BA MƯƠI NGÀY THIỀN QUÁN
Joseph Goldstein
Nguyễn Duy Nhiên Việt dịch
Nhà Xuất Bản Tôn Giáo, Hà Nội 2008
Buổi sáng thứ tám
Bài thực tập: Tác ý
Ý muốn là một yếu tố thông thường, lúc nào cũng có mặt trong tâm ta. Khi nào nó
khởi lên, ta phải ghi nhận nó. Ý muốn, hay còn gọi là tác ý, là một sự thúc
giục trong tâm, một dấu hiệu đi trước bất cứ một hành động nào. Khi ta có chánh
niệm, nhận diện được ý muốn hay tác ý của mình, ta sẽ có sự tự do lựa chọn:
hành động hay không hành động theo chúng. Còn nếu ta sống trong quên lãng không
biết đến sự có mặt của tác ý, ta sẽ bị chúng sai xử một cách máy móc.
Thí dụ, khi bạn đang ngồi thiền, trước khi bạn đứng dậy, bao giờ cũng có một
tác ý muốn đứng lên. Nếu bạn ghi nhận được tác ý này, nó sinh lên rồi diệt đi,
có lẽ bạn vẫn còn tiếp tục ngồi thiền. Bởi vì bạn đã có chánh niệm, ý thức được
nó, chứ không cho nó là mình. Còn nếu tác ý khởi lên, nhưng vì thiếu chánh
niệm, bạn sẽ thấy mình đứng lên mà chẳng nhớ vì sao. Mọi hành động khác của ta
cũng vậy. Thế cho nên mỗi khi có một tác ý nào khởi lên, như khi đổi oai nghi
của thân thể giữa đi, đứng, nằm, ngồi, ta phải nhớ có chánh niệm về chúng.
Trong khi đi, bao giờ ta cũng có tác ý muốn dừng lại trước khi thật sự dừng. Ta
có tác ý đổi hướng trước khi quay người lại.
Chúng ta không cần phải niệm tác ý của từng bước chân một, nhưng mỗi khi đi
kinh hành đến cuối đoạn đường, ta nên ghi nhận tác ý muốn đổi hướng, trước khi
bắt đầu quay người lại. Bàn chân tự nó không thể cử động quay lại được. Nó quay
lại bởi vì có một tác ý đi trước.
Chúng ta có
thể đạt được một sự
hiểu biết về lý
nhân quả, giữa sự
liên hệ của
thân và tâm, bằng những
quan sát như thế này. Đôi khi thân là nhân mà một
trạng
thái của tâm là quả. Và đôi khi tâm là nhân, một
cử động của thân là quả. Một
tác ý muốn quay người lại khởi lên, rồi bàn chân đưa qua. Không có một
cá nhân
nào ở đó hết, không có ai làm công việc quay người lại cả. Sự
liên hệ giữa nhân
và quả
hoàn toàn có
tính cách vô ngã. Nhưng bởi vì
chúng ta thường không có
chánh niệm về hành động của mình, không thấy rõ tiến trình của mỗi
cử động, nên
chúng ta sẽ dễ dàng bị
đồng hóa với nó, cho rằng có một cái ta làm chuyện đó.
Giả sử như bạn
cảm thấy lạnh, bạn đi khoác thêm một chiếc áo ấm.
Cảm giác ở
thân làm khởi lên một
ý muốn làm cho thân được ấm.
Ý muốn này làm khởi lên một
tác ý đi lấy thêm chiếc áo.
Tác ý đó làm cho thân
cử động.
Chánh niệm được
những
tác ý này, sẽ giúp cho ta phát triển thêm sự
hiểu biết về những
liên hệ
giữa các tiến trình
hoạt động của thân và tâm.
Trong khi
ngồi thiền bạn có thể
ghi nhận được sự có mặt của
tác ý trước mỗi
hành động. Nếu bạn đổi thế ngồi, sẽ có một
tác ý khởi lên để làm chuyện đó. Nếu
bạn nuốt nước miếng, cũng sẽ có một
tác ý đi trước. Nếu bạn
mở mắt ra, thì cũng
sẽ có
tác ý muốn
mở mắt xảy ra trước đó. Tất cả những
tác ý này đều phải được
ghi nhận. Nhưng
tác ý không phải bao giờ cũng là những
ý nghĩ trong đầu, không
phải luôn luôn là câu nói.
Tác ý có nhiều khi là một sự thúc giục, một dấu hiệu
báo cho ta biết có một chuyện gì sắp sửa xảy ra. Bạn không
cần phải tìm kiếm tư
tưởng,
lời nói trong đầu. Hãy
ý thức được những
động lực thúc đẩy ta làm những
chuyện ấy. Và một khi bạn bắt đầu
ghi nhận được mối
liên hệ giữa nhân và quả
xảy ra trong thân và tâm,
ý niệm về một cái tôi sẽ
dần dần hòa tan vào dòng
biến hóa giản dị và
tự nhiên của các
yếu tố.