BA MƯƠI NGÀY THIỀN QUÁN
Joseph Goldstein
Nguyễn Duy Nhiên Việt dịch
Nhà Xuất Bản Tôn Giáo, Hà Nội 2008
Buổi tối thứ mười bốn
Thế giới này đầy dẫy những khổ đau. Mỗi ngày có hàng triệu người không đủ thực
phẩm để nuôi thân, phải chịu đựng những cơn đói. Có hàng triệu người không đủ
quần áo che thân, nhà cửa để trú ngụ, phải sống dưới những cơn mưa lạnh hoặc
nắng cháy da. Lại có hàng triệu người phải gánh chịu những cơn đau gây ra do
bệnh tật. Mặc dù con người đã sẵn có phương pháp trị liệu, nhưng họ vẫn không
nhận được một sự chữa trị nào. Sự khổ đau trong việc sinh sản. Cái đau của
người mẹ. Và hơn nữa, cái đau của đứa con khi được sinh ra, bị đẩy qua người
mẹ, ra thế giới bên ngoài đầy những yếu tố va chạm, xây xát. Những thân thể
bệnh hoạn, già yếu và suy nhược. Sự khổ đau của cái chết...
Có biết bao người trên thế giới này đang sống bất lực trong tay kẻ thù, trong
tay những người muốn giết hại họ. Tại nhiều quốc gia, ngay giờ phút này đang có
những tù nhân đang bị tra tấn, đánh đập. Rồi còn sự tàn bạo của chiến tranh.
Những con người có tình cảm giống như chúng ta, bất lực khi đối mặt khổ đau, họ
không thể làm gì khác hơn được.
Có biết bao lần ta phải đối diện với những hoàn cảnh giống như thế, và trong
tương lai sẽ còn biết bao lần nữa. Chỉ cần một chuyển động nhẹ của bánh xe nhân
quả là ta có thể trở thành những con người đó. Mang tấm thân này là ta mang
trên người bao mầm mống khổ đau. Đã bao lần ta kinh nghiệm chúng, và sẽ còn bao
nhiêu lần nữa?
Những yếu tố vật chất trong thân ta được gọi là tứ đại. Chúng được gọi là
“đại”, có nghĩa là lớn, vì năng lực tàn hoại của chúng. Bốn yếu tố cấu tạo nên
thân ta cũng chính là bốn yếu tố cấu tạo nên quả đất này, mặt trời, các hành
tinh, và những vì tinh tú trong vũ trụ. Chính bốn yếu tố này mà ta đang kinh
nghiệm trong thân, chúng hoạt động theo một định luật tự nhiên, cũng là nguyên
nhân tạo dựng và tan rã của những thái dương hệ hoặc các dãy ngân hà. Năng
lượng của chúng rất vĩ đại.
Trong một thời gian ngắn ngủi, tứ đại hòa hợp với nhau. Sự hòa hợp tạm bợ này
làm ta quên đi bản chất tàn hoại của chúng, cho đến khi chúng biến đổi theo
định luật tự nhiên, trở nên mất thăng bằng và dẫn đến sự tàn hoại, tan rã của
thân thể, đau khổ và chết. Chúng ta như những đứa trẻ con vui chơi trong một
căn nhà đang bị cháy. Những đứa trẻ con đang mải mê chơi đùa, ham mê nhũng thú
vui tạm bợ, hoàn toàn quên đi quanh mình lửa đang bừng bừng thiêu đốt. Nhưng
trời đất vẫn còn lòng nhân từ, đã sai sứ giả đến báo trước những nguy hiểm,
những khổ đau đang hiện diện trong mọi khía cạnh. Vị sứ giả ấy đang ngày đêm
đặt ra cho chúng ta những câu hỏi rằng:
- Ngươi có thấy trong cuộc đời này có những ông lão, bà lão 80, 90 hay 100
tuổi, yếu đuối, lưng cong vòng như mái nhà, cúi xuống vịn người trên chiếc gậy,
chập chững bước, suy nhược, tuổi trẻ đã mất lâu rồi, răng rụng, tóc bạc thưa.
Và có bao giờ ngươi nghĩ rằng, rồi một ngày mình cũng sẽ bị tàn tạ như vậy?
Ngay cả ngươi cũng sẽ không thể nào trốn tránh khỏi?
- Ngươi có thấy trong cuộc đời này có những người đàn ông, đàn bà bệnh hoạn,
đau khổ vì các chứng bệnh nan y, nằm trên những phẩn uế của chính mình, phải
nhờ người này đỡ ngồi dậy, nhờ người kia đặt xuống giường... Và có bao giờ
ngươi nghĩ rằng, rồi một ngày mình cũng sẽ bị bệnh hoạn như vậy? Ngay cả ngươi
cũng không thể nào thoát khỏi?
