g. Thiền Định Của Tăng Triệu.

Ở thời đại nhà Tần - khi Tăng Triệu tạo nên luận này - điều mà học giới tìm kiếm không phải là tri thức khoa học hay tiến hóa kỹ thuật, mà là diệu vật, hoặc thuộc tinh thần hay vật chất, hoặc là bí ẩn về cội nguồn vũ trụ, hay là dược thảo đưa đến trường sinh bất tử, vượt thoát mọi điều bất đắc ở thế gian. Các kinh điển đều có nói về diệu vật nầy. Khi Tăng Triệu suy tư về diệu vật, đã đi đến những tri ngộ khiến ngài tự nhận ra rằng phải chăng mình vẫn chưa vượt qua giới hạn hiện hữu của con người. Điều mà Tăng Triệu tri nhận chắc chắn cũng là điều mà các thiền sư Ấn Độ kinh nghiệm khi họ nhập định. Trong Chú Duy-ma-cật kinh (Vimalakīrtinirdeśa), Tăng Triệu mô tả kinh nghiệm nầy.^[1] ‘Tiểu thừa (Hinayāna) nhập diệt tận định (nirodhasamāpatti)^[2] nên thân hình như cây khô, không còn khả năng tác dụng. Bồ-tát Đại thừa (Mahāyāna) nhập thật tướng định (bhūtalakṣaṇa samādhi), tâm trí hoàn toàn tịch diệt, nhưng thân pháp giới tròn đầy khắp, ứng hội mọi phương, cử động lui tới đều không rời oai nghi.^[3]

 Trong Phật giáo Ấn Độ thực hành hai loại thiền định, quán niệm (anusmṛti),^[4] và định (samādhi), được cho là siêu việt tâm thức. Định (samādhi) dùng để tập trung 'định lực,’ không phải như điều ngày nay gọi là 'mơ giữa ban ngày; day-dreaming.' Thiền định của Tăng Triệu có thể được xem là trạng thái xuất thần, trong đó thiền giả hoàn toàn hòa điệu với tự nhiên. Đời sống vũ trụ là vấn đề triết lý của Trung Hoa, hoà nhập với đời sống vũ trụ là mục đích tôn giáo. Trạng thái trong đó thiền giả hay thi sĩ cảm nhận mình hòa điệu với thiên nhiên là đề tài chính yếu trong những tranh vẽ phong cảnh của Trung Hoa, và hơn tất cả, đó là điều mà Tăng Triệu kinh nghiệm trong lúc nhập định.

Không may, chúng tôi không có mô tả nào về trạng thái này của chính Tăng Triệu. Nhưng một trong những nhà chú giải về Tăng Triệu sau này đã kể một câu chuyện sống động về ‘đốn ngộ' của Tăng Triệu. Mặc dù bài viết sau một nghìn năm của Đức Thanh,^[5] vẫn có thể giúp chúng ta hiểu ý nghĩa của Định (samādhi) ở Trung Hoa:^[6]

‘Gió bão bay núi mà thường tịnh

Nước sông đổ gấp mà chẳng trôi,

Bụi trần lăng xăng mà chẳng động,

Trăng qua bầu trời mà chẳng đi.

Thời trẻ đọc bốn câu trên của luận nầy (Triệu luận), đối với nghĩa bất thiên, có mối nghi ôm ấp nhiều năm.

Nhân cùng Diệu pháp sư^[7] kết đông ở núi Phù Bản (Shansi), khắc lại luận nầy, lúc dò đến đoạn trên, hoát nhiên tỉnh ngộ. Vui mừng háo hức vô cùng. Đứng dậy lễ Phật, thấy thân mình không có tướng lạy xuống đứng lên.

Vén rèm bước ra ngoài để nhìn, gió giật làm rung chuyển cây cối trong sân, lá rơi quay cuồng trong không khí. Nhưng trong cái thấy của tôi, không một chiếc lá nào lay động, tôi biết rằng cuồng phong trên đỉnh núi mà vẫn thường tịch lặng. Tôi vào nhà xí đi giải mà không thấy tướng nước chảy. Tôi mừng rỡ, thốt lên. Thành rồi!  Giang hà cuồn cuộn mà nước chẳng trôi. Ngày trước từng khởi nghi tình trong kinh Pháp hoa ‘Thế gian tướng thường trụ,’ bây giờ rõ ra như băng tan chảy. Như vậy mới biết luận nầy (Triệu luận) có ý chỉ sâu mầu, chẳng phải chân thật tham cứu thì không thể nào thấy đích thật. Còn người muốn suy lường dựa trên tri kiến của mình, trừ khi đã nhìn thấy sự thật, không thể tránh khỏi sự hoang mang. Những người bạn tôi vốn thường bài bác, đến một ngày nào đó rồi bạn sẽ tin.^[8]

Đức Thanh, tác giả đoạn văn trên là thiền sư Phật giáo. Ngài đánh giá cao những nghịch lý trong các luận thuyết của Tăng Triệu cũng giống như các công án mà các Thiền sư trao cho đệ tử mình phải tham cứu. Thật vậy, những ám chỉ đến Tăng Triệu rất phổ biến trong văn học Thiền. Ảnh hưởng của ngài đến hình thức mới nhất nầy của Phật giáo là không thể phủ nhận.