ông tăng hỏi Dược Sơn Duy Nghiễm :
-Đạt Ma tổ sư chưa tới Trung Quốc, Trung Quốc có ý tổ sư không ?
-Đương nhiên là có.
-Nếu đã có vì sao tổ sư còn qua ?
-Chính vì có nên tổ sư mới qua.
(Tứ Lý Thiền)

Tôi không rõ mặt mũi tôi thế nào, tôi mang gương ra soi liền rõ. Chân lý sở dĩ có ở thế gian này vì chính bản thân thế gian có chân lý.

1942.- Không bị ngoại cảnh mê hoặc.

Có ông tăng hỏi Dược Sơn Duy Nghiễm :
-Con phải làm sao để khỏi bị ngoại cảnh mê hoặc ?
-Ngoại cảnh là ngoại cảnh, nó mê hoặc ông ở chỗ nào ?
-Con chưa hiểu rõ ý thầy.
-Ngoại cảnh nào mê hoặc ông ? Chính là ông tự mê hoặc.
(Tứ Lý Thiền)

Thiền giống như dùng một lưỡi dao bén mà giải phẫu quan hệ chủ khách. Chúng ta trong sinh hoạt thường cảm thấy gập khó khăn, nhưng từ khi có nhân loại đến giờ có ai trong sinh hoạt mà không gập khó khăn không ?

1943.- Tâm con yên tĩnh.

Dược Sơn Duy Nghiễm hỏi Cao sa di :
-Tôi nghe nói thành Trường An rất náo nhiệt, ông có biết không ?
-Thành Trường An rất náo nhiệt, nhưng tâm con thì an tĩnh.
-Ông được cảnh giới này là do xem kinh hay do thỉnh ích ?
-Không phải do xem kinh hay thỉnh ích.
-Có nhiều người không xem kinh, cũng không thỉnh ích vì sao họ không được ?
-Chỉ vì họ không chịu đảm đương.
(Tứ Lý Thiền)

Tâm vốn tự đầy đủ lại có thể sanh ra vạn pháp, chỉ cần chúng ta nắm lấy công năng này thì hà tất phải chịu ảnh hưởng của các sản vật do nó sanh ra, đó cũng là nói mặt trời há cần nắng chiếu sáng sao ?

1944.- Đi hỏi cột đá.

Có ông tăng hỏi Thạch Đầu Hi Thiên :
-Đạt Ma tổ sư đến Trung Quốc để truyền gì ?
-Ông hãy ra hỏi cây cột đá ngoài viện.
-Con không hiểu ý thầy.
-Tôi cũng chẳng hiểu.
(Tứ Lý Thiền)

Nếu ông gập một người tự xưng là khai ngộ hoặc đắc đạo thì chớ tin lời hắn, nếu chẳng phải là lời nói láo thì cũng là lời điên khùng.

1945.- Thuỷ Không hoà thượng.

Thuỷ Không hoà thượng là đệ tử của Thạch Đầu Hi Thiên. Một hôm ông gập một ông tăng ở hành lang chùa bèn hỏi :
-Chính lúc này nên làm gì ?
Ông tăng này nhìn xuống chân rất lâu không đáp.
Thuỷ Không lại hỏi :
-Ông thấy cách trả lời này là đúng sao chớ ?
-Thực là trên đầu còn ghép thêm đầu nữa.
Thuỷ Không đánh ông một trận :
-Đi đi ! Về sau ông chỉ làm loạn tâm trí mọi người.(Ông có thể truyền pháp)
(Tứ Lý Thiền)

Các thiền sư gập nhau chẳng có gì để nói, họ dường như là một. Các lời nói nếu có đều điên đảo. Đương nhiên công án là để cho người học Thiền xem trong đó phải nhận ý ngoài lời, chỉ tự mình thưởng thức vị Đạo.

1946.- Tổ tổ tương truyền.

Có ông tăng hỏi Đầu Tử Đại Dồng :
-Tổ tổ tương truyền, không biết họ truyền lời gì ?
-Lão tăng không hiểu vọng ngữ.
(Tứ Lý Thiền)

Những lời quỷ quyệt, quái đản không phải là chí nhân. Chí nhân chỉ bình thường. Bất luận chư tổ truyền lời gì cũng không thể trái ngược lại với sinh hoạt chính thường trong xã hội và bản tánh của con người. Do đó đối với những gì không thiết thực, những ảo tưởng, thần thoại, thiền sư không khách khí (Lão tăng không hiểu vọng ngữ) chẳng phải là tổ tổ tương truyền sao ?

1947.- Như gà mái ấp trứng.

Có ông tăng hỏi Thạch Đầu Đại Đồng :
-Nếu con mang từng vấn đề ra hỏi, thầy đều có thể tuần tự giải đáp, nhưng nếu cả ngàn vạn người đồng thời hỏi thì thầy phải làm sao ?
-Tôi sẽ như gà mẹ ấp trứng.
(Tứ Lý Thiền)

Gà mái ấp trứng dù là một quả hay nhiều quả, gà mẹ đều tận tâm, tận lực ấp. Đó là tinh thần của gà mái, các thiền sư cũng vậy. Vấn đề ông tăng nêu ra ông có thể coi đó như là một quả trứng còn mình thì là gà mái mà ấp quả trứng đó chẳng được sao ?

1948.- Phật tánh như hư không.

Có ông tăng hỏi Thạch Sương Khánh Chư :
-Con nghe các thiền sư giảng Phật tánh như Hư Không vô lượng, vô biên, vô hình, vô chất có phải thế không ?
-Đúng thế ! Khi ông nằm thì có, khi ông ngồi thì không.
(Tứ Lý Thiền)

Các thiền sư thường hay nói ngược, do đó ta có thể hiểu khi ngồi thì có Phật tánh, còn khi nằm thì không. Chẳng kể nằm hay ngồi khi các ông có tâm tìm kiếm thì đã sai rồi.

1949.- Tam tạng.

Có ông tăng hỏi Đầu Tử Đại Đồng :
-Tam tạng giáo điển : kinh, luật, luận còn có gì đặc biệt ly kỳ không ?
-Có chứ ! Đó chính là cái có thể diễn xuất ra kinh, luật, luận.
(Tứ Lý Thiền)

Kinh là ghi lời Phật nói, luật là những cấm giới Phật đặt ra, luận là những giải thích về kinh và luật do các đại bồ tát phát huy. Thiền nhận định Phật và tâm chúng sanh không sai biệt. Phật là người tu thành cho nên tâm chúng sanh là tâm Phật. Kinh, luật, luận là sản phẩm tinh thần của con người, do đó tâm con người so với đại tạng kinh còn đặc biệt, ly kỳ hơn vì nó chính là nguồn gốc của tam tạng giáo điển.

1950.- Vắng lặng không người.

Có ông tăng hỏi Giáp Sơn Thiện Hội :
-Xin thầy cho biết làm sao mới có thể đạt được cảnh giới Niết Bàn vắng lặng là cảnh giới tối cao, rồi sau đó phải làm gì ?
-Giống như trong phòng ngủ lớn mà chẳng có người.
(Tứ Lý Thiền)

Câu hỏi của ông tăng đã rơi vào mâu thuẫn. Vắng lặng là vô sự, có sự thì không phải là vắng lặng nữa. Niết Bàn tuy là cảnh giới tối cao nhưng khi vào Niết Bàn thì Niết Bàn không còn là Niết Bàn nữa.

1951.- Chánh Tam.

Trong thời Chiến Quốc ở Nhật Bản, đất nước chia làm 2 phe Đông, Tây. Chánh Tam gia nhập vào phe Đông, theo tướng quân Đức Xuyên xung phong trận mạc, do kinh nghiệm chiến trường ông đào luyện được cái tâm siêu việt sanh tử. Sau chiến tranh, ông thường tập ngồi thiền nhưng mãi đến năm 42 tuổi ông mới chính thức xuất gia. Ông học qua cả Lâm Tế tông và Tào Động tông, nhưng không theo hẳn một phái nào. Ông chủ trương tu đạo phải bỏ hết danh lợi, phải như Nhân Vương Bất Động Phật có một tâm kiên quyết, coi trọng vấn đề sanh tử, phải tự mình thể hội xả thân cứu người thì việc tu hành mới được viên mãn. Ông mất năm 77 tuổi. Trước khi mất, một ông tăng hỏi ông :
-Đại phu nói mạch thầy đã yếu, hiện thầy thấy sao ?
-Ông đừng lo ! 30 năm trước tôi đã chết rồi.
(Danh Thiền Bách Giảng)

Chánh Tam cả đời chuyên dạy đệ tử phải coi trọng vấn đề tử vong.

1952.- Già rồi còn cầu Đạo.

Hoà thượng Quan Sơn 51 tuổi nghe tiếng Tông Phong Diệu Siêu ở Đại Đức Tự bèn lại tham học. Lúc đó Tông Phong chỉ mới 46 tuổi. Người tu đạo vì lòng cầu Đạo không kể tuổi tác. Về sau Quan Sơn bái Tông Phong làm thầy, ở lại 3 năm tu học, sau được Tông Phong ấn khả. Quan Sơn ngộ đạo rồi đột nhiên không thấy tông tích đâu cả. Có người đồn ông trở thành khất cái. Khi Tông Phong mất, triều đình cho người tìm kiếm Quan Sơn để kế thừa tông pháp. Sau nhiều lần từ chối không được Quan Sơn đành phải trụ trì Diệu Tâm Tự. Có ông tăng hỏi :
-Con muốn hỏi về việc lớn sanh tử, xin thầy chỉ dạy.
-Nơi đây không có sanh tử.
Nói rồi giơ gậy đánh đuổi ông tăng đó ra khỏi cửa.
Năm 84 tuổi, một hôm ông bảo đệ tử là Thọ Ông :
-Thọ Ông ! Hôm nay tôi muốn ra ngoài.
Ông ra ngoài đến vùng phụ cận Phong Thuỷ Tuyền đứng dưới một gốc thông mà mất.
(Danh Thiền Bách Giảng)

Câu nơi đây không có sanh tử là nói thiền sư đã vượt qua sanh tử rồi, không để vào mắt.

1953.- Hồ Đồ gập Đạt Ma.

Có ông tăng hỏi Tuyết Phong Nghĩa Tồn :
-Mắt con vốn chính, gập thầy rồi trở thành tà phải làm sao ?
-Hồ Đồ lại gập Đạt Ma.
-Mắt con ở đâu ?
-Dù ông có đánh mất con mắt hay tìm lại được thì cũng chẳng liên quan gì đến tôi.
(Tứ Lý Thiền)

Con mắt là chỉ sự nhận thức. Có nhiều người không có đầu óc, toàn trông cậy vào người khác. Cũng có người có đầu óc nhưng chỉ làm được nửa ngày là lại bị người khác đoạt mất đầu, ông có thấy thế không ? Điều cốt yếu là phải nhận thức chính tâm mình. Đó là ông, không phải là người khác.

1954.- Ở bên bờ sông mà chết khát.

Tuyết Phong Nghĩa Tồn thượng đường nói :
-Có người ngồi bên mâm cơm mà chết đói, có người bên bờ sông mà chết khát.
(Tứ Lý Thiền)

Có nhiều người sống trong ánh sáng của chân lý mà không thấy ánh sáng. Có nhiều người không biết cách sinh hoạt nên bị sinh hoạt đào thải.