- Ngươi có bao giờ thấy trên cõi đời này, thây ma của một người, sau khi chết
một, hai hoặc ba ngày, sình lên, màu bầm tím, hôi thối. Và có bao giờ ngươi
nghĩ rằng, một ngày nào đó mình cũng sẽ bị cái chết tìm đến. Ngay cả ngươi cũng
không thể nào thoát khỏi?
Tất cả chúng ta đều bị chi phối bởi những điều ấy. Cái chết không chừa một ai.
Nó là sự chấm dứt của tất cả. Không ai có thể trốn tránh sự thật này.
Rồi còn những nỗi đau của tâm. Buồn khổ, thất vọng, lo âu, hồi hộp, tức giận,
căm hờn, sợ hãi, ái dục, chán nản. Chúng ta còn phải chịu vướng trong bẫy rập
của sinh tử luân hồi, lôi kéo bởi tham dục và si mê trong bao lâu nữa? Nỗi khổ
bất tận... Mỗi sáng thức dậy với những màu sắc và mùi vị, âm thanh và cảm giác,
ý nghĩ... lặp đi lặp lại vô tận. Chúng ta sống một ngày, qua một giấc ngủ, rồi
lại thức dậy với cũng bấy nhiêu màu sắc, mùi vị, âm thanh, cảm giác và ý nghĩ...
trở đi, trở lại không dứt.
Cũng giống như những đứa trẻ mê chơi trong căn nhà lửa, chúng ta không chịu mở
mắt nhìn những nỗi đau trong cuộc sống của mình. Chúng ta nhốt những người già,
người bệnh vào nhà thương, viện dưỡng lão để ta khỏi phải chứng kiến những nỗi
sầu khổ của họ. Chúng ta đuổi những kẻ ăn mày ra khỏi đường phố của mình, để ta
khỏi thấy những nhục nhằn của sự nghèo khổ. Chúng ta chưng diện cho những thây
ma để che giấu đi cái chết.
Chân lý đầu tiên đức Phật đã dạy là sự khổ. Dù chúng ta có chối bỏ đến đâu đi
nữa, thân này rồi một ngày cũng sẽ già nua, bệnh hoạn. Rồi ta sẽ chết. Dù ta có
cố tìm quên lãng trong bao nhiêu thú vui đi chăng nữa, thì sự có mặt của giận
hờn, thù ghét, lo âu, bối rối và căng thẳng vẫn còn tồn tại. Chúng ta bị thiêu
đốt trong ngọn lửa tham, sân. Cho nên, chân lý đầu tiên, sự thật trước hết là
đau khổ.
Đức Phật không dừng lại ở đó. Sau khi chỉ cho ta thấy sự thật khổ đau, ngài
giải thích cho ta nghe về nguyên nhân của chúng. Cái gì đã trói cột chúng ta
vào vòng quay khổ lụy này? Đức Phật chỉ ra rằng sự trói buộc ấy nằm ngay trong
tâm của mỗi chúng ta. Chúng ta bị trói buộc vì lòng ái dục. Chúng ta lăn theo
bánh xe khổ đau vì ta đeo bám nó, và chúng ta đeo bám nó vì vô minh, hay sự ngu
si, mê muội.
Có bốn sự si mê lớn là nguyên nhân chánh hằng trói buộc chúng ta vào vòng quay
khổ đau. Mối đam mê đầu tiên là sắc dục. Sắc dục khiến ta lúc nào cũng đi tìm
những âm thanh và hình ảnh dễ chịu, những mùi vị ưa thích, những cảm giác êm ái
của thân thể. Chúng ta cứ mải mê đi tìm những thú vui tạm bợ, mỏng manh. Ta đeo
đuổi chúng như là chúng có thể giải quyết những khó khăn của ta, như là chúng
có thể đem đến sự chấm dứt khổ đau. Chúng ta sống trong sự mong đợi hai tuần
nghỉ hè sắp tới, mong đợi một mối liên hệ tình cảm kế tiếp, hoặc một cái gì đó
để chiếm hữu... Lúc nào ta cũng chờ đợi một hạnh phúc nào đó trong tương lai,
ngoài tầm tay với.
Mulla Nazrudin là một tu sĩ nổi danh của Hồi giáo. Một hôm ông đi xuống chợ và
thấy một thúng ớt cay bán hạ giá. Ông mua hết cả thúng, đem về nhà và bắt đầu
ngồi ăn. Những đệ tử của ông nhìn thấy ông mặt mày đỏ ké, nước mắt tuôn chảy,
miệng lưỡi bị nóng phỏng, bèn kêu lên:
- Thầy ơi, tại sao khổ như thế mà thầy vẫn cứ ngồi ăn hoài vậy?
Nazrudin lấy tay bốc thêm một trái ớt bỏ vào miệng rồi đáp: