BA MƯƠI NGÀY THIỀN QUÁN
Joseph Goldstein
Nguyễn Duy Nhiên Việt dịch
Nhà Xuất Bản Tôn Giáo, Hà Nội 2008
Buổi tối thứ bảy
Những mẩu chuyện
Một phương pháp để phát triển sự tỉnh thức và chánh niệm là gia tăng nhịp độ
ghi nhận của mình. Trong thời gian bắt đầu tu tập, sự ghi nhận của ta rất là
rời rạc. Bạn ghi nhận một chuyện đã xảy ra, rồi một lát sau bạn mới ghi nhận
được sự có mặt của một đối tượng khác. Công phu tu tập của bạn tiến bộ nhờ ở sự
gia tăng nhịp độ ghi nhận của bạn. Đến một lúc, bạn sẽ có khả năng ghi nhận
trong từng giây phút mọi sự việc xảy đến với bạn. Có lúc đối tượng là hơi thở
ra vào, có lúc là những cảm giác trong thân, có lúc đó là hình ảnh hay tư
tưởng... Theo dõi mọi biến chuyển của hiện tượng trên một bình diện vi tế là
một đặc tính của chánh niệm mà phương pháp tu tập này đem lại. Đức Phật có kể
chuyện một người tử tội buộc phải đội trên đầu một lọ nước đầy ắp, đi bộ ngang
qua một phố chợ chen chúc người. Phía sau anh ta là một người lính cầm gươm đi
theo. Chỉ cần một giọt nước rơi xuống đất là người lính sẽ chặt đầu anh ta lập
tức. Lẽ dĩ nhiên người tử tội này sẽ bước đi rất là có chánh niệm. Nhưng anh ta
cũng không được trịnh trọng gò bó quá, chánh niệm của anh ta phải tự nhiên. Bởi
chỉ cần một sự cố gắng nhỏ của anh ta cũng có thể làm chao động lọ nước đang
đội trên đầu. Anh ta phải giữ thoải mái và nhịp nhàng, uyển chuyển theo hoàn
cảnh chung quanh, nhưng vẫn có chánh niệm trong mỗi giây phút. Bạn cũng vậy,
đây là một thái độ mà bạn nên có trong sự tu tập chánh niệm của mình: có ý thức
một cách thoải mái, tự nhiên.
Công phu tu tập giữ chánh niệm trong từng giây phút đòi hỏi một sự cố gắng
luyện tập. Nhưng đây không phải là một cố gắng để đạt đến một mục đích nào ở
tương lai. Sự cố gắng ở đây là sống trong hiện tại, chú ý với một tâm bình thản
những gì đang xảy ra trong giờ phút này. Có một thiền sinh theo học thiền được
một thời gian. Một hôm, anh ta tìm đến thăm vị thầy của mình. Hôm ấy trời mưa.
Anh ta để cây dù và giày của mình bên ngoài cửa, rồi đi vào trong. Sau khi anh
đảnh lễ, vị thầy liền hỏi anh đã để cây dù bên phía nào của đôi giày. Anh bối
rối, không trả lời được. Vị thầy bắt anh trở về tu tập thêm.
Vấn đề quan trọng là ta phải đào luyện cho mình một chánh niệm sâu sắc và đều
đặn trong bất cứ việc gì ta làm, từ lúc thức dậy cho đến khi đi ngủ. Lúc vừa
thức giấc, ta phải lập tức chú ý đến hơi thở “phồng, xẹp” hay “ra, vào”, và bắt
đầu từ giây phút ấy chú ý đến mọi cử động như: xuống giường, đánh răng, rửa
mặt, rồi bước đi, ngồi xuống, đứng dậy, đi ăn... Theo dõi từng hành động một.
Khi nằm xuống ngủ, ta hãy chú ý vào sự “phồng, xẹp” hay “ra, vào” của hơi thở
cho đến khi đi vào giấc ngủ. Sự luyện tập này đem đến một lợi ích rất lớn lao
cho sự tu tập thiền quán của chúng ta. Nếu ta nghĩ rằng ngoài thời gian ngồi
thiền ra còn những lúc khác không quan trọng, đó là ta đã làm mất đi tính liên
tục trong sự tu tập của mình. Đào luyện một sự chú ý rõ ràng vào từng hành động
trong ngày giúp tâm ta lúc nào cũng được tập trung và yên tĩnh. Nhờ ở sự quyết
chí và cân bằng nơi tâm như thế mà đạt đến trạng thái giác ngộ.
Không có một thời gian nào, hoàn cảnh nào lại không đáng để cho ta giữ chánh
niệm. Sự giác ngộ có thể đến với ta trong bất cứ giây phút nào, khi tâm ta đã
chín mùi và hoàn toàn quân bình, hòa hợp.
Ngài Ananda là thị giả của đức Phật. Ngài có bổn phận chăm sóc và lo cho những
nhu cầu của đức Phật. Nhưng vì thế mà ngài xao lãng công phu tu tập. Tất cả
những người bạn của ngài trong giáo đoàn đều đắc quả, duy có ngài là vẫn chưa
đắc quả. Cho đến khi đức Phật nhập diệt, ngài mới dành nhiều thì giờ cho việc
tu tập thiền quán của mình.
Một
thời gian sau khi
đức Phật nhập diệt, các vị sư trong
giáo đoàn cho
triệu
tập một
đại hội để ghi chép lại lời dạy của
đức Phật. Họ chọn ra 499 vị sư, tất
cả đều đã
giác ngộ, có đầy đủ
thần thông, và ngài Ananda. Ananda được chọn vì
ngài lúc nào cũng có mặt bên cạnh
đức Phật trong những lúc
thuyết pháp, và ngài
có một
trí nhớ rất
đặc biệt.