1955.- Tổ ý và giáo ý.

Có ông tăng hỏi Tuyết Phong Nghĩa Tồn :
-Tổ ý và giáo ý là cùng hay là khác ?
-Sấm nổ vang trời động đất nhưng người ở trong phòng không nghe được. Ông đi hành cước vì chuyện gì ?
(Tứ Lý Thiền)

Thiền tông đối với các giáo phái khác của Phật giáo dĩ nhiên có nhiều mâu thuẫn. Tuyết Phong chỉ trích những người chấp vào giáo điều mất cả trí phán đoán, giống như sấm nổ mà không nghe được. Đó cũng là nói người học Phật nên học theo Phật hay là theo giáo điều ?

1956.- Dao phát ra tiếng.

Dược Sơn Duy Nghiễm và Vân Nham Đàm Thạnh cùng đi chơi núi. Dao đeo ở lưng Dược Sơn theo nhịp đi phát ra tiếng. Vân Nham hỏi :
-Cái gì gây ra tiếng đó ?
Dược Sơn rút dao ra khỏi vỏ, làm bộ chém.
(Tứ Lý Thiền)

Động Sơn Lương Giới phê bình công án này :
-Các ông có thấy Dược Sơn tổ sư rút dao ra muốn chém là vì “cái đó” không ? Các ông phải hiểu rõ chuyện này, phải thể hội ý này mới được.

1957.- Toán mạng.

Dược Sơn Duy Nghiễm hỏi một ông tăng :
-Nghe nói ông biết toán mạng có phải không ?
-Không dám.
-Ông thử toán mạng cho tôi coi.
Ông tăng không trả lời được.
(Tứ Lý Thiền)

Mạng vận là mối quan hệ giữa “ngã” và ngoại cảnh theo thời gian. Cảnh giới của các thiền sư vượt lên thời gian và mối quan hệ này, nên làm sao mà toán mạng được ?

1958.- Chẳng sợ đường trơn.

Mã Tổ Đạo Nhất hỏi Đơn Hà Thiên Nhiên :
-Ông từ đâu tới ?
-Con từ Thạch Đầu lại.
-Đường Thạch Đầu trơn lắm, ông có bị té không ?
-Nếu bị té thì con đã chẳng tới được đây.
(Tứ Lý Thiền)

Đường hiểm có người không dám đi, người đi được rất hiếm, người đi được và trở về bình yên lại càng hiếm hơn.

1959.- Xúc Mục Bồ Đề.

Thạch Sương Khánh Chư rời khỏi Quy Sơn đến Đạo Ngô Tông Trí tham học. Ông hỏi Đạo Ngô :
-Xin hỏi thầy phải làm sao để đạt tới cảnh giới hễ mắt chạm tới đâu thì đó đều là trí huệ bồ đề ?
Đạo Ngô không thèm để ý đến ông, gọi :
-Tiểu sa di.
-Dạ !
-Chú đi đổ thêm nước vào tịnh bình.
Rất lâu Đạo Ngô mới hỏi lại Thạch Sương :
-Ông vừa hỏi gì ?
Thạch Sương vừa định hỏi lại thì Đạo Ngô bèn bỏ ra đi. Thạch Sương có chút tỉnh ngộ.
(Tứ Lý Thiền)

Đạo Ngô không dùng lời nói, chỉ hiện thân thuyết pháp, dùng hành vi cử chỉ khiến Khánh Chư mắt chạm tới đâu thì đó là Bồ Đề, là Đạo.

1960.- Không nói cũng đánh.

Đức Sơn Tuyên Giám trong một pháp hội nói :
-Đối với Phật pháp mà nói, các ông muốn hỏi là sai, còn như không hỏi thì dĩ nhiên là đã sai rồi.
Lúc đó có một ông tăng bước ra lạy, Đức Sơn bèn đánh. Ông tăng này thưa :
-Con vừa mới lạy, chưa nói gì cả, sao thầy lại đánh ?
-Nếu đợi ông mở miệng là đã sai lầm rồi, thì còn làm gì được nữa.
(Tứ Lý Thiền)

Đối với Thiền nghĩ về nó không đúng. Không nghĩ về nó cũng không đúng, phản đối cũng không đúng. Nếu các ông không có đột phá mâu thuẫn này thì mới lãnh hội được diệu thú. Cũng giống như qua sông đứng ở bờ bên này không được phải lên thuyền từ từ mà qua, nhưng Thiền tông thì nói bờ bên này cũng lại là bờ bên kia.

1961.- Nơi đây không có chủ khách.

Có ông tăng hỏi Giáp Sơn Thiện Hội :
-Con phải làm sao mới có thể thành Phật ?
-Nơi đây tôi không có quan hệ chủ khách.
-Vậy bình thường thầy không giao tiếp với người nào sao ?
-Sao lại không ? Bồ Tát Văn Thù xách nước cho tôi, Bồ Tát Phổ Hiền hái hoa cho tôi, chỉ là họ chưa trở lại đây thôi.
(Tứ Lý Thiền) 

Phàm thánh chỉ là tương đối, hỗ tương làm chủ khách. Không có phàm thì không có Phật, không có Phật thì không có phàm. Nếu đã không có chủ khách thì làm gì có Phật để nói ? Tôi là Bồ Tát, Bồ Tát là tôi do đó xách nước, hái hoa đều là tôi làm.

1962.- Ba năm không ăn.

Có ông tăng hỏi Giáp Sơn Thiện Hội :
-Lịch đại tổ sư đều giảng tổ ý, giáo ý, hòa thượng vì sao lại nói không ?
-Bất kể là 3 năm ông có ăn cơm hay không, nhưng hiện giờ ông có đói bụng đâu ?
-Tuy con không đói bụng nhưng sao con vẫn chưa hiểu đạo lý này ?
-Đó là vì ông cầu đạo, cầu ngộ, tự mình bị mê.
(Tứ Lý Thiền)

Thiền tông không đẩy vấn đề về quá khứ hay vị lai mà giải quyết ngay trong hiện tại. Mê là chìm đắm trong quá khứ hay vị lai, ngộ là hiểu rành rọt ở hiện tại.

1963.- Cha mẹ ông ở dưới đám cỏ rậm.

Có ông tăng hỏi Thạch Thất Thiện Đạo :
-Thầy có tới Ngũ Đài Sơn không ?
-Tôi có tới.
-Thầy có gập Bồ Tát Văn Thù không ?
-Tôi có gập.
Ông tăng rất khích động hỏi :
-Bồ Tát Văn Thù nói gì với thầy ? Có dạy phép kỳ diệu gì không ?
-Bồ Tát Văn Thù bảo tôi : Cha mẹ ông đều nằm ở dưới đám cỏ rậm.
(Tứ Lý Thiền)

Thiền tông vốn phản đối thần kỳ, nhận rằng đạo là bình thường. Vì vậy đối với Phật, Bồ Tát đều đem tâm bình thường mà đối đãi, không chút tham luyến nào . (Xem thêm công án 1201)

1964.- Mắt không chứa bột vàng.

La Hán Quế Khâm hỏi một ông tăng mới đến :
-Ông từ đâu tới ?
-Tôi từ phương Nam lại.
Huyền Sa Sư Bị (sư phụ của La Hán Quế Khâm) hỏi :
-Ở đó các lão hòa thượng dạy đại chúng ra sao ?
-Họ dạy rằng : “Bột vàng tuy quý nhưng vào mắt thì sanh bệnh.
Quế Khâm bảo :
-Chưa chắc, cả ngọn núi Tu Di chẳng ở trong mắt ông sao ?
(Tứ Lý Thiền)

Tâm chúng ta không có gì cả thì có thể chứa đựng tất cả mọi vật, điều đáng chú ý là đừng đứng ở một mặt. Nói có là một mặt, nói không lại là một mặt khác. Nuốt trọn vũ trụ cố nhiên là được chân lý, nhưng nếu chấp vào chân lý thì chân lý sẽ trở thành một cái bao. Cảnh giới Thiền khiến người ta khó lòng nắm bắt . (Xem thêm công án 483)

1965.- Một câu của La Hán.

Có ông tăng hỏi La Hán Quế Khâm :
-Thế nào là một câu của La Hán ? (Làm sao dùng một câu nói có thể diễn tả toàn bộ lão sư ?)
-Nếu tôi nói ra thì đã thành 2 câu rồi . (Cái “ngã” biểu thị và cái “ngã” bản thân chẳng phải là 2 đó sao ?)
(Tứ Lý Thiền)

Hình tôi trong gương đối với tôi không khác nhưng không phải là tôi, bóng trăng dưới nước không phải là mặt trăng trên trời.
(Xem thêm công án 257)

1966.- Không lìa phòng này.

Đạo Ngô Tông Trí tham học với Dược Sơn Duy Nghiễm, được pháp rồi định đi. Một hôm Dược Sơn hỏi :
-Ông định đi đâu ?
-Con định đi chơi núi.
-Ông không được rời phòng này, hãy trả lời mau.
-Con giống như con quạ đầu bạc trắng như tuyết trên núi, như cá lội tung tăng dưới suối.
(Tứ Lý Thiền)

Không rời phòng này là không ly khai tự kỷ. Cái gì là tự kỷ của Đạo Ngô ? là quạ trên núi ? là cá trong suối ? Đương nhiên còn nhiều sự vật khác nữa. Bất kể là trời, người hợp nhất hoặc thiên địa vạn vật nhất thể, lìa khỏi cảnh giới mà Đạo Ngô đã nói thì còn cảnh giới nào nữa không ? (Xem thêm công án 1269)

1967.- Tay không đến, tay không về.

Khi Tuyết Phong Nghĩa Tồn ở Phúc Châu khai đường thuyết pháp, có một ông tăng hỏi :
-Khi trước thầy ở nơi Đức Sơn nhận được pháp gì mà về ?
-Tôi tay không đến, về tay không.
(Tứ Lý Thiền)

Thiền tông nhận định rằng : Đạo sản sanh ra mọi sự mọi vật, Đạo vốn là không, Tâm và Đạo cũng là một. Đối với một vấn đề nếu không hiểu tâm cũng không thiếu gì, nếu hiểu tâm cũng không thêm được một cái gì. Do đó Tuyết Phong nói :”Tôi đến tay không, về tay không”. (Xem thêm công án 760)

1968.- Thạch Đầu rút dao.

Thạch Thất Thiện Đạo khi tham học với Thạch Đầu Hi Thiên, một hôm theo Thạch Đầu lên núi chơi, Thạch Đầu bảo :
-Ông hãy chặt cái cây đằng trước che mất thị nhãn của chúng ta.
Thạch Đầu rút dao mang theo hướng mũi dao về phía Thạch Thất.
-Thiền sư sao đưa con đầu này, đầu kia chứ !
-Ông dùng đầu kia làm gì ?
Thạch Thất hoát nhiên đại ngộ.
(Tứ Lý Thiền)

Các vị thiền sư cao minh, nhất cử nhất động đều hàm chứa thiền cơ. Người bình thường quen dùng đầu kia (cán dao), không biết đến đầu này (lưỡi dao), chỉ biết khách thể mà không biết đến chủ thể, thường bị sắc, thanh, hương v . v. dẫn dắt đi mà sinh ra vui, buồn, khổ v . v . làm sao có thể làm chủ được vui buồn ? Hãy thử bỏ đầu kia xuống và dùng thử đầu này.
(Xem thêm công án 1013)

1969.- Ra cửa liền là cỏ.

Có ông tăng đem lời của Động Sơn “Làm sao đi tới nơi vạn dậm không tấc cỏ ?” thuật lại cho Thạch Sương Khánh Chư nghe. Thạch Sương bảo :
-Ra cửa liền là cỏ.
(Tứ Lý Thiền)

Cỏ dụ cho vọng niệm, phiền não. Chúng ta làm sao trong hoàn cảnh phức tạp không khởi vọng niệm, phiền não ? Câu trả lời của Thạch Sương là không trốn tránh hoàn cảnh phức tạp gây ra vọng niệm, phiền não, mà là trong hoàn cảnh phức tạp không khởi vọng niệm phiền não. (Xem thêm công án 668)

1970.- Cái này là cái gì.

Thạch sương Khánh Chư khi mới tham học với Quy Sơn Linh Hựu giữ chức Thủ kho. Một hôm đang đong gạo, Quy Sơn đến coi bảo :
-Ông đừng làm hao tổn gạo cúng dường của thí chủ.
-Con biết rồi, không dám làm hao đâu .
Quy Sơn nhặt một hạt gạo vương trên đất, đưa ra hỏi :
-Ông bảo không làm hao, vậy cái này là cái gì ?
Thạch Sương im, không trả lời được.
(Tứ Lý Thiền)

Công án này biểu thị đối với một sự, một vật phải hết sức trân trọng, nhưng điểm chính là câu hỏi là cái gì ? Đối với bất cứ vật gì, sự gì đều có mối liên hệ “vật-ngã”, là cái gì ? là ngã ? là vật ? là phi ngã ? phi vật ? Trong đó có linh cảm của Thiền.
(Xem thêm công án 1042)

1971.- Quán Âm ngàn mắt.

Đạo Ngô hỏi Vân Nham :
-Quán Âm ngàn mắt, ngàn tay ông coi mắt nào là chánh ?
-Thì cũng như một người ngủ, đèn tắt lấy tay sờ cái gối đầu.
-Tôi rõ ý ông rồi.
-Còn sư huynh thì sao ?
-Lúc đó, người ấy toàn thân đều là mắt.
(Tứ Lý Thiền)

Trong sinh hoạt, trong công tác thứ nhất không nên phàn nàn điều kiện ngoại cảnh, thứ 2 không nhận rằng mình không có năng lực. Không biết rằng nội tại và ngoại tại là một thể. Không có đèn thì dùng tay sờ, điều cốt yếu là làm sao phát huy được tiềm năng để khắc phục khó khăn bên ngoài.
(Xem thêm công án 185)

1972.- Học được pháp nào ?

Đầu Tử Đại Đồng hỏi Thúy Vi Vô Học :
-Con không biết nhị tổ khi gập tổ Đạt Ma học được pháp nào ?
Thúy Vi hỏi ngược lại :
-Nay ông gập tôi, ông học được pháp nào ?
Đầu Tử ngay đó lãnh ngộ.
(Tứ Lý Thiền)

Pháp vốn không pháp. Phật pháp chân chánh không có nội dung nào cả, đồng thời lại bao hàm nội dung của vũ trụ. Nhị tổ gập tổ Đạt Ma chả nhận được pháp nào cả, nhưng lãnh ngộ được vô thượng pháp. Công án này diễn tả pháp không có pháp cố định, sau đó sẽ hiểu phi pháp. Các ông có nghĩ tới pháp không pháp chăng ?

1973.- Long Thọ.

Long Thọ là tổ thứ 14 của Thiền tông Ấn Độ. Có một lần tổ thứ 13 là Ca Tì Ma La đến thăm Long Vương và được tặng một báu vật. Long Thọ hỏi :
-Báu vật này quý nhất thế gian, nó hữu hình hay vô hình ?
-Ông chỉ hiểu hữu hình và vô hình chứ ông không hiểu báu vật này không hữu hình cũng không vô hình và báu vật này cũng không phải là báu vật.
Nghe lời này Long Thọ đại ngộ.
(Zen Light)

Công án này đề cập tới tự tánh. Đức Phật có kể một câu chuyện 2 người bạn gập nhau ở một quán trọ : một người là phú ông, một người nghèo nàn. Phú ông muốn cho bạn một sự kinh ngạc, nửa đêm ông lấy ra một viên ngọc khâu vào bâu áo của người bạn nghèo, định bụng sáng ra sẽ cho bạn biết. Sáng hôm sau khi phú ông tỉnh dậy thì người bạn nghèo đã đi rồi. Ông cũng lên đường đi về một hướng khác. Ít lâu sau người bạn nghèo gập nhiều khó khăn, có đêm đi ngủ mà bụng đói cồn cào, ông ta chỉ ao ước có một chút gì để đút vào bụng. Nhiều năm trôi qua, tình cờ 2 người bạn lại gập lại nhau. Phú ông bèn kể cho bạn biết mình đã làm gì đêm ấy. Người bạn nghèo ngạc nhiên, và khi rạch bâu áo ra ông ta mừng rỡ tìm thấy viên ngọc. Ông ta mang viên ngọc quý này trải qua bao ngày đói khổ và thất vọng. Chúng ta cũng vậy, không cần phải ước một điều gì vì điều ước đã được thực hiện. Viên ngọc chính là chân ngã đã có sẵn trong ta.

1974.- Bỏ đi thì không tốt.

Đạo Ngô Tông Trí sắp viên tịch bảo chúng đệ tử :
-Trong tâm tôi có một vật thường gây ra bệnh làm tôi không được thoải mái. Có người nào có thể trừ nó đi cho tôi không ?
Thạch Sương (đệ tử của Đạo Ngô) thủ tọa thưa :
-Tâm và vật trong tâm sư phụ đều không tốt, nhưng nếu trừ chúng đi thì cũng không tốt.
-Kiến giải của ông đã vượt quá người thường. Lành thay ! Lành thay !
(Tứ Lý Thiền)

Thiền tông nhận rằng vọng tưởng là không tốt, nhưng có ý tưởng trừ vọng tưởng thì ý niệm đó cũng là vọng tưởng nốt, bởi vì đối với Thiền tông thì thiện và ác là một. Đối diện với thiện hoặc ác tâm ta không động, cứ để tùy duyên thì mới được tự do chân chánh. Nếu thấy thiện thì mừng, thấy ác thì giận : đó không phải là cảnh giới thiền. Nhưng thấy thiện không mừng, thấy ác không giận cũng không phải là cảnh giới thiền. Cảnh giới thiền là phải vượt lên cả hai loại tình huống này.

1975.- Bất sinh bất diệt.

Vân Nham Đàm Thạnh có lần bị bệnh rất nghiêm trọng. Đạo Ngô Tông Trí đến thăm, hỏi :
-Nếu như lão đệ bỏ cái túi da thối này, về sau chúng ta sẽ gập nhau ở đâu ?
-Chúng ta sẽ gập nhau ở chỗ không sanh, không diệt.
-Câu đáp của lão đệ chưa được đầy đủ lắm, tại sao không nói chúng ta sẽ gập nhau tại nơi phi bất sanh, bất diệt ? Hơn nữa, chúng ta đâu cần gập nhau ?
(Tứ Lý Thiền)

Sản vật do vũ trụ sanh ra sẽ quay trở về vũ trụ. Ở hiện tượng giới thấy có quá trình sanh diệt, nhưng ở bản thân vũ trụ mà coi thì chỉ là một thể hai mặt. Đối với vũ trụ thì không có sanh diệt. 
(Xem thêm công án 234)

1976.- Siêu Phật, vượt tổ.

Có ông tăng hỏi Vân Môn Văn Yển :
-Xin hỏi thầy thế nào là cảnh giới siêu Phật, vượt tổ ?
-Bánh hồ.
(Tứ Lý Thiền)

Cảnh giới cao siêu nhất lại là cảnh giới đơn giản nhất, cảnh giới xa xôi nhất lại là cảnh giới gần ngay bên cạnh.
(Xem thêm công án 160)

1977.- Phật cũng là bụi.

Có ông tăng hỏi Vân Môn Văn Yển :
-Con đang quét bụi bỗng gập Phật thì phải làm sao ?
-Thì ông coi Phật cũng là bụi, phải quét đi.
(Tứ Lý Thiền)

Bụi chỉ cho phiền não, đang quét bụi là chỉ đang tu hành. Kinh Kim Cương nói : Nhược dĩ sắc kiến ngã, dĩ âm thanh cầu ngã, thị nhân hành tà đạo, bất năng kiến Như Lai. Khi ông đang ở giai đoạn “kiến” là có một loại nhận thức nào đó thì theo Thiền tông tất cả đều là bụi, là phiền não, là cái thấy điên đảo phải quét đi hết. (Xem thêm công án 1247)

1978.- Nhất đại tạng giáo.

Một hôm đại chúng đều đi phổ thỉnh kiếm củi. Vân Môn Văn Yển giơ 1 thanh củi lên rồi ném xuống đất, bảo :
-Toàn bộ kinh Phật chỉ là nói đạo lý này !
(Tứ Lý Thiền)

Toàn bộ giáo điển, sách vở của tất cả các thư viện trên toàn thế giới nói về vấn đề gì ? Tất cả đều nói về con người. Dù nói trời nói đất thì cũng chỉ để chứng minh con người là thế nào.

1979.- Phật tánh của hòa thượng.

Có ông tăng hỏi Thành Đô Ứng Thiên :
-Ai cũng có Phật tánh, còn Phật tánh của hòa thượng thì thế nào ?
-Ông gọi cái gì là Phật tánh ?
-Vậy là hòa thượng không có Phật tánh ?
-Chính là vậy, tôi khoái quá.
(Tứ Lý Thiền)

Kinh Kim Cương nói Phật pháp tức phi Phật pháp thì mới là Phật pháp. Chân lý là để cho mọi người được tự do chứ không phải là để bó buộc mọi người.

1980.- Như mọt gập gỗ.

Quy Sơn Linh Hựu cùng Bách Trượng lên núi lao động. Bách Trượng hỏi :
-Ông có mang theo lửa không ?
-Dạ ! Có mang theo.
-Ông để ở đâu ?
Quy Sơn nhặt một thanh củi lên thổi phù phù vào đó, rồi đưa cho Bách Trượng. Bách Trượng bảo :
-Giống như mọt gập gỗ.
(Tứ Lý Thiền)

Những lời nói và cử chỉ của cặp tình nhân chỉ có họ mới hiểu, còn người ngoài thì vô phương.

1981.- Đã lâu không mưa.

Có ông tăng hỏi Vân Môn Văn Yển :
-Xin hỏi thiền sư thế nào là Ý tổ sư từ Tây sang ?
-Giống như trời khô ráo, đã lâu không mưa.
(Tứ Lý Thiền)

Đã lâu không mưa, cây cỏ đều khô héo. Chúng ta phải quét đi những tạp thảo, cành khô và ngay cả hoa còn tươi. Như vậy thì còn gì ? Phần lớn cho rằng cỏ độc bỏ đi là phải rồi, nhưng hoa tươi thì nên để lại. Nhưng theo Thiền tông nếu đã trừ thì phải trừ hết thì mới có thể thấy được khuôn mặt xưa nay. Cho nên đến cuối cùng Phật cũng phải trừ nốt.

1982.- Mặt trời chiếu sáng núi.

Có ông tăng hỏi Vân Môn Văn Yển :
-Thế nào là ý Tổ sư từ Tây sang ?
-Ông có thấy mặt trời chiếu sáng ngọn núi kia không ?
(Tứ Lý Thiền)

Vũ trụ vạn vật tồn tại một cách khách quan, chẳng vì những nhận thức chủ quan của chúng ta mà biến đổi. Mục đích của Thiền là từ nhận thức của chúng ta hoàn trả lại bản tướng của vũ trụ. Bản thân của vũ trụ không vì những nhận thức này mà thay đổi. Mặt trời chiếu sáng núi thật rành rọt, còn chưa đủ rõ sao, mà còn hỏi ?

1983.- Gia phong của Vân Môn.

Có ông tăng hỏi Vân Môn Văn Yển :
-Thế nào là gia phong của hòa thượng ?
-Nếu có vị tú tài nào đến thì ông báo cho tôi biết.
(Tứ Lý Thiền)

Để giải thích cho một người thế nào là hướng Nam thay vì dài dòng kể lể chúng ta chỉ cho người ấy hướng Bắc đối nghịch thì người ấy hiểu ngay. Vậy Vân Môn chỉ Nam hay chỉ Bắc ?
(Xem thêm công án 657)

1984.- Que cứt khô.

Có ông tăng hỏi Vân Môn Văn Yển :
-Phật là thế nào ?
-Que cứt khô.
(Tứ Lý Thiền)

Que cứt khô (dùng như giấy vệ sinh ngày nay) chắc chẳng ai thèm, do đó không khởi nên sự tranh chấp để chiếm hữu. Nếu có thể dùng cái tâm này để đối đãi với vạn vật thì đó chẳng phải là tâm Bồ Tát sao ? (Xem thêm công án 199)

1985.- Ngày nào cũng là ngày đẹp trời.

Vân Môn Văn Yển bảo đại chúng :
-Trước ngày 15 tôi không hỏi các ông, còn sau ngày 15 ai trả lời được ?
Mọi người không trả lời được, do đó Vân Môn tự đáp :
-Ngày nào cũng là ngày đẹp trời.
(Tứ Lý Thiền)

Chuyện lúc trước không ai có thể làm được, chuyện lúc sau cũng không ai có thể làm được, chuyện có thể làm được là chính lúc này. (Xem thêm công án 982)

1986.- Người không mắt.

Có người hỏi Đầu Tử Đại Đồng :
-Người không có mắt làm sao bước tới ?
-Ông ta đi khắp mười phương.
-Đã không có mắt làm sao đi khắp mười phương được ?
-Lại còn cần có mắt sao ?
(Tứ Lý Thiền)

Chân lý tuyệt đối phải dùng phương pháp tuyệt đối, dùng xe hơi không thể chu du khắp thái dương hệ.

1987.- Ông muốn bị tạt một chậu nước bẩn nữa sao ?

Đầu Tử Đại Đồng hỏi Thúy Vi Vô Học :
-Ý tổ sư từ Tây sang là sao ? Xin hòa thượng giảng cho hậu nhân.
Thúy Vi đang đi, dừng bước bất động. Đầu Tử nhắc lại :
-Xin hòa thượng nói cho con rõ.
-Chẳng lẽ tôi lại tạt cho ông một chậu nước bẩn nữa ?
Đầu Tử ngay đó lãnh ngộ, liền lạy tạ.
(Tứ Lý Thiền)

Ý tổ sư là rượu ngon, cũng là nước bẩn, là Thiền cơ thâm thúy cũng là vô vị bình thường. Vì vậy có vị thiền sư đã nói tổ sư từ Tây sang chẳng có ý gì cả, nhưng lãnh hội được ý này rất khó vậy.

1988.- Tượng Phật chưa đúc thành.

Có ông tăng hỏi Đầu Tử Đại Đồng :
-Khi tượng Phật chưa đúc thành, tượng Phật ở đâu ?
-Ông đừng làm gì cả.
(Tứ Lý Thiền)

Ý ông tăng là khi đang tu hành thì tự tánh ở đâu ? Đầu Tử bảo không làm gì cả, tự tánh chính ở nơi đó.

1989.- Trời tối quá.

Đức Sơn tham phỏng Long Đàm tới khuya. Long Đàm dục Đức Sơn đi về, Đức Sơn bước ra thấy trời tối bèn quay lại thưa :
-Trời tối quá !
Long Đàm thắp đèn đưa cho Đức Sơn, Đức Sơn vừa giơ tay nhận, Long Đàm bèn thổi đèn tắt ngóm. Đức Sơn hoát nhiên đại ngộ.
(Tứ Lý Thiền)

Trong sinh hoạt hàng ngày có thể từ những sự việc bình thường mà có thể thân thiết lãnh hội thiền ý, thì sự lãnh hội này còn thật hơn là do sự suy luận. Cũng như người chỉ học lý thuyết bơi lội chưa chắc đã dám xuống sông bơi lội như những đứa trẻ nhà quê bơi lội chỉ nhờ kinh nghiệm.

1990.- Phương tiện của cổ nhân.

Văn Ích thiền sư được tăng tục suy cử làm phương trượng Cửu Giang Sùng Thọ Viện. Khi khai đường thuyết pháp, Thủ tọa thưa :
-Tăng, tục mọi người đều đến cả rồi, thỉnh phương trượng thuyết pháp cho đại chúng.
Văn Ích đứng dậy im lặng hồi lâu :
-Đại chúng đã tụ tập nơi đây, tôi không thể không nói vài lời diễn thị phương tiện truyền giáo của lịch đại chư tổ sư, đại chúng hãy lưu tâm.
Nói rồi rời khỏi pháp đường.
(Tứ Lý Thiền)

Vạn sự, vạn vật đều hàm chứa ảo bí của vũ trụ. Ngôn ngữ chỉ là phương tiện để truyền thông của con người. Sự vật có thể đi vào ngôn ngữ, nhưng ngôn ngữ không tiến vào được sự vật.

1991.- Một giọt nước Tào Khê

Một hôm Pháp Nhãn thượng đường thuyết pháp, có một ông tăng bước ra hỏi:
-Xin hỏi hòa thượng thế nào là một giọt nuớc Tào Khê?
(Hòa thượng có thể dùng một tỷ dụ đơn giản mà diễn tả toàn bộ chân lý của phật pháp không?)
-Là một giọt nước Tào Khê!
Ông tăng không hiểu thối lui, Đức Thiệu đang ngồi ở đấy bỗng nhiên đại ngộ.
(Tứ Lý Thiền)

Cổ triết có nói một giọt nước phản ánh cả Thái Dương. Câu nói này và tắc công án trên là dị khúc đồng công. Chỗ bất đồng là câu nói trên khiến người ta có thể dùng trí mà lý giải nhưng ở thiền tông thì phải dùng tất cả tinh thần và sinh mạng để lãnh hội. Đây là phương pháp giáo dục của Pháp Nhãn Tông, tại cùng một câu nói lật qua lật lại tìm ra cái ảo diệu vô cùng.
(xem thêm công án 672)

1992.- Núi Tu Di

Có ông tăng hỏi Vân Môn Văn Yển:
-Khi tu hành đạt tới cảnh giới không khởi một niệm thì có sai không ?
-Núi Tu Di. (sai, lớn như núi Tu Di).
(Tứ Lý Thiền)

Thiền tông cho rằng không khởi một niệm là đại bệnh. Bình thường người đang bị phiền não thì cần được giải thoát, nhưng người cứ trú ở trong cảnh thanh tịnh thiếu động lực hướng thượng. Phiền não và trí tuệ không thể phân ra. Không khởi một niệm là tuyệt duyên phiền não nhưng đồng thời cũng tuyệt duyên trí tuệ, đánh mất trách nhiệm đối với thế giới, tâm như gỗ đá thì có ích lợi gì?

1993.- Dùng lưỡi kiếm mà giải quyết.

Ngưỡng Sơn Huệ Tịch đang nằm nghỉ trên thiền sàng, một ông tăng hỏi:
-Pháp thân có thể lý giải những lời Phật nói hay không?
-Câu hỏi này của ông tôi không trả lời được, nhưng có một người có thể trả lời được.
-Người ấy ở đâu?
Ngưỡng Sơn lấy cái gối đầu đưa ra trước mặt ông tăng. Quy Sơn (sư phụ của Ngưỡng Sơn) nghe được chuyện này, bảo:
-Gã tiểu quỷ Huệ Tịch này đã dùng gươm báu mà biện sự.
(Tứ Lý Thiền)

Vạn sự, vạn vật đều hàm chứa ảo bí của vũ trụ. Ngôn ngữ chỉ là phương tiện để truyền thông của con người. Sự vật có thể đi vào ngôn ngữ, nhưng ngôn ngữ không tiến vào được sự vật

1994.- Huyền Sa cứu hỏa. 

Có một lần Tuyết Phong Nghĩa Tồn ở tăng đường đóng chặt cửa trước và cửa sau. Sau đó kêu lên :
-Cứu hỏa ! Cứu hỏa ! Mau lại cứu hỏa !
Chư tăng không biết phải làm sao. Cửa lại đóng không làm sao vào được. Lúc đó Huyền Sa Sư Bị bèn ném qua cửa sổ một thanh củi. Tuyết Phong mở cửa đi ra.
(Tứ Lý Thiền)

Đây là một màn kịch do Tuyết Phong độc diễn. Đóng cửa là chỉ tinh thần không ra ngoài, đốt lửa là chỉ sự quang minh của tinh thần. Kêu cứu hỏa là để khảo nghiệm đại chúng. Huyền Sa thêm củi vào lửa nên về sau được Tuyết Phong truyền y bát.
(Xem thêm công án 1007)

1995.- Chặt giun thành hai mảnh.

Thời mạt Đường có ông tăng hỏi Diên Khánh Pháp Đoan :
-Một con giun bị chặt thành hai, cả hai đầu đều ngọ nguậy, không biết Phật tánh ở đầu nào ?
Diên Khánh dang hai tay ra.
(Tứ Lý Thiền)

Diên Khánh không nói mà nói. Ý ông là 2 tay tôi đang vẫy, Phật tánh ở tay phải hay ở tay trái, hay ở giữa ? Đây là một công án rất khéo. Về sau Động Sơn xem đoạn công án này nói :
-Ông tăng đặt câu hỏi không biết ở đầu nào của con giun ?
(Xem thêm các công án 1054 và 1242)

1996.- Ẩn thân ở sao Bắc Đẩu.

Có ông tăng hỏi Vân Môn Văn Yển :
-Xin hỏi thầy làm sao có thể dùng lời mà diễn tả pháp thân ?
-Ông hãy ẩn thân ở sao Bắc Đẩu.
(Tứ Lý Thiền)

Pháp thân là cảnh giới tối cao của Phật giáo, cũng gọi là Niết Bàn, là trở về với bản nguyên của vũ trụ. Ông là vũ trụ, vũ trụ là ông, ông có thể diễn tả ra không ? Câu đáp của Vân Môn là dùng cách phản diện, ông có thể trốn ở sao Bắc Đẩu chứ ? Chắc là không rồi !

1997.- Không có pháp nào cả.

Tuyết Phong Nghĩa Tồn hỏi Đức Sơn Tuyên Giám :
-Lịch đại tổ sư truyền vô thượng Phật pháp, không biết con có tư cách học không ?
Đức Sơn nện cho ông một gậy :
-Ông nói cái gì ?
-Con vẫn chưa hiểu !
Ngày hôm sau Tuyết Phong lập lại câu hỏi. Đức Sơn nói :
-Thiền tông không dùng lời, thật không có một pháp nào truyền cho người.
Tuyết Phong có chút lãnh ngộ.
(Tứ Lý Thiền)

Chữ “không” của Phật giáo có thể dùng lý luận mà hiểu được, nhưng khế hợp nó với sinh hoạt hàng ngày thì rất khó. Đức Sơn dùng gậy đánh là có mục đích gì ? Là để trừ đi những lý luận và giáo điều đầy trong óc Tuyết Phong khiến Tuyết Phong không hiểu được chân lý trong kinh Phật không phải ở bên ngoài, cũng không phải ở trong kinh mà là ở chính trong tâm mình.

1998.- Phật giới dùng làm gì ?

Dược Sơn hỏi Cao sa di :
-Ông định đi đâu ?
-Con định đi thọ giới.
-Thọ giới để làm gì ?
-Để miễn sanh tử.
-Có người không thọ giới, cũng không có sanh tử để miễn, ông có biết không ?
-Nếu đã đạt tới cảnh giới này thì giới của Phật còn dùng làm gì ?
Dược Sơn bảo đại đệ tử Đạo Ngộ :
-Chớ coi thường chú sa di thọt này, chú ta rất có khí chất.
(Tứ Lý Thiền)

Giới luật chỉ là phương tiện không phải là mục đích. Người tu hành tới một thành quả nào đó sẽ có những hành vi do nội tại chứ không phải do ngoại tại bắt buộc. Trong xã hội có nhiều quy luật phải giữ. Có người đối với những quy luật này thấy là mất tự do, có người lại cho là tự do. Vậy đạo lý ở đâu ?

1999.- Dong chiếc thuyền nhẹ tới Dương Châu.

Có ông tăng hỏi Tuyết Phong Nghĩa Tồn :
-Xin hỏi thiền sư khi tu hành đạt tới cảnh giới an tĩnh, không khởi một tạp niệm nào thì đó là đúng hay là sai ?
-Đó là bệnh.
-Nếu chuyển cảnh thì sao ?
-Nếu là thế thì như lên một chiếc thuyền nhẹ, theo dòng tới Dương Châu, có thể ngắm cảnh đẹp hai bên bờ sông một cách thích thú.
(Tứ Lý Thiền)

An tĩnh là cảnh giới mà mọi người muốn đạt được. An tĩnh là một phương diện, động cũng là một phương diện. Phải đạt tới cảnh giới động mà không động, tĩnh mà không tĩnh. Trong động có tĩnh, trong tĩnh có động thì mới biết thế nào là Thiền.
(Xem thêm công án 1992)

2000.- Tuyết Phong sàng gạo.

Tuyết Phong Nghĩa Tồn khi tham học với Động Sơn Lương Giới làm phạn đầu. Có một lần đang sàng gạo. Động Sơn hỏi :
-Ông sàng gạo bỏ cát hay sàng cát bỏ gạo ?
-Gạo và cát đều bỏ !
(Tứ Lý Thiền)

Thiền tông có câu “Lâm cơ chẳng nhượng thầy”, trong thiền cảnh thầy trò đều bình đẳng. Trong đối thoại của họ người tuốt kiếm kẻ trương cung không ai nhường ai. Đãi gạo bỏ cát hay đãi cát bỏ gạo ? Gạo là vật có ích có thể ăn, cát thì không. Nhưng Tuyết Phong nói gạo và cát đều bỏ, vật có ích và vô ích đều không bó buộc được ông. Ông đã tới cảnh giới hữu dụng và vô dụng là một thể, là cái mà Thiền tông gọi là diệu dụng.
(Xem thêm công án 624)

2001.- Hôm nay mùng ba.

Vân Ưng Đạo Cư sắp viên tịch, hỏi thị giả :
-Hôm nay là mùng mấy ?
-Dạ ! Mùng ba.
-Ba mươi năm sau ông cũng nên nói như vậy !
Rứt lời liền viên tịch.
(Tứ Lý Thiền)

2 cộng 2 là 4, tôi ngắm hoa, nghe nhạc rất là tự nhiên không kèm lẫn một tạp niệm nào. Đó là cái mà Thiền tông gọi là tâm bình thường. Ông phải gìn giữ cái tâm này không thêm mắm giặm muối gì cả. Vân Cư lúc sắp mất cũng không quên chỉ điểm cảnh giới này cho thị giả. Không cần biết thị giả có hiểu không, điều cần thiết là ông có hiểu không ?

2002.- Tài khéo của Tào Sơn.

Một ông tăng tới Tào Sơn Bản Tịch tham học, ông thưa :
-Con có đem một khối ngọc tới, thỉnh thầy điêu khắc.
-Tôi không khắc.
-Vì sao thầy không khắc ?
-Để biểu thị tài năng tuyệt vời của tôi .
(Tứ Lý Thiền)

Giáo dục cao minh không phải là dạy sao cho trò hiểu mà là làm sao cho trò tự tìm hiểu. Muốn no bụng thì tự mình phải ăn, bụng của thầy không giúp gì được cả.

2003.- Sanh tử tới.

Có ông tăng hỏi Vân Môn Văn Yển :
-Khi sanh tử tới, làm sao để tránh khỏi ?
Vân Môn dang hai tay ra :
-Ông mang sanh tử ra trao cho tôi.
(Tứ Lý Thiền)

Người học Phật là để giải thoát sanh tử đạt tới tự do. Nhưng cái tự do này làm sao có thể đạt được ? Giải thoát sanh tử không phải là đứng ngoài sanh tử mà là trong sanh tử đạt được giải thoát.

2004.- Giơ lên , hạ xuống.

Vân Môn Văn Yển hỏi một ông tăng :
-Cổ nhân đối với ông tăng mới đến, giơ phất tử lên rồi hạ phất tử xuống là có ý gì ?
-Khi giơ lên ý tưởng rõ ràng, khi hạ xuống ý tưởng cũng rõ ràng.
-Đúng thế ! Đúng thế !
(Tứ Lý Thiền)

Công án này là thiền cơ rất bình thường, nhưng hàm ý sâu sa. Thiền tông nhận rằng giơ phất tử lên, hạ phất tử xuống vốn không có ý tưởng gì, nhưng mỗi cử động là để khảo hạch xem học nhân phản ứng thế nào (hoặc suy nghĩ, hoặc tảng lờ v .v .). Nếu có phản ứng thì ông đã qua được cửa rồi.

2005.- Cao tăng ở đâu ?

Bùi Hưu trỏ bức tranh treo trên tường hỏi Hoàng Bá :
-Hình ở đây còn cao tăng ở đâu ?
Hoàng Bá gọi :
-Bùi Hưu.
-Dạ !
-Ông ở đâu ?
Bùi Hưu do đó có chỗ ngộ.
(Tứ Lý Thiền)

Đây là một công án rất đặc sắc, nó đề thị cho chúng ta mối quan hệ giữa cái “ngã vật chất” và cái “ngã tinh thần”. Trang Tử có nói :”Trong ngũ tạng, lục phủ, xương thịt, ai là chủ nhân ? Nói lên một bậc :”Ai là chủ nhân của tinh thần?” Chúng ta trong sinh hoạt hàng ngày mọi cử động đều không lìa “ngã”, nhưng mấy ai đã hiểu rõ cái “ngã” này ? Hoàng Bá gọi tên Bùi Hưu khiến chân ngã của Bùi Hưu từ trăm ngàn cái ngã mà nhẩy ra. Sự thể hội này rất linh động, trực tiếp, mãnh liệt dùng lý luận khó mà đạt được.

2006.- Đại dụng hiện tiền.

Vân Môn Văn Yển trong một pháp hội bảo đại chúng :
-Khi đại dụng hiện tiền thì không có vết tích.
(Tứ Lý Thiền)

Chỉ có vô không có tánh chất cố định, pháp tắc, quy luật mới có thể biểu hiện pháp tắc, quy luật của mọi hiện tượng trong vũ trụ. Lão Tử nói: Vạn vật trong trời đất sinh ra ở Hữu, Hữu sinh ra ở Vô. Thích Ca Mâu Ni thì nói :Pháp vốn là pháp không pháp. Đều là chỉ đạo lý này. Nếu có một pháp tắc, quy luật có thể tìm ra được thì đó là cục bộ, giới hạn, không phải là đại dụng của vũ trụ.

2007.- Chốt tre.

Thù Du là đệ tử của Nam Tuyền Phổ Nguyện, một lần khai đường thuyết pháp giơ một cái chốt tre lên hỏi đại chúng :
-Có ai trong các ông có thể đóng cái chốt tre này vào hư không chăng ?
Một ông tăng bước ra thưa :
-Hư không cũng là cái chốt tre.
(Tứ Lý Thiền)

Tư tưởng con người là hư không, nếu không làm sao dung nạp được vạn sự, vạn vật chứ ? Tư tưởng là chốt tre nếu không làm sao có thể vào vạn vật ? Nhưng tư tưởng cũng là một con dao có thể giải phẫu vạn vật.

2008.- Một câu của Dược Sơn.

Dược Sơn Duy Nghiễm có một lần thượng đường bảo đại chúng :
-Tôi có một bí quyết thành Phật chưa bảo cho ai biết.
Đạo Ngô Tòng Trí bước ra :
-Sau đó đã nói rồi.
Một ông tăng hỏi :
-Bí quyết của Dược Sơn làm sao nói ?
-Tôi không dùng ngôn ngữ để nói cho ông nghe.
Đạo Ngô hỏi :
-Sư phụ đã chẳng dùng ngôn ngữ nói ra rồi đó sao ?
(Tứ Lý Thiền)

Nói là dùng lời, không nói là không dùng lời. Có khi chúng ta nghe lời nói thuyết minh mà hiểu đạo lý, có khi chúng ta không nghe lời nói mà cũng hiểu đạo lý. Sự hiện diện của vạn sự, vạn vật chẳng là đang thuyết minh cho chúng ta sự tồn tại của chúng sao ?

2009.- Mười phương thế giới là tâm ông.

Có ông tăng hỏi Trường Sa Cảnh Sầm :
-Tâm con như thế nào ?
-Tâm ông là mười phương thế giới.
-Nếu tâm con rộng lớn như thế thì thân con ở đâu ?
-Ở nơi thân ông ở.
(Tứ Lý Thiền)

Chúng ta nhận thức thế giới vật chất, đồng thời cũng nhận thức thế giới tinh thần. Có khi chúng ta thấy vật chất là tinh thần, có khi thấy tinh thần là vật chất. Nhưng đây chỉ là sự dỡn chơi của nhận thức. Chúng ta có khả năng thực sự chuyển vật chất thành tinh thần hoặc ngược lại không ? Thiền tông nhận định rằng có thể.