Thế cho nên mặc dù ngài chưa
giác ngộ, nhưng ngài
là người rất
cần thiết cho
đại hội. Khi gần đến ngày hội, tất cả các bạn của
Ananda đều khuyên ngài nên
gia tăng công phu tu tập của mình.
Trong đêm chót trước ngày
đại hội triệu tập, ngài bỏ ăn bỏ ngủ,
tinh tấn công
phu. Ananda
đi kinh hành suốt đêm,
theo dõi từng bước chân của mình. Nửa đêm,
canh một rồi canh hai qua, vẫn chưa có chuyện gì xảy ra. Đến canh bốn, ngài
nhìn lại
tình trạng của mình. Là một
đệ tử thông minh của Phật,
học rộng hiểu
nhiều. Ananda phải biết tâm mình giờ này đã mất đi sự
quân bình. Ngài đã
cố
gắng quá sức mà không có sự hỗ trợ đầy đủ của
định lực và sự
an tĩnh. Trong tâm
ngài có quá nhiều
mong mỏi và vọng động. Ananda
quyết định đi nằm trong chốc
lát để đem lại chút
quân bình trong tâm. Trong
chánh niệm, ngài đi về giường
của mình, vẫn
theo dõi từng
cử động một. Chuyện kể lại rằng, vừa khi đầu Ananda
chạm vào gối, chân ngài vẫn chưa đặt lên giường, trong giây phút ấy ngài
đột
nhiên giác ngộ. Theo với sự
giác ngộ ấy, ngài
chứng đắc lục thông. Và từ giây
phút ấy
cho đến sáng, ngài được nếm
mùi vị an lạc của Niết-bàn,
giải thoát.
Buổi sáng ra, ngài
hóa thân mình
xuất hiện trước
đại hội,
lúc ấy mọi người đều
hiểu rằng Ananda đã
đắc đạo.
Không ai có thể đoán được tấm màn
vô minh sẽ được phá tan vào lúc nào. Nó có
thể xảy ra trong khi ta đặt lưng xuống ngủ. Hãy giữ
chánh niệm luôn luôn. Trong
từng giây phút, hãy
quán sát,
tỉnh thức nhìn những sự việc đang xảy ra. Sự
luyện tập này, ngày qua ngày sẽ tạo cho tâm ta một
sức mạnh phi thường. Bạn hãy
lợi dụng khóa tu này đến mức tối đa, đừng
phung phí thì giờ hay nghĩ rằng mình
công phu như vậy là đủ rồi. Tối đến, nếu bạn không
cảm thấy buồn ngủ, hãy cứ
tiếp tục công phu.
Thường thường những giờ khuya lại
thích hợp nhất cho việc
thiền
quán. Hãy
tinh tấn,
cố gắng tối đa nhưng cũng nhớ đừng
thúc đẩy hay gò bó quá.
Khi tôi còn ở
Ấn Độ, trong
thời gian đầu
tu tập,
đối diện phòng tôi có một
người bạn. Anh ta là một người
kiên trì gương mẫu. Mỗi khi tôi gặp anh, là thấy
anh đang
ngồi thiền. Mỗi đêm đến chín, mười giờ là tôi sửa soạn đi ngủ. Nhưng
nhìn sang phòng anh ta, tôi thấy vẫn còn
ánh đèn. Điều này khiến tôi phấn khởi
tiếp tục công phu, cho nên tôi
đứng dậy và
đi kinh hành. Sau khi
đi kinh hành,
đầu óc tôi trở nên
sáng suốt và tôi có thể ngồi thêm vài tiếng nữa. Tôi thay
đổi giữa
đi kinh hành và
ngồi thiền. Nhờ thế, tôi có thể
cố gắng đến
hết sức
mình, và điều đó rất hữu ích. Sự
hòa hợp giữa
định lực và
chánh niệm trong ngày
sẽ khiến cho tâm ta vào cuối ngày, nhất là những đêm khuya, trở nên
vô cùng sắc
bén. Nếu bạn
cảm thấy được điều này, xin bạn hãy
tiếp tục công phu.
Ngồi thiền
và
đi kinh hành càng nhiều càng tốt. Còn có rất nhiều sự việc, rất nhiều bình
diện
tâm thức để cho bạn
kinh nghiệm.
Tại những
trung tâm thiền viện ở Miến Điện, các
thiền sinh mới chỉ ngủ có bốn
giờ mỗi ngày, rồi khi sự
tu tập tiến bộ, họ
dần dần bớt lại.
Chúng ta đừng để
bị
trói buộc bởi
thói quen, cho rằng
nếu không ngủ đủ bảy, tám tiếng một ngày
ta sẽ
mệt mỏi không còn sức làm
gì nữa. Đó chỉ là khuôn mẫu của một
thói quen
cũ. Trong một ngày nếu tâm ta lúc nào cũng
quân bình, không
bám víu, không ghét
bỏ, không đánh mất chính mình,
chúng ta sẽ không bị
mệt mỏi hay
căng thẳng
nhiều. Vị thầy của tôi kể rằng khi ông còn tu ở Miến Điện, có một
thời gian ông
không ngủ trong năm ngày
liên tiếp mà không hề
cảm thấy mệt. Ông
tu tập đều đặn
và nhịp nhàng,
thực hành pháp môn
Minh sát tuệ (Vipassana),
con đường chánh
niệm mà
chúng ta đang theo đây.
Hãy
lưu ý đến những nhu cầu của
thân thể bạn, nhưng nếu bạn không
cảm thấy mệt
hay
buồn ngủ, cứ
tiếp tục thực hành cho tới khuya.