2010.- Phật pháp của Triệu Châu.

Triệu Châu Tòng Thẩm có một lần khai đường thuyết pháp :
-Phật pháp nơi đây nói khó nhưng kỳ thật là dễ, nói dễ nhưng kỳ thật là khó. Ở nơi khác khó thấy nhưng dễ biết. Ở nơi lão tăng thì dễ thấy nhưng khó biết. Nếu các ông hiểu đạo lý này thì người thiên hạ không ai có thể làm khó các ông.
(Tứ Lý Thiền)

Chuyện đời có khi biết dễ làm khó, có khi biết khó làm dễ. Có lúc biết trước làm sau, có khi làm trước biết sau. Tất cả đều tùy người, tùy sự. Biết và làm vốn là một, không thể phân ra khó dễ, trước sau. Cảnh giới Thiền là từ trong sự nhận thức những hiện tượng này mà vượt lên. 

2011.- Gương đúc thành tượng.

Có ông tăng hỏi Hoài Nhượng :
-Nếu như lấy gương đồng để đúc tượng Phật, tác dụng soi chiếu của gương đi đâu ?
Hoài Nhượng hỏi ngược lại :
-Vậy chớ tướng mạo của ông lúc nhỏ nay đâu ?
-Tại sao gương biến thành tượng rồi lại mất đi tánh soi chiếu ?
-Tuy không là gương nữa nhưng vạn vật có dạng thức nào là dạng thức đó không che mắt nó được đâu.
(Tứ Lý Thiền)

Người nhận thức được vạn vật như chính nó mới tự mình trở về gốc được, còn người tinh thần bị nội dung của tinh thần nhiễu loạn thì làm sao phát huy được tiềm năng ?

2012.- Mài ngói thành gương.

Hoài Nhượng hỏi Mã Tổ :
-Mài ngói không thành gương, ông ngồi Thiền lại thành Phật sao ?
(Tứ Lý Thiền) 

Mài ngói không thể làm thành gương, đó là chân lý. Phương pháp và mục đích phải ở trong cùng một hệ thống nếu không sẽ tạo ra hỗn loạn như không thể ăn sỏi đá cho no bụng được. Khi có một mục đích phải phấn đấu, các ông có kiểm tra kỹ lưỡng phương pháp thi hành không ?

2013.- Dỗ con nít khỏi khóc.

Có một ông tăng hỏi Mã Tổ :
-Hòa thượng vì sao nói tâm của phàm nhân tức là Phật ?
-Để dỗ con nít khỏi khóc.
-Khi trẻ không khóc nữa thì sao ?
-Vậy thì đỡ phải phí công lo chuyện tâm và Phật làm gì.
-Ngoài hai phương pháp trên, lão hòa thượng còn gì chỉ dạy ?
-Tôi sẽ bảo : Đừng để cho một sự việc gì bó buộc được mình.
-Khi gập được một người như thế, hòa thượng bảo họ điều gì ?
-Bảo họ trực tiếp thể nghiệm đại đạo.
(Tứ Lý Thiền)

Hoàng Bá nói tức tâm tức Phật, giống như trên đầu lại lắp thêm một đầu. Phi tâm phi Phật giống như không có giây thừng mà cũng tự trói mình. Không phải là tâm, không phải là vật giống như rửa đất trong nước bùn.
Một người đi ngoài nắng kinh ngạc chỉ bóng mình hỏi mọi người :
-Đây là bóng của ai ?
Khi mây che mặt trời ông lại khóc :
-Sao tôi lại không có bóng ?

2014.- Đức Sơn thượng đường.

Đức Sơn Tuyên Giám thượng đường bảo đại chúng :
-Các ông nên biết phàm chuyện gì không liên quan đến mình thì chớ tham cầu làm chi, dù có nắm giữ trong tay thì đó cũng không phải là vật các ông muốn có. Nghe lời tôi hãy bỏ nó xuống, cũng đừng lưu giữ trong tâm. Dần dần tâm sẽ hư mà linh, không mà diệu.
(Tứ Lý Thiền)

Việc đời quá nhiều, đầu óc các ông cả ngày bị phiền nhiễu làm sao có thể hư linh và không diệu được ? Hãy để tâm các ông an tĩnh.

2015.- Một ngón tay thiền.

Đời mạt Đường, Câu Chi hòa thượng trú ở một am cỏ ở Kim Hoa Sơn để tu hành. Một hôm có một vị ni cô đến thăm, đầu đội nón tre, tay cầm thiền trượng, nhiễu quanh thiền sàng ba vòng, hỏi :
-Nếu thầy nói có đạo lý tôi sẽ ngả nón.
Cô nhắc lại 3 lần mà Câu Chi cũng không trả lời được bèn bỏ đi. Câu Chi rất mắc cỡ. Không lâu có hòa thượng Thiên Long tới, sư bèn thuật lại chuyện trên. Thiên Long giơ một ngón tay lên, Câu Chi tức khắc khai ngộ.
(Tứ Lý Thiền)

Ni cô nhiễu quanh thiền sàng 3 vòng là có ý gì ? Kỳ thực rất đơn giản chỉ là cô muốn nói :”Tôi có thể đi, tôi có thể dừng, có thể nói”. Nhưng cái “có thể” này là cái gì và “tôi” lại là cái gì ? Nếu tôi đến đứng trước mặt một người và hỏi : Đây là ý gì ? Người đó không bảo tôi mắc bệnh điên mới là chuyện lạ. Các vị thiền sư thích mắc bệnh thần kinh này lại cũng thích hướng dẫn cho người ta mắc bệnh. Thiên Long giơ một ngón tay lên là đối chứng cho thuốc, lấy không đối không. Các ông nói coi một ngón tay này có ảo bí gì ? Không có. Chính vì thế nên mới trả lời được vấn đề không có vấn đề nêu ra, nhưng ở đây nó bao hàm ý tưởng : Tôi có thể giơ ngón tay lên cũng có thể rút ngón tay lại, tôi có thể thế này, tôi có thể thế kia v . v.. Các độc giả hãy ngẫm cho kỹ. (Xem thêm công án 1078)

2016.- Đường rêu.

Có ông tăng hỏi Tâm Bình Nghĩa Trung :
-Trong tông môn còn có đường nào dễ học lại thông đạt không ?
-Có, nhưng đường này đầy rêu, trơn lắm !
-Thầy nhắm coi con có thể đi được đường trơn đó hay không ?
-Đừng dụng tâm, hãy xét mình cho kỹ đã !
(Tứ Lý Thiền)

Thiền có thể học, cũng không thể học. Học có thể đạt tới cảnh giới thiền, không học cũng có thể đạt tới cảnh giới thiền. Cái học này là bỏ xuống mọi tư duy, không học là chối bỏ mọi tư duy. Cảnh giới thiền luôn luôn tại trước mặt các ông. Bất luận ông đứng ở lập trường nào, nếu ông muốn nắm bắt nó điều trước hết là phải quên nó.

2017.- Chỗ quan trọng.

Có ông tăng hỏi Tuyết Phong Nghĩa Tồn :
-Xin thầy chỉ cho con chỗ quan trọng nhất để tu hành.
-Là cái gì ?
Ông tăng ngay đó đại ngộ.
(Tứ Lý Thiền)

“Là cái gì ?” Câu hỏi này xé trời, xé đất mà tới, không dựa vào cái gì, cũng không bao hàm nội dung gì khiến người ta có thể trả lời được. Nhưng trong lúc không sinh ra nội dung gì lại khế hợp với Thiền cảnh, cái gì cũng không có, cái gì cũng có.

2018.- Chỗ có trùng độc.

Có ông tăng hỏi Tào Sơn Bản Tịch :
-Một ngày 12 thời con làm sao bảo nhiệm ngộ cảnh ?
-Giống như ông đi qua một nơi có trùng độc, ông không được để dính một giọt nước nào vào mình, nếu không sẽ bị nguy hiểm đến tính mạng.
(Tứ Lý Thiền)

Đối với người không giữ giới thì giới luật là bó buộc, nhưng đối với người giữ giới thì lại là tự do. Vấn đề là ở chỗ ông biết trùng độc là cái gì ?

2019.- Thủ cấp Đức Sơn.

Long Nha Cư Độn khi đến tham học với Đức Sơn Tuyên Giám hỏi :
-Nếu như con dùng Mạc Tà bảo kiếm chém sắt như bùn để lấy đầu sư phụ thì sư phụ tính sao ?
Đức Sơn lại gần, vươn cổ lên :
-Vậy ông ra tay đi !
-Đầu thầy đã lăn lóc trên đất rồi !
Đức Sơn ha hả cười lớn.
Về sau Long Nha lại đến Đoan Châu Động Sơn tham học, kể lại câu chuyện trên cho Động Sơn nghe. Động Sơn hỏi :
-Sau đó lão Đức Sơn có nói gì thêm không?
-Không nói gì ?
Động Sơn nghiêm trang bảo Long Nha :
-Không cần biết Đức Sơn có nói gì, ông hãy mang thủ cấp Đức Sơn ra cho tôi coi !
Long Nha lúc đó tỉnh ngộ, hiểu được dụng ý của Đức Sơn và Động Sơn bèn hướng Động Sơn cảm tạ.
(Tứ Lý Thiền)

Bên Đông mặt trời mọc, bên Tây trời mưa. Đạo không kể mưa hay tạnh. Các thiền sư có nhiều cử động vượt lên thường tình là để thứ nhất diễn tả cảnh giới mình đã đạt được, thứ hai là để tiếp dẫn người chưa vào được cửa Thiền. Phương pháp giáo dục của Thiền tông khác với phương pháp giáo dục của xã hội. Trong mỗi công án đều hiển thị loại trí tuệ này.
(Xem thêm công án 1094)

2020.- Đầu con mèo chết.

Có ông tăng hỏi Tào Sơn :
-Trên thế giới này, cái gì là quý nhất ?
-Đầu con mèo chết.
-Tại sao ?
-Vì không có ai cho giá.
(Tứ Lý Thiền)

Sự vật quý hay tiện là do con người đánh giá hữu dụng hay vô dụng. Nhưng có khi vô dụng lại hữu dụng tỷ như không khí không có giá nhưng thiếu nó có được không ?(Học Thành Cư Sĩ) 
Đối với người đời, giá trị của một vật càng hiếm càng quý, càng có nhiều công dụng càng quý, thân phận càng cao càng quý. Theo quan điểm của Phật giáo thì ngoài thân tam bảo là quý (Phật, Pháp, Tăng) còn nội tâm thì lấy trí tuệ kiến Phật tánh là quý. Câu hỏi của ông tăng không thể trả lời thẳng được, chỉ có thể đi vòng vo. Chẳng hạn nếu trả lời là kiến Phật tánh thì câu trả lời này quá trừu tượng. Câu đáp phải cụ thể, bình thường, hiện thực mới khiến người nghe hiểu được. Có thể là Tào Sơn vừa thấy hoặc nghe nói một con mèo chết nên thuận mồm nói “đầu con mèo chết là quý nhất”. Đối với một số người nếu nói đến đầu thì đầu heo, đầu bò, đầu dê còn quý hơn. Đầu con mèo chết làm sao lại quý nhất thiên hạ ? Câu đáp của Tào Sơn rất hay. Hễ có tính toán, đánh giá đều là có giá, đều hữu hạn, so sánh, không phải là quý nhất. Cái quý nhất không thể phán đoán để đánh giá. Người trí có thể biến rác rưởi thành vàng, kẻ ngu có gia sản trăm vạn nếu không biết xử dụng sẽ ôm vàng mà chết đói. Xin hỏi cái gì quý nhất ? Câu đáp của Tào Sơn là câu đáp của người trí : tiền tài không quý, trí tuệ mới quý. Cái làm cho các ông phiền não, chướng ngại là rác rưởi, chỉ có trí tuệ vĩnh viễn dùng không hết mới là quý (Thánh Nghiêm)
(Xem thêm công án 989)

2021.- Tôi không hiểu Phật pháp.

Đạo Ngộ hỏi Thạch Đầu Hi Thiên :
-Xin hỏi hòa thượng ý chỉ Tào Khê người nào nhận được ?
-Người hiểu Phật pháp nhận được.
-Hòa thượng có nhận được không ?
-Tôi không nhận được.
-Vì sao thầy không nhận được ?
-Vì tôi không hiểu Phật pháp.
(Tứ Lý Thiền)

Người qua sông rồi không cần phải vác thuyền trên lưng mà đi. Người đã thành công rồi không nên ngủ trên thành tích dĩ vãng. Thế giới vô cùng, tinh thần cũng vô cùng. Chúng ta hà tất lấy tinh thần làm sợi dây bó buộc lấy mình. (Học Thành cư sĩ)
Dùng văn tự, ngôn ngữ để giải thích Phật lý cũng giống như người mù sờ voi không đạt được yếu lãnh. Không thiếu người vì đọc rất nhiều kinh điển, luận điển hiểu rất nhiều danh từ Phật học, biết rất nhiều điển cố Phật giáo, liễu giải các tông phái Phật giáo, kỳ thật đó là Phật học không phải là Phật pháp. Cũng có một số người hiểu được làm sao làm một giáo đồ Phật giáo, làm sao làm một người xuất gia, làm sao tụng kinh, lễ Phật, niệm Phật, trì chú, ngồi thiền cho là mình hiểu rõ Phật pháp. Sự thực đó chỉ là nghi thức Phật giáo. Biểu tượng không phải là Phật pháp. Người nào được ý chỉ Tào Khê là hỏi ngộ cảnh của Lục tổ Huệ Năng ai có thể hiểu ? Thạch Đầu Hi thiên nói “Tôi không được, tôi không hiểu Phật pháp”. Đoạn đối thoại này cho chúng ta biết một số tin tức. Đệ tử Đạo Ngộ nhận rằng Phật pháp là do tổ tổ tương truyền, Bồ Đề Đạt Ma đem Phật pháp từ Ấn Độ tới, truyền tới Lục tổ rồi từ đó truyền tới Thạch Đầu. Quan niệm này hoàn toàn sai lầm. Bồ Đề Đạt Ma chưa tới Trung Quốc, Trung Quốc đã có Phật pháp. Bồ Đề Đạt Ma tới để bảo cho chúng ta biết việc này. Phật pháp đời đời truyền nhau, không phải là có một vật gì để truyền, mà là biết mỗi người trong tâm đã sẵn có. Người không hiểu Phật pháp tin rằng có một cái gọi là Phật pháp. Đối với người khai ngộ thì Phật pháp không thể hình dung, không thể nắm giữ, lý hội, nó ở khắp nơi, cũng không ở đâu cả, hình dạng nào cũng là nó, cũng không là nó. Thạch Đầu nói “Tôi không hiểu Phật pháp” là nói “Tôi không thể bảo cho ông biết Phật pháp là cái gì”. Nói cách khác trừ tâm ra, tất cả đều là Phật pháp. Nếu không để “ngã” xuống thì không phải là Phật pháp. Câu này là một câu song quan (có 2 nghĩa) thứ nhất Phật pháp không thể hình dung được, thứ nhì nếu có “ngã” thì không hiểu Phật pháp. Người đời mắt thấy, tai nghe, thân xúc không gì không là Phật pháp, không gì là Phật pháp. Không chấp trước là Phật pháp, chấp trước không phải là Phật pháp. (Thánh Nghiêm)
(Xem thêm công án 1300)

2022.- Nơi đây không có nô tỳ.

Thiên Hoàng Đạo Ngộ hỏi Thạch Đầu Hi Thiên :
-Lìa định tuệ, xin hỏi thầy có pháp nào chỉ người ?
-Ở đây, tôi không có nô tỳ thì lìa cái gì ?
(Công án 100)

Có một số người tôn sùng khách quan nhận định rằng chủ quan không công chính. Nhưng đứng ở lập trường của Thiền thì khi nói mình khách quan là đã bao hàm chủ quan trong đó rồi, do đó mà phải vượt lên cả khách quan và chủ quan. Định và Tuệ là khóa đề trọng yếu của Thiền, cũng là nội dung chủ yếu của ngộ cảnh. Trong định có tuệ, trong tuệ có định. Tâm không vì cảnh giới được mất, thành bại, thiện ác, xấu đẹp mà lay động gọi là Định. Tâm không vì chủ quan tốt xấu, giữ bỏ, yêu ghét, phân biệt mà xử lý hoàn cảnh gọi là Tuệ. 
Thiên Hoàng Đạo Ngộ hỏi sư phụ Thạch Đầu :
-Nếu không dùng công năng của Định, Tuệ, thầy còn gì để giảng cho đại chúng ? (Không dùng Định, không dùng Tuệ, tâm thầy còn tác dụng không ?)
Câu hỏi này lại đề ra nan đề : Giả như dùng Tuệ, dùng Định thì là ai dùng ? Nhất định là cái “ngã” chủ quan rồi. Khi ngã xuất hiện thì tâm phiền não tất cũng xuất hiện, như vậy không phải là Định, Tuệ nữa. Nhưng nếu lìa bỏ Định, Tuệ thì tâm cũng không có tác dụng. Thạch Đầu Hi Thiên đối với sự khiêu chiến này không hoang mang, dùng một tỷ dụ rất cao minh : “Tôi ở đây không có nô tỳ, không có gì để lìa bỏ”. Không có nô tỳ là không có chủ khách, không có một cảnh giới nào cả thì lìa bỏ cái gì ? Nếu nhận có Định, có Tuệ là còn chủ quan, còn chấp. Người chân chính giải thoát khi Định, Tuệ phát công năng không cho đó là Định, Tuệ, tự ngã trong tâm cũng không tồn tại.

2023.- Huyền Sa cứu hỏa.

Tuyết Phong khóa cửa trước và sau tăng đường, đốt lửa lên rồi kêu cứu :
-Cứu hỏa ! Cứu hỏa !
Chư tăng không biết phải làm sao, Huyền Sa bèn ném một thanh củi qua cửa sổ. Tuyết Phong mở cửa đi ra.
(Công án 100)

Câu chuyện này giống như là Tuyết Phong đóng kịch, đồ đệ Huyền Sa cũng hùa theo thầy. Sự thực, đây là sự biểu hiện thiền cơ, không phải là trò đùa của con nít. Tăng đường là chỗ ở của tăng chúng, có thể Tuyết Phong vì trời lạnh, đốt lửa sưởi ấm, cũng có thể là cố ý đốt lửa để khảo nghiệm đại chúng, xem có ai giải được nan đề. Huyền Sa không đem nước lại dập tắt lửa, mà lại ném vào một thanh củi là nói đã hiểu ý của sư phụ rồi, sư phụ cứ đốt nữa đi. Kết quả là Tuyết Phong vui vẻ mở cửa đi ra. Nghe tiếng kêu cứu hỏa, không mang nước lại mà lại cho thêm củi vào, thấy lửa không cứu nhỡ chết người thì sao ? Thế còn gọi là người tu hành nữa ư ? Chắc chắn là lúc đó Huyền Sa đã nhìn qua cửa sổ xem tình hình Tuyết Phong đốt lửa, biết đó không phải là tai nạn bị cháy mà là cháy giả, do đó cho thêm củi biểu thị tâm ấn tâm, tâm tâm tương ứng, đó là thiền cơ. Loại hành động này là để khảo nghiệm trí tuệ của đệ tử. Nếu như tâm không được an định thường vọng tưởng lung tung, gập phải cảnh đột phá sẽ kinh hoàng thất tán không thể quan sát cẩn thận mà thể hội. (Xem thêm công án 1007 và 1994)

2024.- Ba cân gai.

Có ông tăng hỏi Động Sơn Thủ Sơ :
-Xin hỏi hòa thượng : Phật là sao ?
-Ba cân gai.
(Tứ Lý Thiền)
Câu trả lời này cũng như các câu : que cứt khô, cây bách trước sân, thật khó nắm bắt. Thật ra trong cửa Thiền, nếu dùng tư duy để giải thích thì cũng giống như ẩn thân ở Bắc Đẩu (Nghĩa là không làm được.) Đối với loại công án này chỉ có thể ở chỗ không thể lãnh hội mà lãnh hội. Đó mới là thân thiết, thực tại. Ba cân gai ! Những người yêu thích lý luận đành phải từ bỏ lý luận thôi.

2025.- Tâm cảnh đều quên.

Có ông tăng hỏi Hương Lâm Trừng Viễn :
-Tâm cảnh đều quên là thế nào ?
-Giống như khi ông ngồi thiền mở to mắt mà ngủ.
(Tứ Lý Thiền)

Tâm cảnh đều quên là chỉ chủ thể và đối tượng đều trở thành không. Đây là cảnh giới trong quá trình tu tập, chưa phải là cứu cánh. Nếu coi đây là cứu cánh thì thật là nguy hiểm và đáng cười vì đây chưa phải là thật tướng của Phật pháp.

2026.- Lùa họ vào chuồng.

Có ông tăng hỏi Động Sơn Thủ Sơ (đệ tử trứ danh của Vân Môn Văn Yển) :
-Thầy là bậc tu hành cao thâm, nếu như các Bồ tát Văn Thù và Phổ Hiền đến thỉnh giáo thì thầy sẽ làm sao ?
-Tôi coi họ như trâu, lùa họ vào chuồng.
(Tứ Lý Thiền)

Thạch Đầu Hi Thiên có nói :”Thà là vĩnh viễn chịu trầm luân chứ không hướng chư thánh cầu giải thoát”.
Tinh thần của các thiền sư thật kinh người. Họ nhận rằng mục đích thành Phật, thành Tổ, giải thoát chỉ là tự tạo ra một cái cùm để tự cùm mình, cầu Phật, cầu Bồ Tát chỉ là vọng niệm, vọng tưởng. Để đối trị với những người này phải coi họ như trâu, không để chạy loạn, phải lấy dây thừng xỏ mũi, dắt về chuồng. (Xem thêm công án 1209)

2027.- Rùa là ba ba.

Có ông tăng hỏi Hương Lâm Trừng Viễn (đệ tử đắc ý của Vân Môn Văn Yển) :
-Thế nào là một ngọn đèn trong thất ?
-Ba người làm chứng con rùa là con ba ba.
(Tứ Lý Thiền)

Ba người họp lại thành một đảng, trong sinh hoạt có nhiều lời hoang đường, nhưng cứ được nhắc đi, nhắc lại mãi đã trở thành chân lý. Nếu không tự mình thể nghiệm, chỉ nghe người khác nói thì những gì có được chỉ là bựa răng, dớt dãi của người mà thôi.
(Xem thêm công án 789)

2028.- Danh hão.

Động Sơn Lương Giới năm 63 tuổi, sắp viên tịch bảo chư tăng :
-Tôi có chút danh hão ở đời, cũng có chút ảnh hưởng khiến tôi chẳng yên tâm. Trong các ông có ai có thể trừ cái danh hão này cho tôi không ?
Lúc đó có một chú tiểu bước ra thưa :
-Xin hỏi lão hòa thượng pháp hiệu là gì ?
Động Sơn rất bằng lòng :
-Cái danh hão của tôi đã trừ được rồi !
(Tứ Lý Thiền)

Vị thầy chân chính lúc nào cũng nghĩ đến chuyện giáo huấn đệ tử. Trước khi lìa đời Động Sơn cũng không quên hiện thân thuyết pháp, xả bỏ danh tiếng biểu thị ông đã đạt tới cảnh giới vô ngã. (Xem thêm công án 992)

2029.- Vạn vật sanh ra từ đâu ?

Có ông tăng hỏi Tào Sơn Bản Tịch :
-Vạn sự, vạn vật trên thế gian sanh ra từ đâu ?
-Từ tâm điên đảo, vọng tưởng, phân biệt.
-Nếu tâm con không điên đảo, vọng tưởng, phân biệt thì vạn sự, vạn vật còn tồn tại không ?
-Đương nhiên còn.
-Sự tồn tại ấy ở đâu ?
-Ông điên đảo vọng tưởng cái gì ?
(Tứ Lý Thiền)

Dùng mắt thịt, chỉ nhìn được thế giới hữu hạn. Khi mở rộng nhãn giới, thấy toàn bộ luật tiết của vũ trụ thì lúc đó tự thân ông mới cộng hưởng được với luật tiết của vũ trụ. Nhưng con rùa biển làm sao có thể miêu tả cảnh tượng biển Đông cho con ếch ngồi ở đáy giếng hiểu được ?

2030.- Tào Sơn nghe chuông.

Tào Sơn nghe tiếng chuông chùa ngân nga, bèn kêu lên :
-Ái chà ! Ái chà !
Lúc đó một ông tăng hỏi :
-Lão hòa thượng làm sao vậy ?
-Đánh vào tâm ta đau quá.
Ông tăng không nói được lời nào.
(Tứ Lý Thiền)

Rõ ràng tai nghe tiếng chuông, sao lại bảo tâm bị đánh đau. Khi thấy cảnh tượng ấy chỉ nhận rằng hiện tượng là hiện tượng, tôi là tôi, nên không biết rằng hiện tượng đó là hiện tượng của tôi, là nhận thức của tôi tham dự hiện tượng đó. Hiện tượng và nhận thức phải đồng bộ. Cổ Hy Lạp triết gia chẳng nói con người là thước đo vạn vật đó sao ?

2031.- Việc lớn sanh tử.

Vĩnh Gia Huyền Giác đến Tào Khê tham phỏng Lục tổ, nhiễu quanh thiền sàng 3 vòng, chống gậy đứng trước mặt Lục tổ. Lục tổ mắng ông thiếu lễ nghi. Ông thưa :
-Sanh tử là việc lớn, vô thường tới mau.
-Ông nắm lấy vô sanh thì còn gì là mau với chậm.
(Công án 100)
Ý của Huyền Giác là vì việc sanh tử quan trọng có thể tới bất cứ lúc nào, cho nên ông không có thời giờ để ý đến những lễ nghi tiểu tiết.
Việc lớn sanh tử có thể phân làm 5 tầng lớp :
1.-Đã sanh thì tất phải có tử. Đây là chân lý không thể chối cãi được. Tử vong luôn chờ chúng ta ở cuối đường. Nhiều người không hiểu lý này nên tham sống sợ chết.
2.-Tại sao phải sanh ? Tại sao phải tử ? Ý nghĩa của khoảng giữa sanh và tử là gì ? Nhiều người không hề tìm hiểu những vấn đề này chỉ sống chết như cây cỏ mơ hồ .
3.-Sanh từ đâu tới ? Chết đi về đâu ? Theo quan điểm của Phật giáo thì là do tiền nhất sanh chuyển qua. Nhưng tiền sanh là gì ? Không rõ ! Sanh mạng kết thúc rồi đi về đâu ? Không rõ ! Nếu nói theo Khổng Tử : “Chuyện sanh còn chưa biết, nói chi đến chuyện tử ?” thì vấn đề của tầng thứ 3 này cũng không đặt ra, chỉ lo làm tròn trách nhiệm, nghĩa vụ, giữ gìn luân lý đạo đức là được. Nhưng không phải ai cũng làm được điều này. Cho nên nhiều người khi chết rồi sẽ chịu khổ trong sanh mạng mới. Đời một người khốn khổ hay hạnh phúc không phải từ trên trời rớt xuống, mà là do nghiệp nhân mang tới. Nếu hiểu rõ những vấn đề của tầng thứ 3 này thì trong đời này có thể an thân, lập mạng, nỗ lực đối diện với hiện thực.
4.-Sanh và tử bị chi phối bởi luật nhân quả. Có nhiều người khi gập nghịch cảnh liền tự tử, nghĩ rằng chết là hết chuyện. Sự thực thì nợ kiếp này chưa trả thì kiếp sau cũng sẽ phải trả. Người hiểu đạo lý này tuân thủ luân lý, đạo đức, trách nhiệm, lúc chết không sợ hãi vì biết rằng công đức có thể mang theo.
5.-Sanh không sai, tử cũng tốt thôi. Quá khứ như thế nào ? Vị lai ra sao không cần phải để tâm tới. Sanh tử đều bỏ xuống hết. Đó mới là đại tự tại, đại giải thoát. Chỉ có bậc đại tu hành mới làm được điều này. Câu đáp của Lục tổ Huệ Năng có nghĩa là : “Nếu ông đã bỏ được sanh tử xuống rồi thì làm gì còn mau với chậm nữa”, tức là đã được giải thoát rồi.
(Xem thêm công án 367)

2032.- Ngoài ngàn dậm.

Có ông tăng hỏi Tuyết Phong Nghĩa Tồn :
-Làm sao mới có thể thân thiết, trực tiếp thấy bản lai diện mục của mình ?
-Đây là loại công phu có thể phóng bản lai diện mục của mình ra ngoài ngàn vạn dậm mà đồng thời nó vẫn ở trước mắt mình.
(Công án 100)

Bốn bể là nhà thì chân trời góc biển cũng là cố hương. Các thiền sư nhận định rằng mình cùng thiên địa vạn vật là một thể nên làm gì có sai biệt ở thời gian và không gian. Chúng ta sống trong không gian 3 chiều (ngang, dọc, sâu) hay 4 chiều (ngang, dọc, sâu và thời gian), nhưng các vị thiền sư có thể sống trong không gian có vô hạn chiều.

2033.- Một được, một mất.

Tăng chúng tham vấn Pháp Nhãn Văn Ích. Pháp Nhãn không nói một lời, tay chỉ bức rèm cửa. Có 2 ông tăng ra vén rèm cửa lên. Pháp Nhãn bảo :
-Một được, một mất.
(Công án 100)

Pháp Nhãn ngồi trong phòng đối chư tăng chỉ rèm cửa là ý gì ? Ông muốn đi ra ngoài ? Hay là phòng tối quá muốn vén rèm lên cho sáng ? Không ai biết. Hai ông tăng thấy động tác của Pháp Nhãn cùng đi vén rèm lên. Pháp Nhãn chỉ nói : “Một được, một mất”. Câu nói này có 2 tầng ý nghĩa :
1.-Từ thường thức mà phán đoán thì 2 ông tăng này có ý tưởng bất đồng. Một ông hiểu, một ông không hiểu. Giả thiết Pháp Nhãn muốn đi ra, một ông tăng hiểu đúng ý Pháp Nhãn, còn ông kia cho là Pháp Nhãn muốn phòng được sáng sủa hơn. Một ông có tâm cùng tương ứng với Pháp Nhãn, ông kia thì không. Do đó động tác tuy giống nhau nhưng tâm ý không đồng, bởi vậy mới nói “Một được, một mất”.
2.-Từ lập trường Thiền cơ mà phân tích thì một ông tăng được Thiền cơ, một ông tăng mất Thiền cơ. Hai ông tăng cùng đến Pháp Nhãn để thỉnh pháp. Hiện tại một ông tăng nhận rằng không cần phải hỏi nữa, ông đã hiểu ý thiền sư giơ tay chỉ rèm cửa rồi. Sự thật thì có pháp nào để thỉnh ? Thiền sư muốn ra ngoài thì vén rèm lên mà ra, muốn phòng sáng thì vén rèm lên. Đó là pháp, còn có gì không hiển hiện ? Nếu hiểu rằng mọi pháp đểu là Phật pháp, là Thiền pháp liền thể nghiệm được Phật pháp là vô ngã. Đối với một đệ tử chưa khai ngộ, Pháp Nhãn chỉ rèm, ông ta liền vén rèm lên rồi xin Pháp Nhãn giảng pháp. Kỳ thật Pháp Nhãn đã dùng vô thanh để giảng pháp rồi. Ông tăng đã mất cơ hội khai ngộ. Pháp Nhãn lúc đó nói câu ấy là có dụng ý gì ? Dĩ nhiên là Thiền cơ, chỉ có Pháp Nhãn tự biết. Chúng ta đối với loại thiền ngữ này dùng phán đoán, phân tích, giải thích đều là kẻ vén rèm ngu muội. Pháp Nhãn dùng một câu nói nghe có vẻ có ý nghĩa, kỳ thực là vô nghĩa khiến thiền sinh khởi nghi tình, thành nghi đoàn rồi phá chấp mà ngộ. Lúc đó thiền sinh có thể phản kích lại Pháp Nhãn :
-Lão hòa thượng điên này lại giở trò khùng gì nữa đây !
(Xem thêm công án 202)

2034.- Chẳng liên quan gì đến tôi.

Ngưỡng Sơn Huệ Tịch hỏi Quy Sơn Linh Hựu :
-Xin hỏi sư phụ phải làm sao khi cả trăm ngàn hiện tượng tới ?
-Xanh thì chẳng vàng, dài thì chẳng ngắn. Mỗi pháp đều có vị trí của nó, có liên quan gì đến tôi.
(Công án 100)

Các vấn đề đều do “ngã” mà sanh ra. Tôi muốn, tôi không muốn, tôi vui, tôi buồn v . v. Phàm chuyện gì có liên quan đến “ngã” thì mới được coi là quan trọng, còn không thì là vô vị. Đối với tha nhân, những gì hợp ý mình là muốn chiếm hữu, lợi dụng; nếu người khác không theo ý mình thì tìm cách